De slag om De Kuip
Een analyse van het eerste grootschalige supportersgeweld in Nederland tijdens de UEFA Cup-finale van 1974 in Rotterdam
Auteur: Arno Selhorst Begeleider: Niek Pas
Tweede beoordelaar: Rimko van der Maar Datum: 19 juni 2015
Masterscriptie Geschiedenis Universiteit van Amsterdam
Inleiding………...1
Hoofdstuk 1: De UEFA Cup-finale van 1974 in de pers………....6
1.1. Tottenham Hotspur - Feyenoord: de uitwedstrijd………....6
1.2. Feyenoord - Tottenham Hotspur: chaos in de binnenstad………....8
1.3. Rellen in De Kuip……….……9
1.4. Feyenoord wint de UEFA Cup………...12
1.5. Reacties uit de Nederlandse pers………13
1.6. Reacties uit Groot-Brittannië………..17
Hoofdstuk 2: ‘De gesloopte finale’……….21
2.1. ‘Britse hooligans’………...21
2.2. ‘Niemand was voorbereid’……….23
2.3. Ooggetuigen blikken terug……….28
2.4. De rol van de Rotterdamse politie………..32
2.5. De trauma’s van ’74………...35
Hoofdstuk 3: De nasleep van 29 mei 1974………38
3.1. De schuldvraag………...38
3.2. Maatschappelijke discussie, onderzoek en maatregelen na 29 mei 1974?...42
3.3. Europa wordt wakker: maatregelen na het Heizeldrama………...44
Conclusie………..50
Bronnen en literatuur……….56
Verantwoording afbeelding voorblad: website NPO Geschiedenis.
http://www.npogeschiedenis.nl/nieuws/2013/mei/Rotterdamse-politie-overdonderd-door-voetbalrellen-van-1974-.html (18 juni 2015).
Inleiding
Op 29 mei 1974 speelde Feyenoord de tweede finalewedstrijd om de UEFA Cup tegen het Engelse Tottenham Hotspur. Feyenoord won de wedstrijd en was daarmee de eerste Nederlandse voetbalclub die de UEFA Cup in de wacht sleepte. In 1970 had de club uit Rotterdam-Zuid al een primeur door als eerste Nederlandse club de Europacup I te winnen. Vervolgens won Ajax in 1971 als tweede Nederlandse club het belangrijkste Europese bekertoernooi. Ook in 1972 en 1973 waren de Amsterdammers de beste van Europa. Voor het Nederlandse voetbal waren het gouden jaren. Hoewel het winnen van een Europese beker vanzelfsprekend altijd bijzonder is, kan de eindoverwinning van Feyenoord in het UEFA Cup-toernooi van 1973/74 toentertijd niet een grote verrassing zijn geweest. Het was immers al de zoveelste prijs die een Nederlandse club in relatief korte tijd binnensleepte.1 Wanneer er
tijdens die wedstrijd, naast de overwinning van Feyenoord, niets bijzonders was gebeurd dan zou die finale heden ten dage waarschijnlijk nog nauwelijks worden herinnerd.
De winst van Feyenoord is dan ook niet de enige, en ook niet de voornaamste, reden waarom de betreffende finale een prominente plaats in de nationale sportgeschiedenis inneemt en veertig jaar na dato nog steeds wordt herinnerd. Tijdens de finalewedstrijd in De Kuip werd Nederland namelijk voor het eerst geconfronteerd met grootschalig supportersgeweld. Met hooligans had Nederland nog nooit te maken gehad.2 Een fenomeen afkomstig uit
Engeland – daarom ook wel the English disease genoemd – werd door supporters van het uit Londen afkomstige Tottenham Hotspur voor het eerst in Nederland geïntroduceerd.3 Voor de
finaledag in mei 1974 was Nederland grootschalig supportersgeweld gespaard gebleven. Natuurlijk waren ook in Nederland voor die wedstrijd zo nu en dan weleens vechtpartijen tijdens voetbalwedstrijden te betreuren geweest, maar volgens een Feyenoord-supporter die destijds bij de wedstrijd aanwezig was had men in Nederland nog niet eerder dergelijk grootschalig voetbalvandalisme meegemaakt.4
1 Maarten van Bracht, ‘sla ze helemaal de tering’, 2 juni 2013, website VPRO. http://www.vpro.nl/lees/gids/dagtips/2013/22/zondag.html (1 juni 2015).
2 Jurryt van de Vooren, ‘Het politierapport van de voetbalrellen van 1974 in de Kuip’, 28 mei 2013, website Sportgeschiedenis.nl.
http://www.sportgeschiedenis.nl/2013/05/28/het-politierapport-van-de-voetbalrellen-van-1974-in-de-kuip.aspx (12 juni 2015).
3 Sean Ingle, ‘Football hooliganism, once the English disease, is more like a cold sore now’, 4 november 2013, website The Guardian.
http://www.theguardian.com/football/blog/2013/nov/03/english-football-hooliganism (1 juni 2015). 4 Jan Oudenaarden, Hand in hand, kameraden: de geschiedenis van 100 jaar Feyenoord in meer dan 100
Ruim 4000 Britten zouden de reis vanuit Londen richting Rotterdam maken om de tweede finalewedstrijd in het Feyenoord-stadion bij te wonen. Al snel na aankomst, en ver vóór het begin van de wedstrijd, zorgde een grote groep Tottenham Hotspur-supporters voor problemen in de Rotterdamse binnenstad. Er werden in het centrum van Rotterdam en de omgeving van het stadion vernielingen aangebracht, mensen lastiggevallen en zelfs winkels geplunderd.5
Tijdens de wedstrijd liep het pas echt compleet uit de hand. Enkele minuten voor rust, na de 1-0 van Wim Rijsbergen voor Feyenoord, kwam het op de tribunes tot een grote
confrontatie tussen supporters van Feyenoord en Tottenham Hotspur.6 IJzeren
afscheidingshekken werden omver geduwd. Stoeltjes en rugleuningen werden losgetrokken en vervolgens als projectielen naar elkaar gegooid. Supporters gingen niet alleen met elkaar op de vuist, maar sloegen ook met allerlei stalen voorwerpen op elkaar in. Het stadion
veranderde volgens een supporter in een ‘oorlogstafereel’. Het duurde een tijd voordat de Rotterdamse politie ingreep. Toen de politie eenmaal op de plek des onheils verscheen duurde het nog een kwartier voor de boel weer enigszins gesust was. Vijftig Engelse supporters werden die dag opgepakt, maar ze werden allemaal zonder straf weer vrijgelaten.7
In deze scriptie zal aan de hand van onder meer krantenberichten, een politierapport, en een reportage van het televisieprogramma Andere Tijden Sport de UEFA Cup-finale van 1974, tussen Feyenoord en Tottenham Hotspur, worden geanalyseerd. Wat gebeurde er precies tijdens die finale en hoe kon het destijds zo uit de hand lopen? Tevens zal aandacht worden besteed aan de manier waarop de pers destijds reageerde op de eerste voetbalrellen in ons land en hoe er veertig jaar na dato op de gebeurtenissen wordt teruggekeken. Welk beeld is van die gebeurtenissen gecreëerd? De nasleep van de rellen en de ontwikkeling van
supportersgeweld en de bestrijding van dit verschijnsel in Nederland komen ook aan bod. Dit vraagstuk is met name interessant omdat de voetbalrellen van 29 mei 1974 in en rond het Feyenoord-stadion kunnen worden gezien als een keerpunt in de Nederlandse voetbalgeschiedenis. Vóór die dramatische dag was het voetbal in Nederland relatief
onschuldig. Voetbalstadions waren plekken waar vaders met hun zoons, zonder gevaar voor
5 ‘Complete straatterreur in Rotterdam’, Algemeen Dagblad, 30 mei 1974; Maarten van Bracht, ‘sla ze helemaal de tering’, 2 juni 2013, website VPRO.
http://www.vpro.nl/lees/gids/dagtips/2013/22/zondag.html (1 juni 2015). 6 ‘Meer dan 100 gewonden bij veldslag in vak GG’, NRC Handelsblad, 30 mei 1974.
7 Jurryt van de Vooren, ‘Feyenoord en de voetbalrellen van 1974’, 12 januari 2007, website
Sportgeschiedenis.nl. http://www.sportgeschiedenis.nl/2007/01/12/feyenoord-en-de-voetbalrellen-van-1974.aspx (2 juni 2015); Maarten van Bracht, ‘sla ze helemaal de tering’, 2 juni 2013, website VPRO. http://www.vpro.nl/lees/gids/dagtips/2013/22/zondag.html (1 juni 2015).
lijf en leden, van het voetbal konden genieten. Met de internationalisering van het Nederlandse voetbal in de jaren zeventig werd Nederland geconfronteerd met bepaalde aspecten van het voetbal die hier nog onbekend waren. In Engeland had men al jaren last van rellende voetbalhooligans.8 Toen Nederland in die periode internationaal begon mee te tellen
kwam het Nederlandse voetbal hiermee ook in aanraking.
Na 29 mei 1974 werd voor veel Nederlanders ineens duidelijk wat voor Britten al jaren duidelijk was, namelijk: dat voetbalwedstrijden gelegenheden waren waar voornamelijk (jonge) mannen de kans zagen om de boel te slopen en met elkaar op de vuist te gaan. Twee jaar na de rellen in De Kuip werd in Amsterdam de F-Side opgericht.9 Daarmee was het
samen met Vak S (Feyenoord), de North-Side (Den Haag), en de Bunnikzijde (Utrecht) een van de eerste sides of harde kernen die in Nederland werd opgericht. Met de oprichting van de
sides in Nederland, niet lang nadat Nederland voor het eerst kennis had gemaakt met
grootschalige voetbalrellen, werd definitief gebroken met de relatieve onschuld van het Nederlandse voetbal.10
Er is slechts sporadisch onderzoek naar de rellen van 29 mei 1974 verricht. In diverse publicaties tref je sporen aan en er is minstens één audiovisuele analyse van die dag: Andere Tijden Sport. In de spaarzame Nederlandse literatuur over supportersgeweld wordt meestal maar kort naar de gebeurtenissen van 1974 verwezen. En dan betreft het ook nog
sociaalwetenschappelijke literatuur. Historisch onderzoek naar supportersgeweld in
Nederland is, voor zover ik weet, niet bestaand. Volgens Ramón Spaaij, een van de weinige Nederlandse wetenschappers die zich met supportersgeweld heeft beziggehouden, blijven sociologische en historische onderzoeken naar supportersgeweld – Spaaij spreekt ook wel van ‘voetbalhooliganisme’ – buiten Groot-Brittannië schaars. Volgens hem is wat betreft
supportersgeweld in Nederland sprake van: ‘many opinions, few facts’.11
In de vroege jaren tachtig werd in Nederland voor het eerst wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot supportersgeweld- en vandalisme gepubliceerd. In 1983 publiceerden Van der Brug en Marseille hun onderzoek Achtergronden van vandalisme bij
voetbalwedstrijden. De auteurs onderzochten de beweegredenen van groepen jongeren om
8 ‘Britten: Holland zoiets niet gewend. “Bij ons altijd gevechten”’, de Volkskrant, 1 juni 1974; ‘Britse rechter: “Supporters bedreigen georganiseerd voetbal in Engeland”’, De Telegraaf, 31 mei 1974.
9 ‘Overleden Ajax-hooligan voorziet “wraak voor Picornie”’, 16 oktober 2010, website Algemeen Dagblad. http://www.ad.nl/ad/nl/1441/Ajax/article/detail/1913607/2010/10/16/Overleden-Ajax-hooligan-voorziet-wraak-voor-Picornie.dhtml (2 juni 2015).
10 Ramón Spaaij, ‘Football Hooliganism in the Netherlands: Patterns of Continuity and Change’, Soccer &
Society 8 (2007) 316-334, aldaar 317-318.
vandalistisch en ander gewelddadig gedrag omtrent voetbalwedstrijden te vertonen.12
Vervolgens werd in 1986 Van der Brugs proefschrift, Voetbalvandalisme: een speurtocht
naar verklarende factoren, gepubliceerd.13 Het proefschrift borduurt voort op het onderzoek
van Van der Brug en Marseille uit 1983. Pas in 1987 verscheen er in Nederland
(sociaal)wetenschappelijk onderzoek naar de bestrijding van voetbalvandalisme. Het betrof wederom een publicatie van Van der Brug en Marseille: Voetbalvandalisme en beleid: een
onderzoek naar de mogelijkheden en onmogelijkheden om het voetbalvandalisme te bestrijden.14
Na die tijd verscheen er in Nederland zo nu en dan nog wel eens een wetenschappelijk artikel of boek over het onderwerp. In 1988 verscheen er bijvoorbeeld een artikel van Ruud Stokvis, ‘Voetbalvandalisme in Nederland’, in het Amsterdams Sociologisch Tijdschrift.15
Otto Adang, die werkzaam is aan de Politieacademie, publiceerde sinds de jaren negentig verschillende onderzoeken over supportersgeweld en politieoptreden. Pas rond de
eeuwwisseling stond er in Nederland weer iemand op die serieus met de materie aan de slag ging, namelijk de al eerder genoemde socioloog Spaaij. Spaaij publiceerde sindsdien
meerdere onderzoeken over supportersgeweld, onder andere in The International Journal of
the History of Sport en Soccer & Society.
In het eerste hoofdstuk wordt aan de hand van hoofdzakelijk krantenberichten onderzocht wat er, volgens de kranten van toen, voorafgaand aan en tijdens de tweede finalewedstrijd op 29 mei 1974 plaatsvond. Daarnaast wordt in dat hoofdstuk specifieker ingegaan op de reactie van de Nederlandse, maar ook Engelse, pers op de gebeurtenissen in Rotterdam. In het tweede hoofdstuk komt de reportage van Andere Tijden Sport aan bod. Aan de hand van die reportage en het na de rellen opgemaakte politierapport wordt dieper op de ongeregeldheden omtrent de finale ingegaan. Zijn er zoveel jaar later nieuwe feiten aan het licht gekomen? Welk beeld creëerde Andere Tijden Sport eigenlijk van de gebeurtenissen? Hoe worden die audiovisueel gerepresenteerd? Wat is, kortom, het audiovisuele verhaal veertig jaar na dato? Verder neemt de rol die de Rotterdamse politie toentertijd speelde in het tweede hoofdstuk een prominente plaats in.
In het derde en laatste hoofdstuk staat de nasleep van 29 mei 1974 centraal. Wat waren, bijvoorbeeld, de gevolgen voor de betrokken clubs en supportersgroepen? Maar niet
12 H.H. van der Brug en M. Marseille, Achtergronden van vandalisme bij voetbalwedstrijden (Haarlem 1983). 13 H.H. van der Brug, Voetbalvandalisme: een speurtocht naar verklarende factoren (Haarlem 1986).
14 H.H. van der Brug en M. Marseille, Voetbalvandalisme en beleid: een onderzoek naar de mogelijkheden en
onmogelijkheden om het voetbalvandalisme te bestrijden (Haarlem 1987).
alleen de directe nasleep wordt in dat hoofdstuk belicht. In hoofdstuk 3 gaat, ter afsluiting, ook aandacht uit naar de ontwikkeling en bestrijding van supportersgeweld in Nederland. Supportersgeweld nam na 1974 en de oprichting van de sides steeds grotere en
gewelddadigere vormen aan. Welke maatregelen namen de Nederlandse autoriteiten om dat tegen te gaan en in hoeverre zijn de maatregelen effectief geweest? In dat hoofdstuk wordt duidelijk dat de Nederlandse autoriteiten na de gebeurtenissen van 29 mei 1974 niet werden aangespoord om maatregelen te nemen. Een incident, zo dacht men toen. Het duurde elf jaar voordat de autoriteiten werden wakker geschud. Niet de rellen van 29 mei 1974, maar het Heizeldrama van 1985 bleek een keerpunt met betrekking tot de bestrijding van
1. De UEFA Cup-finale van 1974 in de pers
1.1. Tottenham Hotspur - Feyenoord: de uitwedstrijd
Door achtereenvolgens Östers IF, Gwardia Warszawa, Standaard Luik, Ruch Chorzów en VfB Stuttgart te verslaan bereikte Feyenoord, in het seizoen 1973/74, de finale van de UEFA Cup. De Rotterdamse voetbalclub speelde in de finale van de derde editie van het Europese bekertoernooi tegen het Engelse Tottenham Hotspur. De finale bestond uit een uit- en een thuiswedstrijd. De eerste wedstrijd vond plaats op White Hart Lane, het stadion van de ‘Spurs’. Voor de club uit Noord-Londen was het de eerste keer tijdens het toernooi dat de thuiswedstrijd als eerste werd gespeeld. ‘Ontegenzeggelijk een nadeel’, vond Bill Nicholson. ‘Dat vereist een heel andere aanpak. We zullen moeten oppassen de zaken niet te overhaasten. Mijn spelers zullen geduld moeten hebben en niet voortdurend achter goals aan gaan jagen.’16
De manager van de Spurs was onder de indruk geweest van het vertoonde spel van de Rotterdammers eerder in het toernooi. Nicholson en de spelers van Tottenham Hotspur roemden met name Feyenoords organisatie, maar bij de Spurs had iedereen er vertrouwen in dat de cup naar Londen zou worden meegenomen. In de nationale competitie bleven
successen weliswaar uit, maar in de UEFA Cup verliep het voor de Spurs tot dusver
uitstekend. Tot aan de finale werd niet een keer verloren. Volgens Nicholson waren de UEFA Cup-wedstrijden nog de enige kans op internationaal voetbal het volgende seizoen: ‘Daarom is het ook zo verdomd belangrijk dat we de UEFA Cup winnen. Doen we dat niet dan missen we volgend seizoen alles.’17 Voor het team van trainer Wiel Coerver was de situatie
aanzienlijk anders: Feyenoord was op dat moment al kampioen van Nederland en Europees bekervoetbal voor het aankomende seizoen was zodoende veiliggesteld.18
De avond voor de eerste finalewedstrijd was er nog wat onenigheid tussen de
groundsman van Tottenham Hotspur en de spelers van Feyenoord. De terreinknecht weigerde
Feyenoord toegang tot het veld te verlenen: ‘Orders from mr. Nicholson’, beweerde hij. Uiteindelijk gaf de man die voor een perfecte grasmat moest zorgen, nadat hij op de hoogte was gebracht van de UEFA-reglementen (waarin staat dat de bezoekende club de dag
voorafgaand aan de wedstrijd kennis mag maken met het speelveld), toch toestemming aan de spelers om een training af te werken.19 Na enig oponthoud konden de Feyenoord-spelers
alsnog een training, ter voorbereiding op de belangrijke wedstrijd de volgende dag, afwerken.
16 ‘Spurs moeten niet gaan jagen’, Het Vrije Volk, 21 mei 1974. 17 Ibidem.
18 Ibidem. 19 Ibidem.
De volgende avond, op 21 mei 1974, floot de Zwitserse scheidsrechter Rudolf Scheurer, in het met 55.000 man volgepakte White Hart Lane, voor de aftrap van de eerste wedstrijd van de UEFA Cup-finale. In de 38e minuut kwamen de Spurs op voorsprong. Na
een dubieuze beslissing van de scheidsrechter volgde een vrije trap van rechtsachter Ray Evens op de vrijstaande Mike England, die de bal vervolgens hard achter Feyenoord-doelman Eddy Treijtel kopte: 1-0.20 De euforie voor de Spurs was echter van korte duur. In de 42e
minuut scoorde de nummer 10 van Feyenoord, Willem van Hanegem, de gelijkmaker. Vanuit een prachtig genomen vrije trap, net buiten het strafschopgebied, schoot De Kromme de bal via de onderkant van de lat in de rechterbovenhoek.21
In de tweede helft kwam Tottenham Hotspur wederom op voorsprong. Na een vrije trap kwam de bal via Joop van Daele of Mike England – het is via de televisiebeelden lastig te zien – in het Feyenoord-doel terecht. Uiteindelijk wordt het (eigen)doelpunt aan Van Daele toegekend. Het blijft vervolgens lange tijd 2-1 voor de Londenaren, maar vijf minuten voor het einde van de reguliere speeltijd valt de 2-2. Na een goed opgebouwde aanval maakte Theo de Jong na een assist van de Deen Jørgen Kristensen, de enige buitenlander in het
Rotterdamse basiselftal, de gelijkmaker.22 Volgens de meegereisde journalist Hans Reismann
had Feyenoord ‘ouderwets karakter getoond’ en laten zien dat ‘op het continent ook aardig gevoetbald wordt’.23
Feyenoord-trainer Coerver was uiterst tevreden over het behaalde resultaat en zag de wedstrijd een week later in De Kuip met vertrouwen tegemoet: ‘In Rotterdam moeten we het kunnen afmaken. Technisch en tactisch zijn we beter dan de Spurs en conditioneel zijn we niet minder’.24 Ondanks het gelijkspel in eigen huis was ook de manager van de Spurs nog vol
goede moed. Nicholson benadrukte nog maar eens dat zijn team tijdens het seizoen uit sterker speelde dan thuis. Eén ding stond volgens hem vast: ‘Reken maar dat we zullen knokken’.25
Een week later zouden de woorden van de Spurs-manager bewaarheid worden: de Engelsen knokten inderdaad, hoofdzakelijk op de tribunes, in plaats van op het veld.
1.2. Feyenoord - Tottenham Hotspur: chaos in de binnenstad
20 ‘Feyenoord gaat door ondanks alles’, Het Vrije Volk, 22 mei 1974; ‘Tottenham Hotspur - Feyenoord 2-2 (21 mei 1974)’, 18 december 2011, website YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=FeKpTcPsY9Q (6 april 2015).
21 Ibidem. 22 Ibidem.
23 ‘Feyenoord gaat door ondanks alles’, Het Vrije Volk, 22 mei 1974. 24 Ibidem.
Op 29 mei 1974 vond de tweede wedstrijd van de UEFA Cup-finale tussen Feyenoord en Tottenham Hotspur plaats. Vanwege het ontbreken van beelden is het bij velen waarschijnlijk niet bekend dat de ongeregeldheden op de betreffende dag al vóór aanvang van de wedstrijd begonnen. De onrust begon vrijwel meteen na aankomst van de Spurs-aanhang in Rotterdam. Een deel van de Engelse supporters reisde per vliegtuig en een ander deel kwam per veerboot, bus of op eigen gelegenheid naar de stad. Havenmeester R.J. Zuidema van luchthaven
Zestienhoven had net zoals bij de heenwedstrijd toestemming van de gemeente gekregen om de luchthaven een half uur langer open te laten om de Spurs-fans in staat te stellen na de wedstrijd meteen terug naar Engeland te vliegen. Na de wedstrijd zou de Rotterdamse politie de supportersbussen vanaf het stadion richting het vliegveld begeleiden. Volgens Zuidema moesten de supporters wel zelf medewerking verlenen: ‘Ze moeten na afloop pijlsnel de bussen in. Ik denk dat we er dan wel in slagen om ze hier weg te krijgen. De politie, douane en luchthavenpersoneel zullen in ieder geval hun uiterste best doen.’26
Al in de ochtenduren van de finaledag liep het in het centrum van Rotterdam volledig uit de hand. De politie had de handen vol aan de duizenden Engelse supporters die de
Maasstad bevolkten en onveilig maakten: ‘Er vielen – toen al – rake klappen’.27 De Britten
vielen voorbijgangers lastig, lieten een spoor van vernieling achter en in twee gevallen
werden zelfs winkels geplunderd. Een modezaak werd compleet leeggehaald en de kassa werd verderop leeg teruggevonden. Even later moest een meubelzaak het ontgelden toen Spurs-fans een partij meubels naar buiten sjouwden.28 Volgens de journalisten Willem Uilenbroek en Ben
Swaep van het Rotterdamsch Nieuwsblad hadden ook horecagelegenheden het die dag zwaar te verduren gehad. Spurs-supporters sloegen in grote hoeveelheden en in hoog tempo enorme hoeveelheden drank naar binnen: ‘in enkele cafés tapten de “klanten” zelf hun glas vol als het bedienend personeel even niet oplette. Glazen werden gestolen en gebroken.’29
In de middag gingen de ongeregeldheden verder. Spurs-supporters vergrepen zich aan tuinen, plantsoenen en vlaggen. Volgens het Algemeen Dagblad (AD) van donderdag 30 mei 1974 stond het toen al als een paal boven water dat de ongeregeldheden zich in De Kuip zouden voortzetten: ‘er zou bloed vloeien in het stadion’.30 In dezelfde krant is te lezen dat
woensdagmiddag al 46 Britten stonden genoteerd voor wangedrag, er twintig in de cel waren
26 ‘Spurs-fans krijgen “vliegvergunning”’, Het Vrije Volk, 29 mei 1974. 27 ‘Complete straatterreur in Rotterdam’, Algemeen Dagblad, 30 mei 1974. 28 ‘Ravage door supporters Tottenham’, de Volkskrant, 30 mei 1974.
29 ‘Spurs-supporters maakten slagveld van de Kuip’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974; ‘Complete straatterreur in Rotterdam’, Algemeen Dagblad, 30 mei 1974.
beland en één Spurs-fan in een Rotterdams ziekenhuis was opgenomen.31
1.3. Rellen in De Kuip
Feyenoord startte de wedstrijd in een vol stadion – zo’n zestigduizend toeschouwers waren tijdens de tweede en beslissende finalewedstrijd in De Kuip aanwezig – met Eddy Treijtel, Wim Rijsbergen, Joop van Daele, Rinus Israël, Harry Vos, Mladen Ramljak, Theo de Jong, Wim Jansen, Peter Ressel, Lex Schoenmaker en Jørgen Kristensen.32 Vanwege een gele kaart
tijdens de heenwedstrijd was Willem van Hanegem geschorst. De voor Feyenoord belangrijke middenvelder moest de wedstrijd vanaf de tribune gadeslaan.33 Tottenham Hotspur begon de
wedstrijd met dezelfde “basiself” als een week eerder: Pat Jennings, Ray Evans, Mike
England, Phil Beal, Terry Naylor, Chris McGrath, John Pratt, Steve Perryman, Martin Peters, Martin Chivers en Ralph Coates zouden de cup voor de Spurs moeten binnenslepen.34
De wedstrijd stond onder leiding van de Italiaanse scheidsrechter Concetto Lo Bello, die volgens Coerver geen beste wedstrijd floot: ‘Scheidsrechter Lo Bello nam beslissingen… niet te geloven! Ik kreeg er geen hoogte van’, aldus de Feyenoord-trainer. Dat had
waarschijnlijk ook te maken met het feit dat de zoon van de arbiter, Rosario, als een van de grensrechters een nogal onzekere indruk maakte, waardoor hij zijn vader regelmatig aan het twijfelen bracht. Rosario Lo Bello kreeg geen vat op de buitenspelval van de Feyenoord-verdediging en volgens verschillende Feyenoord-spelers begreep de jonge grensrechter er maar weinig van.35
Dat er tijdens de wedstrijd problemen in het stadion werden verwacht is duidelijk, aangezien de voorzitter van zowel Feyenoord als Tottenham Hotspur, Leo van Zandvliet en Sidney Wale, voor het begin van de wedstrijd supporters in het stadion tot kalmte maanden en opriepen om het toch vooral sportief te houden. Kennelijk waren beide mannen op de hoogte van wat er eerder die dag in de stad had plaatsgevonden. Toen de wedstrijd eenmaal was begonnen bleef het op de tribunes lange tijd, op enkele incidentele vechtpartijen na, rustig.36
Na de 1-0 van Feyenoord kwam daar verandering in. In de 42e minuut, vlak voor rust, kwam
Feyenoord na een doelpunt van Wim Rijsbergen op voorsprong. Een vrije trap van Peter
31 Ibidem.
32 www.voetbalstats.nl. Alle opstellingen, doelpuntenmakers en diverse andere statistieken voor Europa Cup- wedstrijden vanaf 1955 en Nederlands Elftal-wedstrijden vanaf 1905 kunnen op de website gevonden worden. http://www.voetbalstats.nl/opstelec.php?wid=852 (6 april 2015).
33 ‘Feyenoord: weer ’n cup’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974. 34 www.voetbalstats.nl.
http://www.voetbalstats.nl/opstelec.php?wid=852.
35 ‘Bill Nicholson eist “ereronde”’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974.
Ressel werd door Tottenham-doelman Pat Jennings niet goed weggewerkt, waardoor Rijsbergen de bal simpel in het doel kon koppen.37
Aan de hand van verschillende artikelen die de volgende dag in de kranten verschenen is het niet geheel duidelijk of de ongeregeldheden in het stadion vlak vóór of na het doelpunt van start gingen. Volgens de Rotterdamse krant Het Vrije Volk begonnen de rellen tien minuten voor het einde van de eerste helft.38 Volgens het AD gingen Britse supporters
Nederlandse stadionbezoekers te lijf na het doelpunt van Rijsbergen.39 In het NRC
Handelsblad (NRC) en het Rotterdamsch Nieuwsblad is te lezen dat de ongeregeldheden ‘kort
voor rust’ begonnen, en in De Rotterdammer staat geschreven dat het aan het ‘einde van de eerste helft’ tot grote incidenten kwam.40 Hoewel het uit verschillende berichten niet geheel
duidelijk wordt wanneer de rellen precies begonnen, lijkt me het meest voor de hand liggend dat het na de 1-0 voor Feyenoord gebeurde. De Zwijndrechtse Feyenoord-supporter Wim Bot was bij de wedstrijd aanwezig en zag met eigen ogen, vanuit vak S aan de andere kant van het stadion, hoe na de 1-0 van Rijsbergen ‘de pleuris uitbrak’.41
In “staanvak” GG, op de tweede ring van het Feyenoord-stadion, stonden volgens De
Rotterdammer 1400 samengeperste Spurs-supporters. Het waren supporters uit dat vak die
vlak voor het einde van de eerste helft, na een serie scheldpartijen over en weer, massaal de aanval op het aangrenzende “zitvak” vol Feyenoord-fans inzette. Britse supporters, volgens het NRC voornamelijk jeugdig en halfdronken, braken een stevig ijzeren afscheidingshek af en trokken daarop naar het naastgelegen vak. Daar begonnen de Britten van alles te slopen. Stoeltjes, houten leuningen en ijzeren staven werden van het beton losgetrokken en
vervolgens als wapens tegen Rotterdamse supporters ingezet. Mensen werden onder de voet gelopen, geslagen en geschopt. Projectielen vlogen van de tweede naar de eerste ring van het stadion, waardoor ook in dat deel van het stadion supporters gewond raakten. Feyenoord-fans reageerden woedend op het geweld van de Spurs-supporters. Met vuisten, vlagstokken, bierflessen en andere voorwerpen werd een tegenaanval op de Britten ingezet.42 ‘De
numerieke meerderheid, die het Rotterdamse kamp ten slotte veroverde, eiste de nodige tol
37 ‘Feyenoord neemt met UEFA-cup afscheid van Rinus Israel’, NRC Handelsblad, 30 mei 1974; ‘(21/29-05-74) Feyenoord - Tottenham Hotspur 2-2/2-0 (winnaar UEFA Cup)’, 29 november 2009, website YouTube.
https://www.youtube.com/watch?v=Hu0JKcfKFUQ (8 april 2015).
38 ‘Voetbalfans breken boel af op verkiezingsavond’, Het Vrije Volk, 30 mei 1974. 39 ‘Bloed aan de Cup!’, Algemeen Dagblad, 30 mei 1974.
40 ‘Meer dan 100 gewonden bij veldslag in vak GG’, NRC Handelsblad, 30 mei 1974; ‘Spurs-fans slopen de Kuip’,
Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974; ‘Ernstige ongeregeldheden door Britse supporters in Rotterdam’, De Rotterdammer, 30 mei 1974.
41 Oudenaarden, Hand in hand, 224-226.
42 ‘Ernstige ongeregeldheden door Britse supporters in Rotterdam’, De Rotterdammer, 30 mei 1974; ‘Meer dan 100 gewonden bij veldslag in vak GG’, NRC Handelsblad, 30 mei 1974.
van de Londense vechtersbazen.’43
Volgens toeschouwer Wim Bot trakteerden de Spurs-supporters de Feyenoord-aanhang op een vechtpartij die nog niet eerder in een Nederlands voetbalstadion te zien was geweest: ‘Er waren Feyenoord-supporters die terugvochten, maar vanaf vak S aan de andere kant leek het of de meesten in paniek een veilig heenkomen probeerden te vinden.’44 Het
duurde lang voordat de politie in het vak verscheen en vervolgens duurde het nog langer voordat de situatie onder controle was gebracht. De Rotterdamse politie trad, met de
wapenstok in de hand, hard op tegen de Spurs-supporters en het duurde vrijwel de gehele rust voordat het vak was ontruimd en de rust op de tribunes was teruggekeerd.45
De rust op de tribunes mocht dan wel zijn teruggekeerd, buiten het stadion gingen de ongeregeldheden in alle hevigheid verder. Tijdens de rust had een emotionele Bill Nicholson zich via de stadionspeakers nog wanhopig tot zijn supporters gericht: ‘You are a disgrace to England, a disgrace to the Spurs! Please behave…Please!’.46 Maar het kwaad was al geschied.
Tientallen gewonden lagen inmiddels op stretchers onder de overkapping van de eerste ring op eerste hulp te wachten.47 In het AD is te lezen dat Spurs-fans zich buiten het stadion
wederom misdroegen door zich aan geparkeerde auto’s te vergrijpen: ‘Opnieuw greep de – nu zeer geprikkelde – politie in.’48 De frustratie bij de Rotterdamse politie was begrijpelijk. Twee
collega’s waren eerder die avond al gewond geraakt, waarvan één ernstig. Aan het begin van de wedstrijd was hoofdinspecteur Gerrand al met hoofdletsel naar huis gestuurd en bij een charge van de politie in het stadion werd hoofdagent De Vlieger met een ijzeren staaf op het hoofd geslagen. Hij moest met spoed naar het Clara-ziekenhuis worden gebracht.49
Afgaand op verschillende krantenberichten zijn er tussen de honderd en honderdvijftig mensen gewond geraakt tijdens de rellen in het stadion, waarvan meer dan vijftig ernstig. Het hoofd van de EHBO in De Kuip, de heer Kuit, en zijn team verleenden eerste hulp: ‘We legden snelverbanden. De ernstigste gevallen (…) stuurden we door naar het ziekenhuis’.50
Meerdere ambulances reden af en aan tussen het stadion en verschillende ziekenhuizen in de omgeving. Het team van de heer Kuit bestond die dag uit 42 personen. Tijdens andere wedstrijden hoefden er altijd maar een paar op te treden, maar dat was deze wedstijd wel
43 ‘Meer dan 100 gewonden bij veldslag in vak GG’, NRC Handelsblad, 30 mei 1974. 44 Oudenaarden, Hand in hand, 225.
45 ‘Complete straatterreur in Rotterdam’, Algemeen Dagblad, 30 mei 1974.
46 Peter Blokdijk en Boudewijn Warbroek, Legioen! De eeuwige liefde voor Feyenoord 1908-2008 (Baarn 2008) 120.
47 Blokdijk en Warbroek, Legioen!, 120. 48 Ibidem.
49 ‘Spurs-supporters maakten slagveld van de Kuip’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974. 50 ‘Meer dan 100 gewonden bij veldslag in vak GG’, NRC Handelsblad, 30 mei 1974.
anders. Volgens de EHBO’er was het lopendebandwerk: ‘Er meldden zich steeds weer
supporters met verwondingen. Hollanders, maar vooral Engelsen.’51 Hoofdwonden voerden de
boventoon, maar er waren ook mensen met hersenschuddingen en gebroken ledematen te betreuren. Het hoofd van de EHBO was al vijfentwintig jaar iedere thuiswedstrijd van
Feyenoord aanwezig om eerste hulp te verlenen, maar zoiets als die woensdagavond had hij in al die jaren nog niet meegemaakt.52
1.4. Feyenoord wint de UEFA Cup
Na de rust ging de wedstrijd, ondanks de ongeregeldheden, gewoon verder. Toen de massale vechtpartijen vlak voor rust begonnen werd de wedstrijd overigens ook niet stilgelegd. Tegenwoordig zou dat ondenkbaar zijn. De wedstrijd wordt dan tenminste enige tijd stilgelegd. Dit seizoen (2014/15), bijvoorbeeld, speelde Feyenoord een Europa League-wedstrijd tegen het Italiaanse AS Roma. Nadat er aanstekers en andere voorwerpen op het veld werden gegooid besloot de Franse scheidsrechter Clément Turpin de wedstrijd voor enige tijd te staken. Na een kwartier werd de wedstrijd hervat.53 In De Kuip werd op 29 mei
1974 ondanks hevige gewelddadigheden doorgespeeld, maar tijdens de tweede helft hing er volgens een ooggetuige een ‘sluier van verbijstering over het stadion’.54
In de tweede helft bleef de stand lang 1-0 voor Feyenoord. Tot de 85e minuut. Eerst
klonk er diezelfde minuut nog een massaal applaus voor Rotterdamse politieagenten die, nadat ze de Londense relschoppers hadden afgevoerd, hun plek in het stadion weer innamen.55
Vlak daarna pikte Theo de Jong de bal op de eigen helft op en begon aan een lange sprint aan de linkerkant van het veld richting het strafschopgebied van Tottenham Hotspur. Twee meter buiten het strafschopgebied gaf De Jong een hoge voorzet, die over alle Spurs-verdedigers heen vloog, op de vrijstaande Peter Ressel. Ressel kopte de bal terug op de in de 76e minuut
ingevallen Johan Boskamp, die op zijn beurt na een goede schijnbeweging de bal weer terugspeelde op Ressel. Ressel schoot de bal vervolgens laag in de linkerhoek van het doel. Het was 2-0 voor Feyenoord. De wedstrijd was gespeeld en de UEFA Cup kon de
Rotterdammers niet meer ontgaan. Het bleef 2-0 en daarmee was Feyenoord de eerste
51 Ibidem. 52 Ibidem.
53 ‘Feyenoord - Roma gestaakt. Europees duel bol van de incidenten’, 26 februari 2015, website De Telegraaf. http://www.telegraaf.nl/telesport/voetbal/feyenoord/23737195/__FEYENOORD_-_ROMA_GESTAAKT__.html#. (9 april 2015).
54 Blokdijk en Warbroek, Legioen!, 120.
55 ‘Spurs-supporters maakten slagveld van de Kuip’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974; ‘(21/29-05-74) Feyenoord - Tottenham Hotspur 2-2/2-0 (winnaar UEFA Cup)’, 29 november 2009, website YouTube.
Nederlandse club die de UEFA Cup wist te winnen.56
1.5. Reacties uit de Nederlandse pers
De volgende dag ging het in de kranten echter meer over de ongeregeldheden die voor en tijdens de wedstrijd hadden plaatsgevonden dan over de knappe sportieve prestatie van de Rotterdamse voetbalclub. Op de voorpagina van het AD is te lezen: ‘Bloed aan de Cup’.57 Iets
verderop in dezelfde krant kan men artikelen met de volgende koppen vinden: ‘Complete straatterreur in Rotterdam’ en ‘De Britse schande. Aanhang van Spurs kreeg twee keer slaag’.58 Op de voorpagina van De Telegraaf gaat het over: ‘Britse furie in Kuip’.59 De
Rotterdammer opende de voorpagina met: ‘Ernstige ongeregeldheden door Britse supporters
in Rotterdam. In het Rotterdamsch Nieuwsblad zijn onder meer de volgende artikelen te vinden: ‘Spurs-fans slopen de Kuip’ en ‘Spurs-supporters maakten slagveld van de Kuip’.60
‘Meer dan 100 gewonden bij veldslag in vak GG’, luidt de kop van een artikel in het NRC. In plaats van de overwinning gaat het ook in Het Vrije Volk voornamelijk over de ernstige ongeregeldheden tijdens de finale.
Uit de kranten die na de tweede finalewedstrijd verschenen kan worden opgemaakt dat men maar moeilijk kon bevatten hoe iets dergelijks had kunnen plaatvinden. Mensen waren verbijsterd en geschokt. Die verbijstering is in verschillende krantenberichten terug te lezen. In het Rotterdamsch Nieuwsblad van 1 juni werd een artikel geplaatst met de kop: ‘Is voetbal nu écht oorlog geworden?’. In het artikel is te lezen dat ook na twee dagen de ‘verbijstering’ over de ‘beestachtige taferelen’ nog niet was verdwenen.61 Echter, journalist en voormalig
Feyenoord-doelman Jen Vlietstra verwoordde mijns inziens de verbijstering die in Nederland na de wedstrijd heerste het meest treffend.
In de jaren zestig en zeventig schreef hij zijn dagelijkse rubriek ‘Sportkiekjes van Zamora’ – een verwijzing naar de vermaarde Spaans-Catalaanse doelman Ricardo Zamora – in Het Vrije Volk.62 Op donderdag 30 mei 1974 verscheen de rubriek net als iedere dag in de
56 ‘(21/29-05-74) Feyenoord - Tottenham Hotspur 2-2/2-0 (winnaar UEFA Cup)’, 29 november 2009, website YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=Hu0JKcfKFUQ (13 april 2015); www.voetbalstats.nl.
http://www.voetbalstats.nl/opstelec.php?wid=852. 57 ‘Bloed aan de Cup’, Algemeen Dagblad, 30 mei 1974.
58 ‘Complete straatterreur in Rotterdam’, Algemeen Dagblad, 30 mei 1974; ‘De Britse schande. Aanhang van Spurs kreeg twee keer slaag’, Algemeen Dagblad, 30 mei 1974.
59 ‘Britse furie in Kuip’, De Telegraaf, 30 mei 1974.
60 ‘Spurs-fans slopen de Kuip’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974; ‘Spurs-supporters maakten slagveld van de Kuip’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974.
61 ‘Is voetbal nu écht oorlog geworden?’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 1 juni 1974.
62 Matty Verkamman, ‘Tegenstander van Feyenoord werd Espanyol, omdat het zich als Catalaans bolwerk wil etaleren’, 15 oktober 1996, website Trouw.
Rotterdamse krant. In het stukje, onder de titel ‘Verdoemd’, blikte Vlietstra terug op hetgeen de avond ervoor was gebeurd:
‘Hulde aan de spelers! Hulde aan de trainer! Hulde aan het flinke bestuur! Maar van de wedstrijd herinner ik me niets. Die ligt in mijn gedachten begraven onder een zwart laken van Engelse barbarij. (…) Verbijsterd, als naar een horrorfilm, hebben zo’n dikke zestigduizend mensen zitten kijken naar wat zich in twee vakken hoog op de tweede ring ontwikkelde aan wat ik niet anders kan noemen dan vernieling, plundering, verkrachting, doodslag.
Het was alsof de horden van Dzjengis Kahn het stadion hadden overvallen. Brave burgers vluchtten voor tomeloos geweld, bloeddorst, moordzucht. My Lai in de vakken GG en HH (…). Politie met doodsverachting op de barricaden om de totale uitmoording van een stadion vol mensen te voorkomen. Beneden op het groene veld van eer werd gevoetbald. En dat voetballen ging daar gewoon door. Hoe bestaat het in Godsnaam!
Ik zat niet tussen het boos geweld. Ik hoefde niet te vrezen voor leven, lijf, of leden. Maar ik voelde me tot in het diepst van mijn ziel vernederd, zoals ik me vernederd voelde toen ik in de meidagen van ’40 de eerste Duitse parachutisten uit de hemel zag vallen, hun
verdoemde laarzen langs m’n ouderlijk huis hoorde stampen, de gillende Stuka’s het hart uit Rotterdam zag bombarderen.
(…)
Nou, voor mij hoeft het sinds gisteravond allemaal niet meer. Dat dank ik dan aan een stel sportvrienden uit Engeland, supporters van Tottenham Hotspur. Het is de naam van een club, die ik met Feyenoord en met tienduizenden in Rotterdam vol respect uitsprak dank zij goede, mannelijke wedstrijden. Verdoemd zij die naam nu…’63
Na het lezen van die woorden kan er geen twijfel bestaan over wie Vlietstra destijds
verantwoordelijk hield voor de gewelddadigheden: ‘sportvrienden uit Engeland, supporters van Tottenham Hotspur’. Het was ‘Engelse barbarij’, te vergelijken met de horden van Dzjengis Kahn, het bloedbad van My Lai tijdens de Vietnamoorlog en Rotterdam in de meidagen van 1940. ‘Brave burgers’ moesten op de vlucht voor op hol geslagen Engelsen en de Rotterdamse politie moest ‘met doodsverachting op de barricaden’ om de ‘totale
uitmoording van een stadion vol mensen’ te voorkomen. In verschillende Nederlandse kranten wordt het hierboven beschreven beeld, weliswaar in iets minder stevige bewoordingen, onderstreept: het waren gewelddadige Engelse supporters die onschuldige Nederlanders aanvielen en de Rotterdamse politie had die dag uitstekend werk verricht.
http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/2546888/1996/10/15/Tegenstander-van-Feyenoord-werd-Espanyol-omdat-het-zich-als-Catalaans-bolwerk-wil-etaleren.dhtml (14 april 2015).
In het stukje ‘Bloed aan de Cup!’ in het AD is te lezen: ‘Britten gingen Nederlandse stadionbezoekers te lijf’.64 In een ander artikel in dezelfde krant staat beschreven dat er sprake
was van een ‘ware straatterreur die Rotterdam, na de Afrikaander rellen en de
ongeregeldheden op Katendrecht, niet meer heeft gekend’.65 In hetzelfde artikel lijkt het AD
het harde geweld van de Rotterdamse politie en Feyenoord-supporters jegens de Spurs-supporters goed te keuren. Volgens de krant hadden de Spurs-Spurs-supporters ‘erom gevraagd’ en de Britten wisten nu dat: ‘de Rotterdamse politie haar mannetje staat en dat Feyenoord-supporters, indien ze ertoe gedwongen worden, zeer goed uit te voeten kunnen met eindjes hout, een stalen buisje, of gewoon met de vuist’.66 Op de advertentiepagina van Het Vrije Volk
stond het volgende:
‘Bedankt politie! voor uw kordate optreden in het stadion tegen het misdadig gedrag van de Tottenham Hotspur supporters.
Daarom biedt Gerard de Lange u een consumptie aan (eventueel met uw echtgenote) in “De Jachthaven” (Hillegersberg, Straatweg 270, Rotterdam)
(Toch fijn dat er politie is!)’67
In een artikel in het Rotterdamsch Nieuwsblad van 30 mei 1974 wordt gesproken over ‘schandalige taferelen’ op de tweede ring van het stadion. Taferelen die werden veroorzaakt door: ‘een stel uitschot, gajes, een zootje maniakken, dat god-zij-dank niets met de club te maken heeft’, aldus de woedende Spurs-secretaris Stevens in het betreffende artikel.68 Hans
Reismann van Het Vrije Volk noemde het vertoonde gedrag, van de ‘op hol geslagen Engelse voetbalfanatici’, beestachtig.69 In een ander artikel van dezelfde krant wordt gesproken over
een ‘bende dronken vandalen’.70 De Telegraaf heeft het in de krant van 30 mei 1974 over ‘het
door de Britten aangerichte slagveld’.71
Het NRC en De Rotterdammer zijn in hun woordkeuze gematigder dan de andere aangehaalde kranten. Daarbij moet wel worden gezegd dat De Rotterdammer in vergelijking met andere kranten weinig aandacht aan de gebeurtenissen besteedde. In het NRC-artikel ‘Meer dan 100 gewonden bij veldslag in vak GG’ wordt, in tegenstelling tot het AD, niet gesproken over ‘straatterreur’, maar over ‘ongeregeldheden’. Er wordt in die krant ook niet
64 ‘Bloed aan de Cup!’, Algemeen Dagblad, 30 mei 1974.
65 ‘Complete straatterreur in Rotterdam’, Algemeen Dagblad, 30 mei 1974. 66 Ibidem.
67 Blokdijk en Warbroek, Legioen!, 121.
68 ‘Feyenoord: weer ’n cup’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974. 69 ‘UEFA Cup vol Britse schande’, Het Vrije Volk, 30 mei 1974. 70 ‘Sport verbroedert, ja, ja…’, Het Vrije Volk, 30 mei 1974. 71 ‘Britse furie in Kuip’, De Telegraaf, 30 mei 1974.
gesproken over Britse ‘horden’, zoals in enkele andere kranten, maar over ‘fans van
Tottenham’. Guido de Vries van het NRC spreekt bovendien over ‘het wangedrag van vooral Britse tribuneklanten’. Het woord vooral is hier van belang, omdat het impliceert dat niet alleen Britse supporters die dag wangedrag vertoonden. Even verderop in het artikel schrijft De Vries dat het antwoord van de ‘verhitte Rotterdammers’ op het geweld van de Spurs-fans niet mis was.72
Ook in andere kranten wordt het gedrag van Feyenoord-supporters benoemd. In Het
Vrije Volk is de dag na de finale te lezen dat de meeste slachtoffers Britten waren.
Spurs-supporters werden op de begane grond van het stadion door Feyenoord-fans opgewacht. Volgens de krant ontsnapten daarbij enkele Britten aan de dood nadat ze door groepen Rotterdammers waren overmeesterd. Bij de vergeldingsactie van de Feyenoord-supporters sneuvelden daarnaast ook veel ruiten, hekken en geparkeerde auto’s.73 In De Telegraaf van 31
mei 1974 verklaarde Feyenoord-supporter Jan Kluin dat het ‘geven en nemen’ was: ‘Het was meteen knokken geblazen. IJzeren staven, stokken, riemen en messen kwamen er aan te pas. Het werd een zaak van geven en nemen. Ik heb genomen en ook gegeven’.74 In Het Vrije Volk
van zaterdag 1 juni 1974 doet Rode Kruis-vrijwilliger Gerard Liekens zijn verhaal. Hij verklaarde dat niet alleen supporters van Tottenham Hotspur zich beestachtig hebben gedragen:
‘Die Tottenham-supporters zijn vreselijk tekeer gegaan, maar ik heb groepjes Feyenoord-supporters gezien die met z’n tienen één Engelsman net zo lang sloegen en tegen zijn hoofd trapten totdat hij bewegingsloos op de grond lag. Beestachtig was het.’75
1.6. Reacties uit Groot-Brittannië
In een artikel in het Rotterdamsch Nieuwsblad van vrijdag 31 mei 1974 mei komen een aantal Spurs-fans aan het woord die ook van mening waren dat niet alleen zij zich hadden misdragen in De Kuip. De 26-jarige Roy Bebbengton blikt op de massale vechtpartijen terug: ‘Op onze tribune werden we belaagd met messen en kettingen. We moesten ons wel verdedigen. Het liep pas uit de hand toen de politie zich ermee ging bemoeien.’76 Andere Londenaren die in
het artikel aan het woord komen hadden ook geen goed woord over voor de Rotterdamse
72 ‘Meer dan 100 gewonden bij veldslag in vak GG’, NRC Handelsblad, 30 mei 1974. 73 ‘Voetbalfans breken boel af op verkiezingsavond’, Het Vrije Volk, 30 mei 1974. 74 ‘Jan Kluin gaf en nam’, De Telegraaf, 31 mei 1974.
75 ‘Rode Kruis-vrijwilliger Gerard Liekens: ‘Je kon de gewonden van de tribune wegplukken’’, Het Vrije Volk, 1 juni 1974.
politie en Feyenoord-supporters. Het AD van 31 mei 1974 bagatelliseerde de klachten van veel Spurs-fans over het optreden van de Rotterdamse politie. In de krant dreigt een zeventienjarige Spurs-fan, mocht hij de kans krijgen, wraak te zullen nemen op de
Rotterdammers: ‘dan nemen we messen mee en dan zullen we ze doden’.77 Volgens het AD
bewezen de woorden van de jonge Brit dat veel Spurs-supporters hun lesje nog niet hadden geleerd. De beschuldigingen aan het adres van de Rotterdamse politie waren volgens de krant volkomen in tegenspraak met de verslagen van talloze Britse journalisten die de rellen in het stadion hadden meegemaakt.78
In Nederlandse kranten kregen de reacties uit Groot-Brittannië uitgebreid de aandacht. Vooral de reactie van de Britse pers op de ongeregeldheden is veelvuldig in Nederlandse kranten terug te vinden. In het Rotterdamsch Nieuwsblad van 30 mei was het volgende bericht te lezen: ‘Britse pers: Schande!’.79 Op dezelfde dag werd in Het Vrije Volk dit artikel
geplaatst: ‘Uit Engelse pers: Schande voor Groot-Brittannië’.80 De volgende dag is in Het
Vrije Volk een artikel met de volgende kop terug te vinden: ‘Engelse krant: “Spurs-fans waren
dieren”’.81 En ook het AD wijdde een artikel aan de reactie van Britse pers: ‘Engelse pers
schrijft één woord: schande!’.82
De Daily Mail opende de voorpagina met: ‘Rellen schoppende supporters beschamen Engeland’.83 Volgens de krant was dit op voetbalgebied de meest verschrikkelijke gebeurtenis
waarbij een Britse voetbalclub in Europa betrokken was geweest. ‘We moeten ons schamen’, aldus de krant.84 De verslaggever van de Evening News schreef dat hij na de rellen zijn hoofd
in schaamte boog.85 De Evening Standard besteedde tweeënhalve pagina aan de
ongeregeldheden in Rotterdam en de Times schreef het volgende: ‘Deze “supporters” begonnen een oproer dat schande bracht over hun club en hun land.’86 Daily
Express-verslaggever Lawton vond dat Engeland werd ‘onteerd’. Volgens de Express-verslaggever was het ‘oorlog en had niets meer met voetballen te maken’.87
De reacties vanuit Groot-Brittannië laten zien dat veel Britten zich oprecht schaamden voor het gedrag van hun landgenoten, maar ze leken zich met name druk te maken over het
77 ‘Afgetakeld legioen weer thuis’, Algemeen Dagblad, 31 mei 1974. 78 Ibidem.
79 ‘Britse pers: Schande!’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974.
80 ‘Uit Engelse pers: Schande voor Groot-Brittannië’, Het Vrije Volk, 30 mei 1974. 81 ‘Engelse krant: ‘Spurs-fans waren dieren’’, Het Vrije Volk, 31 mei 1974. 82 ‘Engelse pers schrijft één woord: schande!’, Algemeen Dagblad, 31 mei 1974. 83 ‘Engelse krant: ‘Spurs-fans waren dieren’, Het Vrije Volk, 31 mei 1974. 84 ‘Britse pers: Schande!’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974. 85 ‘Engelse krant: ‘Spurs-fans waren dieren’, Het Vrije Volk, 31 mei 1974. 86 ‘Engelse pers schrijft één woord: schande!’, Algemeen Dagblad, 31 mei 1974. 87 ‘Uit Engelse pers: Schande voor Groot-Brittannië’, Het Vrije Volk, 30 mei 1974.
feit dat de rellende Spurs-supporters het land te schande hadden gemaakt. Er leek na het grootschalige geweld in Rotterdam een kortstondig collectief schuldgevoel in Engeland te zijn ontstaan. Hierboven is te lezen dat een Britse verslaggever zei: ‘We moeten ons schamen’. Niet alleen de Spurs-fans die bij de rellen betrokken waren moesten zich schamen, maar Britten in het algemeen, lijkt de verslaggever te zeggen. Een andere journalist vond dat Engeland was ‘onteerd’. Niet alleen Britse verslaggevers schaamden zich voor hun landgenoten, ook mensen die niet bij de wedstrijd aanwezig waren en verder geen enkele connectie met Tottenham Hotspur hadden schaamden zich en voelden zich geroepen excuses aan te bieden.
Dit blijkt wel uit de vele verontschuldigingen vanuit Engeland aan het adres van Feyenoord, de Rotterdamse burgemeester, het gemeentebestuur en Nederlandse bedrijven. ‘Engels excuus voor optreden Spurs-aanhang’, luidt de kop van een bericht in het
Rotterdamsch Nieuwsblad. In het bericht staat geschreven dat de Rotterdamse burgemeester
Thomassen van zowel de Londense deelgemeente Tottenham als de voorzitter van de Spurs een telegram ontving waarin spijt wordt betuigd over het gedrag van een paar honderd Spurs-supporters.88 De Engelse consul in Rotterdam G.S. Clucas bood de Rotterdamse
hoofdcommissaris dezelfde dag zijn verontschuldigen aan voor het gedrag van een deel van de Spurs-aanhang.89 Die verontschuldigingen zijn uiteraard niet zo opzienbarend, maar in het
AD is te lezen dat telefonisten van het Rotterdamse containerbedrijf Sea Land Nederland bij
vrijwel elk telefoontje met Engeland te horen kregen: ‘Sorry, maar jullie moeten niet denken dat wij allemaal zo zijn’.90 Ook ‘gewone’ Britten schaamden zich dood en vonden het nodig
zich te verontschuldigen voor het gedrag van een aantal landgenoten.
Het AD publiceerde in de krant van 31 mei 1974 een ingezonden brief van een Engelsman uit Londen, die zich geroepen voelde zich voor zijn landgenoten te excuseren:
‘Dear Sir,
May I as a member of the English public, apologize profoundly for the atrocious behaviour of a certain element within the English crowds at the Tottenham versus Feyenoord football match. This small minority disgraced the name of England, and I hope the Dutch people will forgive such barbaric mannerisms.
Yours faithfully, William C. Heath 43 Churston Close 88 ‘Engels excuus voor optreden Spurs-aanhang’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 31 mei 1974.
89 ‘Britten schamen zich’, Algemeen Dagblad, 31 mei 1974.
Tulse Hill London SW 2’91
Bovenstaande woorden bevestigen nogmaals hoe beschamend de gebeurtenissen in Rotterdam voor veel Britten toentertijd zijn geweest. De eerste voetbalrellen in ons land lieten zowel in Nederland als in Engeland een grote indruk achter. In de Nederlandse pers werd verbijsterd gereageerd op de ongeregeldheden in De Kuip en het centrum van Rotterdam. Zoiets had men nog nooit meegemaakt. In Engeland schaamden velen zich dood voor hun rellende
landgenoten. Het gedrag van Engelse supporters werd in sterke bewoordingen veroordeeld, maar van kritiek op het gedrag van sommige Feyenoord-supporters of het optreden van de Rotterdamse politie was eigenlijk nauwelijks sprake. Het waren supporters van Tottenham Hotspur die een Rotterdams feestje hadden verpest.
De analyse van de rellen en de verslaggeving omtrent 29 mei 1974 leert ons dat de gebeurtenissen van toen complexer zijn dan tot dusver werd voorgesteld. Het bestaande beeld van 29 mei 1974 is dat ‘het onschuldige Nederland door Britse hooligans werd overdonderd’. Het waren supporters van Tottenham Hotspur die hooliganisme in Nederland
introduceerden.92 Aan de hand van de bovenstaande reconstructie moet worden vastgesteld dat
Nederland inderdaad door de rellen werd overrompeld. Men was verbijsterd en geschokt. Engelse supporters introduceerden inderdaad supportersgeweld in ons land. En, inderdaad, wordt ook het beeld van de Britten als de rellende bad guys, gedeeltelijk, bevestigd. Spurs-supporters hebben zich zowel voor als tijdens de wedstrijd schandalig gedragen.
Echter, deze analyse toont ook aan dat het bestaande beeld van 29 mei 1974 niet compleet is en bijgesteld dient te worden. Het waren niet alleen Spurs-fans die zich die dag ernstig misdroegen. Feyenoord-supporters toonden die avond dat ook zij ‘zeer goed uit te voeten kunnen met eindjes hout, een stalen buisje, of gewoon met de vuist’. De
Rotterdammers deinsden niet voor een flinke knokpartij terug: ‘Met vuisten, vlagstokken, bierflessen en andere voorwerpen werd een tegenaanval op de Britten ingezet’. Ook
Feyenoord-fans kan ‘beestachtig’ gedrag worden verweten. Kortom, op 29 mei 1974 waren ‘wij’ niet allemaal ‘brave burgers’.
91 ‘Excuses aan u’, Algemeen Dagblad, 31 mei 1974.
92 ‘Rellen tegen Spurs in TV Rijnmond Nieuws’, 31 mei 2013, website RTV Rijnmond.
2. ‘De gesloopte finale’
In de Engelse krant de Daily Mirror werd na het grootschalige supportersgeweld in Rotterdam het volgende geschreven: ‘Tottenham verloor een finale die om volkomen verkeerde redenen in de herinnering zal blijven.’93 Iets meer dan veertig jaar later kan worden vastgesteld dat de
woorden die toentertijd werden geschreven bewaarheid zijn geworden. De UEFA Cup-finale tussen Feyenoord en Tottenham Hotspur wordt nog nauwelijks herinnerd vanwege het sportieve aspect, maar hoofdzakelijk vanwege de hevige rellen die toentertijd plaatsvonden. Het televisieprogramma Andere Tijden Sport besloot daarom een paar jaar geleden – zondag 2 juni 2013 om precies te zijn – een aflevering aan de UEFA Cup-finale van 1974 te wijden.
Het televisieprogramma van de publieke omroep bestaat sinds 2008 en wordt in samenwerking door de NOS en de VPRO gemaakt. Andere Tijden Sport is gemodelleerd naar het format van het bekende televisieprogramma Andere Tijden en behandelt belangwekkende en vergeten momenten uit de Nederlandse sportgeschiedenis. Iedere aflevering snijdt een specifiek onderwerp aan en tijdens de aflevering wordt aan de hand van betrokkenen
teruggeblikt op een sportmoment van toen. Een aflevering duurt ongeveer dertig minuten en wordt vanuit het Olympisch Stadion in Amsterdam gepresenteerd door Tom Egbers.
Dit hoofdstuk betreft een analyse van een Andere Tijden Sport-reportage, van een audiovisueel document veertig jaar na dato. Hoe worden de gebeurtenissen van 29 mei 1974 door Andere Tijden Sport zoveel jaar na dato gepresenteerd en waarom gebeurt dat op die manier? Op welke wijze framed Andere Tijden Sport de gebeurtenissen van toen? In hoeverre kloppen die met de berichtgeving uit 1974 zelf? Zoomt Andere Tijden Sport enkel en alleen in op de spectaculaire gebeurtenissen of graaft de reportage ook dieper? Wordt er informatie weggelaten of toegevoegd, en waarom? Wat is, kortom, eigenlijk de bijdrage van Andere Tijden Sport aan onze kennis van 29 mei 1974?
2.1. ‘Britse hooligans’
‘Het moest een glorieuze dag worden voor Feyenoord, met de eindzege in het UEFA Cup-toernooi van 1974. Feyenoord wint daadwerkelijk van Tottenham Hotspur uit Londen, maar het feest wordt grondig verpest. Britse hooligans slaan de boel kort en klein en De Kuip ontsnapt aan een ramp’, aldus Tom Egbers vanuit het Olympisch Stadion te Amsterdam.94 De
93 ‘Engelse pers schrijft één woord: schande!’, Algemeen Dagblad, 31 mei 1974.
94 ‘De gesloopte finale’, 2 juni 2013, website NPO. Aflevering van het televisieprogramma Andere Tijden Sport. http://www.npo.nl/andere-tijden-sport/02-06-2013/VPWON_1185419 (28 april 2015).
inleidende woorden van de presentator laten weinig aan de verbeelding over: wat een feest voor Feyenoord en Rotterdam had moeten zijn werd door toedoen van ‘Britse hooligans’, die ‘de boel kort en klein sloegen’, hardhandig om zeep geholpen. De woorden van Egbers verschillen in feite weinig van de krantenkoppen de dag na de grootschalige ongeregeldheden in Rotterdam. ‘Spurs-fans slopen de Kuip’, aldus het Rotterdamsch Nieuwsblad van
donderdag 30 mei 1974.95 Een artikel in dezelfde krant verscheen onder de volgende titel:
‘Spurs-supporters maakten slagveld van de Kuip’.96 In De Rotterdammer verscheen de
volgende dag op de voorpagina het volgende: ‘Ernstige ongeregeldheden door Britse supporters in Rotterdam’.97 En in de Volkskrant van 30 mei staat: ‘Ravage door supporters
Tottenham’.98
Een openingszin hoeft uiteraard niet per se iets te zeggen over de inhoud van de rest van een documentaire, maar meestal is het wel een indicatie voor de gekozen invalshoek van de makers. In het geval van ‘De gesloopte finale’ wordt door middel van de hierboven genoemde inleidende zin direct geïmpliceerd dat hetgeen toentertijd in Rotterdam heeft plaatsgevonden volledig was te wijten aan het gedrag van Tottenham Hotspur-supporters. Op deze wijze benadrukt Andere Tijden Sport het bestaande beeld van 29 mei 1974.
In de kranten uit die tijd werd overigens niet gesproken over ‘Britse hooligans’, maar over ‘Britse supporters’, ‘Spurs-fans’, ‘Spurs-supporters’ en ‘supporters van Tottenham’. Voormalig Feyenoord-doelman Jen Vlietstra schreef in zijn dagelijkse rubriek in Het Vrije
Volk wel over ‘Engelse barbarij’ en journalist Hans Reismann had het over ‘op hol geslagen
Engelse voetbalfanatici’, maar in geen enkele krant is de term ‘hooligan’ te ontwaren.99 De
term die uit Engeland is komen overwaaien, is in Nederland pas later in zwang geraakt. Echter, de woordkeuze van Andere Tijden Sport aan het begin van de aflevering, met de krantenberichten van veertig jaar eerder in het achterhoofd, geeft niet de indruk dat het bestaande beeld van de gebeurtenissen wordt bijgesteld.
Gedurende de aflevering worden televisiebeelden en audiofragmenten uit het verleden (1974) en het ‘heden’ (2013), uit Rotterdam en Londen, met elkaar afgewisseld.
Televisiebeelden uit die tijd laten zien hoe Feyenoord tweemaal het doel treft, hoe de
Rotterdamse politie met de wapenstok supporters van de tribunes slaat, hoe supporters elkaar schoppen, slaan, aan elkaar trekken en over elkaar heen vallen, en hoe Feyenoord-spelers na
95 ‘Spurs-fans slopen de Kuip’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974.
96 ‘Spurs-supporters maakten slagveld van de Kuip’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 30 mei 1974. 97 ‘Ernstige ongeregeldheden door Britse supporters in Rotterdam, De Rotterdammer, 30 mei 1974. 98 ‘Ravage door supporters Tottenham’, de Volkskrant, 30 mei 1974.
afloop van de wedstrijd in witte badjassen met de cup in handen een ereronde door het stadion maken.100
‘De gesloopte finale’ gaat alleen in op de gebeurtenissen van de tweede
finalewedstrijd. Tijdens de aflevering wordt merkwaardig genoeg niet verwezen naar de heenwedstrijd in Londen. Dat is opvallend. Met name vanwege het feit dat ook in Londen ongeregeldheden, waar Spurs-fans bij betrokken waren, hebben plaatsgevonden. Die ongeregeldheden in Londen, zoals even verderop zal worden aangetoond, waren aanleiding voor de voorzitter van Feyenoord om extra maatregelen te nemen. Het lijkt me daarom zeer relevant om in een reportage over de ongeregeldheden tijdens de UEFA Cup-finale van 1974 melding te maken van de gebeurtenissen in Londen een week eerder. Waarom wordt die informatie door Andere Tijden Sport eigenlijk weggelaten?
In de reportage komen verschillende ooggetuigen van de ongeregeldheden op 29 mei 1974 aan het woord: Feyenoord-supporters, Tottenham Hotspur-supporters,
oud-politieagenten, voormalig Feyenoord-speler Wim Rijsbergen, en oud-radioverslaggever Joop Niezen. Daarnaast heeft Andere Tijden Sport de hand weten te leggen op het politierapport dat na de rellen werd opgemaakt. Volgens Jurryt van de Vooren werd dat rapport een maand na de rellen opgemaakt en pas veertig jaar na dato voor het publiek geopenbaard.101 Aan de
hand van ooggetuigen en het politierapport probeert Andere Tijden Sport de finaledag zo goed mogelijk te reconstrueren.102
2.2. ‘Niemand was voorbereid’
Volgens Tom Egbers was destijds niemand op de rellen voorbereid:
‘de voetballers niet, de arbitrage niet, het stadion niet, de pers niet, het bestuur van Feyenoord niet, en de politie al helemaal niet. (…) Hoewel er ’s middags al melding is van 22 arrestaties denkt niemand dat het wel eens echt uit de hand zou kunnen lopen. Men verwacht een vol stadion, veel verkeer, en een groot aantal foutparkeerders. Er staat precies één ambulance klaar.’103
Aan de hand van de krantenberichten die na de rellen verschenen kan worden opgemaakt dat de woorden van Egbers niet volledig juist zijn. Volgens Andere Tijden Sport verwachtte ‘men’ toentertijd niet dat het echt uit de hand zou kunnen lopen en was niemand op de rellen
100 ‘De gesloopte finale’.
101 Jurryt van de Vooren, ‘Het politierapport van de voetbalrellen van 1974 in de Kuip, 28 mei 2013, website Sportgeschiedenis.nl
http://www.sportgeschiedenis.nl/2013/05/28/het-politierapport-van-de-voetbalrellen-van-1974-in-de-kuip.aspx (15 juni 2015).
102 ‘De gesloopte finale’. 103 Ibidem.
voorbereid. Echter, in Het Vrije Volk van 30 mei 1974 is te lezen dat er wel degelijk rekening werd gehouden met ongeregeldheden omtrent de tweede finalewedstrijd. In Londen bleek, zoals gezegd, ook al het een en ander te hebben plaatsgevonden: Spurs-supporters vernielden de bussen van Feyenoord-supporters. Het Feyenoord-bestuur werd zich na dat incident bewust van de mogelijkheid dat het in Rotterdam ook wel eens uit de hand zou kunnen lopen.
Feyenoord-voorzitter Leo van Zandvliet:
‘Wij waren gewaarschuwd, door de wijze waarop vorige week in Londen de bussen van onze supporters werden gemolesteerd, dat er wellicht een bijzonder kwalijk volkje de strijd in ons stadion zou komen bijwonen. Daarom hadden we reeds voor de wedstrijd alle mogelijke maatregelen getroffen en ook de politie om maximale steun gevraagd. Dat het echter zo erg zou worden hadden we niet verwacht.’104
Volgens De Rotterdammer van 30 mei kwamen de moeilijkheden in het stadion, na de gebeurtenissen in Londen en de ochtenduren in Rotterdam, niet geheel onverwacht.105 In een
ander bericht in Het Vrije Volk is het volgende te lezen: ‘Feyenoord had na de ervaringen van zijn supporters in Engeland bij de politie om uiterste voorzorgsmaatregelen gevraagd en die ook gekregen.’106 In weer een ander bericht in dezelfde krant is te lezen dat de politie die
wedstrijd ‘aanzienlijk’ versterkt in het stadion aanwezig was. Bij binnenlandse
competitiewedstrijden bestond het korps, volgens Het Vrije Volk, uit tachtig man. Voor de UEFA Cup-finale tussen Feyenoord en Tottenham Hotspur bestond de politiemacht uit 120 agenten.107 De Rotterdamse politie had volgens de krant dus veertig extra politieagenten
opgeroepen. Achteraf gezien is het natuurlijk duidelijk dat, zelfs met die extra veertig politieagenten, het aantal van honderdtwintig agenten wel erg weinig is om tijdens een crisissituatie ruim 60.000 mensen onder controle te houden.
Dat het voorafgaand aan de wedstrijd in de binnenstad ook al vreselijk uit de hand was gelopen, was voor de Rotterdamse politie een extra signaal dat versterking in het stadion noodzakelijk was: ‘Bovendien hadden de Britten zich na hun aankomst in de binnenstad zó misdragen, dat het bureau Sandelingplein van begin af aan de noodzaak van een versterking in het stadion heeft ingezien.’108 Of die versterking er ook daadwerkelijk is gekomen, of dat
wordt verwezen naar die extra veertig politieagenten, wordt niet geheel duidelijk. Verder is het feit dat zowel de voorzitter van Feyenoord als Spurs-voorzitter Sidney Wale, vlak voor het
104 ‘Zulk gedrag kunnen wij niet accepteren’, Het Vrije Volk, 30 mei 1974.
105 ‘Ernstige ongeregeldheden door Britse supporters in Rotterdam’, De Rotterdammer, 30 mei 1974. 106 ‘Sport verbroedert, ja, ja..’, Het Vrije Volk, 30 mei 1974.
107 ‘Commissaris: ‘ik heb zelden zulk tuig meegemaakt’’, Het Vrije Volk, 30 mei 1974. 108 Ibidem.
begin van de wedstrijd, het publiek vroegen toch vooral kalm en sportief te blijven een aanwijzing dat beide voorzitters in ieder geval op de hoogte waren van de onrust in de stad en mogelijke escalatie op de tribunes.109
Op basis van verschillende krantenberichten kan dus worden opgemaakt dat het Feyenoord-bestuur, in de persoon van de voorzitter, en de politie op de hoogte waren van de ongeregeldheden een week eerder in Londen. Vervolgens zouden er maatregelen zijn
genomen om ongeregeldheden in Rotterdam te voorkomen. Het is daarom opmerkelijk dat in het na de rellen opgemaakte politierapport wordt vermeld dat bij de Rotterdamse politie, de directie van de N.V. Stadion Fijenoord, en het bestuur van Feyenoord van tevoren geen berichten zijn binnengekomen over ongeregeldheden vóór, tijdens of na de eerste wedstrijd in Londen.110 ‘Ook is uit persberichten niets van dergelijke ongeregeldheden gebleken’, aldus de
rapporteurs.111
In Het Vrije Volk van 30 mei 1974 verklaarde de Feyenoord-voorzitter dat de
ongeregeldheden in Londen een waarschuwing waren geweest. Er zou ‘wellicht een bijzonder kwalijk volkje’ naar Rotterdam komen. ‘Daarom hadden we reeds voor de wedstrijd alle mogelijke maatregelen getroffen en ook de politie om maximale steun gevraagd’, aldus Van Zandvliet.112 In een ander bericht, in dezelfde krant, staat beschreven dat Feyenoord na de
ervaringen van zijn supporters in Londen bij de politie om ‘uiterste voorzorgsmaatregelen’ vroeg en ook had gekregen. In De Rotterdammer is te lezen dat de ongeregeldheden in het stadion, na de gebeurtenissen in Londen en de Rotterdamse binnenstad, niet geheel
onverwacht kwamen.113
Maar volgens de rapporteurs van de Rotterdamse politie, hoofdinspecteur R.F.D. Gerrand en inspecteur T. Reitsma, waren de politie, de N.V. Stadion Fijenoord en het bestuur van Feyenoord niet op de hoogte van ongeregeldheden omtrent de heenwedstrijd in Londen. De politie hield rekening met een uitverkocht stadion, een zeer groot verkeersaanbod, een aanzienlijke hoeveelheid parkeerovertredingen en een naar verhouding geringe hoeveelheid wanordelijkheden.114 Er werd volgens de rapporteurs dus geen rekening gehouden met
ernstige ongeregeldheden, zoals die omtrent de heenwedstrijd in Londen hadden plaatsgevonden.
109 ‘Ernstige ongeregeldheden door Britse supporters in Rotterdam’, De Rotterdammer, 30 mei 1974. 110 Gebeurtenissen verband houdende met de voetbalwedstrijd Feijenoord - Tottenham Hotspurs, 1. Het rapport dat na de rellen van 29 mei 1974 door de Rotterdamse politie werd opgemaakt.
111 Ibidem.
112 ‘Zulk gedrag kunnen wij niet accepteren’, Het Vrije Volk, 30 mei 1974.
113 ‘Ernstige ongeregeldheden door Britse supporters in Rotterdam’, De Rotterdammer, 30 mei 1974. 114 Gebeurtenissen verband houdende met de voetbalwedstrijd Feijenoord - Tottenham Hotspurs, 2-3.
Sprak Van Zandvliet destijds wellicht niet de waarheid tegenover Het Vrije Volk of probeerde de Rotterdamse politie soms door middel van het rapport het eigen straatje schoon te vegen? Immers, als de politie niet op de hoogte was van de ongeregeldheden in Londen en niet om ‘maximale steun’ was gevraagd door Van Zandvliet, dan kon de Rotterdamse politie weinig worden verweten. In Nederland had per slot van rekening nog nooit grootschalig supportersgeweld plaatsgevonden. De politie zou in dat geval volledig verrast zijn. Echter, als de Rotterdamse politie wél op de hoogte was van het gegeven dat ‘wellicht een bijzonder kwalijk volkje’ de wedstrijd in Rotterdam kwam bijwonen en wél uiterste
voorzorgsmaatregelen had genomen, dan kon na de volledig uit de hand gelopen finale worden vastgesteld dat de Rotterdamse politie en andere direct betrokkenen ernstig hadden gefaald.
Volgens de rapporteurs, die beiden bij het politieoptreden in De Kuip betrokken waren – hoofdinspecteur Gerrand had zelfs de algehele leiding in handen en was één van de
slachtoffers aan de kant van de politie – is het rapport een ‘overzicht van de feitelijke gang van zaken’ en heeft het ‘uitsluitend de pretentie een zo objectief mogelijke weergave’ van de feiten te zijn.115 Is dat wel zo? Nogmaals, wie sprak toentertijd de waarheid met betrekking tot
het al dan niet op de hoogte zijn van de ongeregeldheden in Londen en de eventueel genomen maatregelen? Feyenoord-voorzitter Van Zandvliet of de rapporteurs van de Rotterdamse politie? En in hoeverre zijn mensen die hun eigen werk beoordelen objectief?
Volgens Andere Tijden Sport was ook de pers destijds niet op de rellen voorbereid. Dat is naar mijn mening slechts gedeeltelijk waar. In het AD van donderdag 30 mei 1974 is te lezen dat het na de gebeurtenissen in het centrum van Rotterdam duidelijk was dat het ook in het stadion volledig uit de hand zou lopen: ‘reeds toen stond één ding als een paal boven water: er zou bloed vloeien in het stadion’.116 Leden van de pers waren misschien niet
voorbereid in de zin van dat ze klaar waren voor wat zou gaan komen, maar ze waren op de hoogte van het incident in Londen en ook van de hevige ongeregeldheden in de Rotterdamse binnenstad voorafgaand aan de wedstrijd. Journalisten kunnen destijds dus niet volledig zijn verrast door de ongeregeldheden in het Feyenoord-stadion.
Kortom, de bewering van Andere Tijden Sport dat ‘niemand op de rellen was
voorbereid’ is, als je de krantenberichten van toen mag geloven, onjuist.117 En dat versterkt het
idee dat de rellen ‘ons’ zijn overkomen, het uit de lucht kwam vallen en dat ‘het onschuldige Nederland werd overrompeld’. Feyenoord-voorzitter Van Zandvliet was zich na de
115 Ibidem, 1 en 16.
116 ‘Complete straatterreur in Rotterdam’, Algemeen Dagblad, 30 mei 1974. 117 ‘De gesloopte finale’.
