The European Roma: minority representation, memory, and the limits of transnational governmentality - Samenvatting – Summary in Dutch

(1)

UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)

UvA-DARE (Digital Academic Repository)

The European Roma: minority representation, memory, and the limits of

transnational governmentality

van Baar, H.J.M.

Publication date

2011

Link to publication

Citation for published version (APA):

van Baar, H. J. M. (2011). The European Roma: minority representation, memory, and the

limits of transnational governmentality.

General rights

It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)

and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open

content license (like Creative Commons).

Disclaimer/Complaints regulations

If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please

let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material

inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter

to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You

will be contacted as soon as possible.

(2)

Samenvattingȱ

SummaryȱinȱDutchȱ

ȱ

ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ

Inȱ ditȱ proefschriftȱ analyseerȱ ikȱ deȱ huidigeȱ situatieȱ vanȱ Romaȱ minderhedenȱ inȱ Europaȱ vanuitȱ hetȱ perspectiefȱ vanȱ veranderendeȱ vormenȱ enȱ instrumentenȱ vanȱ Romaȱ represenȬ tatieȱenȱbestuur.ȱInȱhetȱbijzonderȱsindsȱdeȱvalȱvanȱhetȱcommunismeȱisȱerȱsprakeȱvanȱwatȱ welȱ deȱ Europeaniseringȱ vanȱ deȱ Romaȱ representatieȱ kanȱ wordenȱ genoemd.ȱ Inȱ politiekeȱ debattenȱ enȱ beleidsgerelateerdeȱ discussies,ȱ inȱ deȱ mediaȱ enȱ wetenschap,ȱ evenalsȱ inȱ verȬ schillendeȱvormenȱvanȱactivismeȱenȱbelangenbehartigingȱwordenȱdeȱRomaȱinȱtoenemenȬ deȱmateȱalsȱeenȱEuropeseȱminderheidȱvoorgesteld.ȱDezeȱtrendȱisȱsamengegaanȱmetȱhetȱ ontwerpenȱ enȱ organiserenȱ vanȱ grootschalige,ȱ EuropaȬbredeȱ projectenȱ enȱ programma’s,ȱ dieȱ gerichtȱzijnȱ opȱ deȱontwikkelingȱ enȱ verbeteringȱ vanȱ deȱ situatieȱ vanȱ deȱ Roma,ȱ enȱ opȱ hetȱ creërenȱ vanȱ kansenȱ enȱ foraȱ omȱhenȱinȱ staatȱteȱ stellenȱ daaraanȱzelfȱ structureelȱ bijȱ teȱ dragen.ȱGeenȱandereȱbevolkingsgroepȱinȱEuropaȱisȱrecentelijkȱinȱzoȱveelȱinclusieȬ,ȱempoȬ wermentȬȱ enȱ ontwikkelingsprogramma’sȱ betrokkenȱ geraaktȱ alsȱ deȱ Roma.ȱ Tegelijkertijdȱ heeftȱ deȱ Europeaniseringȱ vanȱ deȱ Romaȱ eenȱ nieuweȱ faseȱ inȱ deȱ geschiedenisȱ vanȱ hunȱ representatieȱ enȱ zelfrepresentatieȱ ingeluid.ȱ Tijdensȱ deȱ Verlichting,ȱ deȱ Romantiek,ȱ deȱ negentiendeȬȱenȱvroegȱtwintigsteȬeeuwseȱprocessenȱvanȱnatiestaatformatie,ȱalsookȱonderȱ hetȱnazismeȱenȱcommunisme,ȱwerdenȱdeȱRomaȱenȱhunȱculturenȱimmersȱveelalȱgezienȱalsȱ nietȬEuropeesȱenȱvreemd,ȱenȱalsȱbarrièresȱvoorȱ‘vooruitgang’ȱenȱ‘beschaving’ȱinȱEuropa.ȱ

Inȱdezeȱstudieȱstelȱikȱdeȱvolgendeȱvraagȱcentraal:ȱhoeȱkunnenȱweȱdezeȱverschuivingȱ vanȱdeȱrepresentatieȱvanȱdeȱRomaȱalsȱeenȱnietȬEuropeseȱminderheidȱnaarȱhunȱrepresenȬ tatieȱ alsȱ eenȱ Europeseȱ minderheid—alsmedeȱ deȱ parallelleȱ ontwikkelingȱ vanȱ transnatioȬ naleȱvormenȱvanȱminderheidbestuur—cultuurhistorisch,ȱbestuurstheoretischȱenȱpolitiekȬ filosofischȱ begrijpen?ȱ Ikȱ onderzoekȱ dezeȱ enȱ andereȱ recenteȱ verschuivingenȱ inȱ deȱ Romaȱ representatieȱ enȱ zelfrepresentatie,ȱ alsmedeȱ deȱ consequentiesȱ daarvan,ȱ tegenȱ deȱ achterȬ grondȱ vanȱ veranderendeȱ vormen,ȱ processen,ȱ instrumentenȱ enȱ conceptenȱ vanȱ bestuurȱ (governance)ȱenȱzelfbestuurȱinȱEuropa.ȱBijȱdeȱbeantwoordingȱvanȱdezeȱvraagȱgaatȱhetȱmijȱ nietȱuitsluitendȱomȱdeȱwijzeȱwaaropȱminderhedenbestuurȱpraktischȱenȱconcreetȱisȱofȱzouȱ moetenȱ wordenȱ georganiseerd.ȱ Opȱ eenȱ meerȱ fundamenteelȱ niveauȱ gaatȱ hetȱ mijȱ hierbijȱ omȱdeȱwijzenȱwaaropȱuiteenlopendeȱideeënȱoverȱenȱpraktijkenȱvanȱsturingȱdeȱrelatieȱenȱ interactieȱtussenȱ‘Europa’ȱenȱ‘deȱRoma’ȱhistorischȱenȱtotȱopȱhedenȱhebbenȱbeïnvloedȱenȱ veranderd.ȱWatȱvoorȱbestuurspraktijkenȱenȱwatȱvoorȱsoortenȱkennisȱenȱexpertiseȱhebbenȱ hetȱ inȱ Europaȱ bijvoorbeeldȱ mogelijkȱ gemaaktȱ omȱ minderhedenbestuurȱ enȱ Ȭzelfbestuurȱ andersȱ teȱ constituerenȱ enȱ percipiërenȱ danȱ voorȱ hetȱ eindeȱ vanȱ deȱ Koudeȱ Oorlog?ȱ Hoeȱ

(3)

388ȱȱȱȱȱȱSAMENVATTINGȱ

heeftȱ deȱ aanwezigheidȱ vanȱ onderlingȱ verschillendeȱ Romaȱ groepenȱ inȱ diverseȱ Europeseȱ landenȱ zichȱ überhauptȱ kunnenȱ ontwikkelenȱ totȱ eenȱ vraagȱ enȱ eenȱ specifiekȱ Europeesȱ ‘probleem’ȱ waaropȱ allerleiȱ uiteenlopendeȱ programma’s,ȱ interventiesȱ enȱ projectenȱ eenȱ antwoordȱ dienenȱ teȱ geven?ȱ Hoeȱ hangenȱ deȱ gelijktijdigeȱ Europeaniseringȱ vanȱ deȱ Romaȱ representatieȱenȱdeȱontwikkelingȱvanȱeenȱEuropeseȱintegratieagendaȱsamenȱmetȱdeȱverȬ schuivingȱvanȱdeȱRomaȱrepresentatieȱinȱtermenȱvanȱassimilatieȱenȱnomadismeȱnaarȱhunȱ meerȱ recenteȱ representatieȱ inȱ termenȱ vanȱ mensenrechten,ȱ deȱ integratieȱ enȱ participatieȱ vanȱ minderheden,ȱ enȱ humanȱ securityȱ enȱ humanȱ development?ȱ Opȱ welkeȱ wijzeȱ hebbenȱ recentȱontwikkeldeȱtechniekenȱenȱideeënȱoverȱsturingȱbijgedragenȱaanȱzulkeȱnieuweȱofȱ veranderendeȱ Romaȱ representatiesȱ enȱ zelfrepresentaties,ȱ alsmedeȱ aanȱ nieuweȱ vormenȱ vanȱ activisme,ȱ belangenbehartiging,ȱ geschiedschrijvingȱ enȱ herinnering?ȱ Hoeȱ zijnȱ zulkeȱ transformatiesȱverbondenȱmetȱnieuweȱideeënȱenȱvoorstellingenȱvanȱ‘Europa’?ȱ

ȱ Omȱ lichtȱ opȱ dezeȱ vragenȱ enȱ thema’sȱ teȱ werpen,ȱ onderzoekȱ ikȱ praktijkenȱ vanȱ Romaȱ minderhedenbestuur,ȱalsookȱdeȱgeschiedenisȱdaarvanȱinȱhetȱmoderneȱEuropa,ȱvanuitȱhetȱ perspectiefȱvanȱeenȱanalyseȱvanȱgouvernementaliteit.ȱHetȱnogalȱonbeholpenȱneologismeȱ ‘gouvernementaliteit’ȱisȱaanȱhetȱeindȱvanȱdeȱjarenȱzeventigȱvanȱdeȱvorigeȱeeuwȱdoorȱdeȱ Franseȱ filosoofȱ Michelȱ Foucaultȱ bedachtȱ omȱ opȱ allerhandeȱ sturingspraktijkenȱ enȱ hunȱ veranderingȱ teȱ kunnenȱ reflecterenȱ zonderȱ daarbijȱ uitsluitendȱ overhedenȱofȱ organisatiesȱ enȱinstitutiesȱinȱaanmerkingȱteȱnemen.ȱHetȱbegripȱ‘gouvernementaliteit’ȱkanȱopȱtweeȱonȬ derlingȱsamenhangendeȱmanierenȱwordenȱgelezen.ȱInȱalgemeneȱzinȱduidtȱhetȱconceptȱopȱ deȱrelatieȱvanȱpraktijkenȱvanȱ‘gouverneren,’ȱofwelȱsturenȱofȱregeren,ȱmetȱuiteenlopendeȱ wijzenȱwaaropȱweȱoverȱsturingȱenȱzelfsturingȱdenken.ȱHetȱgaatȱhierbijȱnietȱomȱhoeȱbeȬ paaldeȱ ideeënȱ overȱ sturingȱ eerstȱ wordenȱ uitgedachtȱ enȱ danȱ inȱ praktijkȱ gebracht,ȱ maarȱ omȱdeȱvoortdurendeȱenȱveranderendeȱinteractieȱtussenȱdeȱtechnischeȱenȱrationeleȱdimenȬ siesȱvanȱsturing.ȱDeȱalgemeneȱbetekenisȱlegtȱnadrukȱopȱdeȱsamenvoegingȱvanȱenȱinterȬ actieȱtussenȱ‘gouverneren’ȱenȱ‘mentaliteit.’ȱInȱFoucaultsȱwerkȱisȱdezeȱalgemeneȱbetekenisȱ verbondenȱmetȱeenȱbreedȱscalaȱaanȱactiviteiten,ȱdatȱreiktȱvanȱideeënȱoverȱenȱpraktijkenȱ enȱtechniekenȱvanȱhoeȱwijȱonszelfȱofȱanderenȱ‘sturen’ȱtotȱhoeȱhetȱbestuurȱvanȱeenȱstadȱofȱ staatȱ isȱ ofȱ zouȱ moetenȱ wordenȱ ingericht.ȱ Inȱ engeȱ zinȱ duidtȱ hetȱ begripȱ ‘gouvernemenȬ taliteit’ȱ daarentegenȱ inȱ deȱ eersteȱ plaatsȱ opȱ eenȱ verzelfstandigingȱ vanȱ deȱ activiteitȱ vanȱ ‘gouverneren’ȱ enȱ dusȱ opȱ ‘gouvernementȬaliteit.’ȱ Inȱ dezeȱ betekenisȱ gaatȱ hetȱ omȱ minȱ ofȱ meerȱ stabieleȱ enȱ geïnstitutionaliseerdeȱ vormenȱ vanȱ sturing,ȱ zoalsȱ dieȱ totȱ uitdrukkingȱ komenȱinȱbestuurȱenȱzelfbestuurȱopȱhetȱniveauȱvanȱoverhedenȱenȱorganisaties,ȱmaarȱookȱ inȱalledaagseȱpraktijkenȱvanȱgezondheidszorg,ȱopvoeding,ȱseksualiteit,ȱinternering,ȱtenȬ toonstelling,ȱactivismeȱofȱdeȱorganisatieȱvanȱhuishoudens.ȱGouvernementaliteitȱinȱengeȱ zinȱisȱverbondenȱmetȱhoeȱdeȱverzelfstandigingȱvanȱeenȱbepaaldeȱmanierȱvanȱsturingȱofȱ zelfsturingȱmachtȱomȱteȱsturenȱenȱmachtȱoverȱdatȱwatȱgestuurdȱmoetȱwordenȱimpliceert.ȱ Deȱalgemeneȱenȱbeperkteȱbetekenisȱvanȱ‘gouvernementaliteit’ȱhangenȱnauwȱsamen:ȱproȬ cessenȱ vanȱ ‘gouvernementalisering’—hetȱ (be)stuurbaarȱ makenȱ vanȱ bepaaldeȱ objecten,ȱ subjectenȱofȱprocessen—dragenȱbijȱaanȱdeȱbestendigingȱvanȱbepaaldeȱpraktijkenȱvanȱstuȬ ringȱenȱzelfsturingȱenȱgevenȱerȱeenȱmeerȱexplicieteȱinstitutioneleȱvormȱaan.ȱDitȱperspecȬ tiefȱ maaktȱ hetȱ bijvoorbeeldȱ mogelijkȱ omȱ deȱ staatȱ alsȱ historischȱ geïnstitutionaliseerde,ȱ maarȱnietȱuniverseleȱofȱvastliggendeȱbestuursvormȱteȱbegrijpen,ȱdieȱbestaatȱbijȱdeȱgratieȱ vanȱhaarȱvoortdurendeȱenȱookȱsteedsȱweerȱveranderendeȱgouvernementalisering.ȱEvenȬ eensȱmaaktȱdezeȱinvalshoekȱhetȱmogelijkȱomȱdeȱformatieȱenȱrepresentatieȱvanȱbepaaldeȱ

(4)

groepenȱalsȱminderheidȱteȱanalyserenȱvanuitȱhetȱperspectiefȱvanȱdeȱsturingȱenȱregulatieȱ vanȱbevolkingsgroepen.ȱ

Inȱ dezeȱ studieȱ breidȱ ikȱ hetȱ conceptueleȱ raamwerkȱ vanȱ gouvernementaliteitȱ uitȱ naarȱ eenȱanalyseȱvanȱcontemporaineȱvormenȱvanȱminderhedenbestuurȱinȱEuropa,ȱenȱdatȱvanȱ deȱRomaȱinȱhetȱbijzonder.ȱDoorȱEuropeseȱvormenȱvanȱsturingȱenȱminderhedenbestuurȱteȱ interpreterenȱvanuitȱhetȱperspectiefȱvanȱEuropa’sȱgouvernementaliseringȱverschaftȱdezeȱ studieȱnieuwȱinzichtȱinȱdeȱgeschiedenisȱvanȱminderhedenformatieȱenȱȬrepresentatieȱenȱinȱ deȱ daarmeeȱ samenhangendeȱ afbakeningȱ vanȱ bevolkingsgroepenȱ inȱ termenȱ vanȱ hetȱ alȱ danȱ nietȱ toebehorenȱ aanȱ ‘Europa.’ȱ Ikȱ verduidelijkȱ datȱ deȱ formatie,ȱ representatieȱ enȱ regulatieȱvanȱRomaȱminderhedenȱintrinsiekȱsamenhangenȱmetȱonzeȱvoorstellingenȱvanȱ ‘Europa’ȱenȱmetȱhoeȱ(zelf)sturingȱopȱEuropeesȱniveauȱinȱdeȱloopȱvanȱdeȱgeschiedenisȱisȱ opgevatȱenȱinȱpraktijkȱgebracht.ȱDeȱtitelȱvanȱditȱboek—DeȱEuropeseȱRoma—beschrijftȱdanȱ ookȱ geenȱ neutrale,ȱ objectieveȱ conditieȱ ofȱminderhedenstatus,ȱ maarȱ dientȱ teȱ wordenȱ geȬ lezenȱinȱsamenhangȱmetȱhistorischȱveranderdeȱenȱveranderendeȱRomaȱrepresentatiesȱenȱ zelfrepresentaties,ȱinclusiefȱdaarmeeȱverbondenȱprocessenȱvanȱminderhedenformatieȱenȱ Ȭzelfarticulatie.ȱȱ

ȱ Metȱ ditȱ proefschriftȱ draagȱ ikȱ bijȱ aanȱ hetȱ inzichtȱ inȱ processenȱ vanȱ minderhedenforȬ matieȱ inȱ deȱ moderneȱ enȱ recenteȱ geschiedenisȱ vanȱ Europa.ȱ Tegelijkȱleverȱ ikȱ eenȱ belangȬ rijkeȱbijdrageȱaanȱhetȱdebatȱinȱgouvernementaliteitstudiesȱoverȱdeȱrelatieȱtussenȱpolitiekȱ enȱ gouvernementeleȱ macht.ȱ Ikȱ neemȱ stellingȱ tegenȱ dieȱ studiesȱ dieȱ gouvernementaliteitȱ voornamelijkȱ opvattenȱ alsȱ gedepolitiseerdeȱ veiligheidsmechanismenȱ dieȱ erȱ opȱ minȱ ofȱ meerȱadequateȱwijzeȱinȱslagenȱcontroleȱoverȱbepaaldeȱgroepenȱofȱprocessenȱuitȱteȱoefeȬ nen.ȱ Dezeȱ dissertatieȱ gaatȱ nietȱ uitsluitendȱ overȱ gouvernementaliteitȱ alsȱ relatiefȱ stabieleȱ machtsvorm,ȱmaarȱookȱoverȱpraktijkenȱdieȱdezeȱmachtsuitoefeningȱnadrukkelijkȱterȱdisȬ cussieȱ stellen.ȱ Ikȱ betoogȱ datȱ eenȱ analyseȱ vanȱgouvernementaliteitȱ zowelȱ eenȱ onderzoekȱ behelstȱnaarȱdeȱconsolideringȱvanȱgouvernementeleȱmachtsvormenȱalsȱnaarȱdeȱgrenzenȱ vanȱdieȱmachtsuitoefening.ȱEenȱanalyseȱvanȱgouvernementaliteitȱsteltȱonsȱzoȱinȱstaatȱdeȱ dynamiekȱ tussenȱ mechanismenȱ vanȱ depolitiseringȱ enȱ (re)politiseringȱ explicietȱ aanȱ deȱ ordeȱteȱstellen.ȱIkȱlaatȱzienȱdatȱmijnȱinterpretatieȱvanȱgouvernementaliteitȱzowelȱgevolȬ genȱheeftȱvoorȱuniformeȱinterpretatiesȱvanȱdeȱEuropeseȱmoderniteitȱalsȱvoorȱhoeȱweȱdeȱ huidigeȱsituatieȱvanȱRomaȱminderhedenȱinȱEuropaȱbeoordelen.ȱ

ȱ Inȱditȱboekȱbrengȱikȱtweeȱtotȱopȱhedenȱdominante,ȱmaarȱvaakȱgescheidenȱvormenȱvanȱ onderzoekȱnaarȱdeȱsituatie,ȱgeschiedenisȱenȱrepresentatieȱvanȱRomaȱminderhedenȱbijȱelȬ kaar.ȱ Enerzijdsȱ wordtȱ ditȱ onderzoekȱ totȱ nuȱ toeȱ gedomineerdȱ doorȱ analysesȱ dieȱ Romaȱ minderhedenrepresentatieȱ enȱ haarȱ geschiedenisȱ vooralȱ thematiserenȱ inȱ termenȱ vanȱ bestuursȬȱ ofȱ beleidsmatigeȱ processen,ȱ structurenȱ vanȱ politiekeȱ vertegenwoordiging,ȱ enȱ sociaalȬmaatschappelijkeȱ inȬȱ enȱ uitsluitingmechanismen.ȱ Anderzijdsȱ isȱ erȱ metȱ nameȱ deȱ afgelopenȱ tweeȱ decenniaȱ steedsȱ meerȱ onderzoekȱ naarȱ Romaȱ minderhedenrepresentatieȱ enȱ haarȱ geschiedenisȱ ondernomenȱ datȱ zichȱ toelegtȱ opȱ cultureleȱ enȱ cultuurhistorischeȱ praktijkenȱenȱnotiesȱvanȱrepresentatieȱenȱzelfrepresentatieȱinȱkunst,ȱwetenschap,ȱmedia,ȱ museaȱ enȱ populaireȱ cultuur.ȱ Inȱ ditȱ proefschriftȱ brengȱ ikȱ dezeȱ totȱ opȱ hedenȱ weinigȱ metȱ elkaarȱinȱverbandȱgebrachteȱtakkenȱvanȱonderzoekȱbijȱelkaar.ȱDatȱdoeȱikȱnietȱzozeerȱdoorȱ dezeȱtweeȱtakkenȱnaastȱelkaarȱteȱbespreken,ȱmaarȱdoorȱdeȱintrinsiekeȱsamenhangȱduideȬ lijkȱteȱmakenȱtussenȱprocessenȱvanȱsturing,ȱrepresentatieȱenȱkennisformatie.ȱIkȱexpliciteerȱ

(5)

390ȱȱȱȱȱȱSAMENVATTINGȱ opȱdieȱmanierȱdeȱconditiesȱwaaronderȱvormenȱvanȱrepresentatieȱenȱzelfrepresentatieȱverȬ anderenȱzonderȱeenȱvanȱdezeȱdrieȱsamenhangendeȱprocessenȱteȱisoleren.ȱ ȱ Jȱ ȱ Ditȱboekȱbestaatȱuitȱdrieȱdelen.ȱInȱdeelȱ1ȱintroduceerȱikȱhetȱtheoretischeȱkaderȱvanȱgouȬ vernementaliteitȱ enȱ hoeȱ weȱ ditȱ kunnenȱ uitbreidenȱ enȱ vertalenȱ naarȱ eenȱ analyseȱ vanȱ transnationaleȱ vormenȱ vanȱ populatieregulatieȱ inȱ Europa.ȱ Hoofdstukȱ 1ȱ introduceertȱ deȱ methodologischeȱenȱconceptueleȱparametersȱvanȱditȱproefschrift.ȱInȱeenȱkritischeȱdialoogȱ metȱ Foucaultsȱ werkȱ enȱ metȱ poststructuralistischeȱ analysesȱ vanȱ zijnȱ intellectueleȱ erfenisȱ verklaarȱ ikȱ hoeȱ eenȱ benaderingȱ vanuitȱ hetȱ perspectiefȱ vanȱ gouvernementaliteitȱ enkeleȱ vanȱdeȱnadelenȱvanȱeenȱgovernanceȬbenaderingȱverhelpt.ȱIkȱlegȱhetȱgouvernementaliteitȬ begripȱ uitȱ inȱ deȱ contextȱ vanȱ Foucaultsȱ werkȱ enȱ verduidelijkȱ hoeȱ ditȱ conceptȱ enȱ zijnȱ geschiedenisȱ zichȱ verhoudenȱ totȱ lopendeȱ debattenȱ overȱ staatsvorming,ȱ soevereiniteit,ȱ machtsverhoudingenȱenȱagencyȱinȱeenȱtijdperkȱvanȱmondialisering.ȱVertrekkendeȱvanuitȱ eenȱzogehetenȱ‘topologische’ȱlezingȱvanȱmachtȱverduidelijkȱikȱhoeȱeenȱanalyseȱvanuitȱhetȱ gezichtspuntȱ vanȱ gouvernementaliteitȱ hetȱ mogelijkȱ maaktȱ omȱ thema’sȱ zoalsȱ macht,ȱ agencyȱenȱverzetȱteȱonderzoekenȱvoorbijȱfunctionalismeȱenȱdeȱperiodiseringȱvanȱdeȱEuroȬ peseȱ geschiedenis.ȱ Ikȱ verklaarȱ hoeȱ zo’nȱ analyseȱ eenȱ onderzoekȱ behelstȱ naarȱ deȱ dynaȬ mischeȱ interactieȱ tussenȱ relatiefȱ duurzameȱ gouvernementeleȱ machtsvormenȱ enȱ alternaȬ tieveȱsturingspraktijkenȱdieȱdezeȱmachtsvormenȱtegelijkȱookȱweerȱdestabiliseren.ȱ

ȱ Inȱhoofdstukȱ2ȱbreidȱikȱmijnȱonderzoekȱnaarȱgouvernementaliteitȱuitȱnaarȱEuropaȱenȱ thematiseerȱ ikȱ hoeȱ intrastatelijkeȱ enȱ interstatelijkeȱ vormenȱ vanȱ gouvernementeleȱ machtȱ inȱdeȱgeschiedenisȱvanȱEuropaȱinȱvoortdurendeȱinteractieȱmetȱelkaarȱzijnȱopgekomenȱenȱ ontwikkeld.ȱIkȱbehandelȱFoucaultsȱinterpretatieȱvanȱtweeȱverschillendeȱgouvernementeȬ leȱmachtsvormen—zogehetenȱpoliceȱenȱliberalisme—omȱdeȱparallelleȱopkomstȱvanȱtransȬ nationaleȱvormenȱvanȱpopulatieregulatieȱenȱdieȱvanȱprocessenȱvanȱminderhedenformaȬ tieȱ inȱ Europaȱ aanȱ deȱ ordeȱ teȱ stellen.ȱ Ikȱ legȱ uitȱ hoeȱ deȱ intredeȱ vanȱ liberaleȱ vormenȱ vanȱ gouvernementeleȱmachtȱisȱsamengegaanȱmetȱprocessenȱvanȱmeerderhedenȬȱenȱminderȬ hedenformatie.ȱ Ikȱ kritiseerȱ Foucaultsȱ Eurocentristischeȱ analyseȱ vanȱ interstatelijkeȱ gouȬ vernementaliteitȱ omȱ teȱ komenȱ totȱ eenȱ alternatieveȱ analyseȱ vanȱ contemporaineȱ vormenȱ vanȱtransnationaleȱpopulatieregulatieȱinȱEuropa.ȱIkȱmaakȱgebruikȱvanȱinzichtenȱuitȱpostȬ kolonialeȱstudies,ȱenȱmetȱnameȱvanȱkritiekenȱopȱdeȱwijzeȱwaaropȱontwikkelingssamenȬ werkingȱ mondiaalȱ isȱ georganiseerd,ȱ omȱ eenȱ parallelȱ metȱ deȱ huidigeȱ bejegeningȱ vanȱ Romaȱ minderhedenȱ inȱ Europaȱ teȱ trekken.ȱ Ikȱ laatȱ zienȱ hoeȱ zulkeȱ kritiekenȱ relevantȱ kunnenȱwordenȱgemaaktȱomȱhuidigeȱvormenȱvanȱtransnationaleȱpopulatieregulatieȱvanȱ Romaȱminderhedenȱteȱanalyserenȱvoorbijȱtegenstellingenȱtussenȱtraditieȱenȱmoderniteitȱ ofȱmondialeȱ‘hegemonische’ȱmachtȱenȱlokaleȱvormenȱvanȱburgerverzet.ȱInȱaansluitingȱopȱ dezeȱdiscussieȱenȱalsȱvoorbereidingȱopȱwatȱikȱinȱhetȱtweedeȱdeelȱvanȱditȱboekȱthematiȬ seer,ȱstelȱikȱvoorȱomȱdeȱgeschiedenisȱvanȱdeȱEuropeseȱmoderniteitȱkritischȱteȱherschrijȬ venȱomȱzoȱeenȱanderȱlichtȱteȱwerpenȱopȱdeȱmanierȱwaaropȱRomaȱgroepenȱinȱdeȱmoderneȱ Europeseȱgeschiedenisȱalsȱminderheidȱzijnȱgeformeerd.ȱ

ȱ Inȱ hetȱ tweedeȱ deelȱ vanȱ dezeȱ studieȱ analyseerȱ ikȱ hoeȱ deȱ ontwikkelingȱ vanȱ liberaleȱ vormenȱvanȱgouvernementeleȱmachtȱhistorischȱisȱsamengegaanȱmetȱzowelȱdeȱopkomstȱ vanȱ ‘zigeunerstudies’ȱ alsȱ deȱ formatieȱ vanȱ deȱ Romaȱ alsȱ minderheid.ȱ Ikȱ onderzoekȱ deȱ

(6)

nauweȱsamenhangȱtussenȱdeȱgelijktijdigeȱopkomstȱvanȱliberalisme,ȱwetenschappelijkȱonȬ derzoekȱnaarȱ‘zigeuners’ȱenȱdeȱformatieȱvanȱdeȱRomaȱalsȱ‘minderheid’ȱinȱhetȱachttiendeȬ eeuwseȱ Habsburgseȱ Rijk.ȱ Ikȱ analyseerȱ tweeȱ opȱ ditȱ momentȱ dominerendeȱ interpretatiesȱ vanȱdezeȱgeschiedenisȱenȱhaarȱerfenis.ȱInȱhoofdstukȱ3ȱengageerȱikȱmeȱmetȱeenȱlopendȱdeȬ batȱoverȱhoeȱdeȱrepresentatieȱenȱproblematiseringȱvanȱ‘zigeuners’ȱtenȱtijdeȱvanȱdeȱHabsȬ burgseȱheerschappijȱtotȱnuȱtoeȱinȱonderzoekȱnaarȱdeȱRomaȱisȱgerecipieerdȱenȱgeïnterpreȬ teerd.ȱ Ikȱ bespreekȱ achtereenvolgensȱ deȱ positieȱ vanȱ deȱ historiciȱ Leoȱ Lucassenȱ enȱ Wimȱ WillemsȱenȱdieȱvanȱdeȱlinguïstȱYaronȱMatras.ȱIkȱpleitȱervoorȱdeȱtweeȱgrotendeelsȱtegenȬ gesteldeȱhistoriografieënȱdieȱhunȱwerkenȱrepresenterenȱinȱdialoogȱmetȱelkaarȱteȱbrengen.ȱ Ikȱcombineerȱinzichtenȱuitȱdeȱwijsbegeerteȱenȱpostkolonialeȱstudies,ȱenȱmetȱnameȱkritieȬ kenȱ opȱ homogene,ȱ uniformeȱ lezingenȱ vanȱ deȱ Verlichtingȱ enȱ moderniteit,ȱ omȱ deȱ wijzeȱ waaropȱ dezeȱ tweeȱ historiografieënȱ totȱ nuȱ toeȱ inȱ relatieveȱ afzonderingȱ vanȱ elkaarȱ zijnȱ gelezenȱ terȱ discussieȱ teȱ stellen.ȱ Ikȱ beargumenteerȱ datȱ geenȱ vanȱ dezeȱ tweeȱ historiograȬ fischeȱ‘paradigma’s’ȱopȱzichzelfȱkanȱbestaanȱenȱdatȱhunȱexplicieteȱcombinatieȱnieuwȱlichtȱ werptȱopȱdeȱambivalentieȱvanȱRomaȱminderhedenformatieȱinȱdeȱEuropeseȱgeschiedenis.ȱ ȱ Hoofdstukȱ4ȱverrijktȱenȱverdieptȱditȱdebatȱoverȱRomaȱminderhedenformatieȱinȱdeȱgeȬ schiedenisȱvanȱEuropa.ȱIkȱonderzoekȱhetȱHabsburgseȱassimilatiebeleidȱtenȱaanzienȱvanȱ ‘zigeuners’ȱenȱdeȱgelijktijdigeȱopkomstȱvanȱwetenschappelijkȱonderzoekȱnaarȱhenȱinȱdeȱ toenmaligeȱ Pruisischeȱ academieȱ aanȱ deȱ handȱ vanȱ eenȱ analyseȱ vanȱ achttiendeȬeeuwseȱ gouvernementeleȱmachtsvormen.ȱIkȱanalyseerȱdeȱuitwerkingȱvanȱdeȱtoenmaligeȱwetenȬ schappelijkeȱenȱbestuurlijkeȱtraditieȱvanȱhetȱzogenaamdeȱ‘Kameralisme’ȱ(Kameralistik)ȱenȱ deȱ‘politiewetenschappen’ȱ(Polizeiwissenschaften)ȱopȱdeȱtransformatieȱvanȱpraktijkenȱvanȱ bevolkingsregulatieȱ inȱ hetȱ Habsburgseȱ Rijk.ȱ Ikȱ verduidelijkȱ hoeȱ weȱ hetȱ veranderendeȱ Habsburgseȱ‘zigeunerbeleid’ȱenȱdeȱgelijktijdigeȱopkomstȱvanȱRomaȬgerelateerdeȱkennisȬ formatieȱ vanuitȱ hetȱ perspectiefȱ vanȱ gouvernementeleȱ machtȱ kunnenȱ begrijpen.ȱ Ikȱ verȬ klaarȱhoeȱdeȱopkomstȱvanȱvergelijkendeȱvormenȱvanȱwetenschap—zoalsȱdieȱtoenȱinȱdeȱ linguïstiek,ȱbiologieȱenȱeconomieȱhunȱopgangȱmaakten—nietȱalleenȱisȱsamengegaanȱmetȱ hernieuwdeȱvormenȱvanȱRomaȱpopulatieregulatieȱwaarinȱzijȱnuȱinȱtermenȱvanȱontwikȬ keling,ȱnietȬEuropeseȱoorsprong,ȱtaal,ȱ‘natie,’ȱenȱcultuurȱwerdenȱbegrepen,ȱmaarȱookȱmetȱ nieuweȱmogelijkhedenȱvoorȱzelfarticulatieȱvanȱRomaȱminderheden.ȱ

ȱ Deelȱ 3ȱ mobiliseertȱ deȱ onderlingeȱ samenhangȱ tussenȱ Romaȱ representatie,ȱ sturingȱ enȱ kennisformatieȱ dieȱ ikȱ theoretischȱ hebȱ uitgelegdȱ inȱ deelȱ 1ȱ enȱ historischȱ gearticuleerdȱ inȱ deelȱ2ȱomȱdeȱhuidigeȱsituatieȱvanȱRomaȱminderhedenȱinȱEuropaȱteȱbelichten.ȱInȱdeelȱ3ȱ onderzoekȱ ikȱ hetȱ verbandȱ tussenȱ deȱ Romaȱ representatieȱ inȱ termenȱ vanȱ eenȱ Europeseȱ minderheid,ȱ neoliberaleȱ vormenȱ vanȱ gouvernementeleȱ macht,ȱ enȱ heterogene,ȱ hybrideȱ vormenȱvanȱkennisformatieȱopȱtransnationaal,ȱEuropeesȱniveau.ȱHoofdstukȱ5ȱbehandeltȱ deȱhuidigeȱEuropeaniseringȱvanȱdeȱRomaȱminderhedenstatusȱenȱrepresentatieȱinȱrelatieȱ totȱdeȱopkomstȱvanȱneoliberaleȱvormenȱvanȱgouvernementeleȱmacht.ȱIkȱverduidelijkȱhoeȱ weȱneoliberalismeȱalsȱeenȱspecifiekeȱvormȱvanȱgouvernementaliteitȱkunnenȱbegrijpenȱenȱ hoeȱ dezeȱ interpretatieȱ verschiltȱ vanȱ meerȱ conventioneleȱ lezingenȱ vanȱ neoliberalismeȱ langsȱdeȱlijnenȱvanȱbeleidȱofȱideologie.ȱIkȱcombineerȱmijnȱlezingȱvanȱneoliberalismeȱalsȱ gouvernementaliteitȱ metȱ eenȱ analyseȱ vanȱ veranderendeȱ benaderingenȱ vanȱ veiligheid,ȱ ontwikkelingȱenȱmensenrechtenȱinȱEuropaȱomȱteȱverklarenȱhoeȱweȱdeȱhuidigeȱrepresenȬ tatieȱ vanȱ deȱ Romaȱ alsȱ eenȱ Europeseȱ minderheidȱ kunnenȱ onderzoekenȱ voorbijȱ minȱ ofȱ meerȱvaststaandeȱinstitutioneleȱgrenzen.ȱIkȱlaatȱzienȱhoeȱweȱdeȱopkomstȱvanȱeenȱgrootȱ

(7)

scalaȱaanȱnieuweȱcentraȱvanȱRomaȬgerelateerdeȱexpertiseȱopȱhetȱniveauȱvanȱinternatioȬ naleȱ enȱ nietȬgouvernementeleȱ organisatiesȱ kunnenȱ beschouwenȱ inȱ hetȱ kaderȱ vanȱ hoeȱ neoliberaleȱgouvernementeleȱtechnologieënȱzijnȱenȱwordenȱgearticuleerdȱmetȱdeȱbeleidsȬ matige,ȱpolitiekeȱenȱbestuurlijkeȱculturenȱvanȱdezeȱactoren.ȱHoofdstukȱ5ȱintroduceertȱhetȱ neoliberalismeȱvooralȱtheoretisch.ȱDaarnaȱbehandelȱikȱinȱdeȱhoofdstukkenȱ6,ȱ7ȱenȱ8ȱverȬ schillendeȱdeelstudiesȱvanȱhoeȱhetȱneoliberalisme,ȱdeȱEuropeaniseringȱvanȱdeȱRoma,ȱdeȱ valȱvanȱhetȱcommunisme,ȱenȱopnieuwȱoplevendȱnationalismeȱinȱonderlingeȱsamenhangȱ deȱsituatieȱvanȱRomaȱminderhedenȱinȱdeȱalledaagseȱpraktijkȱhebbenȱbeïnvloed.ȱ ȱ Hoofdstukȱ6ȱisȱgewijdȱaanȱhoeȱneoliberaleȱgouvernementeleȱtechnologieënȱrecentelijkȱ inȱ Centraalȱ Europaȱ zijnȱ geïntroduceerdȱ enȱ samengevloeidȱ metȱ uiteenlopendeȱ politiekeȱ enȱsociaalȬeconomischeȱculturenȱenȱinstitutioneleȱcontexten.ȱIkȱlegȱuitȱdatȱweȱdeȱambigueȱ invloedȱvanȱhetȱneoliberalismeȱopȱdeȱhuidigeȱsituatieȱvanȱdeȱRomaȱnietȱzozeerȱmoetenȱ begrijpenȱinȱtermenȱvanȱhoeȱneoliberaalȱbeleidȱofȱeenȱneoliberaleȱideologieȱvanȱbuitenafȱ aanȱ deȱ regioȱ zoudenȱ zijnȱ opgelegd,ȱ maarȱ inȱ termenȱ vanȱ eenȱ complexeȱ kruisbestuivingȱ vanȱneoliberaleȱsturingstechnologieënȱmetȱdiverseȱlokaleȱpolitieke,ȱsociaalȬeconomische,ȱ cultureleȱ enȱ institutioneleȱ contexten.ȱ Ikȱ onderzoekȱ hoeȱ doorȱ deȱ EUȱ enȱ deȱ Wereldbankȱ gesteundeȱneoliberaleȱactiveringsprogramma’sȱzijnȱgeïntroduceerdȱinȱCentraalȱEuropeesȱ sociaalȱbeleidȱomȱdeȱwerkgelegenheidskansenȱvanȱRomaȱteȱverbeteren.ȱIkȱlaatȱzienȱhoeȱ deȱ kruisbestuivingȱ vanȱ dezeȱ programma’sȱ metȱ ‘lokale’ȱ cultureleȱ enȱ politiekeȱ contextenȱ opȱ zeerȱ ambivalenteȱ wijzeȱ opȱ deȱ situatieȱ vanȱ deȱ Romaȱ heeftȱ uitgewerktȱ enȱ geleidȱ totȱ huisuitzettingen,ȱvormenȱvanȱuitbuiting,ȱenȱpraktijkenȱvanȱdehumanisering.ȱIkȱbespreekȱ drieȱ invloedrijkeȱ erfenissenȱ vanȱ hetȱ communismeȱ omȱ dezeȱ gevolgenȱ inȱ hetȱ bredereȱ perspectiefȱvanȱdeȱingrijpendeȱrecenteȱtransformatiesȱinȱdeȱregioȱteȱplaatsen.ȱIkȱanalyseerȱ respectievelijkȱcommunistischeȱsociaalȬeconomischeȱenȱpolitiekeȱhervormingspraktijken,ȱ alternatieveȱsociaalȬcultureleȱenȱeconomischeȱnetwerkenȱdieȱtenȱtijdeȱvanȱhetȱsocialismeȱ zijnȱontwikkeld,ȱenȱcommunistischeȱracistischeȱpraktijkenȱvisȬàȬvisȱdeȱRoma.ȱIkȱlaatȱzienȱ hoeȱ deȱ erfenissenȱ vanȱ dezeȱ drieȱ voormaligȱ communistischeȱ praktijken,ȱ inȱ interactieȱ enȱ kruisbestuivingȱ metȱ neoliberaleȱ politiek,ȱ deȱ huidigeȱ situatieȱ vanȱ Romaȱ minderhedenȱ radicaalȱhebbenȱbeïnvloed.ȱ

ȱ Hoofdstukȱ6ȱdientȱnaastȱdeȱhoofdstukkenȱ7ȱenȱ8ȱteȱwordenȱgelezen,ȱomdatȱdezeȱdrieȱ hoofdstukkenȱ gaanȱ overȱ ontwikkelingenȱ dieȱ tegelijkertijdȱ enȱ inȱ interactieȱ metȱ elkaarȱ inȱ hetȱ huidigeȱ Europaȱ plaatsvinden.ȱ Hoofdstukȱ 6ȱ vestigtȱ deȱ aandachtȱ opȱ deȱ invloedrijkeȱ effectenȱvanȱdepolitiseringprocessen,ȱenȱmetȱnameȱopȱhoeȱinȱwezenȱpolitiekeȱthema’sȱenȱ problemenȱwordenȱvertaaldȱinȱdeȱquasiȬneutrale,ȱnonȬpolitiekeȱtermenȱvanȱbeleidȱenȱexȬ pertise.ȱ Deȱ hoofdstukkenȱ 7ȱ enȱ 8ȱ analyserenȱ hoeȱ dieȱ vertaalslagenȱ plaatsvindenȱ naastȱ pogingenȱ omȱ vraagstukkenȱ vanȱ armoedeȱ enȱ ongelijkheidȱ dieȱ deȱ Romaȱ treffenȱ politiekȱ aanhankelijkȱenȱonderdeelȱvanȱhetȱpubliekeȱdebatȱteȱmaken.ȱMetȱandereȱwoorden,ȱwaarȱ hoofdstukȱ6ȱinȱhetȱbijzonderȱdeȱgevolgenȱvanȱdepolitiseringȱthematiseert,ȱgaanȱdeȱhoofdȬ stukkenȱ 7ȱ enȱ 8ȱ vooralȱ overȱ deȱ manierȱ waaropȱ vaakȱ delicateȱ sociaalȬmaatschappelijkeȱ thema’sȱwordenȱgepolitiseerdȱdieȱbuitenȱhetȱdebatȱenȱbeleidsanalysesȱdreigenȱteȱvallen.ȱ ȱ Inȱhoofdstukȱ7ȱbespreekȱikȱdeȱheterogeneȱRomaȱbewegingȱ(socialȱandȱcivilȱmovement)ȱ enȱ deȱ manierȱ waaropȱ transnationale,ȱ Europeseȱ netwerkenȱ vanȱ Romaȱ activistenȱ enȱ beȬ langenvertegenwoordigersȱnaȱ1989ȱeenȱvoornameȱrolȱinȱdeȱdiscussieȱoverȱdeȱsituatieȱvanȱ deȱ Europeseȱ Romaȱ zijnȱ gaanȱ spelen.ȱ Ikȱ betoogȱ datȱ deȱ huidigeȱ Romaȱ bewegingȱ kanȱ wordenȱgetypeerdȱdoorȱeenȱ‘perverseȱsamenvloeiing’ȱvanȱenerzijdsȱparticipatoirȬdemoȬ

(8)

cratischeȱenȱanderzijdsȱneoliberaleȱprojecten,ȱwaarinȱconceptenȱzoalsȱburgerschap,ȱpartiȬ cipatieȱ enȱ civilȱ societyȱ eenȱ cruciale,ȱ maarȱ vaakȱ tegengesteldeȱ rolȱ spelenȱ enȱ betekenisȱ hebben.ȱ Ikȱ introduceerȱ deȱ begrippenȱ ‘reizendȱ activisme’ȱ (travelingȱ activism)ȱ enȱ ‘politiekȱ vanȱburgerschapȱalsȱparticipatie’ȱ(politicsȱofȱcitizenshipȱasȱparticipation)ȱomȱteȱaccentuerenȱ hoeȱ vraagstukkenȱ rondomȱ participatie,ȱ ongelijkheidȱ enȱ armoedeȱ inȱ deȱ huidigeȱ Romaȱ bewegingȱaanȱdeȱordeȱwordenȱgesteld.ȱIkȱlaatȱzienȱhoeȱRomaȱactivistischeȱnetwerkenȱopȱ strategischeȱwijzeȱneoliberaleȱinstrumentenȱenȱactivistischeȱvormenȱvanȱkennisȱenȱexperȬ tiseȱinzettenȱomȱaanȱzulkeȱpolitiseringprocessenȱinvullingȱteȱgeven.ȱ

ȱ Inȱ hoofdstukȱ 8ȱ onderzoekȱ ikȱ verschillendeȱ herinneringspraktijkenȱ dieȱ Romaȱ naȱ 1989ȱ inȱ Europaȱ hebbenȱ ontwikkeld.ȱ Ikȱ beginȱ metȱ eenȱ analyseȱ vanȱ watȱ Katieȱ Trumpenerȱ inȱ 1992ȱ ‘hetȱ Europeseȱ herinneringsprobleem’ȱ heeftȱ genoemd.ȱ Hiermeeȱ doeldeȱ zijȱ opȱ deȱ manierȱwaaropȱinȱdeȱEuropeseȱgeschiedenisȱdominanteȱcultureleȱenȱintellectueleȱbeweȬ gingenȱvoortdurendȱeenȱplekȱvoorȱRomaȱherinneringȱhebbenȱbemoeilijktȱdoorȱ‘deȱRoma’ȱ alsȱ‘eenȱvolkȱzonderȱgeschiedenis’ȱvoorȱteȱstellen.ȱIkȱanalyseerȱhoeȱweȱdeȱopkomstȱvanȱ HolocaustgerelateerdeȱRomaȱherinneringsculturenȱvisȬàȬvisȱTrumpenersȱstellingȱmoetenȱ bezien.ȱIkȱbetoogȱdatȱhetȱEuropeseȱherinneringsprobleemȱdatȱzijȱaanȱdeȱordeȱsteldeȱnietȱ langerȱ bestaat,ȱ maarȱ datȱ weȱ deȱ intredeȱ vanȱ eenȱ andersoortigȱ Europeseȱ herinneringsȬ probleemȱhebbenȱkunnenȱ waarnemen.ȱDeȱhuidigeȱ Romaȱ herinneringspraktijkenȱ stellenȱ deȱ politiekȱ vanȱ historicisme,ȱ dieȱ ‘deȱ Roma’ȱ enȱ hunȱ culturenȱ naarȱ hetȱ domeinȱ vanȱ preȬ moderne,ȱ ‘geschiedloze’ȱ maatschappijenȱneigtȱ teȱ verwijzen,ȱ radicaalȱ terȱ discussie.ȱDezeȱ praktijkenȱ bevragenȱ opȱ kritischeȱ wijzeȱ deȱ uitsluitingȱ vanȱ Romaȱ geschiedenissenȱ enȱ herinneringenȱuitȱdeȱnationaleȱenȱEuropeseȱgeschiedschrijvingȱenȱherinneringsculturen.ȱ BovendienȱdragenȱdeȱRomaȱherinneringspraktijkenȱbijȱaanȱnieuweȱenȱdiverseȱbeeldenȱenȱ verhalenȱ overȱ Europaȱ enȱ dusȱ aanȱ nieuweȱ narratieveȱ voorstellingenȱ vanȱ deȱ complexeȱ verhoudingȱtussenȱ‘Europa’ȱenȱ‘deȱRoma.’ȱIkȱlaatȱzienȱdatȱdezeȱpraktijkenȱplaatsvindenȱ inȱdeȱcontextȱvanȱeenȱtrendȱinȱdeȱEUȱomȱdeȱherinneringȱaanȱdeȱHolocaustȱteȱ‘gouverneȬ mentaliseren’:ȱherinneringenȱaanȱdeȱHolocaustȱzijnȱinȱtoenemendeȱmateȱzelfȱeenȱbeleidsȬ matigȱ sturingsinstrumentȱ gewordenȱ omȱ integratieȱ enȱ participatieȱ inȱ Europaȱ teȱ bevorȬ deren.ȱ Dieȱ trendȱ maaktȱ hetȱ medeȱ mogelijk,ȱ inȱ elkȱ gevalȱ inȱ theorie,ȱ omȱ Romaȱ minderȬ hedenȱactiefȱteȱincorporerenȱinȱEuropeseȱherinneringsculturenȱenȱhenȱdeȱmogelijkheidȱteȱ biedenȱdaaraanȱzelfȱinvullingȱteȱgeven.ȱEchter,ȱtegelijkertijdȱdreigtȱdieȱgouvernementaȬ liseringȱ HolocaustȬherinneringȱ teȱ reducerenȱ totȱ eenȱ pedagogiekȱ dieȱ nietȱ voldoendeȱ reflecteertȱopȱhoeȱhuidigeȱEuropeseȱvormenȱvanȱgouvernementeleȱmachtȱopȱambivalenteȱ wijzeȱmetȱuitsluitingmechanismenȱsamengaanȱenȱȬhangen.ȱTotȱslotȱbeargumenteerȱikȱdatȱ recentȱ ontwikkeldeȱ Romaȱ herinneringspraktijkenȱ onsȱ uitnodigenȱ omȱ deȱ structurenȱ vanȱ temporaliteitȱenȱdeȱpolitiekȱvanȱhistoricismeȱteȱheroverwegenȱdieȱeenȱcentraleȱenȱcrucialeȱ rolȱspelenȱinȱzowelȱvroegereȱalsȱhuidigeȱvormenȱvanȱEuropeseȱgouvernementeleȱmacht,ȱ inclusiefȱdeȱhuidigeȱtrendȱtotȱdeȱgouvernementaliseringȱvanȱHolocaustherinnering.ȱ ȱ Ditȱproefschriftȱeindigtȱmetȱeenȱslotbeschouwingȱwaarinȱikȱstilstaȱbijȱdeȱrelatieȱtussenȱ neoliberaleȱvormenȱvanȱgouvernementaliteit,ȱbeleidȱenȱbestuurȱtenȱtijdeȱvanȱdeȱhuidigeȱ financiëleȱenȱpolitiekeȱcrisis,ȱenȱdeȱrecenteȱoplevingȱvanȱinstitutioneelȱenȱburgergeweldȱ tegenȱRomaȱminderhedenȱenȱmigrantenȱinȱEuropa.ȱOpȱbasisȱvanȱdeȱresultatenȱvanȱmijnȱ onderzoek,ȱ ontwikkelȱ ikȱ tweeȱ nieuweȱ onderzoeksagenda’s.ȱ Inȱ deȱ eersteȱ agendaȱ stelȱ ikȱ voorȱ omȱ deȱ inzichtenȱ vanȱ onderzoekȱ opȱ hetȱ gebiedȱ vanȱ gouvernementaliteit,ȱ zoalsȱ bijȬ eengebrachtȱinȱdezeȱstudie,ȱteȱcombinerenȱmetȱinzichtenȱvanȱcriticalȱsecurityȱstudiesȱomȱzoȱ

(9)

hedendaagseȱ praktijkenȱ teȱ analyserenȱ waarinȱ deȱ Romaȱ eenzijdigȱ inȱ termenȱ vanȱ ‘veiligȬ heid’ȱ enȱ ‘openbareȱ orde’ȱ wordenȱ geproblematiseerd.ȱ Deȱ tweedeȱ onderzoeksagendaȱ dieȱ ikȱ voorstel,ȱ borduurtȱ voortȱ opȱ mijnȱ notieȱ vanȱ eenȱ politiekȱ vanȱ burgerschapȱ alsȱ particiȬ patie.ȱDieȱagendaȱheeftȱalsȱdoelȱomȱetnografischeȱanalysesȱvanȱpolitiseringpraktijken,ȱdieȱ inȱdeȱRomaȱbewegingȱinȱEuropaȱtotȱuitdrukkingȱkomen,ȱteȱverbredenȱenȱverderȱteȱverȬ diepen.ȱ