KORTE U IT E E t f Z Í J U N G V A N DE
. S \ ~ ' ?d e l t a w e
I
k í n15034Ö
het delta
Projekt
U IT G E G E V E N D O O R DE A F D E L IN G V O O R L IC H T IN G V A N HET M IN IS TE R IE V A N VERKEER EN W A TE R S TA A T
IN S A M E N W E R K IN G M ET DE D E LTA D IEN S T V A N DE R IJKS W ATER STA AT EN DE R IJK S V O O R L IC H T IN G S D IE N S T . 1970
G R O N I N G E N
A M S T E R D A M
U T R E C H T O D E N H A A G
RO T TE R DA M ,
A N T W E R P E N
SCHELDJ
K E U L E N B R U S S E L
MAAS
\ L U X E M B U R G
Inleiding
Landaanwinning
G eo grafisch be h o o rt N e d e rla n d to t het a llu v ia le kustgebied var»
de N oordzee. Het gedeelte van het land dat boven het g e m id d e ld e zeeniveau lig t kan ruw w eg verdeeld w o rde n in twee gedeelten er»
wel een du in e n rij in het noorden en westen - met openingen op verscheidene plaatsen - en het gedeelte, gevorm d d o o r het hoger gelegen land in het oosten en zuiden. Het hoogste punt re ikt to t 300 meter.
Tussen deze gebieden ligge n la ge klei- en veenlanden w a a rva n het laagste gedeelte, gelegen op een niveau van 6,5 m eter on de r N.A.P., zich b e vin dt binnen de drie h o e k die de plaatsen Rotter
dam , G ouda en Den Haag ve rb in d t. De dijken houden het w a te r buiten deze la a g lig g e n d e streken.
A l het w a te r d a t toch binnenkom t, hetzij d o o r sluizen, kw el o f neerslag m oet dus uit de polders w o rde n g e po m pt in de w a te r
wegen die in ve rb in d in g staan met de zee.
De sociale en econom ische o n tw ik ke lin g van N e d e rla n d is dus
da n ig d a t 6 0 % van de bevolking in d a t steeds g e va a r lopende gedeelte van N e d e rla n d w e rkt en w o on t, een rayon d a t 5 0 % van het to ta le o p p e rv la k uitm aakt.
D it laaggeleg en gedeelte bestaat uit een verza m eling van g ro te en kleine gebieden die zow el op n a tu u rlijke ais kunstm atige w ijz e d ro o g w o rde n gehouden. Z ij w o rd e n polders genoem d en hebben technisch en a d m in is tra tie f een b e la n g rijke autonom ie.
De du in e n rij langs de N oordzee, zich uitstrekkend van Kaap G ris Nez to t aan Jutla nd en de la a g lig g e n d e landen ach te r de duinen w o rde n doorsneden d o o r verschillende rivieren.
De Eems, Rijn, M aas en Schelde bereiken a lle de zee op N e d e r
lands gebied. Het strom engebied van de laatste d rie riv ie re n w o rd t het D e ltag ebied genoem d en het is oo k d a a r d a t de D e lta dienst, een on derdeel van R ijkswaterstaat, het D e lta p la n ten uit voe r brengt.
Landaa nw inning in de N e de rlan de n d o o r m iddel van in p o ld e rin g stam t van zeer oude datum . In de 16e eeuw w erden kleine b inn en
meren met dijken o m rin g d en later, na de u itv in d in g van de w in d molen met d ra a ib a re kap dro og gem a le n. De Beemster, Purmer,
3
L a n d a a n w in n in g d o o r de e eu w en heen
N O O R D Z E E
MAAS
SCHELDE
G E W O N N E N L A N D
Zuiderzee
Deltaplan
S itu a tie va n h e t Z u id e r z e e g e b ie d
W o rm e r en Schermer zijn voo rbe eld en van zulke oude polders. De in ge bruikne m ing van stoom pom pen m aakte het oo k m o g e lijk gro te re op pe rvlakke n d ro o g te leggen zoals de H aarlem m erm eer- en de IJpolders.
Pas na 1920 w e rd een aanvang ge m aa kt met het u itg e b re id e w e rk v o o r het afdam m en van de grootste N ederlandse binnenzee. D it hield on d e r meer in d a t de m oe ilijkh ede n inherent aan de invloed van vlo ed en eb overw onnen moesten w orden.
De dam , die ais A fs lu itd ijk bekend staat, w e rd in de p e rio de tus
sen 1926 en 1932 ge bo uw d en vera nd erde de v o o rm a lig e Z u id e r
zee in een meer d a t IJsselmeer is genoem d. De to tsta n d ko m in g w erd zeer ve rg e m a kk e lijk t d o o r het vinden van g ro te hoeveel
heden keileem in de Z uiderzee en het verbeterde m aterieel d a t de aannem ers to t hun beschikking hadden.
De n o od zaa k om de zeew eringen in het zuidwesten van ons land te versterken was reeds lang een dw ingende zaak. De o ve rstro ming van 1 fe b ru a ri 1953 m aakte de u itvo ering urgent.
Een commissie die belast was met het bestuderen van de p ro b le men, w erd drie weken na de ram p in het leven geroepen. Deze w erd de D eltacom m issie genoem d. De D eltadienst w e rd op 1 mei 1956 o p g e ric h t d o o r de M in ister van V erke er en W a te rs ta a t en ressorteert o n de r de Rijkswaterstaat.
De Deltacom m issie had de keuze tussen twee oplossingen:
a) het vo ldo end e ophogen van de bestaande zeedijken;
b) het geheel afsluiten van de zeearmen in het D eltagebied.
5
O v e rs tro o m d e g e b ie d e n in 1953
K a a r t v a n het D e lta g e b ie d
N O O R D Z E E Brielle O
V O O R N E
R otte rd a
I Schied
o
>ek van Holland
^ROTTERDAMSE WATERWEG/
V - -
w Krim p en a.d. IJssel
M id d e lh a rn is Q O D irksland O V E R F L A K K E E
, IJ S S E L M O N D E Barend rech t
H O E K S E W A A R D J
- W estkapelle Vee:
( o I
W A L C H E R E N j M iddelburg | O,
□oltgensplaat O
Willemstad
W issenkerke O .... ■ - / N O O R D B E V E L A N D
I Wemeldinge
Roosendaal
P \ B e r g e n op Zo
Z U I D B E V E L A N D
Bath O Breskens [ O
Z o u t w a t
A f s l u i t i n g e n
___________ S c h e m
s t a a n d e h o o f d w e g e n
10 15 20 k.m .
1
T ijd s c h s m a v o o r de u itv o e rin g va n de D e lta w e rk e n
H O L L A N D S E ' J S S E L
V E E R S E G A T Z A N D K R E E K
G R E V E L I N G E N
V O L K E R A K
H A R I N G V L I E T
B R O U W E R S H A V E N S E G A T
O O S T E R S C H E L D E
De laatste oplossing w e rd d o o r de D eltacom m issie aanbevolen, een recom m andatie die d o o r de M in iste r van V erke er en W a te r
staat w e rd overgenom en. In juni 1958 keurde de volksverteg en
w o o rd ig in g de plan nen eveneens goed en be krach tigde d it met de D eltaw et.
Algemeen Het doei van het D e lta p la n is:
1) Zeew erende dijken langs de gehele kust te verko rte n d o o r het a fslu iten van de zeearm en en te versterken;
2) De v e rz iltin g van de N ederlandse rivierarm e n en aang renze n
de kanalen te bestrijden en d a a rd o o r de la n d b o u w p ro d u c tie te verg roten.
Landwinst is niet het ho o fd d o e l van het plan , slechts w e in ig o f niets zal w o rde n in g e d ijkt.
Bijkom ende doelste lling en z ijn :
3) De eilan de n uit hun geïsoleerde positie te verlossen d o o r w e gen over de dam men en bruggen aan te leggen.
4) Het o n tw ikke le n van nieuwe m ogelijkheden v o o r recreatie en het toeristenverkeer.
5} De aa nleg van een nieuwe scheepvaartroute tussen de haven van A ntw e rpe n en de Rijn binnen het D eltagebied.
O m deze doelste lling en te verw ezenlijken, zullen a lle zeearmen die aan de ge tijd en onderhevig zijn w o rden afgesloten.
De N ieuw e W a te rw e g , de toe gan g to t Rotterdam en de W ester- schelde, de vaa rw e g n a a r A ntw e rpe n zullen echter open b lijv e n , de dijken langs deze w ate rw e gen w o rden v e rh o o g d en versterkt.
Een van de nadelen is het ve rd w ijn e n van de oester- en mossel- cultuur in Zeeland en de zeevisserij.
7
Z o e t w a te r v e r d w ijn t in zee
•JSSEL 11'/.
NEDER RUN 22%
T o e k o m s tig e z o e tw a te r- v e r d e lin g
■v.
i
B e w e e g b a re s tu w in de N e d e r rijn b ij H a g e s te in
De werken
Waterhuishouding
De Brielse M aas en het Veerse G a t zijn reeds gesloten; de d a m men d o o r het H a rin g v lie t, het Brouwershavense G a t en de O oster- schelde w o rden nu gebouw d.
De laatste sluiting, die van de O osterschelde, za l in 1978 plaats vinden en vo rm t de v o lto o iin g van het D eltaplan.
Een van de b e la ngrijkste schakels in de keten van slu iting en is de storm vlo ed kerin g bij C apelle a/d IJssel.
Deze kering bestaat uit een brede stalen hefdeur, die on de r n o r
male om standigheden open staat en daarm ee de d a a r achter ligge nd e H ollandse IJssel een open v e rb in d in g ge eft met de onder in vloe d van het g e tij staande N ieuw e Maas, m aar, die b ij d re i
gend hoog w ate r, n a a r beneden ge laten kan w o rde n om de H o l
landse IJssel tijd e lijk a f te sluiten.
O o k de B raa km an afsluiting , die in 1952 gereed kwam , d ie n t te w o rde n verm eld. De Braakm an was een zija rm van de W ester- schelde.
Drie hulpdam m en - die in het D e lta p la n ais secundaire dam men worden aa ng ed uid t.w. die in de Z andkreek, G revelingen en V ol- kerak - liggen meer la nd inw aa rts. Het doei van deze dam m en zal la te r w o rde n besproken.
In een fig u u r w o rd t schematisch aangegeven w a nn eer de s lu itin gen gereed zullen komen. Vele fa cto re n doen hier hun in vloe d gelden.
W a n n e e r het D e lta p la n is uitgevoerd, zal de lengte van de dijken met een zeewerende ta a k met 700 km zijn v e rk o rt; de p rim a ire a fs lu itin g e n zullen in to ta a l 30 km lang zijn. De bestaande dijken zullen dan to t een tw e e d e lijn ve rd e d ig in g te ru g g e b ra ch t zíjn en niet m eer onde rhevig aan de g e tijb e w e g in g zijn. Een verh oo gde v e ilig h e id en een v e rla g in g van de onderhoudskosten zullen h ie r
van het gevolg zijn.
Zelfs ais een van de gro te nieuwe dam m en zou d o orb reken - praktisch o n m o g e lijk gezien de w ijze w a a ro p z ij ge bo uw d zijn - dan nog zullen de bestaande dijken n o o it m eer aan de zelfde aan- valskrachten zijn bloo tg esteld als die w elke zich bij een geheel open zeearm voordoen. Z ow el de p rim a ire - ais de secundaire dam men doen dienst om de to t nu toe van het vaste land en o n d e r
ling gescheiden eilanden in d it gebied d o o r wegen met e lk a a r te verbinden.
Het w a te r achter de nieuwe dam men zal d o o r de V olkera kdam in twee hydraulisch verschillende gebieden w o rden gescheiden, t.w.
een n o o rd e lijk - en een z u id e lijk bekken.
Het z u id e lijk ge bied, het Zeeuwse M eer, w o rd t in het noorden begrensd d o o r het eila n d G o e re e -O ve rfla kk e e en de dam do or het V olkera k, in het oosten d o o r de vaste w a l van de provincie N o o rd -B ra b a n t, in het zuiden d o o r de eilanden Zuid- en N o ord -
9
De tw e e z o e tw a te rb e k k e n s
N O O R D E L U K B E K K E N
De z o u tw a te r lijn va n 300 m illig r a m c h lo o r io n p e r lite r o n d e r v e rs c h ille n d e o m s ta n d ig h e d e n
/ \
N O O R D Z E E
^ ^^^O L L A N D S E 'JSSEL
N I E U W E WATERWEG
WI LL EMSTAD
*
VCLKERAk ^
0 5 1 0 K m
De lijn* v a n 300 C l p e r lite r b ij la a g ti} en g e m id d e ld e R i¡n a fv o e r va n 2200 m 3 p e r sec.
De lijn v a n 300 m g C l p e r lite r b¡¡ h o o g t ij en g e m id d e ld e R ijn a fv o e r va n 2200 m 3 p e r sec.
De lijn v a n 300 mg Cl p e r lite r b ij la a g t ij en g e m id d e ld e R ijn a fv o e r van 620 m 3 p e r sec.
De lijn v a n 300 m g C l p e r lite r b ij h o o g t ij en g e m id d e ld e R ijn a fv o e r va n 620 m 3 p e r sec.
Zoutbestrijding
Beveland met de dam in de Z and kree k en in het westen d o o r de dam men in de O osterschelde en het Brouwershavense G at.
D it meer, d a t g e tijlo o s zal zijn, zal g e le id e lijk in een zoe tw ater- rese rvoir veranderen.
Het zoete w a te r za l h o o fd z a k e lijk d o o r de inlaatsluizen in de V o lke ra kd a m binnenkom en en v lo e it toe van het n o o rd e lijke ge
bied. Lozing is m o g e lijk d o o r een uitw ateringssluis in de O oster- scheldedam en d o o r het Kanaal d o o r Zuid-B eveland ais het la a g tij op de W esterschelde is en, indien nodig, m et behulp van p o m p stations op de dammen.
Het n o o rd e lijk bekken zal een ge rin ge in vloe d van het ge tij blijve n onde rvind en d o o r de open v e rb in d in g van de N ieuw e W a te rw e g met zee. Het gebied om va t de N ieuw e W a te rw e g , de N ieuw e Maas, de N o o rd , de Dordtse Kil, het H ollands Diep en het H a rin g vlie t, met de ertussen ligge nd e w ateren.
Nu stroom t het w a te r nog tw eem aal per etm aal de zeearm en binnen b ij opkom end ge tij. W e lis w a a r v o e rt de ebstroom , v e r
sterkt d o o r het w a te r van de g ro te rivieren, het meeste zoute w a te r w e e r naar de zee terug, m aa r toch b lijft veel zou t achter, v e ro o rz a a k t d o o r verm enging en andere verschijnselen, b.v. v e r
schil in s o o rte lijk gew icht.
Tengevolge hiervan is er een zoutw atergrens, die v rij nauw keurig kan w o rd e n vastgesteld en die g e v a a rlijk n a a r binnen is g e d ro n gen, speciaal bij de N ieuw e W a te rw e g zoals op de illu s tra tie is aangegeven.
De stroom o pw aartse v e rp la a tsin g van deze zoutw atergrens is vo o rn a m e lijk te w ijte n aan het intensieve b a g g e rw e rk v o o r de uitb re id in g van de Rotterdamse havenbekkens.
S peciaal de v e rd ie p in g ge eft h ie rb ij het zw a a rd e re zoute w a te r de gelegenheid zich te handhaven.
De toenam e van het volum e van de havenbassins gedurende deze eeuw is er de reden van d a t g ro te re hoeveelheden w a te r b ij o p k o mende vlo ed binnenkom en en het uitd ie pen van de kanalen m aakt het v o o r het zw a ard ere zoute w a te r g e m a kk e lijke r v e rd e r la n d inw aarts te dringen. In het b ijz o n d e r o n d e rvin d t het W e stla n d met de vele kassen en de d rin k w a te rv o o rz ie n in g van de stad Rotterdam veel nadeel van het v e rd e r o p d rin g e n van de zo u t
w atergrens.
Deze grens kwam in de tijd d a t de N ieuw e W a te rw e g geopend w erd slechts to t M aassluis; te g e n w o o rd ig kom t hij to t de mond van de H ollandse IJssel, zo d a t b ra k w a te r m oet w o rde n in ge laten in de D e lfla n d p o ld e rs tussen Den H aag, Rotterdam en Hoek van H o lla nd .
Het zoute w a te r in het H a rin g vlie t, het Brouwershavense G at, G re- N
S itu a tie va n d e s to rm v lo e d k e r in g in d e H o lla n d s e IJssel
1 Schem a v a n de s to rm v lo e d k e r in g 2 D o o rs n e d e o v e r h e t p o ld e r la n d s c h a p
11.50
H O L L A N D S E US SEL
H O L L A N D S E ' J S S E L
S T O R M V L O E D
V O O R N E S itu a tie va n d e H a rin g v lie tw e r k e n
H E L L E V O E T S L U I S
1 P la tte g ro n d va n d e s lu iz e n 2 D w a rs d o o rs n e d e v a n d e s lu iz e n
Z E E Z U D E
j j j n j j S t i m i m Aí
n y r nym y m jp l nym y rn y rap rny n jpgapn
M A T E N IN M E T E R S
2
22.00
>4-6.00
■10.00
M A T E N IN M ETER S
4 P U L E R
S C H U I F ► 2 E E Z U D E
+ 1 9 .0 0
voítoofdesíuizenSieVO,lde veling eri en O osterschelde heeft een na delige in vloe d op de bo- dem cultuur van de eilanden in het D eltag ebied en het a a n g re n zende vaste land.
G ro te w erken zijn in u itvo ering o f reeds v o lto o id om v e rz iltin g te voorkom en. Zoet w a te r v lo e it h o o fd z a k e lijk n a a r ons land d o o r de Rijn en de M aas; 2 2 % van het w a te r van de Rijn w o rd t a fg evoe rd d o o r de Lek, de v o o rtz e ttin g van de N e d e rrijn , w a a rin drie be
w e egbare stuwen zijn ge bouw d en 6 7 % vo rm t de ho ofdstroo m die W a a l en M erw ede w o rd t genoem d. De resterende 11 % w o rd t d o o r de G elderse IJssel n a a r het IJsselmeer gevoerd. Ais w ij de loop van deze w ate rw e gen bezien v a lt het op da t het meeste w a te r d o o r het H a rin g v lie t na ar zee v lo e it en ve rlo re n gaat. D it verlies zal w o rden voorkom en d o o r het H a rin g v lie t in het westen van de zee a f te sluiten alsmede d o o r de a a nw ezig he id van de V olkera kdam . Het zoete w a te r zal gedw ongen w o rde n v ia de N o o rd en de O ud e M aas na ar de Nieuw e M aas en Rotterdam te vlo eie n en op deze m anier zal w o rde n bereikt d a t de zo u tw a te r
grens n a a r zee terug ge dro nge n w o rdt. Het zoete w a te r zal tevens dienst doen om het H a rin g vlie t, het Spui, de O ude M aas en het Brielse M eer te ontzilten.
O o k zal het m o g e lijk w o rde n om veel zoet w a te r d o o r een nog te bouw en inlaatsluis in de V olkera kdam in het z u id e lijk bassin, het Zeeuwse M eer, te laten vlo eie n en d a a r op te slaan.
Het zoete w a te r zal w o rden ge b ru ikt v o o r het g e le id e lijk ontzou- ten van het w a te r in de kanalen en sloten van de eilan de n in het D eltag ebied en tevens om verdere v e rd ro g in g van g ro nd en in de pro vin cie N o o rd -B ra b a n t en het eilan d G o e re e -O v e rfla kke e tegen te gaan.
Indien evenwel de hoeveelheid w a te r te g ro o t is om deze geheel d o o r de sm alle N o o rd en de N ieuw e M aas te laten a fvlo e ie n w a n neer de rivieren een gro te a fv o e r hebben, zal een com plex uit-
1 5
Een k u n s tm a tig e ila n d o n ts ta a t
H e t b o u w e n vo n de s lu is v lo e r, de p ijle rs en de n a b la lig g e r
H e t a a n b re n g e n va n d e s ta le n s ch u ive
N a v o lto o iin g va n d e s lu iz e n w o r d t de r in g d ijk w e g g e b a g g e r d en w o rd e n d e d a m m e n a a n w e e rs z ijd e n va n d e s lu iz e n g e b o u w d
O v e rz ic h t v a n d e b o u w p u t
De s lu iz e n in het w a te r
1 7
V - ‘ • ; ■
« »0
O v e rz 'c h t v a n de w e rk z a a m hed en in h e t H a r in g v lie t
w ateringssluizen in de H a rin g v lie td a m ais een u itla a t hierin v o o r
zien.
Deze sluizen zullen g e w o o n lijk gesloten zijn om het zoete w a te r tegen en het zoute w a te r buiten te houden. V o o r d it laatste m oe
ten zij in staat zijn om ook de zw aarste g o lfa a n v a l die verw acht kan w orden, te kunnen w eerstaan. De sluizen zullen slechts ge
opend w o rden om een teveel aan zoet w a te r o f ijs na ar zee a f te voeren.
Toch moet ook w o rde n verw ach t d a t zout w a te r bij hoog tij in de w in te r to e gelaten zal w o rden om te voorkom en d a t zich com pacte ijsvelden vorm en. In de toekom st zal het dus m o g e lijk zijn om de w a te rhu isho ud ing in het D eltag ebied geheel te beheersen d o o r op de juiste w ijze de uitw ateringssluizen in het H a rin g v lie t en de i nlaatsIuis in het V olkera k te bedienen, de laatstgenoem de uitsluitend om zoe t w a te r in het z u id e lijk bassin toe te laten. Dit zal aa nm e rkelijke voo rd e le n v o o r de bodem cultuur op de o m lig gende eilanden en aangrenzende gebieden to t gevolg hebben.
Het w a te rp e il in het z u id e lijk e gebied, d a t niet m eer aan getij onderhevig zal zijn ais de m onden zijn gesloten, zal niet meer dan een meter va rië re n , het zal schommelen tussen 50 cm boven o f beneden N.A.P. W a n n e e r d it gebied o n tz ilt is zal het niet m o e ilijk zijn om ook de Zeeuwse eilanden te ontzilten.
De b e v a a rb a a rh e id van de b e la n g rijke sche ep vaa rtve rbin din g tussen A ntw e rpe n en de Rijn zal verbeteren d o o r het ontbreken van getijstrom en en het ontstaan van b e tre k ke lijk kalm w ater. Het zoete w a te r zal w e lis w a a r g e m a kk e lijk e r bevriezen; er zal dan ook u itg e b re id van ijsbrekers ge bru ik moeten w orden gem aakt.
W a n n e e r alle zeearm en zijn afgesloten, zullen de sluizen bij W e- m eldinge w o rde n opengelaten, m aar zal de scheepvaart tussen de Rijn en de Schelde toch twee sluizen moeten passeren, n.l. de sluizen bij Hansweert en in het V olkerak. Laatstgenoem de zijn zeer gro te sluizen, z ij zijn zo on tw orp en dat zij oo k d o o rto c h t kun
nen verlenen aan duwvaartschepen.
Ais gevolg van een overeenkom st die tussen de regeringen van België en N e d e rla n d is gesloten w o rd t bovendien voorzien in een kan aa l van g ro te afm etingen. D it Schelde-R ijnkanaal opent de m o g e lijkh e id om rechtstreeks van A ntw erpen n a a r het V olkera k- bassin te varen in w a te r da t v rij is van getijstrom en. O o k in d it kanaal is een g ro o t schutsluizenkom plex opgenom en, w a t dient ais een scheiding tussen het z u id e lijk bekken en het Antwerpse havengebied.
Het n o o rd e lijke bassin evenwel w o rd t beïnvloed d o o r de eb- en vlo e d b e w e g in g enerzijds, d o o r de riv ie ra fvo e re n anderzijds en d o o r de h ie rvo o r reeds genoem de m anipulaties met de spui- en in laa tsluizen in H a rin g v lie t- en V olkera kdam . A lles tezamen w o rd t het beheersen van het zoutgeh alte in d it gedeelte m o e ilijk e r dan in het z u id e lijke bassin.
D o o rd a t het niet meer m o g e lijk is d a t storm vloeden d o o r het
19
S itu a tie va n d e V o lk e ra k w e rk e n
N U M A N S D O R P
H A R I N GV L I E
WILLEMSTAD
N O O R D
V O L K E R A K O v e rz ic h t v a n d e w e rk e n
H a rin g v lie t binnenkom en zullen in d it gebied en in m indere mate in het gebied van de M erw ede en de N o o rd , m inder hoge storm - vioedstanden optreden.
N aast de V o lke ra kd a m kennen w ij de G revelin gen - en Zandkreek- dam ais secundaire a fslu itin g e n met in beide een schutsluis, die d ie n t v o o r het in laten van w a te r in resp. het G revelin gen be kken en Veerse Meer. Deze dam m en zijn aa ng ele gd op die plaatsen, w a a r de vloedstrom en van de verschillende zeegaten e lk a a r om de eilanden heen ontm oeten en de ebstrom en w e er uit e lka a r scheiden. De stroom was er b e tre k ke lijk g e rin g, w a a rd o o r het niet m o e ilijk was deze dam m en op die plaatsen te bouwen.
De bovengenoem de a fslu itin g e n voorkom en sterke strom ingen bij de bouw van de p rim a ire afslu itin gen . Dit is de reden w a aro m de aa nleg van de secundaire damm en v o o ra fg a a t aan die van de prim aire .
De secundaire dam men hebben ais nevenfunctie de m og e lijkh e id v o o r w e gve rbin din ge n.
De on tw orp en Benelux-autoweg be gint bij V la a rd in g e n , kruist d o o r tunnels de N ieuw e- en de O ude M aas en o ve rb ru g t het H a rin g v lie t bij N um ansdorp. De ho ofdw eg zal na ar links ove r de V olkera kdam a fw ijk e n n a a r het vaste land en A ntw e rpe n te rw ijl de nevenweg rechtsaf via O ve rfla kk e e na ar de G revelin gen da m loopt. Aldus zijn de eilanden Schouw en-D uiveland en G oeree- O v e rfla k k e e niet slechts met e lk a a r doch ook met het economisch b e la n g rijk e westen van N e de rlan d verbonden.
Een brug van voorgespannen beton over de O osterschelde, die w erd ge bo uw d d o o r de P rovinciale W a te rs ta a t in Zeeland en in 1965 gereed kwam en, v e rb in d t S chouw en-D uiveland met N o o rd - Beveland en com p le te ert de d o o rg a a n d e autow eg die een directe ve rb in d in g vorm t tussen Rotterdam en M id d e lb u rg .
1 S itu a tie va n d e V o lk e r a k s lu iz e n
3 e s lu is
2 P la tte g ro n d va n de s lu iz e n
H O L L A N D S D I E P
2
Veiligheid Eer het algehele plan kon w o rde n u itg ew erkt moest een basis- o f o n tw e rp p e il v o o r de te verw achten m axim ale w aterstanden w o r
den vastgesteld. Zulke berekeningen baseerde men o o rs p ro n k e lijk op het hoogste ee rde r w aargenom en s to rm vlo e d p e il; b ij de nieu
w e plannen is evenwel een niveau genom en, niet gebaseerd op het verleden doch op de toekomst.
In 1953 bereikte de storm vloed een hoogte van 3,85 m boven N.A.P., gem eten te Hoek van H o lla nd . H oewel d it het hoogste peil is d a t d a a r o o it w e rd w a arg eno m en is d it pe il niet v e ilig genoeg geacht v o o r o n tw e rp p e il, om d a t niet met zekerheid kan w o rde n gezegd d a t d it niet zal w o rde n overschreden. Statistische bereke
ningen tonen aan d a t d it peil ongeveer eens in de drie h o n d e rd
¡aar kan w o rden verw acht.
N a verdere e x tra p o la tie van de statistische gegevens is het besluit genomen het o n tw e rp p e il aan te nemen op 5.00 m boven N.A.P.
Van d it peil kan w o rden gezegd d a t het w a a rs c h ijn lijk slechts eens in de tienduizend ¡aar zal w o rden overschreden. De volge nde stap, na het bepalen van d it o n tw e rp p e il, was het vaststellen van de andere hoogten en w a ard en. Een w a te rlo o p k u n d ig m odel van het D e ltag ebied en een electronisch a n a lo g ie model w erden g e b ru ikt om de uit te voeren berekeningen te bespoedigen.
W a n n e e r het m axim um peil v o o r een be pa ald e plaats is bepaald, kan, gebaseerd op de bescherm ing die de d ijk o f dam moet geven, hiervan de hoogte en de eventueel nodige versterking b e pa ald w orden.
Hoe hoger een dam o f d ijk hoe du urder het ook zal zijn om deze te bouw en, m aar zoveel g ro te r ook de bescherm ing zal zijn die d a a rd o o r geboden w o rd t. O o k is het d u id e lijk d a t in v erh ou din g m in de r geld gereserveerd be ho eft te w o rde n om de kosten ais gevolg van toekom stige ram pen het hoofd te kunnen bieden.
2 3
1 R o lp o n to n v o o r n y lo n b o d e m b e s c h e rm in g 1
2 M e c h a n is c h e s te e n s to rte r
Schem a va n het a s fa lts c h ip
CHARGEMENGER CENTRAAL BEDIENINGSHUIS OVERSLAGKRAAN
v uLs to f- s il o
ZAND
ROERKETEL ZAND*
• DROGEN:
ANKERDRAAD'
«TOEVOER I
VULOPENINGEN
BODEMBESCHERMING VAN ASFALTM ASTIEK
«TASTER
M A R K E E R B O E I
2
Nieuwe werkmethoden De w erkm ethoden die nog volde den toen de A fs lu itd ijk van de Zuiderzee g e bo uw d w e rd , konden niet la n g e r w o rde n g e b ru ikt v o o r projecten van deze om vang. Er zijn b.v. niet voldo end e d ijk werkers en steenzetters en er zou een te k o rt ontstaan aan rijshou t en keileem. De nieuwe m ethode is de dam op te spuiten van zand, met behulp van perszuigers met een enorm e cap acite it. De ta lu d - bekle din g bestaat u it een o n d o o rd rin g b a re la ag asfa ltb e to n , lopend v a n a f de la a g w a te rlijn over de kruin to t de binnenberm . Beneden het la a g w a te rp e il w o rd t de dam beschermd d o o r zink- stukken met een steenbestorting o f een kunstm atig strand.
Het g e v a a r van een zod a n ig e constructie is, dat ais het w a te r- niveau buiten de dam laag en het g ro n d w a te rp e il in de dam hoog is, de a s fa ltla a g er a fg e d ru k t zou kunnen w o rde n bij een snel v a lle n d tij.
A sfaltm a stiekla ge n ais bodem bescherm ing kunnen to t een diep te van 20 meter on de r w a te r w o rden aa ng eb ra cht met behulp van een speciaal asfaltschip da t het mengsel aan b o o rd samenstelt.
N ylonbodem bescherm ing kan van een over de bodem getrokken ro lp o n to n w o rden a fg e ro ld . Deze bode m bekled ing heeft op g e lij
ke afstanden nylon zakken die v o o ra f met b a lla stzand w o rde n gevuld.
Het ballasten met stenen van de bodem bescherm ingen gebeurt met behulp van mechanische steenstorters.
Het grootste probleem d a t bij het bouw en van een dam d o o r een ge tijg eul w o rd t ervaren, is het sluiten van het laatste gedeelte, om d a t de stroom snelheid toeneem t n a a r mate het slu itg a t verd er vernauw d w o rd t.
Caissons Bij het afslu iten van de Zuiderzee kon w o rden volstaan met het inzetten van veel hu lp m idd ele n die de keileem transporteerden en losten. In het D e ltag ebied , w a a r gro te re g e tijve rschi Ilen en
2 5
P rm cip e sch e m a v a n een d o o rla a tc a is s o n
H e t in d ra a ie n van het la a ts te ca isso n in het V e e rse G a t
Kabelbaan
stroom snelheden voorkom en, zijn d a aro m betonnen caissons to e gepast om sluitgaten te dichten. Deze m ethode steunt op erva ring die verkregen w e rd in en na de tweede w e re ld o o rlo g . De caissons w o rden d rijve n d in po sitie ge bra cht en dan afgezonken.
In het begin op W alch ere n w erden geheel gesloten caissons g e bru ikt, te rw ijl ook b.v. de Brielse Maas, de Z and kree k en het z u i
d e lijk slu itg a t van de G revelin gen met dichte, z.g. eenheidscais- sons w erden gesloten.
Bij de slu iting van het Veerse G a t w o rden v o o r de eerste keer 'open' caissons o f doorlaatcaissons ge bru ikt, die openingen heb
ben om de stroom d o o r te laten.
In deze openingen kunnen schuiven w orden a a n g e b ra ch t die nog enige tijd na da t de caissons op hun plaatsen zijn gezonken, ge
opend blijve n en op die m anier de stroom de v rije hand laten na ar binnen en buiten te stromen.
N a d a t a lle caissons op hun plaats w aren en een d o o rlo p e n d g e heel vorm den, zijn de schuiven g e lijk tijd ig neergelaten en d a a r
mee het slu itg a t gesloten.
De caissons vo ld o e n niet in alle gevallen. Het is b ijvo o rb e e ld m o g e lijk d a t de s ta b ilite it van de o n de rgron d, w a a ro p zij w orden g e plaatst verstoo rd w o rd t bij het ge bru ik van caissons. Het is da aro m d a t o o k nog andere methoden getoetst zijn.
Een van deze methoden bestaat eru it d a t stenen aangevoerd en ge stort w o rde n in kettingnetten die aan m otorgondels bevestigd zijn, die op hun beurt w eer aan een kabel heen en w e er kunnen rijden. De kabel overspant het slu itga t w a a r de dam zal w orden gevorm d. De stenen w o rden gelost d o o r boven het slu itg a t twee van de v ie r op ha ng kabe ls en daarm ee één beugel van het ketting- net te vieren. O m deze m anier van sluiten te proberen w erd het
2 7
N O O R D E L 'J S L U IT GAT
1 De k a b e lb a a n o v e r d e G re v e lin g e n 2 O v e rz ic h t va n d e G re v e lin g e n d a m
n o o rd e lijk e s lu itg a t van de G revelin gen da m op deze w ijz e ge
sloten.
Beide m ethoden, het afzin ken van caissons en het storten van m a te ria a l v a n a f een k a b elbaa n, hebben in be pa ald e o m stan dig
heden v o ld a a n en zij zijn o f w o rden dan o o k toe gep ast bij de o verige slu iting en in het D e ltag ebied . Zo is na het Veerse G at oo k het V o lk e ra k gesloten met doorlaatcaissons en zijn v o o r het n o o rd e lijk e s lu itg a t van het Brouwershavense G a t d o o rla a tc a is sons in aanbouw . W a re n deze caissons van Veerse G a t en V o lke ra k 45 m lang, een speciale bodem constructie m aakt het m o g e lijk de caissons v o o r het Brouwershavense G a t niet m in de r dan 68 m lang te maken hetgeen zow el het a a n ta l sleep- ais zinkm anoeu- vres met éénderde verm indert.
Dezelfde kab elbaa n w a arm ee het n o o rd e lijke slu itg a t van de G revelin gen w erd gesloten zal nog eenm aal dienst doen bij het dichten van het 1200 m w ijd e slu itg a t in de H a rin g v lie td a m . O m d a t de w erken e lk a a r o ve rla ppe n is v o o r de k a b e la a n s lu itin g van het zu id e lijk e slu itg a t in het Brouwershavense G a t een nieuwe nodig. De ongunstige verh ou din g bij de G revelin gen - en H a ring - vlie tb a a n tussen de go nd el met die se lm o to r van 20 ton en de getra nsp ortee rde steenlast van 10 ton, zal bij de nieuwe baan w ijz ig e n in een hijsfram e met gasturbine van 15 ton en een ge
transp ortee rde last van eveneens 15 ton.
De enorm e hoeveelheden stortsteen v o o r deze k a b elaan slu iting en zouden moeten w o rde n aangevoerd u it het bu iten lan d en dat betekent g ro te kosten aan deviezen en lange kwetsbare a a n v o e r
lijnen, w a a rb ij gedacht w o rd t aan een m o g e lijk on reg elm a tige aa n vo e r bij ongelukken en stakingen. Bij g e b ru ik van b in n e n la n d se m aterialen met fa b rik a g e op het w e rk vervallen deze bezwaren v rijw e l geheel.
W a a r praktisch ove ral op de werken kan w o rde n beschikt over zand, g rin d en cem ent is besloten to t het g e b ru ik van b e to n b lo k ken, eerst bij de slu itin g van het H a rin g v lie t, d a arn a oo k b ij het Brouwershavense G at. Een b e to n b lo k van 1 m3 w e eg t ongeveer 2500 kg doch w a n n e e r zw a ard ere blokken nodig zouden zijn vorm t de fa b ric a g e da a rva n geen enkel probleem en w o rd t de prijs re la tie f zelfs lager.
U it het v o o rg a a n d e b lijk t d a t bij het H a rin g v lie t per go nd el vie r be tonb lo kken van 1 m3 kunnen w o rden vervo erd en bij het Brou
wershavense G a t per hijsfram e zes stuks.
Z ow el bij een p lotseling e sluiting met caissons ais bij een g e le i
d e lijk e slu iting met een kab elbaa n is het enige doei het blokkeren van de d o o r het s lu itg a t in- en uit trekkende getijstrom en, die een beletsel vorm en v o o r het zandspuiten. M et het neerlaten van de schuiven in de caissons o f het to t boven h o o g w a te r opstorfen van een stenen dam zijn deze getijstrom en uitgeschakeld en kan in een stroom loos w a te r het dam gedeelte ter plaatse van het sluitgat w o rde n opgespoten en v o lto o id .
2 9
S ifu a tie va n d e B ro u w e rs h a v e n s e G a td a m / \
/ \ / \
B R O U W E R S H A V E N <
O v e rz ic h t va n d e w e rk e n S C H O U W E N 0 2 KM
Overzicht werkzaamheden
S itu a tie v a n de O o s te rs c h e ld e d a m
N O O R D B E V E L A N D 0 2 K
Een m om entopnam e van de stand van de D eltaw erken aan het eind van 1970 ge eft het v olge nde beeld:
Z andkreek, gesloten met eenheidscaissons op 4 mei 1960, geheel gereed;
Veerse G at, gesloten met doorlaatcaissons op 27 a p ril 1961, ge
heel gereed;
G revelin gen , het zu id e lijk e slu itg a t gesloten met eenheidscaissons op 12 mei 1962, het n o o rd e lijk e slu itg a t gesloten met stortsteen met behulp van een kab elbaa n in ja nu ari 1965, geheel gereed;
V olkera k, de dam, gesloten met doorlaatcaissons op 28 a p ril 1969, v rijw e l ge ree d; de schutsluizen in g e b ru ik sinds 3 nov. 1967, de inlaatsluis w o rd t ge bouw d rond 1978;
H a rin g vlie t, de schutsluis en de uitw ateringssluizen geheel ge
reed, het laatste slu itg a t (1200 m) gesloten met be tonb lo kken met behulp van een kab elbaa n in a p ril 1970;
Brouwershavense G at, een dam gedeelte van 3,5 km m idden in het w a te r gereed, v o o r het n o o rd e lijk slu itg a t doorlaatcaissons, voo r het z u id e lijk slu itg a t een kab elbaa n in aa nb ou w ;
O osterschelde, het eerste van drie w e rkeilan den is gereed (tevens b o uw put v o o r uitw ateringssluis) en het tweede in u itv o e rin g ; de w ijz e van d a m o p b o u w en sluiten van de d rie sluitgaten is nog in studie.
De to ta le kosten van het D e ltap lan zijn be g ro o t op drie m ilja rd gulden die ove r tw in tig ¡aren w o rden ve rd e e ld ; de u itg ave van gem id deld 150 m iljoe n gulden per ¡aar betekent ongeveer 2 °/o van de na tio n a le b e gro ting. Bij het opm aken van een econom ische balans van alle directe vo o r- en nadelen die een ge volg zijn van het D e lta p la n zien we d a t ongeveer de h e lft w eer v o o rk o m t op de cre d itzijd e . Het overige, ongeveer 1 °/o van de n a tio n a le b e g ro tin g , w o rd t per ¡aar uitgegeven om een bescherming te v e rkrijg e n tegen overstrom ingen met een kans van optreden van eens in elke 10.000 ¡aar.
31
'
