SCHILDE STAMMEN NA DE VELLING
DOORA. T E W E C H E L
I n de Indische Mercuur van 20 December 1918 schreef ik een artikel over „ h e t k r i m p e n en scheuren v a n h e t h o u t n a de vel-ling". I n h e t bijzonder vestigde ik daarbij de a a n d a c h t op de volume-verminderingen, die ik bij een s t u k beuken- en grove d e n n e n h o u t h a d geconstateerd.
I n mijn voor k o r t verschenen boek „ H e t H o u t " , n a m ik dit artikel voor h e t grootste deel over en voegde d a a r a a n toe, d a t nadere onderzoekingen noodig waren, om zekerheid te verkrijgen o m t r e n t de verschillen in volumevermindering bij geschilde en ongeschilde s t a m m e n m e t al of niet luchtdicht afgesloten kop-einden. U i t de geciteerde voorloopige onderzoekingen was n.l. gebleken, d a t een s t a m s t u k , d a t geschild werd gedroogd veel meer in volume a c h t e r u i t ging, d a n een s t u k v a n denzelfden s t a m , waarbij uitdroging a a n de oppervlakte onmogelijk g e m a a k t was.
Door een toeval was ik in de gelegenheid deze onderzoekingen op grootere schaal voort t e zetten. Terloops zij hier opgemerkt, d a t bijna al mijne onderzoekingen slechts door een toeval mogelijk worden, daar de L. H . S. nog steeds niet over een boschcomplex beschikt, en ik daardoor in de onmogelijkheid verkeer om het, voor mijne onderzoekingen benoodigde, h o u t t e verkrijgen. Hoe h e t zij, door de omstandigheid d a t in h e t laantje v a n „ D u i v e n d a a l " 24 lindeboomen geveld moesten worden, kon ik de beschikking krijgen over 24 linde-stammen v a n 2 | M lengte.
Op den dag der velling — eind M a a r t 1919 — werden die 24 s t a m m e n zonder verwijl n a a r de afdeelig „ B o s c h b o u w " g e t r a n s -porteerd en daar door mij, op de nader t e omschrijven wijze,
nauwkeurig opgemeten en zonder eenige voorkeur in vier groepen v a n zes verdeeld.
De eerste groep werd geschild, dus geheel v a n de b a s t o n t d a a n , de tweede groep eveneens, m a a r hiervan werden de kopeinden eenige malen m e t dikke ,,ripolin" (glansverf) bestreken, zoodat die koppen i n d e r d a a d l u c h t d i c h t waren afgesloten. D e s t a m m e n v a n de derde groep bleven zooals ze waren, dus in den bast, terwijl die der vierde groep ook den b a s t behielden, en de koppen m e t ripolin bestreken werden, d u s :
Groep I (1—12) 6 s t a m m e n , geschild.
Groep I I (13—24) 6 s t a m m e n , geschild, koppen l u c h t d i c h t af-gesloten.
Groep I I I (25—36) 6 s t a m m e n , ongeschild.
Groep I V (37—48) 6 s t a m m e n ongeschild, koppen l u c h t d i c h t afgesloten.
Opgemerkt moet nog worden, d a t v a n de ongeschilde s t a m -men, precies in h e t midden een reepje (ring) b a s t werd weggenomen v a n 2 c.M. breedte, teneinde den juisten diameter en o m t r e k v a n h e t houtlichaam t e k u n n e n meten en d a t om dezelfde re-denen a a n de uiteinden de b a s t eenigszins werd bijgesneden, teneinde ook hier h e t eigenlijke houtlichaam m e t juistheid t e k u n n e n meten en afteekenen. Onmiddellijk n a deze bewerking werden de s t a m m e n nauwkeurig gemeten. I n de eerste p l a a t s de lengte, langs een lijn, die over de geheele lengte v a n den s t a m m e t houtteer, resp. witte verf, was getrokken. Deze lengten wer-den m e t een stalen meetveer in m.M. nauwkeurig opgenomen. D a a r n a werd in het midden v a n den s t a m de diameter over kruis gemeten, eveneens in m.M. nauwkeurig. De eerste meting geschiedde steeds zoo, d a t h e t r a a k p u n t v a n h e t v a s t e been v a n de klem op de zooeven bedoelde streep k w a m t e liggen, terwijl de tweede meting loodrecht d a a r o p plaats vond, hetgeen m e t een nauwkeurig compas werd gecontroleerd. Tevens werd m e t den stalen meetveer de omtrek ter plaatse gemeten, ook weer in m.M. nauwkeurig. D a a r n a werden m e t een scherp geslepen potlood de beide kopeinden ( s t a m s t u k 1 : nos 1 en 2, s t a m s t u k 2 : nos 3 en 4 enz.) zorgvuldig afgeteekend op k a r t o n , w a a r v a n tevoren was geconstateerd, d a t het tengevolge v a n weersom-standigheden weinig k r o m p of zwol. Tegelijkertijd werden de s t a m m e n op een goed gecontroleerde decimaalbascule gewogen t o t op 10 G r a m nauwkeurig.
N a d a t al deze gegevens geregistreerd waren werden de stam-men onder een afdakje t e drogen gelegd, waar de lucht circulatie geheel onbelemmerd kon p l a a t s hebben en directe bezonning uitgesloten was. Geconstateerd werd, d a t geen der s t a m s t u k k e n waarneembare scheuren vertoonde.
Ofschoon zoo vlug mogelijk gewerkt werd, bleken toch eenige dagen noodig te zijn voor deze voorbereidende werkzaamheden, zoodat, hoewel alle voorzorgen werden genomen, enkele stam-s t u k k e n wellicht reedstam-s eenig vocht verloren h a d d e n , toen ze op de weegschaal k w a m e n . Invloed op h e t verloop v a n den proef heeft dit echter niet gehad. I n de l a a t s t e dagen v a n M a a r t kwa-men de eerste s t a m m e n op de af deeling „ B o s c h b o u w " a a n ; in de eerste dagen v a n April d.a.v. (1919) lag alles k a n t en klaar onder het afdakje.
H e t verloop v a n de proef is in de bijgevoegde tabellen vast-gelegd. Ter toelichting d a a r v a n moge het volgende dienen.
De gang v a n de droging werd gecontroleerd aan het gewicht. D a a r t o e werden alle s t a m m e n opnieuw gewogen op 7 J u n i 1919 dus ongeveer 70 dagen n a de velling. D a a r n a op 12 September d.a.v. d.i. ± 165 dagen n a de velling, op 20 J u l i 1920, dus na 476 dagen en tenslotte op 23 J u l i 1921, d.i. n a 854 dagen. Bij de l a a t s t e weging bleek, d a t de s t a m m e n van de groepen I , I I en I I I een vrijwel c o n s t a n t gewicht bereikt h a d d e n , dus „d r o o g " gewor„den waren, terwijl „die van groep I V „deze lucht-droogheid zoozeer benaderd hadden, d a t een verdere voortzet-ting v a n de proef niet meer noodig was, a l t h a n s de resultaten niet meer belangrijk zou k u n n e n beinvloeden.
Groep I , de geschilde s t a m m e n h a d d e n toen 4 0 | % v a n h u n oorspronkelijk gewicht verloren, groep I I , de geschilden m e t geverfde koppen eveneens 40^ %, groep I I I de ongeschilden bijna 35J % en groep I V , de ongeschilden m e t geverfde koppen bijna 32J O/Q
Bij deze cijfers zijn twee dingen op te m e r k e n : Ie d a t de dro-ging v a n het geschilde h o u t zéér veel sneller g a a t dan v a n het ongeschilde en feitelijk in één zomer t o t s t a n d k o m t , terwijl het ongeschilde twee of drie zomers moet liggen om werkelijk lucht-droog te worden, en 2e: d a t de afsluiting v a n de kopeinden, a l t h a n s bij het geschilde hout, geenerlei invloed uitoefent op de snelheid v a n het drogingsproces.
n a a r hetgeen ik over de uitdroging door de v a t e n en door de mergstralen schreef in h e t hierboven aangehaalde artikel in de I n d . Mercuur en in mijn boek. De dikwijls uitgesproken veronder-stelling, d a t het, in h e t versch gekapte h o u t , aanwezige v o c h t bij droging door de v a t e n u i t t r e e d t k a n niet juist zijn. Z o o a l n i e t uitsluitend, d a n toch voor verreweg h e t grootste gedeelte ver-dwijnt h e t in h e t levende h o u t aanwezige water .na de veiling via de mergstralen. Zijn de mergstralen afgesloten (ongeschilde hout) en de kopeinden b e d e k t (geverfd) d a n wordt i n d e r d a a d de droging zeer bemoeilijkt (groep I V ) , m a a r ook al zijn de kop-einden niet afgesloten (groep I I I ) , wordt toch de droging uiter-m a t e beuiter-moeilijkt als verdauiter-mping via de uiter-mergstralen niet goed mogelijk is.
H e t is misschien niet overbodig hier nogmaals de a a n d a c h t te vestigen op h e t i n d e r d a a d verbazend groote watergehalte v a n versch g e k a p t h o u t . Van versch t o t luchtdroog verloren mijn lindenstammen ruim 40 % vocht. H e t vochtgehalte v a n h e t luchtdroge h o u t varieert tusschen 12 en 15 % v a n h e t absoluut-drooggewicht, d.i. ongeveer 6 à 7J % v a n h e t versch-gewicht, zoodat dus h e t versch g e k a p t e h o u t voor bijna de helft uit water b e s t a a t .
Bij iedere weging werden tevens opnieuw de lengte en de o m t r e k in h e t midden gemeten.
U i t de d a a r o p betrekking hebbende tabel blijkt, d a t de lengte slechts zeer weinig invloed v a n de droging ondervindt. De totale lengte-ver mindering bedroeg hoogstens 0.2 % , meestal minder, in vele gevallen niets, of zelfs n a m de lengte, tengevolge v a n kleine vormveranderingen bij de droging iets toe. Voor de praktijk is de verandering v a n de lengte v a n geen belang.
Bij de bestudeering v a n de verandering v a n den omtrek in h e t midden, m a k e n we nu voor het eerst kennis m e t h e t merk-waardige verschijnsel, d a t feitelijk de aanleiding is, t o t de publi-catie v a n deze onderzoekingen.
U i t tabel B zien we, d a t deze omtrek geleidelijk v e r m i n d e r t , (een oorspronkelijk kleine t o e n a m e in s t a m 1-—2 berust waar-schijnlijk op eene vormverandering door scheuren) echter in dien zin, d a t de omtrekvermindering bij de geschilde s t a m m e n véél grooter is dan bij de ongeschilde. De procentische vermindering v a n dien omtrek werd niet uitgerekend, m a a r wel werd dit gedaan voor de volume-vermindering, waarbij de inhouden steeds
berekend werden uit den gemeten omtrek in het midden en de lengte. Bij die berekening werd aangenomen, d a t de boomdoor-snede steeds zuiver cirkelvormig was. D a a r zulks echter u i t den a a r d niet h e t geval is, moeten, gelijk bekend, alle inhouden te groot uitvallen. Vergelijkt men dan ook deze inhouden m e t die, berekend u i t den over kruis gemeten diameter in t a b e l C, dan ziet men, d a t zonder één uitzondering de inhouden uit den omtrek in h e t midden grooter zijn. Nog grooter zijn de inhouden, die berekend werden volgens de geplanimeterde oppervlakten der kop vlakken. Dit l a a t zich wellicht verklaren in v e r b a n d m e t den wortelaanloop. Slechts in 3 gevallen (stam 35—36, 39—40 en 41—42) is de gevonden inhoud u i t de kopvlakken kleiner d a n die volgens den o m t r e k in h e t midden. Hiervoor is geen bepaalde reden op t e geven. Al geven nu de verschillende m e e t m e t h o d e n geen volkomen overeenstemming, die trouwens niet mocht wor-den v e r w a c h t volgens de leer der h o u t m e e t k u n d e , zoo zijn toch de gevonden cijfers voor het doel bruikbaar, mits men slechts telkens de inhouden, die volgens dezelfde methode berekend zijn, m e t elkaar vergelijkt.
Dit is dan voor de eerste maal geschied in tabel B voor de inhouden berekend volgens den omtrek in h e t midden. U i t die vergelijking zien wij dan in hoofdzaak drie d i n g e n :
Ie D a t de inhoudsvermindering wel is waar ook in h e t begin h e t snelst verloopt, m a a r d a t deze vermindering toch veel ge-leidelijker g a a t d a n h e t vochtverlies. D a t wil dus zeggen, d a t de krimping voor een belangrijk gedeelte eerst optreedt, n a d a t h e t v o c h t reeds verdwenen is. Die krimping h o u d t geen ge-lijken tred m e t h e t vochtverlies. Zoo was v a n groep I n a 70 dagen 70 % v a n h e t water verdwenen, terwijl de volume-krimping slechts voor ± 15 % voltooid was.
2e. Op de krimping heeft de verwijdering v a n de b a s t — h e t schillen — een geweldigen invloed. Terwijl de geschilde s t a m m e n resp. 9.3 en 8.6 % in volume verminderden, verloren de on-geschilde slechts 1.2 resp. 0.5 %.
3e. H e t luchtdicht afsluiten v a n de koppen m e t een glans-verf heeft een geringen invloed op d e volume-krimping, die echter praktisch v a n niet zoo heel veel beteekenis is.
Voor de praktijk is h e t sub. 2 bedoelde verschijnsel verreweg h e t belangrijkste, m a a r ook de beteekenis v a n h e t onder 1 ge-noemde mag niet u i t h e t oog verloren worden.
Alvorens hierop nader in te gaan, wil ik eerst n a g a a n , of de-zelfde waarnemingen k u n n e n worden gedaan, indien de in-houden op andere wijze bepaald worden. De gegevens daarom-t r e n daarom-t verschafdaarom-t ons daarom-tabel C. Zooals d a a r u i daarom-t blijkdaarom-t werden de diameters in h e t midden slechts bij h e t begin en bij het einde van de proef gemeten, zoodat over den gang v a n de verandering van de diameters geen uitsluitsel kan worden gegeven. H e t zooeven onder Ie geconstateerde kan dus niet n a d e r worden gecontroleerd. De verschijnselen onder 2e (sterk k r i m p e n n a schillen) en onder 3e (invloed v a n h e t afsluiten van de koppen) spreken hier echter even duidelijk als bij de berekening v a n de inhouden uit den o m t r e k in h e t midden. Schijnbaar zijn zelfs 9 van de niet geschilde s t a m m e n iets ( ± \ %) in volume toege-nomen. Deze verschillen zijn echter te klein om er eenige waarde
a a n t e hechten.
Precies hetzelfde nemen we waar wanneer we de inhouden, die uit de geplanimeterde k o p v l a k t e n werden berekend, m e t elkaar vergelijken. Groep I (geschild) k r o m p 9.9 %, groep I I (geschild m e t geverfde koppen) 8.6 %, groep I I I (ongeschild) 5 % en groep I V (ongeschild m e t geverfde koppen) 3.1 % .
H e t v a l t hierbij op, d a t de niet geschilde s t a m m e n nog vrij sterk in volume a c h t e r u i t gingen. Vermoedelijk zijn deze cijfers echter minder b e t r o u w b a a r dan die, welke gebaseerd zijn op de andere inhoudsberekeningen, o m d a t het bijwerken v a n de koppen t o t op h e t eigenlijke houtlichaam bezwaren m e t zich mede b r a c h t .
I n de l a a t s t e kolom van tabel C vinden we d a n het gemiddelde uit de verschillende metingen en d a a r u i t zien we dan :
Ie. d a t het geschilde lindenhout bij droging v a n versch t o t luchtdroog bijna 10 % a a n volume verliest.
2e. d a t het bedekken v a n de koppen v a n h e t geschilde h o u t deze volume-vermindering iets tegen houdt, deze echter toch nog bijna 9 % bedraagt.
3e. d a t de bedoelde volume-vermindering slechts ongeveer 2 % b e d r a a g t indien men het h o u t in de bast l a a t drogen.
4e. d a t deze vermindering zelfs t o t ongeveer 1 % is terug t e brengen indien men bij het ongeschilde h o u t de koppen m e t een luchtafsluitende laag bedekt.
H e t zij mij vergund, deze u i t k o m s t e n eenigszins t e populari-seeren. Van een k a p v l a k t e v a n 100 H.A. g a a t de h o u t massa
van 10 H.A. bij de droging verloren, althans wanneer het h o u t dadelijk n a de velling geschild wordt.
E e n h o u t m a s s a v a n f 1000.— brengt slechts f 900.— op, indien, na h e t schillen met den verkoop getalmd wordt.
Dit verlies van f 100.— k a n men bijna geheel vermijden indien men h e t h o u t in de bast l a a t drogen en de koppen met een glansverf bedekt. H e t verlies v a n f 100.— wordt reeds t o t f 20— terug gebracht, enkel en alleen door het achterwege laten van h e t schillen.
Pig. i
Geschild. Krimping 11,2 %
Entrindet. Schwindung 11,2 %
Ongeschild. Koppen geverfd. Krimping 3,8 %
Nicht entrindet. Stirnflächen angestrichen. Schwindung 3,8 %
Teneinde een duidelijk beeld te verkrijgen v a n de beteekenis v a n dit krimpen verwijs ik n a a r de bijgevoegde figuren I een I I . Op Vs v a n de ware grootte zijn hier afgebeeld de afteekeningen v a n de kopeinden 11 en 47 vóór en n a de droging. D e volume-vermindering, d.i. de inhoud v a n de figuur tusschen de beide omlijningen, werd hier duidelijkheidshalve, cirkelvormig opge-dragen. De volume-vermindering v a n s t a m 11—12 k o m t dus overeen m e t een s t u k h o u t v a n dezelfde lengte als de s t a m en van een doorsnede zooals door den cirkel wordt weergegeven.
Hetgeen in het voorgaande werd medegedeeld geldt, ik stipu-leer d a t uitdrukkelijk, uitsluitend voor lindenhout.
Lindenhout behoort in h e t boschbedrijf niet t o t de belang-rijke p r o d u c t e n . Dadelijk rijst d a a r o m bij ons de v r a a g : hoe gedragen zich andere houtsoorten bij het drogen n a de velling. I n de allereerste plaats zouden wij wenschen te weten, a a n welke volumeveranderingen h e t grove d e n n e n h o u t n a de velling bloot s t a a t . I m m e r s schrijft de „Boschwet 1922" voor, d a t h e t grove dennenhout, d a t in het voorjaar in h e t bosch geveld ligt, geschild moet zijn. Zeer t e r e c h t werd dit voorschrift in de wet op-genomen m e t h e t oog op den dennenscheerder. Of d a a r u i t , door e x t r a volume-ver lies voor den boschbezitter schade voortvloeit, is, voor zoover ik weet, niet overwogen. Toch blijkt uit h e t voor-gaande, d a t een dergelijke overweging zeker de moeite waard is.
Onderzoekingen h i e r o m t r e n t konden door mij nog niet worden gedaan, om de reeds hooger ontvouwde redenen, n.l. h e t t o t a a l ontbreken v a n eenig, a a n de L . H . S . toebehoorend bosch en de d a a r u i t v o o r t k o m e n d e onmogelijkheid om over h e t benoodigde onderzoekingsmateriaal te beschikken.
Slechts één enkele inleidende onderzoeking m e t één enkel stamstukje v a n den gr o ven den kon door mij worden verricht. Hierbij bleek, d a t zich ook bij dit h o u t hetzelfde verschijnsel voordoet als bij h e t lindenhout, m a a r in geringere m a t e . D i t laat zich gereedelijk verklaren uit het feit, d a t h e t grove d e n n e n h o u t , n a h e t schillen, door sterke harsafscheiding, althans gedeeltelijk, voor l u c h t d i c h t e afsluiting zorgt. N i e t t e m i n doet die eene in-leidende onderzoeking vermoeden d a t h e t geschilde h o u t een tweemaal grooter volume-ver lies heeft dan het ongeschilde. Wellicht opent zich nog eens de gelegenheid onderzoekingen, zooals ik die voor lindenhout deed, ook voor grove den en a n d e r e belangrijke houtsoorten uit t e voeren. Behalve het materiaal be-hoort d a a r t o e ook tijd ; men o n d e r s c h a t t e de moeilijkheden v a n de nauwkeurige opmetingen en wegingen en v a n de berekeningen niet.
I n t u s s c h e n was h e t lindenhout wel zeer geschikt voor deze onderzoekingen, d a a r h e t t o t die houtsoorten behoort, die h e t s t e r k s t k r i m p e n n a de velling.
I n de 10de d r u k v a n Gayer's F o r s t b e n u t z u n g worden de vol-gende cijfers gegeven voor de krimping v a n h e t versch gekapte h o u t t o t h e t den luchtdrogen t o e s t a n d heeft bereikt, in procenten v a n het volume v a n h e t verschgekapte h o u t :
Mahonie 1.4 % W e y m o u t h d e n 2.5 E b b e n h o u t . . 3.1 Lork 3.3 Grove den . . . 3.5 Spar 4.0 Iep 4.2 Zilverden . . . . 4.6 Peppel 4.6 Akazia . . . 5.0 % Bergahorn 5.0 Berk 5.5 Esch 5.7 Peer 5.8 Appel . . . . 5.9 Eik 6.0 Noot 6.0 P a a r d e k a s t a n j e 6.0 P o c k h o u t . . 6.3 % Eschdoorn 6.5 Linde 7.0 Beuk 7.2 Kers 7.3 H a a g b e u k 7.5
Voor de drie door mij onderzochte houtsoorten, grove den, linde en beuk vond ik hoogere cijfers. Wellicht is dit a a n den veilingstijd te wijten.
Tegelijk met het n a g a a n v a n de krimpingsverschijnselen hoopte ik conclusies t e k u n n e n trekken o m t r e n t den invloed v a n h e t verven v a n de koppen op het optreden v a n scheuren in h e t hout. Nog steeds zijn velen v a n meening, d a t men door het bedekken van de koppen het scheuren voor een belangrijk gedeelte k a n voorkomen, en speciaal in I n d i ë was h e t t o t voor een 15 jaren algemeen gebruikelijk de koppen der djatihoutwerken direct na de velling m e t petroleumresidu in te smeren.
Hoewel ik v a n meening ben, d a t dit insmeren geen invloed v a n beteekenis op h e t scheuren k a n hebben, d a a r toch, gelijk be-toogd, de droging veel minder door de kopeinden d a n door de zijvlakken geschiedt, zoo gaven mijne voorloopige onderzoe-kingen (zie a r t . I n d . Mercuur en mijn boek) toch den indruk, d a t een werkelijk afdoende bedekking v a n de koppen het a a n t a l scheuren v e r m i n d e r t .
Bij mijne lindenstammen werd deze waarneming niet bevestigd. I k liet alle 48 kopvlakken fotografeeren teneinde een juiste ver-gelijking t e k u n n e n maken.
-Van deze foto's reproduceer ik hier v a n iedere groep de ergste en de m ' n s t gescheurde kopvlakken.
De aandachtige beschouwer zal het m e t mij eens zijn, d a t deze foto's geen aanleiding geven t o t eene u i t s p r a a k ten gunste v a n het verven v a n de koppen v a n het gevelde hout, voor zoover dit verven zou moeten dienen om scheuren t e voorkomen.
Schon in dem „Indische Mercuur" v o m 20sten Dezember 1918 und in meinem Buch „ H e t H o u t " , schrieb ich über d a s Schwinden u n d Reissen des Holzes nach der Fällung.
Es handelte sich u m vorläufige Untersuchungen, die sich auf einzelne Stammabschnitte bezogen.
Inzwischen war es mir möglich, diese Versuche zu wiederholen an 24 frisch gefällten Lindenstämmen von %\ M, Länge.
Am Tage der Fällung (Ende März 1919) wurden die Stämme sofort ganz genau vermessen und wahllos in vier Gruppen von je sechs Stämmen verteilt.
Die erste Gruppe wurde geschält, d. h. ganz u n d gar von der Rinde entblösst, die zweite Gruppe wurde auch geschält und ausserdem wurden die Stirnflächen einige Male mit dickem „ R i p o l i n " (Glanzfarbe) ange-strichen, wodurch diese Flächen luftdicht abgeschlossen wurden.
Die Stämme der dritten Gruppe Hess ich wie sie waren, also in der Rinde, während die vierte Gruppe gleichfalls ungeschält blieb, die Stirnflächen aber mit Ripolin mehrfach angestrichen wurden.
Also:
Gruppe I (Stirnflächen 1—12) 6 Stämme, entrindet.
Gruppe I I (Stirnflächen 13—24) 6 Stämme, entrindet, Stirnflächen luft-dicht abgeschlossen.
Gruppe I I I (Stirnflächen 25—36) 6 Stämme, in der Rinde.
Gruppe I V (Stirnflächen 37—48) 6 Stämme, in der Rinde, Stirnflächen luftdicht abgeschlossen.
Nur wurde bei den ungeschälten Stämme genau in der Mitte ein schmaler Streifen Rinde von 2 cm Breite weggenommen, d a m i t der eigentliche Holzkörper vermessen werden konnte. Auch wurde bei den Stirnflächen zum gleichen Zweck die Rinde etwas abgeschnitten.
Die Stämme wurden auf einer Dezimalwage auf 100 Gram genau gewogen, die Länge wurde mit d e m Stahlbande bis auf einen Millimeter genau gemessen, der Durchmesser in der Mitte desgleichen mit einer Kluppe in zwei senkrecht auf einander stehenden Richtungen. Ebenso mass ich den Umfang in der Mitte mit dem Stahl b a n d e ; ferner wurden die Stirnflächen genauestens auf Pappbogen abgezeichnet u n d die Grösse der' Figuren mit dem Polarplanimeter ermittelt.
Die Stämme wurden z u m Austrocknen (bis zur Lufttrockenheit) in einem offnen Schuppen aufbewahrt.
Der Verlauf der Trocknung wurde festgestellt durch die Gewichts-a b n Gewichts-a h m e ; gewogen wurde Gewichts-a m 7ten J u n i 1919 (70 TGewichts-age nGewichts-ach der Fällung, a m 12ten September 1919 (165 Tage n. d. F.), a m 20sten Juli 1920 (476 Tage n. d. F.) und schliesslich a m 23sten Juli 1921 (854 Tage n. d. F.). Bei dieser letzten Wiegung ergab sich, dass die S t ä m m e der Isten, I l t e n und I l l t e n Gruppe „lufttrocken" waren, während Gruppe I V die Lufttrockenheit zwar noch nicht ganz, aber doch beinah erreicht h a t t e , sodass der Versuch als beendet angesehen werden konnte.
Die Ergebnisse sind in den beigefügten Tabellen wiedergegeben. Zwei P u n k t e sind besonders zu vermerken:
1°. Das geschälte Holz trocknet sehr viel schneller als das ungeschälte. Ersteres b r a u c h t nur einen Sommer, letzteres zwei bis drei Sommer.
2°. Die luftdichte Abschliessung der Stirnflächen beeinflusst die Geschwindigkeit des Austrocknens k a u m . Dies bestätigt meine früheren Versuche, wobei sich ergab, dass die Austrocknung hauptsächlich durch die Markstrahlen und k a u m durch die Gefässe stattfindet.
Was n u n die eigentliche Resultate anbelangt, so sind diese zum Teil neu und jedenfalls bemerkenswert:
1°. Die Volumenverringerung des frischen Holzes verläuft zwar, wie die Gewichtsabnahme im Anfang a m schnellsten, jedoch geht diese Schwindung viel allmähliger vor sich als die Gewichtsabnahme. So war bei Gruppe I nach 70 Tagen der Feuchtgehalt schon 70 % abgenommen, während die Volumenschwindung erst 15 % betrug.
2°. Die Entfernung der Rinde beeinflusst die Schwindung ganz bedeutend. Während bei den entrindeten Stämmen im ganzen 9,3 % u n d 8,6 % Volumenverringerung gemessen wurde, betrug dieser Verlust bei den nicht entrindeten Stämmen n u r 1,2 % und 0,5 % (S. Tabelle B, letzte Spalte).
3°. Die luftdichte Abschliessung der Stirnflächen mit einer Glanz-farbe beeinflusst die Volumenverringerung nur wenig.
P u r praktische Zwecke sind gerade die Resultate unter 2° und 3° von grosser Wichtigkeit.
Tabelle C giebt zwar andere Festgehalte — die Holzmesskunde lehrt übrigens schon, dass die gebräuchlichen Vermessungsarten zu verschie-denen I n h a l t e n führen müssen — zeigt uns aber, dass die Differenzen zwischen entrindeten und ungeschälten Stämmen dieselben sind als in Tabelle B.
Die vier letzten Spalten der Tabelle C stellen übrigens die Endresul-t a Endresul-t e deuEndresul-tlich dar.
Daraus ersehen wir also:
1°. Dass das entrindete Lindenholz bei Trocknung bis zur Luft-trockenheit a n n ä h r e n d 10 % schwindet.
2°. Dass die luftdichte Abschliessung der Stirnflächen des entrindeten Holzes zwar die Schwindung etwas zurückhält, aber immerhin noch zu a n n ä h r e n d 9 % Volumenverlust führt.
3°. Dass dieser Volumenverlust jedoch n u r ungefähr 2 % beträgt, wenn man das Holz in der Rinde trocknen lässt.
4°. Dass diese Schwindung sogar bis auf annährend 1 % verhütet werden kann, wenn m a n die Stirnflächen des nicht entrindeten Holzes mit einer luftabschliessenden Substanz bedeckt.
Dies3 Ergebnisse haben eine praktische Bedeutung, da sie zeigen, dass von der Holzmasse von 100 ha eine Masse von 10 ha verloren geht, wenn das Holz sofort nach der Fällung entrindet wird.
Übrigens geben die Figuren I und I I ein deutliches Bild des Volumen-verlustes. Die kleine Kreisfläche giebt die verschwundene Holzmasse wieder.
I m übrigen sei daran erinnert, dass die Untersuchung sich nur auf Lindenholz bezieht. Kleinere Versuche stellte ich an bei Buchen-und Kiefernholz. Während Buchenholz sich anscheinend verhält wie Linden-holz, sind die Differenzen bei Kiefernholz (wahrscheinlich durch die Harzfliessung) weniger gross.
Obwohl ich erwartet h a t t e zu gleicher Zeit auch einen Zusammen-hang zwischen dem Anstreichen der Stirnflächen und dem Reissen des Holzes festzustellen, ist mir das nicht gelungen. Ich Hess alle Stirnflächen (1—48) photografisch aufnehmen u n d reproduziere hier von jeder Gruppe die a m stärksten und a m wenigsten gerissene Stirnfläche.
Es leuchtet ein, dass m a n sich auf Grund dieser Bilder kein Urteil zu Gunsten des Anstreich-Verfahrens erlauben kann.
Geschild Entrindet
Geschild. K o p p e n geverfd Entrindet. Stirnflächen angestrichen
O n g e s c h i l d Nicht entrindet
O n g e s c h i l d . K o p p e n g e v e r f d Nicht entrindet. Stirnflächen angestrichen
2 « ^ a <u a
2 i
rt T3 Ä g o 'S 60 S a-g . O »S 13 û * n © ° e a's-S O CD 60 Ö O a b* a JS o S3 -S « O £ œ CD -p S B * ö .2 O S >' 60 § d • « © .tg ti «rt rt a o © S o ^ © M T3 Ö > S.S •§•§> i ? aB CN CS 3 co I N .o "g - P m < S- 5 '-o o S O 60 •ö SJ 3 S'S .2 o O CO CN I N i-H CN i-H rt © ' © ' © ' © ' © ' © rt CN rt CN rt O O O Ö O rt rt ( N I N O Ó Ö © © IN © § rt ©J3
pi H5 © ( N © « rt ( N r - i o co | O H fl) M rt ö ) I O l O T | I I O l O i l IN IN (N IN IN <N M S C D | « ) ( • i s | i i | Hj n » Ü » n e | © rt 0 0 IN © rt i o »o ^ J i o iQ i a CN CN CN CN <N CN o co » n a s i I O I O I O I O i l rt <N (N IN IN IN IN r - I N •<* rt e » © rt lO »O IQ rt lO (N <N <N t N I N cN 3 HD © CN © <N CS I t - l > I I t - CO CO 0 0 0 0 0 0 co I » I 00 <N | I N t > 00 CO rt © œ co rt oo I C «3 rt lO lO rt N I N « N N N © rt 0 0 rt O rt IO « Î T» O IO l O <N <N IN (N IN (N © CN CN I N oo © "O IO lO IQ rt rt I N ( N <N CN ( N ( N t * « ü M X OS i l IO » « ! • * ^ CN CN I N CN CN CN rt O» CD — I W © rt | 0 0 IO tO | © © | CN | 00 C 0 | C 0 | | C O i a CO 00 CO ü t -i—I >—i © CO irt ©u ) i n - i i o i o i j CN CN CN <N <N <N O rt O» CN ^ r-4 I O I Û i ^ l u 1Û I Q CM CN CN I N CN I N O « CM « O a l I O I Û I O ift i i i j ( N ( N ( N I N <N I N c - C N • * Ü © © i l i O i O iQ i l i i I N <N CN I N <N <N et © s n i-s ©
ï p
-!S < ! -1 r-. IO <N •O r — i «5 (N IN T — 1 «5 IN IQ rtH" IO CN r-e» Ü (N ! © »o <N IO co m (N 1 rt "O CN rt i — 1 ia <N * ^rt IO (N CN © ii IN CO © il <N oo © IO IN i< © IO <N oo , — t m IN 00 rt "O IN 1 CS ü IN CO 05 -* CN <N IN •a IN CN (N ia tN <N © »O <N 1 r~t m <N ii I—I IO CM 1 <N IO <N 1 © "O IN 1 © >o IN t-IN >o IN 1 CO «5 IN (N IN W <N 1> (N m (N 1 CO IO (N CO co IO <N tN CS il <N 1 © IO <N 1 CS i IN t-œ il IN IO l> Ü <N CO 00 ü tN 1 IN •O tN CO tN m w K> il IO (N ii il IO IN 1 •* IO IN IO ü >o IN 1 C i rt tN CO C5 rt tN oo a> •* tN oo CS ii <N rtl rtH o 'S CD Ö » w © „ - i ^ <D j q d" -1 _? & CD © JA O a . 2 1" o » O ü 6f) g rt s t N cs 3 i-o co (N © t N © 3 i-s © t N CS CS et 3 1-5 CÓ rt CD ~ •** CWHTJ -SS*-to c rt h 3 #© CD C r t O H O h CD TS Q Ml t; ö w û © ^ * OD © © i n iO co tN CO © ce h « O © il oo r~ co © © il co r — i •* •* © •* CS tN Û CO r^i •* •* ^i i I—I O •* ii 00 co t-CS co OS IN ii-© IO co rt IO il es co co i •* co tN co co C5 «5 co IO co co i< co co 03 r-1 co IN co co CS ^rt co OS C3 tN CD ö rt o B o Si CD "Ü O 60 o - a S3 b a © » . c a Q ° » - 1 00 0 0 co 0 0 co IO ü t N © CN JP 03 CU -*•> S 2 S CL IÔ rt ^ i o o o t - i l o o oo i t - os O i—I CO CO CO CO CO ü i l »O | rt co co os' es' oo' co' r-' « co co co co co Û co i i oo i o i i I N I O i l © CO "rt IO i l CO 1> CO t N IO t N I N t N t N t N t N © © oo œ œ rt t N t N rt rt rt CN A r t T3 O Ë ^ u to TS •g|rt rt CO IO co 00 © ' P4-S 0 0 CN rt CN CO t - IO »O l > CO 0 0 0 0 i l rt i l CC CO t ^ co co co co co co IO co i i «N co t -co -co -co -co -co -co rt f-* r - co co r~ i > co' oi co* »o' »o"CO 00 CO i—i rt © IN' rt' ©' rt' ^ ai Irt.S TS » O r t O S tD h es T 3 •=•* rt a a © Ct © 00 CN © CN i i o ' "O ü co t - co co 00 CO 00 t - CN co © IO 00 © I > rt CN CN I N CO CN CO © O 00 CO 00 CN t N CO <N CN CN CO CN CO t ~ CO CO TH © ' © ' —' © ' © ' oo' t ~ oo oo i l i o CO' CC' i l ' rt' IO' o M o % CD * S co - < CN o © © © © © l > « 5 CN i l rt - O O © © © © © rt CN © tN CO CO O o IO t > O O »O CO © © © © © t ~ i »O « O N O S f CO CO © 00 © co © © © © © rt C - © 0 0 l > rt CN © © t N © <N <N © <N CO © © «5 t > CN CO CN © © rtH © rtrt © 3 © 1-5 IN © O ^ <N © IO t - "O t - « 5 © O © © O © i o i a © © i o i a © •o © © © © © i o i a i a i > I N t > t ^ IO co co © CO CO © 00 © © rt © CN © © r t © © rt" CN O © i l IO i i rt co Û i a © 00 IO r-t CN © © rt rt i i © co © o. CD 02 CN © i r t © ö © 3 Tl H-5 © -e O--. • - » ^ T - C r t C » S s rt— » M d ^ S 'H c i r j a r a - r t cs 1 1 © ü I—I © 00 r-IO '""' © IO © •O rt ii rt © © © IO "* 1 O IO ^-, © "* 1 1 © (-H 1-1 O t-1 1 oo 00 o © ia © © t~ © t-© rtH ^ © rrt © CN 1-1 O 00 © ia co t-O t~ O 00 © 00 © ia CN 00 © 00 © 00 1 1 1 1 co 1—1 "* © ia co IN ^ © 00 © •o © © —' © ^-1 © p-H ""* 1 1 1 1 © r — 1 rt 1 1 © CN "" © CO O ia 00 O rt-1 © t> i^ t-H "H <N IO I 1 ii t~ © « © 00 © IO 1 1 IO ia I—I , 1 00 © f — : © -; 1 1 © ia •"* © IN © © rt © © ia Ü ii rt , 1 © ia ^ © CN 1 ] i i ia •"* 1 1 ia © rt © © | 1 00 © rt © ia © 00 rtH © ia 1 1 oo t-H ^ © IN 00 CN ""H © Û O t~ © CO • " • 1 1 © co rt 1 1 © ia 00 co • - * © co r^ rt 1-1 O t> © t> il IO rt © c-rt © i — 1 O tN 1 1 r~ rtH CN © CN CO co (N O I> 1 1 00 ü rtH © 00 r~ IO rt o ia I 1 œ © CN © 00 ^ <N CN | 1 n o » i - co I N rt i a co © rt (N (N rt rt rt rt 0 0 <N t > CO CN CO 00 l > © t - © rt oo oo oo oo © i i t > © © co oo © © t ~ CO CO © t N i l ia r~ il © co rt rt rt CN rt CN <N i l © 0 0 © IN O rt co i a t >
n
rt © 00 © <N i l rt rt rt CN CN CN ds rtH ca *a © oo © tN ii © CN CN CO CO CO CO © CN i< © oo t~ © rt CO IO I>o O l (f-o O l 00 CO 00 CO o o ~J 00 K -o oo CO CO CO CO t o 00 00 O l 00 00 00 O l 1 oo O l 00 Ol t a oo Ol o o OS o o co co CO co 03 co OS co CO CS co Ol 1 co *» CD If» w CD If» 00 t o ~J 00 K-I CO co Ol CO co co CD 1 CD 00 co O l 1 co if» o t—' co co co atv O l If» 00 Ol 00 K -1 00 o co »f» 1 co co 00 CS t o 00 O l CO CO CO CO CO o 00 CO ,_, o ^1 o - J 00 ,_, o 00 ~ 'f H ,H > » ÏÏ' co !>oo S f K ' O ° 3 tO I I Ol H-" I 00 I 00 I Ol os to | 00 00
2 ?
co P O 00 O CO 00 oo oi © -a co oo tf» 00 O CD CD CO CD >f» o to os >f» co —1 CD CD CD CD 00 CD H- OS tO 00 CO -4 CD 00 CD O O O) W W H ^J üi K - * > CO 50 CO ^1 00 to I 00 cc ! oo Ol tO ~4 CO I CO If» I CO o Ol t o o OS 00 co O l 00 CD O oo 1 ,_, o M CD CO CO CO CO 00 oo 1 oo 00 00 If» oo oo If» 00 O l 1 00 tf» © o 1 . o o CD CO 1 CO CO CD OS t o CD OS CO tf» Ol CD +-CD CO 00 CO CO - J 00 00 -a 00 00 CD CO 00 CD CD e< CO CO 4 -CD *—' f CO o CD - 4 CO CD OS 00 to 1 00 K - ' - J »a O l - j os CO o If» 00 CO oo t o CO 00 CD o 1 CO CD O if» 1 I—» O co o *-1 ^ o CO to t- o CD j , to T1 O £,to co -a to if» -J oi i— 1 I if» oo oo if» CO If» -J If» oo Ol os to -J Ol
00 OS CD OS OS Ol 00 l*»- to CD tO -J 01 to If» CO CO Ol Ol CO OS -J M -J ~J O CD CO K- O 00 OS CO 00 00 00 Ol CS <1 -1 00 Ol If». CD CO I— I— 00 If» OS O 00 -J o Ol -4 Ol OS CO CD tO O CO CD CO tO to CO I—i CO CO If» 00 OS CD OS OS Ol oo if»- to oo to -a OS Oi 00 Ol CO Ol Ol -} os -3 -J -a -J CD OD CO I— O Ol CD 00 If». I—' CO Oi OS -a ~J -J Oi co co <i o co -a K- 00 -J CO CO Ol Ol OS Ol OS CO CD i-" CD -J 00 to If» os -a oo oo if» to 00 OS CD OS OS Ol 0 0 If» M CO M ^ CO © »f» h- OS tO Ol ^1 OS -J ^1 OS -J CD 00 CO O CD tO OS Ol if» OS CD oi os -J as -J oi o os if» -J os oi CO to If» 00 If» to if» OS Ol OS CO 00 os -a if» oi to oo oi if» oo co if» oi 00 OS CO OS OS Ol 00 CO to CO H-» -J •— M -a co os to Ol O Oi ^1 <1 *J -a CD 00 CO h-" o If» OS CD OS O O If» OS *J OS ^1 Ol CD If» to Ol Ol CO CO K- CO oo to Ol If» OS C7l OS 00 00 -j oi co if» as os 00 O CD Ol O O oo os co os as oi C D co to co to -a -J If» tO I— CO •— oi -J as -a <i -a OS CO CD CO O O 00 os o CO CO O If» OS »J OS « Ol CD CO h- Ol If» tO oi a s as o co »<i if» as oi as oo oo -3 CO CO CO Ol Cl O 00 i— CO Ol C
tO I—'tO •— K-• I—• l-i fcO t-" •— I-" " •—••—•»—• H IS H •— " »» H tO 14 tO Ol CO -q Ol If» rf» O ^ » CC <1 CO -J © ~3 © If» M ^ Ûl * ] w w
i-1 co oi as as to if» i-1 a s H »a --i if» © oc oi oi co -a © co oi to
U | 00 Os O CO OS O l Oi CO - J OS © © O S O l ~ a 0 0 © © H i - ' t o K - ' 0 0 O l O l t O t O C O © © © t o » — O l © 00 CD OS 00, 00 © »J C l M Ol M »f» © o o © t o o s © © o c o i f » i f » © o o a s © t o i f » © c o a s i f » © a s o o
t O H-» t O h - H-1 t — K - K - »-• K - K - K - I—> I—• »—' I—• I—i I—• H H H H » K )
N ) OS CC o Ot ifv if» © ~J 00 »J »4 CO ~J © - 3 © If» tO »3 If» »3 CO CO J-1 © p i If» os t o CO 00 _*» If» CD O l CO tO O l Ol CD If» 00 _lf» os t o H as O l OS - J OS CO OS . » - ' CD © © 00 - J t o © 'oo © 00 CO if» CO 'oo © CO if» O © K- - J © © - J O l CS © 00 O l . 0 0 © O l f » C O t O 00 * » »— © tO If» © Ol JrO Ol CS © Ol — If» 00 CO © M o S» < l O O l if» - a t o © .f» t»o
1 3 H » H u H • | _ i k - i k - i H-i K-i h-» K - » K - K - ' K - ' K - K - ' H H W H » | 0 t O O l CO ~ ] O l I f » >f» © » J 0 0 ~ J < l t O OS 0 0 © © CO K - O S C O O S C O t O © co if» œ oi H to oo co if» oo if» as as -J oo to oo oi co co if» i— to
•»] co © to to oo if» to co © © »a »q »-- if» oo bi oi -a oo »— »J © »-»
O l O S C D © C O O l t O © © OS K - O l O l O S O O t O t O Ü l 0 0 I f » © O l t O CO © O a s O l t O O S 0 0 l f » O l 0 0 0 0 © O S t O O O t O O O t O O l 0 0 t O © l f » O l
( J H » H M H 1—• I—• '—' 1—• I—• I—' K - ' K - ' K - K - » - ' ! - ' H H H H ( 5 t S M o i c o » i o i i f » i f » © » J o o » J - a t o a s o o o s o o c o H o s t o o s H H CO 00 Ol as Ol —' to 00 if» Ol CO Ol If» © to CO OO CO CO CO OS i— Ol Ol
'co os if» © 'to 'to 'co 'to 'co if» as © to 'co '•— 'OO -J -a © KJ 'CO 'to 'oo oo o s K - o i t o c o o o •» o H ») u o co œ © if» oi oi m oi os oi os o œ co oo to to if» © >f» »J to © © oi H <s K M o to © »a © © © tó H tO H M H K- M H H H M K - K - K - l — ' K - ' K - »-» K-' M K- ^0 M
tO Ol CO ~ ] O l If» if» © ~J CO - J - J t O O l O O O S O O C O H O l « Ol H »» if» - a jf» os os •— KJ oo rf» »f» œ o i if» eo © >-' - J t o »a © * » oo >f» co
t o OD H t o co o i i f » t o o i ^ 3 c o © ^ j © ' » f » o o ' t o ' t o © » - » c o t o a s c o o i o s o o © c o © w o »J H »q o i f » © c o o i c o ^ c o c o i f » o i © o i © a s o o o i a s o o t o i f » © o s < i © © o t o © o s < i © o o c o o o i © co to to CO K- I'S f». I K£ _ >— • a f ij »ißo ä © ><r» s»s»3 13 1 - ' CD «H i - c © 3 _ t o © CO K-1 CD © V t o I - © to ir1 © Ë , t o <— CO • S" S ^ f ^ - S o © ? § d ^ » K - , 4 o J- h,« f Kj 2 . a : o i-j t1 ts- I en 3 © © _© © © _© © - J e-1 bo © 'co > - I - © t - K - © O Î O l O l H M ^ t o K- © t o CO _© '-a - a 'as 'to © 'oi
K-» K-i tO p C K-' i-1 'to •— 'œ 'co if»
© 'to © © © i— if» as © i-» © © t— 00 K' Ki K K t O K -» CO O H 00 W - ^ o i »f» o i © if» Ol- © 00 »J Ol Ol © © I f » < [ I f » .1—1 I f » © t o OO CO - 1 © © © O K - © 00 00 H O H CO I-- © © ' K-H i a 9 » I M K-H œ if» * 3 - 1 X 00 ^ © co co co »a 00 - 3 © © CO * » © K- © tO CO © as oo 00 ' © 1 © t o "—' t o © K -1 © '—' © © © - ] t o 1-1 »^ © © If» 1—' K-' H t o K-' *"* < 1 1—' © © oo t o © Ol © © oo 00 K-' © © © © , . © Ol GO © 00 ^1 00 If» © Ol 00 as © oo © »a to i— © © t o C-l o c to — CO © i—i c 33 » CC 3 ^ S J3 5 B» ü ' CS a c t »! a a o s* S * ce s?»»; SP a CD i_j S B ' S es 3 "! B» K». O S a -o1" S2 83 ^d 33 I A , , S.ö a ? ? K B ' s 2 , 0 g-3 S ^ «•' §• S" S"»5 c» 7 eis P - aj £0 t ^ 3 3 3 S-hfl S» es 3 ^ 03 M (IQ U2 CS p KJ ^ ^ »J ^ s- 5-' g. ft s->S O
a l
3 ^ C > CD g or a? M . S F a. © O CT ft ft CD 3 CS SU s1 CS S P S* d 3 s« 0 (10 ^ j B U» œg
Q »r S?., 50 CD <! O lit? CD 3 ce o 3 »-* ra 9T h-. r i o1 1 3 u» ft as 3 3 « S* » 2 co £ TO ft a> B" < P O B 2 p 3 o CB M . S * 3 _, O « ^ 3 ft | | S' 3' o. t r CB CD "et-S |
S" ft CD CT* ft CD 3 3 2". b œ co 1 - 1 t o œ © t o © C_( en C o" i B S -p 3 ff 0Q O < P. 3 CD " ft C CD • g » .'S O e o B "i « KÏÏ »! CD 3 S- *r TO CD CD 3 en 5' LT O ft W Wo < ronke oe p tgehalte
