Jaerboeken van het souvereine gilde der kolveniers, busschieters en kanonniers gezegd hoofdgilde van Sint Antone, te Gent. Deel 3 · dbnl

(1)

kolveniers, busschieters en kanonniers gezegd hoofdgilde van Sint Antone, te Gent. Deel 3

editie Ferdinand Vanderhaeghen

bron

Jaerboeken van het souvereine gilde der kolveniers, busschieters en kanonniers gezegd hoofdgilde van Sint Antone, te Gent. Deel 3 (ed. Ferdinand Vanderhaeghen). C. Annoot-Braeckman, Gent 1867

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_jae001jaer03_01/colofon.htm

© 2010 dbnl

(2)

[Inleiding]

De in dit boekdeel opgenomene bewysstukken, keuren, voorrechten, reglementen, enz. zyn getrokken uit verscheidene registers in de archieven van Vlaenderen, ook in die der stad Gent en in het lokael van 't Gilde berustende; wy laten hier de lyst er van volgen:

a. Een boekdeel klein in-folio, van

XCVIII

genummerde bladeren, schrift uit de XVI

^e

eeuw, op parkement, oude gegaufreerde band, den titel voerende: Desen bouck was ghemaect Jnt Jaer ons heeren duust vyf hondert ende twee ende twintich

toebehoorende den ghehulde van mynen heere Sente Anthonis....Het bevat de formulen van den Eed door de gildebroeders en Proviseurs af te leggen, de namen der

gildebroeders en gildezusters tot omtrent 1607, en de handvest van Karel V, van

1515. 't Is het oudste register door ons aengetroffen. (Archieven der stad Gent).

(3)

b. Een register in-folio, in gemarmerd kalfsleêr verbonden, van 415 bladeren, schrift van verscheidene handen der XVI

^e

en der XVII

^e

eeuw. De titel is: Grooten bouck van tsouverain gulde van S

^t

Anthone alwaer gheregistreert staen previlegien als guldebroeders ende guldezusters ende de dootschulden by heml. ghestelt. Het bevat kopy der voor het Gilde belangrykste stukken, en de naemlyst der gildebroeders en der gildezusters van het begin der XVI

^e

eeuw tot op de eerste afschaffing van 't Gilde in 1703. Dit register heeft ons het meeste getal byzonderheden, het Gilde van S

^t

Antone betreffende, opgeleverd. (Archieven van 't Gilde.)

c. Een schryfboek van 16 bladeren, schrift uit de eerste helft der XVII

^e

eeuw. Het bevat kopy der handvest van Karel V en eenige andere stukken het Gilde rakende.

't Is een uittreksel uit het vorige register. Bevat ook het reglement van 22 november 1658, dat in dit schryfboek alleen wordt aengetroffen. (Archieven der stad Gent.)

d. Twee rekeningen in-folio, door den Eed van 't Gilde van S

^t

Antone aen heeren Schepenen vander Keure, in 1610 en 1655 ingediend. (Archieven der stad Gent.)

e. Een register, klein in-folio, in gemarmerd kalfsleêr verbonden, van 114 bladzyden, onder den titel van: Resolutie bouck van de vier Guldens deser stede van Ghendt, begonst 1617. Het bevat de proces-verbalen der Eeden der vier Hoofd-Gilden van 1617 tot 1702 en een proces-verbael van 24 maert 1753. (Archieven van 't Gilde.)

f. Een register, groot in-folio, in hoorn verbonden. Daarin komt voor het besluit van Maria-Theresia van 1752, behelzende de herstelling van 't Gilde, de reglementen zelfder dagteekening, de naemlyst der gildebroeders van 1752 tot 1793, en die der vrywilligers tydens de Brabandsche omwenteling. De vyf eerste bladeren van dit register bevatten: 1

^o

Eene teekening,

Jaerboeken van het souvereine gilde der kolveniers, busschieters en kanonniers gezegd hoofdgilde van Sint Antone, te Gent. Deel 3

(4)

in goud en kleur, verbeeldende S

^t

Antone door de zinnebeelden van 't Gilde omringd;

2

^o

de wapens van Oostenryk en van prins Karel van Lorreinen; 3

^o

de wapens van 't Gilde; 4

^o

verscheidene akten geteekend door prins Karel van Lorreinen, den abt Seiger, prins Karel de Ligne, prins von Lobkowitz, Karel Lodewyk van Oostenryk, enz. Al deze akten van opneming in 't Gilde zyn omgeven met eene gekleurde inzetting en van boven versierd met de wapens der personagie wier naem zy dragen. (Archieven van 't Gilde.)

g. Een register in horenband, van 129 bladeren, onder den titel: Resolutie boeck van de confrerie vanden Heyligen Antonius onderhouden by de Coluvriniers, Canonniers ende Busschieters binnen dese stadt Ghendt, nopende de affairen vande selve Confrerie begonst sedert de erectie ende erstellinge vande selve Confrerie die gebeurt is den 10 november xvij

^e

twee en vyftig. Bevat de proces-verbalen der vergaderingen van den Eed en der algemeene vergaderingen, van 1752 tot 19 october 1766, en van 5 february 1786 tot 24 july 1787. De oorkonden, in dit register, vervat zyn opgesteld en geschreven door de Greffiers van 't Gilde, P.-J. De Bruyne, P. Willems, G.

Vandereecken, P. Thomas en J.-F. Verstraete. (Archieven der provincie Oost-Vlaenderen.)

h. Een schryfboek in-folio, van 9 bladeren, halve band, bevattende een verzoekschrift, aen den Meijer der stad Gent ingediend, ten einde de herstelling van 't Gilde te vragen, 't jaer X (1802), de reglementen van 't jaer X, door al de leden van 't Gilde geteekend, en de naemlyst der gildebroeders van 1800 tot 1804. (Archieven van 't Gilde.)

i. Register in-folio, in groen marokyn verbonden, met rood marokynen rug en hoeken.

Bevat de statuten en reglementen van 't jaer X (1802) en van 1808, ook de naemlyst

der werkende leden van 't Gilde van 1810 tot 1867. In dit register komen voor het

wapen en het handteeken van eenige eer- of

(5)

beschermleden, als zyn: Willem I, koning der Nederlanden, hertog Bernard van Saxen-Weimar, prins Frederik der Nederlanden, Willem prins van Oranje (Willem II), Ernest prins van Hessen, Karel Alexander prins van Gavre, de Schietere de Caprycke, graef Phlips de Lens, baron Max.-Lodewyk d'Yvoy, van Crombrugghe en graef de Kerchove, burgmeesters der stad Gent, baron Lodewyk de Schiervel, generael Capiaumont, enz. De wapens en zinnebeelden, in dit boek voorkomende, zyn geteekend en gekleurd door Maya-Janson, F. De Keghel en De Paepe. (Archieven van 't Gilde.)

j. Register in-folio, in hoornband, onder den titel: A. Registre aux résolutions de la Confrérie de S

^t

Antoine, à Gand. Behelst de proces-verbalen, ten getalle van 268, van 20 pluviose jaer X tot 23 maert 1822. (Archieven van 't Gilde.)

k. Register in-folio, halvenband in hoorn, van 142 bladeren, bevat den staet van ontvangsten en uitgaven van 't Gilde, van 1802 tot 1827. Aflegging van rekeningen door de penningmeesters J. Schits, F.-L. Desrousseaux, P. Standaert, Maelcamp, P.-J. D'Huyvetter, De Brabant, E. d'Hane, D'Huyvetter-Lateur, enz. (Archieven van 't Gilde.)

l. Pachtbrieven voor het lokael van 't Sas-van-Gent, 1802-1811. - Minuten der proces-verbalen van 1812 tot 1819. - Dagvaerd ter betaling by deurwaerder, ten laste der erfgenamen van verscheidene gildebroeders voor doodschulden, 1818-1820. - Briefwisselingen, onderscheidene stukken, 4 liassen. (Archieven van 't Gilde.)

m. Rekeningen met kwitantie daerby van 1807 en 1809 tot 1824. Rekeningen en notas van P. Van Hoecke. Te zamen 17 pakken. (Archieven van 't Gilde.)

(6)

n. Een boekdeel in-folio, hoornband, onder den titel: Registre des tirages au blason de la Confrérie de S

^t

Antoine, à Gand. In dit register vindt men den uitslag der schietingen, van 24 april 1810 tot 19 december 1819. (Archieven van 't Gilde.)

o. Register in-folio, hoornband, behelzende de proces-verbalen der algemeene vergaderingen en van den Eed, kopy van eenige reglementen of wyzigingen aen oude reglementen, enz., van 26 maert 1822 tot 7 april 1861. De proces-verbalen zyn genummerd van 269 tot 435. (Archieven van 't Gilde.)

p. Register in-folio, behelzende den uitslag van al de schietingen en pryskampen van 20 november 1838 tot 26 december 1852. (Behoort den heer Jules Leirens.)

q. Een schryfboek in-4

^o

, bevattende den uitslag der persschietingen van 12 july 1846 tot 10 july 1854. (Archieven van 't Gilde.)

r. Veertien schryfboeken in-4

^o

, bevattende den uitslag der schietpartyen, der schietingen voor medaljes, voor Paeschkoeken, enz., van july 1850 tot december 1865. (Archieven van 't Gilde.)

s. Twee schryfboeken in-4

^o

, den uitslag der pistoolschietingen van 1861 tot 1864 bevattende. (Archieven van 't Gilde.)

t. Een register in-folio, bevattende aenteekeningen betrekkelyk het Gilde van S

^t

Antone, gelegenheids-dichtstukjes, programmas voor schietingen, reglementen, modellen van brieven voor vrye jagt, van vrystelling der burgerwacht, de naemlyst der Thiendemans, en eenige andere oorkonden aengaende het Gilde van S

^t

Antone.

(Onzer verzameling.)

(7)

Belangryke inlichtingen hebben wy ook aengetroffen in de 48 registers van akten der Schepenen vander Keure, berustende in de Archieven der stad Gent; in het onlangs door den heer Ed. De Busscher aengekochte handschrift, ten titel voerende: Librarium rerum Gandavensium, pars secunda; in het eerste boekdeel der groote verzameling der plakkaten van Vlaenderen, in de Gazette van Gent, in het Memorieboek, in de Flandria illustrata, van Sanderus, in de Mémoires sur la ville de Gand, van ridder Diericx, enz.

(8)

1497.

Diveersche ordonnantien voor tGulde.

Allen den gonen die dese presente letteren zullen sien ofte hooren lesen, Schepenen

ende Raedt vander Stede van Ghendt, saluut. Met kennessen der waerheden, doen

te wetene, dat wy, ghesien de oodtmoedighe supplicatie ons overghegeven by Conync,

Deken, Proviserers ende Disniers vanden Gulde vanden grooten heere ende vriendt

Godts, myn heere S

^t

Anthuenis, over hemlieden ende den ghemeenen gheselschepe

vanden voornoemden Gulde ende Coleuvreniers der selver Stede van Ghendt, omme

tonderhoudt, eendrachticheyt, broederschip, minne ende vrientschip vanden selven

Gulde, ende in ampliatien ende vermeerdertheden van dien, inclinerende thaerlieder

versoucke ende supplicatie, hebben hemlieden gheconsenteert, ghewillekuert,

gheaccordeert ende gheordonneert, consenteren,

(9)

willekueren, accorderen ende ordonneren den selven vanden voorschreven Gulde, over hemlieden ende haerlieder naercommers, ende in ampliatien vanden ghiften hemlieden by onsen voorzaeten ghegeven, ende omme de redenen daer inne verclaerst, ende andre ons daertoe porrende, et onderhoudene ende naervolghene, nu ende t'eeuwelicken daeghen, dese naervolghende poincten. Eerst, dat de thiene Diseniers vanden selven Gulde onghehouden werden van dienste vander blomme te draeghene, dies zullen zy metten Proviserers ghelden de twee maeltyden, dies zullen daertoe ghelden den ouden Eedt ghelyck den nieuwen Eedt ghecostumeert heeft. Item ende als de Vooght sal doen daeghen de thien Diseniers, dat de boete wesen sal twee grooten in stede zynde. Item, dat soo wanneer ghesellen van andren Steden schutterlic commen te schietene om den wyn, dat Conync, Deken, Proviserers ende thien Diseniers zullen dooghen ghelycke costen, ende insghelycx, indien zy yevers buuten trecken ter schutteryen, zullen oock ghelycke costen ghelden. Item, dat de Proviserers ghecoren zynde, zullen kiesen den Deken ende Clerc. Item, dat de voghele gheschoten zynde, de Conync metten ghemeenen Eede zullen kiesen eenen Bailliu. Item, de Hooftmeesters vanden Gulde ghecoren zynde, sullen moeten dienen haerlieder jaerschaere, maer zullen moghen ghecryghen heerlicke executie up die hemlieden niet en betaelen binnen derden daeghe. Item, dat int kiesen vanden Proviseerders vanden voorseyden Gulde nu zynde in ghetalle van zes persoonen, om tGulde te bet te besorghene, te ghecryghene ende innene, datmen hem schuldich es ende werden sal, zy voortaen daertoe zullen moghen nemen ende kiesen tot thien ofte twaelf persoonen, ghelyc de andere Gulden vanden boghen. Item, dat de Bailliu ende Clerc vanden voorseyden Gulde onghehouden sullen syn van eenighe costen te dooghene, anders

(10)

dan zy inde Gulden vanden boghen dooghen. Ende omme dieswille dat wy de voorschreven poincten ende artyclen elc bysondere willen ende begheeren

onderhouden ende vulcommen te werdene, naer huere vorme ende inhoudene, soo hebben wy dese presente, in kennesse der waerheden, ghedaen zeghelen metten seghele van zaecken deser voorseyde Stede van Ghendt, den zesthiensten dach van lauwe, int jaer ons heeren alsmen screef duust vier hondert zeven ende tneghentich, onderteeckent up den ploy, Clerc, ende gheseghelt met eenen groenen seghele uuthanghende in dobbelen parchemynen steerte

⁽¹⁾

.

1515.

Institutie ende confirmatie van 't Gulde van S

^t

Anthuenis.

Kaerle, byder gracie Gods, Prince van Spaignen, van beeden de Cecillen, van Jherusalem, etc., eersthertoghe van Oostenryck, hertoghe van Bourgoignen, van Lothryck, van Brabant, van Stiere, van Karinte, van Carin, van Limborch, van Lutsenborch, ende van Gelre, grave van Vlaenderen, van Habsborch, van Thirol, van Arthois, van Bourgoignen, Palsgrave, ende van Henegauwe, lantgrave van Elsaten, Prince van Zwaue, marcgrave van Burgauw ende des helichs rycx, van Hollant, van Zeelant, van Phirt, van Kibourch, van Namen ende van Zuytphen, grave heere van Vrieslant, van den Windismarck, van Portenauw, van Salins ende van Mechelen.

Allen den ghenen die desen onsen brief zullen zien, saluyt, doen te wetene dat wy ontfanghen hebben die oodtmoedighe supplicatie van onsen welbeminden den dienaers, Keyser, Conynck, Deken, Proviserers, Dysniers,

(1) Register b, f^oxvij.

(11)

metgaders tghemeene gheselschap ende Gulde vanden Colevreniers ende

Busseschieters binnen onser stede van Ghendt, inhoudende hoe dat sichtent den jaere lxxxix de supplianten ter eere, tuitie ende bewarenesse vander zelver onser Stede van Ghendt, ende omme ons te assisterene alst ons ghelieven soude, hebben by consente, wete ende advyse vande Schepenen van onser voorseyde stede van Ghendt, ende den drye leden van diere, gheinstitueert ende upghestelt een Gulde ende Broederschap, nemende voor hueren patroon myn heere Sente Anthuenis, ende om t'onderhoudenisse vandien, hebben ghemaeckt ende gheadviseert zekeren kueren, statuten ende ordonnantien die gheconfirmeert zyn gheweest, byden voorseyden Schepenen van Ghendt, alsoot breeder blyckt by hueren briefven van confirmatien, daeraf dinhouden hier naer volght.

Allen den ghuenen die dese presente lettren zullen zien ofte hooren lesen, Schepenen ende Raedt vander Stede van Ghendt, saluut. Met kennessen der

waerheden, doen te wetene, dat wy ontfanghen hebben de oodtmoedighe supplicatie van meester Pieter de Moerloose, ingienmeestre van deser Stede, Jan Ghyselins, Jan de Scheppere, Jan van Wesemale, Simoen de Smet, Marten Cornelis, Jan vanden Damme, Lieven vander Loeven, Danneel vanden Bossche, Jacob van Male, Jacob Merdake, ende andere ghesellen userende ende beminnende de conste vanden engienen ende instrumenten van oorloghen, bussen, serpentynen ende handeoleuveren, alsoowel als andere ons ghepresenteert, van welcker supplicatien inhouden, van woorde te woorde, hiernaer volght. Voor u, myn heeren Schepenen vander Kuere, supplieren ende tooghen oodtmoedelick de welwillende ghesellen vander conste vanden Colevreniers, binnen deser Stede, die met goeder meenynghen ende jonsten oversien ende anghemeerckt hebben de groote faulten ende ghebre-

(12)

ken die hier onlancxleden gheweest hebben ende noch naermaels in tyden van noode, ten grooten grieve ende onwinnelicke schaeden ende schanden wel gheschepen zyn mochte te ghebeuren byder cleender menichte van ghesellen de selve conste

hantierende of daeran ghevroedende, ten waere by goeder provisien ende remedien daerup gheordineert, volghende welcken, omme de selve conste van nu voort in vermeerssynghen onderhouden te werdene, ter versterckynghen van onsen

gherechtighen Prince ende Landsheere present ende naercommers, ende alsoo wel

in versekertheden vanden heere der wet ende den drye leden deser Stede int ghemeene,

zy supplianten gheadviseert ende meenynghe hebben, ter eeren Godt almachtich, up

te stellene ende instituerene een Ghehulde ende Broederschap, daertoe kiesende

mynen heere Sint Anthuenis te huerlieder patroon, ende want zy datte niet beghinnen

noch volcommen en connen sonder den wille ende goede gheliefte van hulieden,

myne heeren, supplieren ende bidden midts desen hier inne te consenteerne ende den

voorseyden supplianten te octroyeerne, ratifieerne ende confirmeerne de poincten

ende articlen hier onder verclaerst. Eerst, tvoorseyde Ghehulde gheconfirmeert ende

gheinstitueert zynde, zoo zal tghemeen gheselschap vergaederen tot eender bequaemer

ende gheadviseerder plaetsen ende kiesen ghemeenlick, als over deerste reyse, een

Deken ende zes Proviserers, nutte ende oorboorlick, omme tselve Gulde wel ende

deughdelick gheregiert te wordenc, van nu tot Sint Anthuenis avonde in laumaent,

als men schryven zal xiiii

^e

lxxxix eerstcommende. Item ende up S

^te

Martins dach te

vooren den xi

^en

van november int selve jaer, zullen de oude Proviserers vergaederen,

als boven gheseyt es, ende zal elc van hemlieden kiesen eenen nieuwen Proviserere

in zyne stede te dienene dat toecommende jaer, of by ghebreke van dien,

(13)

zelve in persoone te moeten bedienene ghelyck den anderen Proviseerers. Item, ende de nieuwe Proviseerers aldus ghecoren zynde zullen tsamen onder hemlieden ende byder meeste menichte kiesen eenen Deken alle nutte ende oorboorlic, daertoe zynde tselve Ghehulde wel ende deughdelick gheregiert te zyne ende alsoo voort, eeuwelick van jaere te jaere, huerlieder dienst beghinnende ende houdende up den voorseyden S

^t

Anthuenis avont achtervolghende. Item, ende waert dat de voorseyde zes

Proviseerers int vermaecken van hueren Deken nyet eens en worden, zoo dat deen drye waeren jeghen d'andere, of datter drye warf twee jeghen elcanderen in partyen gheschil hadden, zoo zullen zy den ouden Deken lest ghedient hebbende, overgheven huerlieder kuere ende gheschil, ende met so welcken vanden ghepromoveerden persoonen hy eldende es, zynen voix ende kuere gheeft, die zal wesen Deken als boven gheseyt es. Item, de Deken ende Proviseerers werden alle jaere ghehouden te doen maeckene een abyt van zulcken laeckene ende caleure, als de meeste menichte van hemlieden over een draeghen zullen, metter paruere van eenen engiene up de mauwe ghewrocht, met bordure ende ghestoffeert alsoot behoort, ende daermede te commene up Sinte Anthuenis avont te vesperen, ende up Sinte Anthuenis dach ter messen, up de boete, elc Proviserere, van twee schellynghen grooten, ende de Deken up dubbel boete. Al worde oock de selve boete of eenich van dien verbuert ende betaelt, nochtans zyn zy ghehouden ende elc huerer zyn abyt te maeckene, wel verstaende up datter eenich vanden Eede een haut abyt hadde daertoe redelick suffisant zynde, zal daermede moghen ontstaen, betaelende den autare twaelf groote. Item, de Deken ende Proviseerers voorseyt werden ghehouden alle sondaeghe te doene celebreeren eene devote messe te zulcken autaere als zy verkiesen zullen, ende elc van

(14)

hemlieden te commene ende offerene ter zelver messe, met hueren voorseyden abyte,

up de boete, telcker reysen, van eenen grooten, ende de Deken dobbel boete. Item,

sullen int voorseyde Ghehulde ontfanghen werden byden Deken, by twee Proviseerers

ende twee Diseniers te minsten, alle de ghuene dies begheeren sullen de voorseyde

conste hantierende oft in te mueghen synde die te keerene uuterlick oft anders, alle

daertoe nutte ende den ghemeenen oorboore vander Stede proffytelick zynde,

betaelende elc tsynder incompste, te hulpen vanden goddelicken dienste, zes groote,

van jaerghelde, twee groote, ende ter doot, twaelf groote, ende niet min. Item, werden

oock ter selver huer incomsten ghehouden ende staen verbonden te zweerne met

ghestaefden eede, alsoot behoort, onsen gherechtighen Grave ende Landtsheere,

goedt ende ghetrauwe tzyne, den heere der wet ende den dryen leden deser Stede,

int ghemeene goedt ghetrauwe, ghehuldich ende bystandich te syne, tallen tyden als

zys macht hebben ende ghestaet zullen zyn, zonderlynghe omme te behoudene ende

bescheermene alle de aude ende nieuwe privilegien ende vrienden vander Stede van

Ghendt jeghen alle verkeerde upsetters, overtreders ende quaetwillende van dien, de

Stede, de poorten ende vesten der selver Stede, tallen tyden alst noodt zy, met hueren

ghebueren wel ende ghetrauwelick te helpen bewaerne, hueren guldebroeders goedt

ende ghetrauwe te zyne, ende anders al te doene dat goede ende ghetrauwe insetene

schuldich zyn te doene. Item, ende waert dat eenich guldebroeder den anderen injurie

zeyde ofte gheschil rese tusschen hemlieden onderlynghe, dat datte byden ghemeenen

regeerers vanden voorseyden Gulde, afgheleyt ende ghemodereert zal werden,

behauden sheeren rechten. Item, het zullen wezen, int voorseyde Ghehulde ende

Gheselschap, thien Diseniers, ende

(15)

elc vanden selven Diseniers zal hebben thien ghesellen onder hem, hy selve de ellefste wesende, diemen alle kiesen zal by den ingiene meestre deser Stede ende byden Deken ende Proviseerers vanden Ghulde, welcke Diseniers aldus ghecoren zynde, dienen ende blyven sullen huer leven lanck ghedeurende, ten waere dat zy bevonden worden wantrauwich of fautelick van hueren voorseyde eede, of dat zy hen

absenteerden vander Stede van Ghendt, of dat zy vercrancten ende ommachtich worden huerer leden ende memorie, of ooc dat zy te onconstich oft inhabele waeren tselve Disenierschip te bedienene, zoo zalmen in dat gheval, byden bovengheschreven persoonen, ende byden anderen Diseniers, kiesen eenen nieuwen Disenier oorbuerelick wesende inde stede. Item, ende op dat Ghulde ende Gheselschap voorschreven teenighen tyde niet en waere souffisant ghenouch in ghetalle, omme de menichte ende tghetal vanden voorseyden Diseniers, elc met zynen thien mannen, te vervullene, zoo zalmen dat ghebreck an elcken Disenier dat eenen ghelyck vercorten ende aftrecken, tot alderstondt dat tselve Gulde ende Gheselschap ten voorseyden ghetalle ghemultiplieert wesen zal. Item, ende omme tvoorseyde Gheselschap ende conste altoos te vermeerderen, zoo zal ghehouden zyn ende verbonden staen, alle sondaeghe vanden jaere, een Disenier, met alle zynen gheselschepe onder hem wesende, emmers zulck een Disenier, als by tourre, d'een vooren ende dander naer, ghebeuren zal te schietene, metter handtcoleuvre, drye schoten ten alderminsten, ter plaetsen ende ter huere ghecostumeert, elck van hemlieden zonderlynghe, up de verbuerte van twee grooten, alsoo dickelt alst gheviele, ten proffyte ende voordeele vanden gonen die huere boete met schietene, soo voorseyt es, bevryt zullen hebben, ende den anderen schutters onbedwonghen ende uut ghenouchten gheschoten

(16)

hebbende. Item, ende elc Disenier zal ghehouden zyn, telcken sondaeghe, alst hem metten zynen ghebeurt zal te schietene, te leveren, elc van zynen ghesellen, drye schueten poeders, zulc alsser toe dient ende behoort, daervooren hy ontfanghen zal vanden Tresorier deser Stede twaelf groote, ende omme naer tvoorseyde schieten den selven ghesellen recreatie te nemene, ende met elcanderen te verblydene, achthien groote daermede ghevoucht ende toegheleyt, al sulcke boeten voorschreven up datter eenighe verbuert werden commende ten voordeele ende int ghemeen proffyt van allen den gonen dier up dien dach gheschoten hebben zullen, alsoo voorseyt es. Item, dat zoo wie vanden thien ghesellen up synen dach binnen zyne drye schueten de naeste maeten schieten zal, blyft onghehauden te dier tydt ende es quyte van zynen ghelaeghe tot drye grooten toe ende daer ondere. Item, dat de voorseyde Diseniers schieten zullen eenen papegaey, alsoomen useert in beede dandere Gulden van Sinte Jooris ende van Sinte Sebastiaen, ende soo wie dattene afschieten zal, zal hebben als Conync, vanden voorseyden Tresorier, voor zyne schuete, twaelf schellynghen grooten thulpen van zynen habyte. Item, ende omme te meer goede ofte welwillende beminders deser Stede, ende alle guldebroeders wient ghelieven sal te werdene, ende hiertoe te treckene, altoos ten goeden ende vasten onderstande zoo voorseyt es, zoo zullen alle de guldebroeders hierinne ghevryt zynde, quyte ende onghehauden zyn van allen ghebuerlicken waken van haerlieder neerynghen ofte wycken, alsoo langhe als zyt wesen binnen ofte buuten in den dienst ende in proffyt vande selve Stede.

Item, de voorseyde thien Diseniers zullen elck hebben alle jaere zes schellynghen

grooten thulpen van eenen habyte, zulc als zy over een draeghen zullen, dies werden

zy ghehouden, vier waerven tsiaers ten minsten, metten

(17)

voorseyden engienmeestere, te visiterene alle de engienen vander Stede, ende up dat zy daeran eenighe ghebreken bevonden hebben, die over te ghevene, by gheschrifte, der wet ofte hueren ghecommitteerden, ten fyne dat datte ghebetert werde. Ende omme dat wy by experientien ghesien ende bevonden hebben de groote faulten ende confusien der voorseyde Stede ghebeurt ende naermaels noch ghebeuren mochte, byden ghebreke ende uut zulcker causen als meer ende breedere, dan in de selve supplicatie ghenarreert ende gheschreven staen, considererende oock ende

ghedynckende alsoo wel den grooten oorbuere, eere ende goede versekerthede dier de selve Stede ende hueren inwonenden by ghebeuren mach, ghelyck alst doet meer anderen Steden onsen ghebueren ende ommesaeten, niet meerdere dan dese zynde van condicien, daermen nochtans de selve conste met ghuldebroeders daeghelicx useert ende hantierende es, soo hebben wy Schepenen ende Raedt voornoemt volghende den slote, overeendraeghene, wille ende consente vande drye leden deser Stede, hierup ende met meer anderen poincten ende articlen collatie ghehouden ten zoldere, naer d'oude costume, den xvi

^e

dach van lauwe int jaer xiiij

^e

ende lxxxviij lestleden, aldaer tversouck ende begheerte vanden voorseyden supplianten voor de selve leden int ghemeene gheappoinctiert ende ghesloten was, den voorseyden supplianten, over ons ende al onse naercommers, de selve huerlieder supplicatie ende requeste, al tinhouden van dien, ende elc poinct bysondere, inder selver vormen ende manieren, dat hiervooren gheschreven staet, gheconsenteert, gheoctroyeert ende gheconfirmeert, ende by virtuyte van desen, consenteren, octroyeren ende confirmeren hemlieden ende hueren naercommers, te hebbene, userene, behaudene ende

ghebruyckene, t'eeuwelicken daeghen, sonder eenich empeschement of belet,

(18)

ter contrarien, lastende ende bevelende allen onser ondersaeten, ende begheeren voortaen allen anderen dat zy den voorseyden supplianten, hueren naercommers ende ghuldebroeders paysivelick ende rustelick laeten useren ende hantieren van hueren voorseyden begheerte, vry ende onghemolesteert, want het ons ende den voorseyden drye leden alsoo redelick dynct. Ghegeven, in kennisse der waerheden, onder den zeghele van zaecken der voorseyder Stede van Ghendt, den xiiij

^en

van meye anno xiiij

^e

neghenentachtentich.

Aldus ondergheteeckent, C

ROES

.

Ende hoewel de Gulde keuren ende statuuten voorseyt tot nu toe redelick onderhouden zyn gheweest, nyet min onder tdexele dat tselve Gulde by ons niet gheinstitueert noch gheconfirmeert en es, diversche lieden laeten int selve Gulde te commene, ende en durren den ghenen die inden selven Gulde zyn niet wel useren vanden voorseyden spele vanden coleuvre noch wandelen achter lande met hueren stocken ende engienen, soodat de voorseyde Gulde es gheschepen, binnen corten tyde te nieuten te gaene, alsoo de voorseide supplianten segghen, ten zy dat by ons hem daerup niet voorsien en worden, ons oodtmoedelick biddende dat anghesien dat tvoorseyde spel vanden coleuvre noodtsaeckelick ende oorboorelick es ter tuitien, defensie ende fortificatie vander selver onser Stede, ons ghelieve wille tvoorseyde Gulde ende Gheselschip van Sinte Anthuenis te confirmerene ende, soo verre alst noodt zy, die van nieux te instituerene, ende hem octroyerene alle de poincten, keuren, statuuten ende ordonnantien, byden briefve hierboven gheinsereert, ende oock te accorderene den voorseyden Hooftman vande Diseniers te moghen de diffaillanten, of de gone die in ghebreke zullen zyn thueren ghebode te obtempererene, te

condemnerene in de boeten daertoe by

(19)

hemlieden ghestelt, naer tuutwysen vanden voorseyden keuren, ende ordonnantien te mueghen veranderene ende nieuwe te maeckene, naer dexigentie ende

veranderynghe vanden tyde, ende voorts dien hen te consenterene dat zy ende alle de guldebroeders vry int voorseyde Gulde schietende naer hueren papegaey ende ten doele in plaetsen daertoe gheordonneert, alwaert dat zy by cas fortuit, ende sonder culpe yemende griefden, dat zy dies onghehauden werden jeghens partye ofte justitie, ghelyck andere vrye coleuvreniers, by ons ende onse voorsaeten in andere steden gheconfirmeert. Ende bovendien dat zy ende alle de bevrydde int selve Gulde voortaen moghen paisivelick gaen achter lande, draeghende met hemlieden ende schietende met huere voorseyde bussen ende instrumenten, behaudens dat zy noch zwanen, reygheren, putooren of dierghelycke wilde ende vlieghelicke voghelen niet en schieten, volghende de interdictie ende ordonnantie daerup ghemaeckt, zonder dat gheoorlooft werdt eenighen onsen officiers, onder tdexele van eenighen verboden ofte

ordonnantien, deselve te calengierene, ofte hemlieden huerlieder stock te nemene, ende hemlieden up al te verleenen ende doen expedieren onse opene briefven in behoorlicker vorme, soo eyst dat wy dese zaecken overghemerckt, ende hierup ghehadt advys van onsen lieven ende ghetrauwen, den president ende luyden van onse camere vanden Raede in Vlaenderen, den voorseyden supplianten gheneghen wesende thueren bede ende supplicatie, hebben, in den ghevalle als boven,

gheconfirmeert, ghevesticht ende belieft, confirmeren, vestighen ende beliefven, uut onser zonderlynghe gracien, midts desen onsen brieven, den Gulden ende

Broederschap van S

^t

Anthuenis voorschreven, midtgaders den briefven hierboven gheinsereert, ende soo verre alst noodt zy, hebben wy deselve Gulde ende

Broederschap van nieux gheinstitueert ende

(20)

upghestelt, institueren ende upstellen by desen onsen voorseyden briefve, octroyerende ende accorderende den voorseyden supplianten, metgaders allen den vryen

ghildebroeders vanden zelven Ghulde, dat zy van nu voortaen ghenieten ende ghebruycken van allen den poincten, staten ende ordonnantien inde voorseyde briefven begrepen ende verclaerst, al naer tuutwysen vanden selven briefven, uutghesteyden ende ghereserveert, dat zy voortaen niet en sullen moghen doen statueren eenighe ordonnantien, keuren oft statuuten, sonder tadvys ende tconsent van onsen

Hoochbailliu ende Schepenen onser voorseyde Stede van Ghendt, oock dat zy niet en sullen mueghen door onse landen hueren coleuveren ofte handtbussen draeghen, dan alleenelick als zy gaen ofte hun transporteren zullen in eenighe steden ofte plaetsen om aldaer te schietene om eenighen prys, ende voorts dat zy voordan alleenelick hueren eedt doen sullen, ons ende onse naercommers, Graven ende Gravinnen van Vlaenderen, ghetrauwe te zyne, ende onderdaenich onsen voorseyden Hoochbailliu ende Schepenen van Ghendt, ende bovendien dat zy ghehouden sullen wesen in onsen dienst te commene, tallen tyden als zy van onsen weghe ghemaent ende versocht zullen wesen, midts hemlieden ghevende redelicken sallaris. Ende van onser meerdere gratie, hebben hen oock gheconsenteert ende gheaccordeert,

consenteren ende accorderen by desen onsen brieve, dat oft ghebeurde als zy schieten naer hueren papegaey ende ten doele in plaetsen daertoe gheordonneert, dat zy by cas fortuit, ofte zonder huere culpe, naer dat zy gheroupen zullen hebben, vast, inder manieren ghecostumeert, yemende griefden oft quetsten, dat indien ghevalle zy en zullen niet mesdoen jeghens ons ende justitie, noch ghehauden wesen dat te beteren jeghens partyen, maer zullen daervan onghehauden blyven ghelyck de vrye

coleuvreniers van zulcken anderen Gulde ende

(21)

Broederschip in onse landen ende graefschip van Vlaenderen. Ontbieden daeromme ende bevelen midts desen den voorseyden President ende luyden van onser camere vanden Raede in Vlaenderen, Souverain Bailliu van Vlaenderen, Hoochbailliu van Ghendt, ende allen anderen onsen rechtren, justicieren ende officieren, wien dit angaen oft anroeren sal moghen, hueren stedehaudren, ende een yeghelick van hem byzondere zoo hem toebehooren sal, dat zy van deser onser gracie, confirmatie, octroye ende consente, ende van al den inhauden van desen ende vanden briefven hierboven gheinsereert, inder voughen ende manieren als hiervooren verhaelt staet, doen, laeten ende ghedooghen den voorseyden supplianten rustelick, vredelick ende volcommelick ghenieten ende ghebruyeken, sonder hen te doene ofte laeten

gheschiene eenich hinder, letsel ofte moeyenesse, ter contrarien, want ons alsoo ghelieft, des toorconden soo hebben wy onsen zeghel hieran doen hanghen. Ghegeven in onse Stede van Ghendt, den xix

^en

dach van april int jaer Ons Heeren duust vyf hondert ende vyfthiene naer Paesschen

⁽¹⁾

.

1525.

Toelegh van xx sch. grooten.

Den xvii

^en

dach van januario, int jaer vyfthien hondert vyfventwintich, was, by Schepenen vander Keure voornoemd, den Deken ende Proviserers metgaders den Dixniers vanden bovenschreven Gulde, boven den bovenschreven zes ponden grooten, noch toegheleyt ende gheconsenteert vanden Stedengoede noch jaerelicx thebbene ende ontfaene de somme

(1) Register a, f^olxxxix. - Reg. b, f^o1.

(22)

van twintich schellynghen grooten, omme, ende ten fyne die voortaenne byden selven partye tsamen verteert te werdene inde toecommende S

^t

Anthuenis ende

papegaeydaeghen telcken d'een heelft. Ende den Tresorier der voornoemde Stede, jeghenwoordich ende toecommende, gheordonneert hemlieden daeraf betaelynghe te doene, de bovenschreven acte in wesene ende vigeure blyvende. Ghedaen int vulle Collegie, den dach, maent ende jaer voorschreven. Onderteeckent, B

OCQUART⁽¹⁾

.

1525.

Ordonnantie van de Dixeniers.

Schepenen vander Keure in Ghendt, ghehoort tdifferent voor hemlieden verbalick in cameren gheroert, tusschen Joos Sammelins, als Deken, met zynen ghemeenen Proviserers vanden Gulde van myn heere S

^t

Anthuenis, onderhouden byden

busschieters deser Stede, ter eendere, jeghens m

^r

Jan de Juede ende andere Diseniers vanden selven Gulde ter andere, ter cause van dat de voornoemde Deken ende Proviserers versochten ghemainteneert te wordene ende thebben xx sch. grooten vanden zes ponden grooten vlemsch die dese Stede den voornoemde Gulde jaerelicx toeleght, omme het onderhoudt ende thulpen huerlieder oncosten vanden bussehietene, midts dat zy danoff in possessien waeren, ende datte thulpen den oncosten van huerlieder maeltyden, ofte de voornoemde Dixeniers huerlieder papegaey schieten, ende de maeltyt van dien onderhouden zouden, sonder hemlieden Deken ende Proviserers ende huerlieder cost, naer dat de voorseyde Dixeniers concludeer-

(1) Register b, f^ovij.

(23)

den ter contrarien, by dat de voorseyde possessie hemlieden als uut gratien ghedoocht niet prejudicieren en mochte, want niement dan zylieden den last vanden onderhoude vanden bussen en supporteerde, oock dat daertoe properlick de voornoemde somme gheord

^t

was, ende nieuwers omme el, versouckende oock dat den voorseyden Deken ende Proviserers gheordonneert worde, hemlieden soo wel angaende den

papegaeydaeghe als anderssins, te voughene ende hemlieden Dixeniers te assisterene, volghende der ouder costumen ende den letteren by hemlieden upgheleyt,

consenterende hemlieden van ghelycken te doene. Up al wel ende rypelick ghelet, appoinctieren, wysen ende verclaersen de voornoemde Deken ende Proviserers met huerlieder versoucke te zyne niet ontfanghelick, ende dat volghende dien de

voornoemde gheheele somme van zes ponden grooten volghen sal den voornoemden Dixeniers omme by hemlieden ghedistribueert te werdene volghende den letteren vanden toelegghe van dien mentionerende, ordonnerende beede de voornoemden partyen elcanderen voortaenne te assisterene, ende met elcanderen te voughene, volghende der costume, zonder dies te zyne in ghebreke, condemnerende den voornoemden Deken ende Proviserers in de costen. Actum den xxiiij in april xv

^e

vyfventwintich naer Paesschen. Onderteeckent, B

OCQUART⁽¹⁾

.

1529.

Diveersche ordonnantien vanden Gulde.

Allen den gonen die dese presente letteren zullen zien ofte hooren lesen, Schepenen ende Raedt vander Stede van

(1) Register b, f^ovj v^o.

(24)

Ghendt, saluut. Met kennissen der waerheden doen te wetene, dat wy ghesien hebbende de supplicatie ende tvertoogh van edelen ende weerden joncheer Anthuenis vander Vichte, schiltcnape, als Hooftman, midtsgaders Jan de Jaegher, als Deken, over hemlieden ende de ghemeene guldebroeders van mynen heere S

^t

Anthuenis onderhouden byden Coleuvreniers binnen deser Stede, by welcker supplicatie zy inde quaeliteijt alsboven, oock byden advyse vanden Conynck ende nieuwe ghecoorne Proviserers vanden selven Gulde, ons overgaven zekere poincten ende articlen noodtsaeckelick ende oorbuerlic, omme int selve gheselschip onderhouden te werdene, biddende hemlieden de selve by ons gheaccordeert ende gheconfirmeert te zyne, van welcken poincten ende articlen t'inhouden hiernaer volght van woorde te woorde.

Inden eersten, want de Deken vanden voornoemden Gulde behoorelicken eedt ghedaen

heeft, den Heere ende der Wet vander Stede van Ghendt, zoo zullen de nieuwe

ghecoorene Proviserers eedt doen den Deken, volghende der ordonnantien van mynen

voornoemden heeren hemlieden verleent ende bevolen. Item, soo zal eenyeghelic

Proviserere ghehouden zyn te comene ter messen, tsondaechs metten abyte up zulcke

boete als de confirmacie behelsende es. Item, zal eenyeghelick Proviserere ghehouden

zyn te knielene ende offerene achtervolghende, alsoo hy ingheset zal zyn ter ehiege

sonder clappen ofte luyde kumdghen te doene, binnen den dienste vander messen,

up de boete van zes penninghen parisis. Item, werdt oock elc Proviserere ghehouden

te gaene metten Conync ende den Deken ter plaetsen daermen de Camere oft

schaepshoofden houden zal, als hy inde siege knielt, elc met zynen abyte, up boete

ende eedt. Item, soo en zal niement vanden Proviserers vander Camere gaen, ten

waere by consente vanden Deken, alsoo verre als daer recht oft wet

(25)

te doene es byden Gulde, up boete ende eedt. Item, soo sal men oock onderhouden de schaepshoofden, ten minsten eens ter maent, dies zal Conync, Deken ende Proviserers metten ghemeenen gheselschepe gheven voor zyn ghebeurte van den schaepshoofde vier grooten, ende quyte hebben zyn ghelach. Item, de Deken zal ghehouden zyn den ghemeenen eedt te doen dach maeckene up boete ende eedt, metten Cnape, ten daeghen alsmen de schaepshoofden houden zal, ende alsdan te comparerene binnen der Stede, dies ghestaet zynde, telcken up boete ende eedt. Item, dat niement Conync, Deken, Proviserers, metten ghemeenen gheselschepe, hem vervoordere van dies ter Cameren ghesloten zal werden in zaecken der Gulde anclevende ende niet breedere, dat achter straete te draeghene, ofte tsecret vander Camere te revelerene, up de boete van twintich grooten. Item voort, dat de Hooftman, Keysere, Conync, Deken ende den gheheelen Eedt zouden moghen onghehouden zyn alsoo langhe als huerlieder dienst duerende es, te wetene vanden jaere dat zy ancommen zyn, ende soo langhe als zy volghen moeten, dats te wetene twee jaeren, van alle andere Gulden binnen Ghendt onghemolesteert zyn van dienste. Item, dat elc Proviserere zal betaelen zyn boeten aleer hy skeure gheven zal, alsoo wel boeten van ouden keerels, als vanden boeten vanden aultaere, behoudens datmen de zondachmesse van desen zelven boeten niet betaelen en zal, maer staen ter betaelynghe vanden ghemeenen Eedt. Item, dat elc Proviserere gheven zal zyn kuere eenen man suffissant ende nyet ontsleghen en zal werden van zynder keure, voor alder tydt dat die ghestelt zal werden, eedt zal hebben ghedaen alsvooren. Item, indien de zulcke die ghecoren waere niet suffissant en waere, ofte hem weeren wilde van dienste, dat alsdan die ghecoren sal hebben zulcken persoon dien persoon bedwyn-

(26)

ghen zal te dienene zonder cost oft last vanden Gulde. Item, als een Proviserere ghecoren es ende behoorelicken eedt heeft ghedaen, in den ghevalle dat zulck een Proviserere gheraeckte te overlydene van deser weerelt, zoo sal den generaelen ofte ghemeenen Eedt kiesen eenen anderen Proviseerere, sonder hem, die den overledenen Proviserere ghecoren hadde, cost oft last te doene. Ende naerdien dat wy Schepenen ende Raedt voornoemt met ende ter presentie vanden heere deser Stede up de selve poincten ende articlen ghelet hebbende, hebben den voornoemden supplianten over hemlieden ende den ghemeenen guldebroeders vanden voornoemden Gulde, de voornoemden poincten ende articlen, ende elc bysondere, zoo die gheschreven staen, by dese gheaccordeert, ende gheconfirmeert, willende die by hemlieden alsoo ende inder voughen onderhouden te werdene, up de boeten daerinne verclaerst. Ghegeven in kennissen der waerheden, onder den zeghel van zaecken der voorseyde Stede van Ghendt, den 1

^en

dach van sporcle vyfthien hondert ende neghenentwintich,

onderteeckent up den ploy, J. Vriendt, ende gheseghelt met eenen groenen wassen zeghel uuthanghende in dobbelen parchemynen steerte

⁽¹⁾

.

1529.

Ordonnantie op 't faict vande jacht.

Par l'empereur. A nos amez et feaulx, les President et gens de nostre Conseil en Flandres, saluut et dilection.

Combien, que de tout temps nous et noz predecesseurs

(1) Register b, f^ovij v^o.

(27)

Comtes de Flandres, ayons faict et ordonné plusieurs Statutz, Editz, Ordonnances et deffences, sur le faict de la Venerie et Volerie audict pays. Et que par la derniere d'icelles ordonnances ayons entre aultres choses statué, ordonné, deffendu et faict publier, que nul ne se ingerast ou auanchast de tirer aulcunes bestes ou volille, sur certaines grosses peines contenuës ês lettres de placcart sur ce expediees. Et que toutefois il est venu à nostre cognoissance, que pluisieurs (qui soubz umbre des guerres passees, ont porté et portent couleuurines, hacquebutes, arcbalestres et arcz à main) s'aduanchent journelement d'auec lesdictes couluurines, hacquebutes, arc-balestres et arcz à main, tirer bestes noires et rouges et toutes manieres de vollille en grand nombre: et tant qu'il est apparant que à succession de temps, toutes les bestes noires et rouges et les vollilles que nous auons ordonné faire garder pour nostre deduict et passetemps, seront destruictz, à nostre grand regret. Qui ne sont choses à tollerer, et ausquelles neantmoings durant les dictes guerres (qui ont regné jusques à n'aguerres) qu'il a conuenu à nos subiectz de Flandres, pour leur seureté, porter armes et toutes manieres de bastons de deffence, n'a bonnement esté possible, ne aussy conuenable y remedier.

Desirans presentement que paix est, pourueoir aux inconueniens dessus touchez nous vous mandons et ordonnons tresexpressement, que promptement vous faictes publier par tout nostre dict pays et Comté de Flandres, et tous les lieux esquelz l'on est accoustumé faire criz et publications, et de par nous expressement commander et deffendre, que nul (de quelque estat ou condition qu'il soit) ne s'aduanche

d'oresenauant de porter par ledict pays en allant par les champs, en chemin ou dehors, couleuures, hacquebutes, arc-balestres, ni arcz à main: sur peine de la confiscation

(28)

d'icelles, et de vingt-liures parisis de nostre monnoye de Flandres d'amende: à encourir par tous et chacun d'eulx et à chascune fois qu'ilz feroient le contraire. Si auant que nostre Grand-veneur, son Lieutenant ou aultres noz officiers et subjectz leur mesuz sera veriffië: ores qu'ilz ne soyent trouuez ne saisiz desdictes couleuures, harcquebutes, arcbalestres, ou arcz à main ny en present meffaict. A appliquier ladicte peine, vng tiers à nostre proufict, l'aultre tiers au proufict du denunciateur: et l'aultre tiers au proufict de l'officier, qui en fera la calenge. De ce exceptez et reseruez, ceulx qui sont ou seront actuelement en nostre seruice et a noz gages, quand ils yront par les champs audict pays de Flandres, à leur garnisons, du conge de leur capiteine et non aultrement.

Et bien entendu, que les confreres d'aulcunes compaignies d'arc-balestriers ou couleuuvriers priuilegiez, soyent des bonnes villes ou villaiges de nostre dict pays de Flandres, quy vouldront prendre leur passetemps de leurs arc-balestres ou couleuurines à la bute: pour ce faire pourront auec leurs couleuurines ou arcbalestres, aller de leurs maisons et domicilles, es lieux ou l'on est accoustumé d'en tirer et semblablement en retourner et aultrement non.

Et à l'obseruation de nostre dicte ordonnance et deffence, procedez et faictes proceder contre les transgresseurs d'icelle, à l'execution desdictes peines, sans faueur, dissimulation ou deport. De faire ce que dict est, vous donnons plain pouoir, authorité et mandament especial par cestes: et par icelles mandons et commandons à touts noz Iusticiers, Officiers et subjectz, que à vous (en ce faisant et quy en depend) ilz obeissent et entendent diligeamment: Car ainsy nous plaist-il.

Donné en nostre ville de Bruxelles, soubz nostre contrescel cy mis en placcart, le

vintdeusieme jour de Nouembre,

(29)

l'an quinze-cens, vingtnoeuf. Soubz estoit escrit: Par l'Empereur en son Conseil.

(Signé): L. D

U

B

LIOUL

.

Publié au Consistoire du Conseil en Flandres, le deusiesme jour de Ianuier, quinze-cens, vingt et noeuf

⁽¹⁾

.

1532.

Aenkoop door de Schepenen vander Keure van een nieuw hof op den Vogelzang voor het Gulde van S

^t

Antone.

Allen den ghonen die deze presente lettren zullen sien ofte hooren lesen, Scepenen ende Raedt vander Stede van Ghendt, saluut. Doen te wetene dat wy ghehoort hebbende tvertoogh ende begheerte voor onslieden ghedaen by den Keysers, Coninc, Dekin, Proviserers ende den meestere met zynen Dyseniers over hemlieden ende haerlieder andere ghemeene medeghesellen ende guldebroeders in dezer tyt vanden Gulde van myn heere Sente Anthonis, ghenaemt de colvenriers ofte busschieters dezer Stede, te kennen ghevende hoe dat hemlieden, omme tschieten ende hanthieren vander busse int jaer achte ende tachtentich, by Scepenen den voorsaten verleent es gheweest zeker plaetse up de Veste deser Stede, binnen der prochie van Ackerghem, zeer verre vander handt gheleghen ende daertoe nyet wel idoine omme de vremde van ghelycke hantieringhe, alhier commende, te festierene, ende ooc om alle andere poorters ende inwonende dezer Stede daertoe te verweckene, ooc omme dat men ghemeenlic in tyden vander peste ende haesteghe siecte de ghone danof gheinfecteert zynde, inde turren aldaer legghende ende huerlieder vertrec verleenende es, waerby zo wel spetialic omme

(1) Ordonnancien, statuten, edicten ende placcaten ghepubl. in Vlaendren. Ghent, 1559, f^o412.

(30)

den tyt vander zelver siecte jeghenwordich als toecommende ten schuwene van meerderen pericle, dezer Stede de voornomde plaetse wel behouven zoude ende hemlieden vanden Gulde orborelic ware, hadden daeromme eene andere plaetse, vertrec ende hof, naerdere ende uuten voorseiden dangiere, ter vermeerderinghe ende hantieringhe vander zelver busse, ghesocht ende ghevonden zeer bequame, plaisant ende welgheleghen daerment eet ten Voghelensanghe, achter thof vander Keyserlicke Maiesteit, die zy zouden moeten coopen totter somme van hondert ponden grooten, te betalene met zestien ponden grooten ghereet ende zes ponden grooten tsiaers, welcke somme zy nyet ghestaet en zyn noch en zouden connen ghefurnieren ofte betalen zonder derzelver Stede hulpe, wiene tzelve Hof ende reparatie bliven zoude, verclaersende, indien men hemlieden inde voornomde huerlieder begheerte

consenteren wilde, dat zy afgaen ende renunchieren zouden tprincipael ende alle achterstellen daeranne clevende by collatien hemlieden tanderen tyden toegheleyt, behoudende alleenlic up de zelve Stede de somme van zes ponden grooten elcx jaers.

So eist dat wy. Scepenen voornomt, gheneghen zynde hemlieden vanden Gulde in

haerlieder voorseide versouc te dezer waerf te ghelievene, regard ooc nemende up

dat tzelve Gulde ende hantieren der conste vander busse hoirborelic es dezer Stede,

hemlieden gheaccordeert, gheconsenteert ende by virtute van dezen gheassigneert

ende bewesen hebben, ter betalinghe vanden voornomden coope van haerlieder

nieuwen Hove, de voorseide somme van hondert ponden grooten, met zestien ponden

grooten alnu ghereet ende zes ponden grooten tsiaers telcken zevenentwintichsten

daghe van wedemaent achtervolghende, deerste zes ponden grooten verscinende den

zevenentwintichsten van wedemaent XV

^e

drye ende dertich naestcommende, te

(31)

halene, up te heffene ende ontfane ande Ontfanghers ende Tresoriers der voornomder Stede, die hemlieden Ontfanghers in rekeninghen defalquieren zal, dies renunchierden ende deden hemlieden duechdelic de voornomde vanden Gulde gheheelic te buten te dezen present, over hemlieden ende haerlieder naercommers inden name alsvoren nu ende ten eeuweghen daghen ter voorseider Stede behouf ende profite, zulcke haerlieder actie, recht ende vryheit als zy hadden ofte pretenderen mochten uut crachte der voornomder ghifte int jaer achte ende tachtentich, hebbende an tvoornomde Hof ende plaetse up de Veste te Ackerghem, metten turre daer an clevende, by hemlieden tot alnoch ghepossesseert, zonder hemlieden vanden Ghulde daer anne nemmermeer eenich recht te hebbene in eenigherwys, noch derghelycke an de ellef ponden grooten tsiaers hemlieden voortyts by Collatie toegheleit, voordere dan tot den zes ponden grooten die zy by ordonnantie van Scepenen jaerlicx heffende zyn om tonderhoudt vanden guldebroeders.

Ghegheven in kennessen der waerheden, onder den zeghele van zaken der voorseider Stede van Ghendt, den neghensten dach van hoymaent xv

^e

tweendertich

⁽¹⁾

.

1537.

Ordonnantie daerby blyckt dat den Deken vande schutters mette ghemeene schutters ter Camere ordinairelick vergaedert, kennen moghen vande meshusen die int Hof ghebeuren.

Schepenen vander Keure in Ghendt, ghesien hebbende zeker supplicatie hemlieden ghepresenteert by Keysere,

(1) Reg. ordonnantien politique beginnende 1548, LL, f^o18 v^o.

(32)

Conynck, Deken, metgaeders de ghemeene Proviserers vanden Gulde van mynen

heere Sinte Anthuenis, gheseyt de colveniers oft busschieters, inhoudende hoe dat

m

^r

Jan de Juede, engien-meestere der voornoemde Stede, hem lovende hooft zynde

vanden voornoemden Gulde, ende dienvolghende vermochte te doen beterene alle

zaecken int Hof ofte schuete ghebeurende, zoo hy ghedaen hadde, sonder adveu ofte

toedoene vanden voornoemden Keysere, Conync, Deken ende Proviserers, te wetene

vander ruuthede ghedaen int Hof by eenen Jan vander Meere, ter presentie van veele

diveersche persoonen, ende eenen vremden man van eeren, die om tschieten int

voornoemde Hof commen was, die byden selven vander Meere zeer rigoreuselick

toeghesproken was, sonder cause ofte redene, in zulcker wijse dat tgheheele Hof

ende schutters van diere scheeden moesten, dat meer was, persevererende van quaeden

in argheren, quam int gheselschap daer de ghesellen naer costume vergadert waeren

tgheheele gheselschip beroeren, zoo dat men hem moeste zyn lanc mes afgurden om

grief te schuwene, welck mesuus de voorseyde m

^r

Jan hem vervoordert hadde alleene

te doen beterene, sonder eenich van hemlieden supplianten oft eenich vanden thien

Diseniers over te roupene, twelck hy niet en vermochte, volghende den privilegie

hemlieden supplianten ghejont ende verleent byden drye Leden der voornoemder

Stede, inhoudende ende verclaersende dat alle questien ende gheschillen ghebeurende

int voorseyde Ghulde ende int Hof niet afgheleyt, ghebetert ende ghecorrigiert souden

werden byden voornoemden supplianten ende guldebroeders; was boven dien de

selve de Juede, den voornoemden Gulde groote cleenicheede doende in tguene dat

hy tbert ende teecken vanden Gulde voor de twaelf grooten, die hy ghehouden was

alle sondaeghe in tgheselschip daer de schuete gheleyt

(33)

was te betaelene, nyet jeghenstaende dat hy die jaerlicx ontfynck uuter handt vanden Tresorier deser Stede, soo dat men van hemlieden ter zelver causen daeghelicx cleenichede zegghende was, dat zy niet betaelen en consten, dat zy verdroncken hadden, ende dat de voorseyde Juede den Ghulde ende der Stede voor haerlieder supplianten ancommene veele cleenicheden ghedaen hadde, zoot inde maeltydt van S

^te

Anthuenis daeghe lestleden te kennen ghegheven was. Emmers soo dat de Hooftman vande supplianten metten selven Juede niet dienen en wilde, ende jeghenwoordich waeren sonder Hooftman, versouckende up als provisie, den voornoemden m

^r

Jan de Juede verlaeten ende eenen anderen nutten ende ydoinen persoon in zyne stede ghestelt thebbene, ende hem gheinterdiceert de voornoemde twaelf grooten, diemen alle sondaeghe inde schuete den ghesellen was ghevende, niet meer te ontfaene, maer die soude laeten ontfaen den Deken vanden voornoemden Gulde ende zynen Eedt, die hemlieden verbinden souden alle weke int gheselschip te commene, ten minsten zy twee dienende. Naerdien de voornoemde Jan de Juede de supplicatic themwaert ghehadt, ghesien, ende die overlesen hebbende sustineerde contrarie den voorstelle vanden supplianten, ende nochtans hem van als submitterende inde discretie van Schepenen, daer hy soude moghen inne mesdaen, ofte contrarie zynen vermoghene gheuseert hebben, soo eyst dat Schepenen voornoemt, up al wel ende rypelic ghelet hebbende, appoincteren ende wysen twysdom vanden halven ponde was, byden voornoemden de Juede in zynen naeme alleene, sonder kennisse vanden voornoemden Gulde ghedaen, contrarie zynen vermueghene gheuseert te zyne, negheen ende van onweerden, hem voor zyn mesuus condemnerende tselve half pont was te betaelene, daer ende soo hy den selven mesusant ghecondemneert

(34)

heeft, ende den selven mesusant van zynen delicte byden supplianten ghecorrigiert te werdene, volghende haerlieder vermoghene, by manieren van provisien, ende totter anders by hemlieden Schepenen in voorsien werdt, voorts ordonnerende de twaelf grooten der schuete, alle sondaeghe vander Stede toegheleyt, byden supplianten ontfaen, ende ten minsten by twee van hemlieden, ter plaetsen daert behoort, brocht ende betaelt te werdene, ende den voornoemden de Juede van nu voortaen hem soo te reghelene, dat zy cause noch redene en hebben hem te destituerene, compenserende de costen uut causen. Actum xiij

^e

in maerte xv

^e

xxxvij. (Onderteeckent), J.

V

ANDERHAEGHE⁽¹⁾

.

1541.

Rentebrief vande drye schellynghen grooten tsiaers den Gulde competerende.

Kennelick zy allen lieden, dat Joos Sammelins commen es voor Schepenen vander Keure in Ghendt, de welcke kende ende verclaersde wel ende deughdelick ghehouden wesende in Jan Mecusins, als Deken vanden Gulde van S

^te

Anthuenis, dat de busschieters deser Stede onderhoudende zyn in S

^te

Michiels keercke, ende te onderhoudene ende doene van eenen jaerghetyde metten provenden dat men doet ende gheeft alle jaere ten aultaere van Sinte Anthuenis, inde selve keercke, tot drye schellynghen grooten tsiaers, erfvelicker losrente, den pennynck xvi

^e

, die hy comparant belooft te betaelene telcken Sinte Gregoris daeghe, danof d'eerste drye schellynghen grooten vallen ende verschynen zullen tSinte Gregoris daeghe xv

^e

eenen veertich naestcommende,

(1) Reg. b, f^oix.

(35)

ende van dan alsoo voort, van jaere te jaere, telckent S

^te

Gregoris daeghe, drye schellynghen grooten gheldende eeuwelick ende eerfvelick, ofte emmers totter lossynghen van diere ghedeurende met zulcken ghelde als telcken daeghen van paymente ghemeenlick cours ende ganck hebben sal binnen deser Stede, de welcke rente hy comparant bezet, bewyst, hipotecquiert ende versekert up zyn huus ende stede, zoo datte met allen zynen ghelaeghen, aysementen ende vryheden van vooren tot achtere, eertvast ende naeghelvast, ghestaen ende gheleghen es, ten voorhoofde inde Burchstraete, Cornelis Hudsebaut ghehuust an deen zyde, ende de straete streckende naer de Rame, ter andere, daer hy comparant ter tydt van nu inne woont, belast met vyf schellynghen, vier pennynghen parisis tsiaers te landtcheynse, die van Sinte Jans huus, noch zes schellynghen grooten tsiaers eerfvelicke losrente, den pennynck xvi

^e

, ten behoufve van Aliashospitael, twintich schellynghen grooten tsiaers ghelycke rente, den pennynck xvi

^e

, ten hehoufve van Willem Wanync, gheseyt van Bruussele, thien schellynghen grooten tsiaers ghelycke losrente, ten behoufve van Cornelis vander Zwaelmen, ende vyf schellynghen grooten tsiaers, ten behoufve vander neerynghe vande crudeniers zonder meer commers, omme waert hy alsoo dat de voornoemden Jan Meeussins inde quaeliteyt alsboven, ofte zyne naercommers Dekenen vanden selven Gulde ghebreck hadden van betaelynghe, twaere van eenen payemente, twee ofte meer, tselve ghebreck, met allen costen daeran clevende, an tvoornoemde huus te recouvrerene by pandynghe eyghendomme ofte anderssins, naer de wet vander poort, ende by faulte van dien an hem comparant ende al tzyne present ende toecommende, ghereserveert de lossynghe, die hy comparant vermach te doene alst hem ghelieft, midts overlegghe twee ponden, acht schellynghen grooten principaels

(36)

in carolus guldenen te drye schellynghen, vier penninghen grooten stuvers te twee grooten elck stick ende al ander gelt van goude ende zelvere naer advenant, sonder tselve te hoogheren prys te moghen ghevene in eenigher wyse. Dit was ghedaen den xiiii

^en

in hoymaendt xv

^e

eenenveertich, int Schependom joncheer Claeys Triest, heere van Hauweghem, dher Jan van Eechaute ende hueren ghesellen, onderstondt gheregistreert, f

^o

xxxv

⁽¹⁾

.

1561.

Twee schellingen grooten worden gegeven alle zondagen aen het Gilde van S

^t

Antone door Schepenen vander Keure.

An myn heeren Scepenen vander Kuere in Ghendt. Supplieren oodtmoedelic uwe goetwilleghe dienaers ende ondersaten, Coninck, Hooftman, Dekin ende Proviserers vanden Gulde van mynen heere Sente Anthuenis die men denommeert de busschieters deser Stede, hoe dat tzelve College ende dexercitie vanden stock metten appendentien van dien, binnen deser Stede ende allomme elders, zeere nootzakelick bequame ende commodieulx es in tyden van orloghen, brande ende anderssins, omme daer duere quaet ende ongherief te belettene, zulcx dat ter sustentatie ende onderhoude van dien de Stede wel behoorde voorsien te zyne nyet alleene van Busmeesters, Diseniers, scutters ende harcquebusiers, maer oock mede van stocken, cruyde, loot ende andere instrumenten te dien nootzakelic ende gherequireert, maer want de ghesellen de welcke dat daghelicx

(1) Reg. b, f^ox v^o.

(37)

den stock te hantieren pleghen, den zelven luttel gade slaen omme dieswille dat hemlieden den cost diere annecleeft te groot es, als verre excederende ende te boven gaende alle andere ghescutten als vanden cruysboghe ende handtboghe, ende ooc dat zylieden gheenderande secours en hebben omme eens de weke by een te moghen vergaderen ende naer huerlieder schieten blydelic ende gracelic te moghen versamen, zulc ende ghelyc als nochtans hebben de voornomde andere Gulden vanden boghe, die in andere Steden de minste zyn ende den stock de meeste, zo dat ghescepen wordt dit Gulden corts gheheel te vergane ter prejuditie vander Stede ende den insetenen van diere, ten zy dat in desen commodieuselic voorsien worde, so zyn de supplianten ghepreadviseert gheweest te imploreren tbenigne officie van mynen heeren, dat dit ghemeerct, hemlieden believe den supplianten over hemlieden ende huerlieder naercommers toe te legghene ende accorderene, ten coste van deser Stede, alle sondaghen vanden jaere twee schellinghen grooten eens, omme daermede den ghesellen scutters, Busmeesters ende Diseniers, naer tschieten, by een te blyvene ende alzo minnelic te moghen recreeren ende daer duere den stock te vermeerderen ghelyck ende zo men allomme elders doet, ende zult weldoen. Hier naer volght dappostille.

Scepenen vander Kuere, ghesien dese supplicatie ende omme de redenen hier inne begrepen, consenteren ende accorderen den supplianten ende huerlieder naercommers in officie, van nu voort an ten laste deser Stede allen sondaghen vanden jaere, telcken twee schellinghen grooten, ghelyc dat hebben de oude Guldens van S

^t

Jooris ende Sente Sebastiaen, ordonnerende den Tresorier deser Stede inder tyt zynde, den voornomden supplianten ende huerlieder naercommers dienende vanden Gulde van Sente An-

(38)

thonis de voorseyde twee scellinghen grooten allen sondaghen jaerlicx te betalene.

Actum int Collegie den tweetsten dach van meye xv

^e

eenentzestich.

(Onderteeckent), H

EMBYZE⁽¹⁾

.

1561.

Het wynghelt verteert men binnen den Hove.

Schepenen vander Keure in Ghendt, naer tvertooch themliedenwaerts by supplicatien ghedaen by den Hooftman, Deken ende Proviserers vanden Gulde van mynen heere Sente Anthuenis, ghenaempt de busschieters deser voornoemde Stede, te kennen ghevende, hoe dat uut gratien den Diseniers ende schutters van dese voorseyde Stede weghe gheiont es alle sondaeghe een kanne Ryns wyns, omme daermede onderlynghe te recreeren ende verblydene binnen den Hove vanden voornoemde Gulde, uuterlick in herberghe binnen den ouden Vesten deser voornoemder Stede, nyet jeghenstaende welcken eenighe Proviserers van den voorseyden Gulde waeren ter ghebuerte van huerlieder schuete de voorseyde kanne wyns legghende an, ofte buuten der poorten deser voorseyde Stede, ten verdriete, moeyte ende aerbeyde vande voornoemde supplianten, ende ter confusie van tselve Gulde. Begheerende bydien by ons

gheordonneert te werdene, dat van nu voortan alle sondaeghe de schuete ende kanne wyns gheleyt worde binnen den voornoemden Hove van S

^te

Anthuenis, of andere bequaeme plaetse binnen den ouden Vesten deser voorseyde Stede, ter denominatie vanden ghonen dies schuete dattet es, ende dat elc die houde, up peyne vanden proffyte van

(1) Reg. ord. politique beginnende 1559, MM, f^o186 r^o.

(39)

dien versteken ende ghepriveert te zyne. Soo eyst dat Schepenen voornoemt hebben de Supplianten gheconsenteert ende gheaccordeert, consenteren ende accorderen by desen huerlieder versouck, dienvolghende ordonneren dat van nu voort an de schuete ende kanne wyns vanden voorseyde Gulde van Sente Anthuenis, onderhouden byden selven busschieters, gheleyt sal worden, binnen huerlieder Hove ofte andere bequaeme plaetse binnen den ouden Vesten deser voornoemde Stede, ter denominatie vanden gonen diens schuete dat es, ende dat elc die houde, up peyne van den proffyte van dien ghepriveert te zyne, sonder oock dat zy vermoghen sullen de selve kanne wyns te legghene in eenighe vrye plaetsen. Actum den lesten july xv

^e

eenentzestich.

(Onderteeckent), P

RYSBIER⁽¹⁾

.

1562.

Privilegie ende octroy tot innynghen vande dootschulden vande guldebroeders ende guldezusters up haerlieder hoirs.

Philips, byder gracie Godts, Conynck van Castillien, van Leon, van Arragon, van Navarre, van Naples, van Sicilien, van Maiorcque, van Sardaine, vanden eylanden Indien ende vasten landen vander zee Oceane, eersthertoghe van Oostenryck, hertoghe van Bourgoignen, van Lothryc, van Brabant, van Limbourch, van Luxembourch, van Gelre ende van Milanen, grave van Habsborch, van Vlaenderen, van Arthois, van Bourgoignen, Palsgrave ende van Henegouwe, van Hollandt, van Zeelant ende van Namen, van Zuutphen, prince van Zwave, marcgrave des heylichs rycx, heere van Vrieslandt, van Salins, van Mechelen, vande stadt, steden ende

(1) Reg. b, f^oxvij v^o.

(40)

landen van Utrecht, Overyssel ende Groenynghen, ende dominateur in Asie ende in Afrycque, allen den gonen die dese jeghenwoordighe sullen sien saluyt. Wy hebben ontfaen de oodtmoedighe supplicatie van Adriaen van Riebeke, Jan Legiers d'oude Conynck, ende Franchois Toebast, vryschipper, Deken vanden Gulde ende

Broederschap van S

^t

Anthonis, diemen noompt coleuveriers ofte busschieters, onderhouden ende gheobserveert binnen onse Stede van Ghendt, voor hen ende inden naeme vande ghemeente ende lichaeme vanden voorseyden Broederschappe ende Gulde, inhoudende hoe de selve Gulde tzedert jaer xv

^e

ende xv

^e

wel ende eerlick byde voornoemde supplianten ende huere voorzaeten onderhouden, gheregeert ende gheadministreert is gheweest, uut crachte vande briefven van confirmatie hen int selve jaer verleent, by wylen hoogher ende looflicker memorien de Keyser Kaerle, onsen heere ende vaedere, maer alsoo de voorseyde brieven van confirmatie ofte privilegien nyet executable en syn, voor soo veele alst roert tpoinct vande