Scriptie
IEDEREEN
=
DESIGNER?
_
Hanneke Minten Grafisch Ontwerpen AKV|St. Joost _
Breda, januari 2008 _
Iedereen = designer?
_ Voorwoord _ Inleiding _
_1 Wat zijn de nieuwe media? Voorbeelden nieuwe media
Wat kunnen we in de nabije toekomst verwachten van nieuwe media?
_2 Wat zijn de maatschappelijke gevolgen van nieuwe media in de samenleving? Digitale kloof
Behoefte om te delen Journalistiek Persoonlijke media Web 2.0
_3 De verschuiving van productie en consumptie door de komst van nieuwe media. Massa creativiteit
Idealisme Een stem Identiteit
_4 Wat is een amateur en wat een professional? Financieel criterium
Talent Opleiding Technische kennis Wat is grafisch ontwerpen?
_5 Gevolgen van de komst van nieuwe media voor het vak grafisch ontwerpen. Herdefinitie grafisch ontwerpen
_6 De nieuwe rol van de grafisch ontwerper. Visuele regisseur Vorm en systeem Interface designers _7 Conclusie _ Bronvermelding _ p_06 p_11 p_15 17 19 p_25 26 27 29 31 31 p_41 42 43 43 44 p_51 53 53 53 53 54 p_61 62 p_65 67 67 69 p_77 p_81
VOORWOORD
Breda, 17 januari 2008
_
bedrijven. Al deze bedrijven hebben affiniteit met het technologische gedeelte van het ontwerperschap. Het behandelen van materialen hebben ze in de vingers, net zoals het werken met tekst en beeld en het oplossen van een ‘visuele en inhoudelijke probleemstelling’. En door de democratisering van beschikbaarheid van de digitale media, zoals internet, hebben ze een goed podium gevonden. Zijn zij allemaal professionele ontwerpers? Ze verdienen er immers hun geld mee. De consument van nu is gewend om te werken met tekst en beeld. Vandaar dat het begrip ‘designer’ vaak te pas en te onpas gebruikt wordt. Het gaat mij niet alleen om mijn toenmalige klasgenoten op St. Lucas, maar ook de ‘gewone mens’, die zich door de beschikbaarheid van eenvoudig te gebruiken ontwerpsoftware steeds meer met creëren is gaan bezig houden.
Iedereen = designer1, zegt een IKEA campagne (Afb. 1).Dat lijkt me een onjuiste uitspraak, als bijna afgestudeerde grafisch ontwerper die er een vier jarige studie voor nodig heeft om zichzelf zo te kunnen noemen. Blijkbaar wordt de titel ‘designer’ erg algemeen genomen.
Maar wat is dan de exacte definitie van een ontwerper? En wat is de positie van de grafisch ontwerper in deze tijd waarin iedereen ontwerpt? Als bijna afgestudeerde ontwerper en lid van de
zogenaamde ‘google-generatie’ ben ik een zeer actieve mediagebruiker. Ik behandel media zoals internet als informatiebron voor nieuwe media en technieken, maar ook als inspiratiebron en doel voor mijn ontwerpen. Nieuwe media beïnvloeden de maatschappij en als ontwerper sta je daar middenin en wordt je er bewust en onbewust door beïnvloed. Ik zie om me heen steeds meer mensen op dezelfde manier met nieuwe media omgaan, mensen met en mensen zonder (grafische) opleiding. Voordat ik ging studeren op St. Joost heb ik de opleiding Reclame en Presentatietechnieken op het St. Lucas in Boxtel gevolgd. Hierdoor ben ik gevormd en is mijn interesse voor het ontwerpen gewekt. Op deze opleiding kreeg ik een breed scala aan vakken voorgeschoteld en leerde ik van verschillende ontwerpdisciplines. Ik zag deze opleiding louter als een basis voor een verdiepende opleiding, zoals grafisch ontwerpen op AKV|St. Joost. Voor veel van mijn toenmalige klasgenoten was deze opleiding echter ook direct hun eindpunt. Zij zijn de beroepspraktijk ingegaan, en werden ‘grafisch ontwerper’. Toen begon ik me af te vragen of zij zichzelf wel zo gemakkelijk grafisch ontwerper konden noemen? Zijn zij niet alleen vormgever? Wanneer ben je een professioneel ontwerper? Heb je daar nog een 4-jarige vakopleiding voor nodig, zoals hier op AKV|St. Joost? Of is technische kennis van computerprogramma’s en ‘iets doen met tekst en beeld’ genoeg om een ‘designer’ te zijn? Op St. Lucas werd je niet gedwongen na te denken over je ontwerperstandpunt of over de rol die je als ontwerper in wilt nemen, zelfs historische kennis van het vak werd mondjesmaat aangereikt. Wel leerde je computerprogramma’s gebruiken en presentatietechnieken ontwikkelen. Is dat alles wat je nodig hebt om jezelf een grafisch ontwerper te kunnen noemen?
Ik denk dat de mediacultuur die erg gedigitaliseerd en ontwikkeld is de laatste decennia, er aan bij hebben gedragen dat de beschikbaarheid van eenvoudig te gebruiken ontwerpsoftware is toegenomen.
Grafisch ontwerpbureaus komen dan ook als paddestoelen uit de grond. Een simpele blik in het bedrijvengedeelte van de telefoongids leert dat er in de regio Breda maar liefst 138 bedrijven gevestigd zijn die onder de noemer ‘grafisch ontwerpers’ vallen. Onder de noemer ‘reclame’ vallen 171 bedrijven. Onder de noemer ‘webdesign’ 78
Afbeeldingen
_
Afbeelding 1
Iedereen = designer-poster campagne in de stad. www.iedereenisdesigner.nl/designyourownlife/
11 Inleiding
INLEIDING
Breda, 17 januari 2008
De nieuwe media van nu vormen de basis voor de nieuwe media van de toekomst. Wat deze nieuwe media inhouden, beschrijf ik in het eerste hoofdstuk. Ik vind dat je als ontwerper op de hoogte moet blijven van deze technologische ontwikkelingen. Want je bent als ontwerper ook een consument, en consumenten worden beïnvloed door deze media. De manier van consumeren is de laatste jaren erg veranderd, de hele maatschappij is hierdoor aan verandering onderhevig geweest. Alles lijkt ‘persoonlijker’ geworden, iedereen heeft een stem. Dat is op zich niets nieuws, maar door de nieuwe media kan ieders stem opeens ook gepubliceerd en gehoord worden. Waar voorheen publiceren en het hebben van ‘een stem’ voorgeschreven was aan een selecte groep uitgevers en ontwerpers, lijkt dit nu te zijn gedemocratiseerd. Dit is een grote verandering in de maatschappij die grote invloed heeft op het vak grafisch ontwerpen. Wat maakt je tot grafisch ontwerper? Welke kwaliteiten of rollen kun je jezelf aanmeten om nog op professioneel gebied te kunnen handelen als ontwerper binnen deze nieuwe media-cultuur, in deze tijd waarin het lijkt alsof iedereen vormgever van zichzelf geworden is? Ik wil in deze scriptie helder krijgen wat nu het verschil is tussen een amateur ontwerper en een professionele ontwerper, omdat die grens door de technologische ontwikkelingen erg vervaagd is, mijns inziens. Dit is zichtbaar in verschillende vakgebieden, maar in mijn scriptie ligt de focus op grafisch ontwerpen. Mijn eigen onzekerheid over de rol van de grafisch ontwerper en mijn interesse in nieuwe media zijn de drijfveren. Daarom vind ik het noodzakelijk om in het eerste hoofdstuk een beschrijvend beeld te geven van de nieuwe media en wat ze inhouden. Vervolgens wil ik laten zien voor welke ingrijpende veranderingen deze nieuwe media hebben gezorgd in de maatschappij. En hoe ze reflecteren op het vakgebied van de grafisch ontwerper, waarbij eerst een onderscheid gemaakt moet worden van wat nu een amateur en wat een professional is, om vervolgens uit te komen op een nieuwe omschrijving van het vak grafisch ontwerpen. _
1
Manier van onderzoek
De manier waarop ik deze brede probleemstelling onderzocht heb, is net zo breed en ‘nieuw’ als de media zelf. Als lid van de ‘google-generatie’ heb ik veel informatie vergaard via het internet. Over nieuwe media is immers veel geschreven en gepubliceerd. Als ik verdieping zocht van een begrip raadpleegde ik wikipedia of vandale.nl. Ook het vinden van boeken die nuttig leken te zijn voor mijn scriptie heb ik via het internet gevonden en besteld. Ik heb talloze filmpjes bekeken via YouTube die aan mijn onderwerp gerelateerd zijn. De keuze om juist nieuwe media in te zetten als onderzoek, leek me erg geschikt voor mijn onderwerp. De student, consument en ontwerper van nu en de media zijn steeds meer in elkaar verstrengeld. Bovendien heeft internet iedereen een stem gegeven, of deze nu de moeite waard is om gehoord te worden of niet.
WAT IS DE INVLOED VAN DE NIEUWE
MEDIA OP DE ROL VAN DE GRAFISCH
ONTWERPER?
1 Wat zijn nieuwe media?
_
1
1
WAT ZIJN NIEUWE
MEDIA?
Het ontstaan van nieuwe media heeft de laatste 15 jaar gezorgd voor ingrijpende veranderingen in de westerse samenleving. Iedereen kan beamen dat de digitale netwerkcultuur ieders leven veranderd heeft. Je zou je zelfs geen leven meer voor kunnen stellen zonder deze nieuwe media.
Maar wat zijn deze nieuwe media? Wat kunnen ze en wat doen ze? En wat gaat er nog komen in de toekomst?
De mediageschiedenis kent eigenlijk geen rechte lijn, oud en nieuw lopen vaak door elkaar. Nieuwe media zijn altijd op de een of andere manier gebaseerd op wat er al was, dus het lijkt vaak meer een logische stap te zijn, dan een compleet nieuw medium. Het begrip ‘nieuwe media’ kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Vaak wordt het gerelateerd aan digitale media zoals internet. Analoge, gedrukte media worden als oude media ervaren. De televisie wordt ook al snel als uitgangspunt genomen om nieuwe media te definiëren: alles wat na de televisie ontwikkeld werd, is nieuw. Dat zou dus betekenen dat de televisie een oud medium is. In de geschiedenis is het zo dat iedere keer als er een nieuw medium opstaat, de oude media zich moeten herbezinnen. Bijvoorbeeld onder invloed van het nieuwe medium fotografie, moest de schilderkunst zich afvragen wat ‘het afbeelden van de werkelijkheid’ op de oude vertrouwde manier nu nog voor meerwaarde had. Het medium televisie is naar mijn mening ook een oud medium; waarom zou je wachten op een speciaal televisieprogramma dat maar ééns per week uitgezonden wordt op een specifiek televisiekanaal, terwijl je alle afleveringen zo vaak en op welk tijdstip je maar wilt, op joox.net of soortgelijke online-televisiezenders kunt bekijken? Met de komst van websites zoals YouTube zijn er nieuwe ‘broadcasting-channels’ opgestaan. En op dezelfde manier drijven podcasts, dat zijn downloadbare radioprogramma’s, de reguliere radio-uitzendingen in het nauw. Omdat de ontwikkelingen op technologisch gebied razendsnel gaan, lijken nieuwe media al snel te verouderen. Terwijl veel mensen zich nog verbazen over de mogelijkheden van een mobiele telefoon, staan er in technologische laboratoria nieuwe media in de kinderschoenen die meer doen denken aan de verre, futuristische toekomst dan aan vandaag. En wat kunnen we verwachten in de toekomst?
_
2 Blanken H., Deuze M. (2007), Popup! De botsing tussen oude
1 heeft de flexibiliteit van de laptop overtroffen. Een PDA is een klein draagbaar toestel, dat computer- telefonie en netwerkfuncties beheert. Het is een kleine organiser die je kan bedienen met een pennetje dat je over een touchscreen beweegt. Eigenlijk is het een mini-computer, die in je broekzak past. Ook het scherm is nu interactief geworden, toetsenborden zijn steeds minder nodig, met een pennetje navigeer je door je PDA.
Mobiele telefoon
Met de intrede van de mobiele telefoons was het helemaal gedaan met de plaatsgebondenheid. Mobiele telefoons waren een echte verademing ten opzichte van de vaste, analoge telefonie. Je was niet meer gebonden aan die ene plek in de huiskamer waar je telefoon stond of hing. Telefoneren kon gecombineerd worden met andere bezigheden, zoals autorijden. Tegenwoordig is de basisfunctie van de mobiele telefonie niet meer alleen ‘telefoneren’ zelf. Contact houden met je vrienden en bekenden kan ook op andere manieren dan alleen bellen. Email, sms en mms zijn hier voorbeelden van. En mobiele telefoons zijn tegenwoordig uitgerust met video- en fotofuncties, waardoor produceren en publiceren van beelden steeds toegankelijker geworden is.
De gemaakte foto’s en video’s kun je via SMS en MMS doorsturen naar je vrienden. Of je kunt de foto’s direct uploaden naar je website. Het combineren van verschillende media is iets wat je steeds meer ziet gebeuren. Met je Ipod kun je bellen, met je telefoon kun je internetten en met je PDA kun je ook muziek afspelen.
Nu de media steeds mobieler worden, en de inspraak van de gebruikers steeds groter word, lijkt de gebruiker zelf alles in de hand te hebben. GPS-systemen (global positioning system) hebben de grote, onhandige papieren land- en wegenkaarten vervangen. Het is een modern navigatiesysteem. Veel auto’s en mobiele telefoons zijn uitgerust met een gps-systeem, dat door middel van afstandsmeting met behulp van satellieten een bijna feilloze route kan berekenen. Het enige wat je moet doen is het begin- en eindpunt invoeren en het gps-systeem rekent je route uit. Het systeem is bijna over de hele wereld bruikbaar en is onafhankelijk van de weersomstandigheden.
De wereld lijkt binnen handbereik te zijn, ook door de komst van GoogleEarth. Een programma dat door middel van luchtfoto’s, bijna de gehele wereld in Ik beschrijf hieronder enkele oude, nieuwe en
toekomstige media, waarmee ik een beeld wil geven van wat er op technologisch gebied allemaal veranderd en gaande is.
VOORBEELDEN NIEUWE MEDIA
Nieuwe media die we allemaal goed kennen zijn de computer, de mobiele telefoon, het internet en de digitale fotocamera. Deze media zijn erg mainstream geworden doordat de aanschafprijs de laatste jaren erg gedaald is en de gebruiksvriendelijkheid gestegen is. Deze media bieden een platform voor veel termen en technologieën die voor velen wat minder bekend in de oren klinken, maar die toch deel uit maken van onze maatschappij. Computer
Iedereen zal de computer noemen als de grootste verandering op mediagebied van de afgelopen decennia.2 Met de komst van betaalbare ‘personal
computers’ voor het grote publiek, is de computer een platform voor nieuwe interactieve media geworden. Voor de grafisch ontwerper betekende de komst van de Macintosch computer een grote revolutie in het publiceren van zijn ontwerpen. Het lijkt of pas na de komst van de Mac de loden letters de deur gewezen werden.
Doordat iedereen de mogelijkheid heeft gekregen een computer aan te schaffen, heeft het wereldwijde computernetwerk; internet, een globaal bereik gekregen. De computer stelde mensen in staat om via internet opeens met de hele wereld in contact te staan. Brieven schrijven gebeurde opeens elektronisch, via de e-mail. Wat veel sneller en kostenlozer bleek te zijn dan handgeschreven brieven in een envelop met postzegel en een veel groter bereik bleek te hebben. Door de komst van breedbandinternet, werd de verbinding sneller en konden er nog meer bytes verwerkt worden. Omdat ieders computer met elkaar in verbinding staat door het internet, werd het mogelijk om steeds grotere bestanden uit te wisselen. Internet wordt zowel voor entertainment als zakelijke doeleinden gebruikt, en voor informatie en communicatie.
De computer is nog steeds een erg plaatsgebonden medium. Maar inmiddels is er de laptop bijgekomen, die nog flexibeler en handzamer is. ‘Computeren’ en ‘internetten’ zijn niet meer plaatsgebonden, met een laptop kan je overal waar er ‘wireless-internet-bereik’ aanwezig is, het wereldwijde net op.
Wat zijn nieuwe media?
kaart heeft gebracht. GoogleEarth maakt het mogelijk letterlijk vanuit de ruimte de wereld in te duiken en zo dichtbij te komen, dat je in ieders achtertuin kan kijken. Nieuwe drie-dimensionale technieken zorgen ervoor dat vele gebouwen in 3d te zien zijn en er is een mogelijkheid tot het koppelen van zelfgemaakte foto’s en informatie aan een bepaalde plek. Zo wordt de GoogleEarth-wereld steeds interactiever, en meer en meer vormgegeven door de gebruikers zelf. Games
Spellen als Second Life en World of Warcraft zijn spellen die je op je eigen computer kan spelen en waarmee je met behulp van internet met andere spelers kan samenspelen. Maar op het gebied van gameconsoles (aparte spelcomputers, die losstaan van je eigen computer) gebeurt ook veel. De onlangs uitgebrachte Nintendo Wii heeft een draadloze controller waarmee je het spel kan besturen (Afb. 2). Deze controller lijkt in eerste instantie op de televisie afstandsbediening. Maar de Wii-mote is bewegings- en positiegevoelig. De spelcomputer weet dus waar de controller zich bevindt en zo wordt het mogelijk om computerspellen niet alleen met de knoppen te besturen, maar vooral met de bewegingen van de controller. Dit geeft een geheel nieuwe dimensie aan de beleving van het gamen. Op internet wordt al gesproken van de zevende generatie van het gamen. De joystick maakte het mogelijk voor het eerst pixels te bewegen op het scherm, het toetsenbord en de muis maken het mogelijk om content toe te voegen en deze via internet te verspreiden.
Dankzij internet kan dus buiten de anders ‘aangegeven grenzen’ van het spel van een cd-rom of dvd, gespeeld worden. En door middel van de Wiimote bepaal je met je eigen bewegingen het verloop van het spel, wat een nieuwe fysieke manier van spelbeleving is te noemen.
_
Alle bovengenoemde media zijn nieuw. Maar zoals al eerder gemeld, baseren nieuwe media zich altijd op de gevestigde media. Zo zijn er op internet talloze nieuwe-nieuwe media te vinden die op dit moment ontwikkeld worden en die gebaseerd zijn op de media van nu. Deze zijn nog niet te koop, maar er zijn al wel beta-versies van te gebruiken. Deze media doen erg ‘weird science’ aan en zullen binnen een aantal jaren de mediabeleving geheel op zijn kop zetten.
_
3 labs.live.com/
1
WAT KUNNEN WE IN DE ZEER NABIJE TOEKOMST VERWACHTEN VAN DE NIEUWE MEDIA?
In de media-labs van Microsoft zijn er op dit moment enkele projecten in ontwikkeling die zeer binnenkort uit zullen komen.3
Photosynth is een programma dat een nieuwe manier van beleven van tijd, plaats en beeld zal laten zien (Afb. 3/4). Een programma gebaseerd op het collectieve digitale archief dat wij allen aan het aanleggen zijn.
De betaversie die op internet staat, maakt gebruik van het digitale fotoarchief Flickr.com en de tags die de gebruikers zelf aan de foto’s gekoppeld hebben. Door middel van deze tags selecteert het programma de foto’s die nodig zijn om een zeer compleet, desnoods 3D beeld te geven van een bepaalde locatie. Doordat iedereen vanuit een verschillende positie en camerastandpunt foto’s heeft gemaakt van een bepaalde locatie, kun je een zeer compleet beeld hiervan krijgen door deze foto’s aan elkaar te koppelen. Het zou zelfs mogelijk zijn een wereldbeeld te geven, ervan uit gaande dat bijna iedere plek op aarde gefotografeerd is. Op dit moment wordt dus Flickr.com als database gebruikt, maar het is de bedoeling dat er een eigen Microsoft-archief aangelegd wordt.
Seadragon is een aanverwant programma, dat de manier van hoe wij met beeldschermen en foto’s omgaan, probeert te verbreden. Met Seadragon kun je enorm snel navigeren door alle beelden die je op je computer opgeslagen hebt, door ze naast elkaar te laten zien. Met een zoomfunctie kun je de beelden die je wilt bekijken naar voren halen, ongeacht de resolutie. Het is zelfs mogelijk om complete boeken op deze manier op te slaan, en door louter in te zoomen kun je de tekst bewerken en lezen. Deze nieuwe manier van schermbeleving vind je ook terug in combinaties van verschillende bestaande media. Deze combinaties worden vaak door ‘fans’ gemaakt. Zo gebruikte ‘human-computerinteraction-student’ Johnny Chung Lee4 de infraroodtechnologie
van de Wiimote om een erg realistische 3D-beleving mogelijk te maken. Door de infraroodtechnologie te gebruiken als webcam, is het namelijk mogelijk om bewegingen te ‘vangen’. Door reflectoren op je vingertoppen te bevestigen en deze te beschijnen met een led-lampje, wat weer opgevangen wordt door de Wii-infrarood-controller, is er interactie mogelijk met de computer. Door die twee ‘punten’
als uitgangspunt is het mogelijk te navigeren door middel van handbewegingen in de ruimte, die vervolgens te zien zijn op het scherm. Dit doet erg denken aan de technieken die te zien waren in de film ‘Minority Report’, waar Tom Cruise op een erg futuristische manier met zijn handen een scherm bediende (Afb. 5/6). Ook de reclamefilmpjes van HP’s campagne ‘The computer is personal again’ lijken op deze techniek gebaseerd te zijn.
_
Door de komst van de nieuwe media zijn plaats en tijd steeds minder relevant geworden. De komst van draagbare media, als de laptop, i-pod en mobiele telefoon hebben de plaatsgebondenheid doen vervallen. Je hebt over de hele wereld internetbereik door de komst van draadloze netwerken, waardoor iedereen met elkaar in verbinding staat. De snelheid van communiceren is drastisch verhoogd door communicatietechnieken zoals e-mail en sms. Delen is een belangrijk nieuw begrip geworden. De nieuwe media van de toekomst lijken compleet te zullen steunen op de content die de massa genereert en laten zien dat verschillende media samengevoegd worden. Voor de ontwerper betekent dit een grote verbreding van het werkveld. Interactiviteit wordt steeds belangrijker. De nieuwe media eisen zelfs dat de gebruiker inspraak heeft op het gebruik ervan. De komst van de computer heeft voor de gebruiker de mogelijkheden vergroot om zijn eigen content te produceren en te publiceren. De nieuwste media gaan er zelfs vanuit dat iedereen bezig is met produceren en publiceren. Het wordt dus steeds ‘normaler’ dat mensen iets toevoegen aan een groter geheel. Of dit nu op amateuristisch of professioneel niveau is. De mogelijkheden die de draadloze Wii-controller heeft, worden nog niet optimaal benut door het product zelf. Deze zijn onderzocht en ontwikkeld door fans van het product. Hiervan zijn vele filmpjes op internet te vinden (Afb. 7).
Op het einde van één van voorgaande genoemde Wii-filmpjes zegt de maker, Johnny Chung Lee dan ook:
“Als je Nintendo of Playstation heet, en je ziet dit filmpje, doe er dan wat mee! Ik heb jullie alleen uitgelegd hoe het zou kunnen werken, het zou mooi zijn als jullie dit zouden integreren in nieuwe spellen.”4
21 Afbeeldingen
_
Afbeelding 2
Fysieke spelbeweging met de Nintendo Wii www.flickr.com/photos/zaycakes/2069285743/
_
Afbeelding 3/ 4
Interface van Microsoft Photosynth. Met beelden uit collectieve digitale archieven kan een zeer compleet beeld van een speci-fieke locatie weergegeven worden.
www.labs.live.com Wat zijn nieuwe media?
2 _
Afbeelding 5/ 6
HP reclamecampagne ‘The computer is personal again’, maakt gebruik van de futuristische visie op de toekomstige nieuwe media. Deze reclames laten een nieuwe manier van schermbeleving zien, die lijkt op het toekomstbeeld dat in de film “Minority Report’ van Steven Spielberg geschetst wordt.
www.youtube.com/watch?v=VZLD2YK8rXQ www.images.google.nl
_
Afbeelding 7
Johnny Chung Lee, maker van een filmpje over de mogelijkheden van de Nintendo Wii. Hij demonstreert nieuwe navigatie- en beeldbeleving-stechnieken. Maar staat niet in dienst van Nintendo, hij experimenteert en publiceert louter vanuit eigen initiatief. Omdat hij zich aangetrokken voelt tot het onderwerp en het product.
2 Wat zijn de maatschappelijke gevolgen van nieuwe media voor
de samenleving?
_
2
2
WAT ZIJN DE MAATSCHAPPELIJKE
GEVOLGEN VAN DE NIEUWE MEDIA VOOR
DE SAMENLEVING?
De nieuwe media maken een steeds groter deel uit van onze, vooral Westerse, samenleving. De manier van communiceren is versneld en heeft daarmee ook het consumentengedrag veranderd. Dit hoofdstuk beschrijft hoe de nieuwe media voor ingrijpende veranderingen hebben gezorgd in de maatschappij.
DIGITALE KLOOF
Doordat er de laatste vijftien jaar explosief veel nieuwe media bijgekomen zijn, is het logisch dat het voor de oudere generaties allemaal moeilijk te volgen is. De jongste generatie is met deze nieuwe media opgegroeid. Media als msn, ipod’s, podcasts, sms, laptops en pda’s klinken voor hen volkomen normaal in de oren. Terwijl de oudere generatie vaak absoluut niet begrijpt wat deze media nu precies inhouden. Jongeren van nu blijven niet na schooltijd op het schoolplein met elkaar kletsen, maar ‘chatten’ met elkaar verder op msn. Ze werken hun profiel bij op hyves en maken afspraken via sms’jes en email, terwijl ze luisteren naar podcasts en een film downloaden met bit-torrent.
Deze generatie wordt wel de generatie-c genoemd. Waar ‘c’ staat voor het produceren van inhoud (content).5 Dit is volgens mij een juiste term. Beter
dan de google- of yahoo-generatie, termen die ook vaak genoemd worden. De nieuwe media nodigen inderdaad uit tot participatie, niet tot stilzitten, kijken en luisteren, maar tot verzamelen, selecteren en doorsturen. “Wat er in de diepte afgaat, komt er in de breedte bij.”6 Vooral de jongste generatie,
waar ikzelf ook toe behoor, draait hier zijn hand niet voor om. Media die niet uitnodigen tot participatie zijn vaak gewoonweg saai. De tv wordt steeds minder interessant, omdat je de tijdstippen van de programma’s niet zelf kan bepalen en een cd-schijfje is niet boeiend genoeg, omdat je daar zelf de volgorde van de nummers niet van kan bepalen. _
5 Blanken H., Deuze M. (2007), Popup! De botsing tussen
oude en nieuwe media, p-11/12
6 Kupfer. S (1998), We worden niet dommer maar slimmer,
interview met Douglas Rushkoff in NRC Handelsblad, citaat uit : Zijlstra S. (2007) Vormgeving in het tijdperk van de chaos – MORF # 6
7 www.krijnschuurman.com/
8 www.denieuwereporter.nl/wiki/index.php/Consumer-
2 Deze digitale kloof is ook een kloof tussen arm en rijk
en tussen het rijke westen en het arme zuiden. Maar het heeft meer te maken met een generatiekloof, tussen de oude en de jonge generatie. Vele ouderen kunnen door de snelheid van de komst van de nieuwe media, de ontwikkelingen niet meer bijhouden. Dit illustreert het feit dat ouders vaak al niet begrijpen waar hun kinderen precies mee bezig zijn als ze ‘eenzaam’ achter hun computer zitten. Terwijl de jeugd van nu bijna al hun sociale contacten via het internet onderhouden, in hun eigen msn-taal, die door de ouders als codetaal gezien wordt, cryptisch en onbegrijpelijk. Berichten die verstuurd worden gaan snel de wereld rond, het bereik van deze generatie is enorm groot. Plaatsgebondenheid komt totaal te vervallen door deze snelle communicatie.
De oproep van middelbare scholieren in november 2007 om te protesteren tegen de verplichte norm van 1040 lesuren onderstreept dit. Via nieuwe media, zoals sms en msn, werd deze oproep onder de scholieren in Nederland, binnen een dag verspreid en de opkomst was enorm (Afb. 8). Natuurlijk hebben veel ouderen het internet en haar mogelijkheden ontdekt en volgen veel bejaarden emailcursussen. Maar daardoor komen ze nog lang niet in de buurt van de nieuwe snelle wereldbeleving van hun kinderen. Er zijn ook ouderen die
doelbewust kiezen voor de ‘digitale kloof’: ‘ik begrijp hier toch niets van, voor mij hoeft het allemaal niet meer’. Of ze gebruiken de nieuwe media precies zo als ze de oude media behandelden; passief en eenzijdig. Ouderen zijn geneigd de televisie te zien als radio met beeld, een computer als een uit de hand gelopen reken- of typemachine, een mobieltje als een verplaatsbare telefoon. De nieuwe mogelijkheden die deze nieuwe media bieden worden niet begrepen, waardoor een mobieltje inderdaad een verplaatsbare telefoon lijkt te zijn. En geen medium waarmee je kan internetten, filmen, fotograferen en sms’en.
De overgang van analoge naar digitale media is ook erg snel gegaan, en het is begrijpelijk dat mensen de nieuwe media op de oude manier behandelen. Nog steeds heerst bijvoorbeeld het vooroordeel dat je alleen op school en uit boeken echt iets kunt leren. Alle andere middelen, vooral media zoals televisie en internet, worden eerder gezien als een gevaar voor de ontwikkeling van kinderen, dan als een bron van waardevolle kennis.
Met andere woorden: de nieuwe wereld wordt beoordeeld volgens de normen van de oude wereld.
BEHOEFTE OM TE DELEN
Volgens Krijn Schuurman, schrijver van het boek ‘Blognomics, the power of new media’, lijken alle nieuwe media een gezamenlijke kernzin te hebben: de behoefte om te delen.7
Het delen van informatie is inderdaad steeds normaler geworden. Was het eerst nog eng om ergens je gegevens achter te laten, nu zijn er sites die drijven op het verlangen van mensen om hun gegevens juist wel te publiceren en te delen. Weblogs, podcasts, wiki’s, ze worden ook wel shareware genoemd. En hoe meer details, hoe beter. Vulgo ergo sum - ik publiceer dus ik besta. Internet is veranderd van een read-only web, naar een read & write-web. Het is niet langer een informatiebron alleen, want voor steeds meer mensen is internet een medium om aan mee te doen en om aan bij te dragen.
Op internet wordt dit web 2.0 genoemd. De tweede generatie van internet waar de gebruikers de grootste hoeveelheid van content genereren.
Het fenomeen dat gebruikers een steeds grotere stem hebben in deze digitale tijd; wordt grofweg omschreven door de term: User Generated Content. (Gebruikers-gegenereerde-inhoud), ‘een inhoudelijke bijdrage van een niet-professionele gebruiker aan een (online) medium’. 8
User Generated Content:
“encompasses the millions of consumer-generated comments, opinions and personal experiences posted in publicly available online sources on a wide range of issues, topics, products and brands.”8
UGC’s zijn alle media die door consumenten zelf gemaakt worden in de context van massamedia die door professionals ontwikkeld en ontworpen is. Voorbeelden zijn reacties op nieuwsberichten, discussieforums, weblogs, of fanfilmpjes op YouTube. Het gaat er in eerste instantie om dat de gebruiker voldoende binding met het onderwerp heeft (of aanleiding krijgt) om er iets mee te doen, om zo zijn aandeel, de zogenaamde content, te genereren.
Wat zijn de maatschappelijke gevolgen van de nieuwe media voor de samenleving?
Wikipedia is een duidelijk voorbeeld van een door gebruikers gegenereerde inhoud die steunt op de behoefte om te delen (Afb. 9). Wikipedia is een online encyclopedie, die iedereen in staat stelt om zijn kennis te delen door een onderwerp tekstueel aan te passen. Iedereen heeft het recht gekregen om deze informatie te veranderen en te selecteren. Zo houden de talloze gebruikers van Wikipedia elkaar in de gaten en lijkt het een zelfregulerend systeem te zijn. Uit een onderzoek van Nature Garden9 blijkt dat
de gegevens op Wikipedia een gelijk aantal fouten vertonen als de gegevens in de fameuze Britse Encylopedia Britannica. Wat bewijst dat gebruikers samen, door hun aantal, net zoveel kennis in huis blijken te hebben als een beperkt aantal curatoren en wetenschappers. De zogenaamde ‘wisdom of the crowd.
En op al deze gegenereerde content van Wikipedia en YouTube zijn weer nieuwe media gebaseerd die deze aan elkaar koppelen.
Op YouTube, een online filmpjes-database, kunnen de makers van de filmpjes zelf hun eigen zoekwoorden aan hun filmpje koppelen, zogenaamde tags. Zo ontstaat er een ordening in de gedeelde bestanden, die ontwikkeld is door de gebruikers zelf. Dit wordt ‘social bookmarking’ genoemd. En het zorgt ervoor dat deze tags vaak beter bruikbaar zijn dan de zoektermen die bijvoorbeeld bibliotheken gebruiken in hun catalogi, omdat het door de gebruikers zelf benoemd is. De manier waarop deze tags gestructureerd en aan elkaar gelinkt zijn, is de manier waarop het web 2.0 in elkaar zit (Afb. 10).
Social bookmarking is iets wat ook terugkomt in de allernieuwste media, zoals Seadragon en Photosynth. Omdat mensen juist zoveel produceren en creëren, ontstaan er enorme databases, die al deze content inzichtelijk trachten te maken.
Als alle informatie zo voor het oprapen ligt, dan is dat een goed gegeven voor ontwerpers om mee aan de slag te gaan. Op de fotosite Flickr.com worden iedere dag meer dan één miljoen foto’s geupload. Dat is een enorme database aan professionele en amateuristische afbeeldingen. Voorheen werden dure fotografen of stockfoto-sites gebruikt om aan het juiste beeldmateriaal te komen voor een specifiek ontwerpconcept. Maar steeds meer wordt gebruik gemaakt van Flickr, waar vaak veel spannender materiaal op staat dan de gelikte stockfoto’s en het is _ 9 www.mediamatic.net/article-25277-nl.html - Nature 438, 900-901 (15 December 2005) 10www.tenbyten.org/10x10.html 11 www.hannekeminten.nl/jesus 12 www.guardian.co.uk/attackonlondon/sto-ry/0,16132,1525911,00.html
2 veel goedkoper bovendien. De content die de massa
genereert op internet, staat bijna te schreeuwen om gebruikt te worden.
Zo maakt de website tenbyten.com10 gebruik
van alle foto’s die iedere dag op verschillende nieuwswebsites gepubliceerd worden (Afb. 11). Door middel van de RSS-feeds die deze websites uitzenden, dat zijn aankondigingen dat er nieuwe berichten geplaatst zijn, wordt er ieder uur een scan gemaakt van de gepubliceerde foto’s en hun bijbehorende teksten. Zo wordt er ieder uur een overzicht gemaakt van de meest voorkomende nieuwsberichten, die onderverdeeld zijn in
verschillende nieuwscategorieën. Deze website zorgt zo voor een compleet dag- week- en uiteindelijk, jaaroverzicht van het belangrijkste nieuws, waarbij gezocht kan worden op beeld of trefwoord. Dit is een goed voorbeeld van het gebruik maken van de aanwezige content die op internet aanwezig is, en deze in te zetten voor een ander doel.
Zo kan ook mijn eigen laatste project dit voorbeeld ondersteunen.11 In mijn project “Looking for Jesus
”, waar ik op zoek ging naar de verschijning van Jezus in 2007, heb ik aan de hand van verschillende trefwoorden die ik heb opgezocht in de Bijbel een numerieke code verkregen, die ik ingezet heb om er beeld bij te genereren met behulp van internet. Zo zocht ik het woord ‘shoe’ op en vond ik deze in de bijbel in het boek “Isiah” in vers 5, regel 27. Deze code, 5-27, heb ik vervolgens gebruikt om met behulp van Flickr.com beelden bij te vinden. Daar zocht ik ook het woord ‘shoe’ op, en gebruikte ik de 5de foto van de 27ste zoekpagina. Deze beelden veranderen met de dag, omdat er iedere dag zoveel nieuwe foto’s bij komen. Zo verandert ook iedere dag het ‘beeld’ van Jezus. En geeft de content die ik van het internet haal, de ‘user generated content’ gestructureerd door social bookmarking, mijn project vorm.
JOURNALISTIEK
Net als bij ontwerpen wordt er bij journalistiek vanuit gegaan dat de journalist de auteur is. De journalist is degene die het nieuws verzamelt en naar buiten brengt. Door de komst van de foto- en videofunctie op de mobiele telefoons en de weblog, is er op dit vlak veel veranderd. Iedereen werd opeens massaal in de gelegenheid gesteld om nieuws te genereren en te publiceren.
Toen de wereld op de hoogte gebracht werd van de metro-aanslagen in Londen, de bombardementen in Baghdad, de moord op Theo van Gogh en de tsunami in Indonesië, lieten bovengenoemde nieuwe media van zich horen. Niet de professionele journalisten en televisieploegen brachten de wereld op de hoogte van dit nieuws, maar de foto’s, video’s en ooggetuigenverslagen van de omstanders zelf werden de grootste nieuwsbron.
Nog voordat de professionele nieuwsploegen ter plekke waren, was er al een hele informatiestroom op gang gezet. Omstanders zetten massaal hun foto’s en video’s op hun weblogs en stuurden deze informatie door naar de gevestigde media, zoals de krant en de tv. De hele wereld kon exact volgen wat er van minuut tot minuut gebeurde op internet, voordat er nog maar een officieel journaalbericht op televisie verschenen was. Tijdens de metro-aanslagen in Londen, waren er binnen een uur al meer dan 50 foto’s binnen bij ‘The Guardian’.12 Deze foto’s en video’s toonden eerlijke
ooggetuigenverslagen van mensen die ‘toevallig’ ter plekke waren. Deze persoonlijke benadering bleek mensen net zoveel nieuws geven, als professioneel uitgezonden nieuwsberichten (Afb. 12).
De nieuwe media hebben de ‘zwijgende meerderheid’ een stem gegeven die gedeeld kan worden met de wereld. Het is een reactie op de oude media zelf, die meer weg hadden van monologen dan van dialogen. De mensen bepalen zelf steeds meer wat ze willen zien en wat ze belangrijk vinden. De nieuwswebsite digg.com is gebaseerd op het feit dat mensen zelf kunnen bepalen wat zij belangrijk nieuws vinden en de moeite waard vinden om deze te delen met andere gebruikers. Gebruikers kunnen stukken aandragen en het aantal stemmen dat een artikel verwerft, bepaalt of het artikel naar de voorpagina van digg.com verplaatst wordt. De optelsom van voorkeuren bepaalt welk nieuws belangrijk is.
Tegenstanders vinden dat de kwaliteit van de berichtgeving aanzienlijk achteruit gaat met de komst van het weblog en de burgerjournalistiek. Nieuws op persoonlijke weblogs wordt vaak schaamteloos gekopieerd van berichten van bestaande nieuwssites. En mensen geloven vaak wat ze lezen, wat ‘geschreven’ staat is immers toch altijd de waarheid, wordt er vaak gedacht.
Wat zijn de maatschappelijke gevolgen van de nieuwe media voor de samenleving?
De opkomst van deze zogenaamde
burgerjournalistiek wordt dus door veel mensen als een degradering van de nieuwsberichtgeving gezien. “Mooi gevonden het woord ‘burgerjournalistiek’. Hoe goed ook bedoeld, dit heeft niks met journalistiek te maken. Een beter woord zou zijn ‘burgeramusement’. Voor journalistiek komt er toch wel iets meer om de hoek kijken. Van mij mogen ze zich burgerjournalisten noemen, maar denken zij echt dat zij - in belangrijke zaken - serieus worden genomen?”13
Deze open vormen van media doen meer dan naar de gebruiker luisteren, ze gaan er zelfs vaak van uit dat de gebruiker gelijk heeft. Niet die ene gebruiker, maar gebruikers samen, ‘the wisdom of the crowd’. Een systeem als digg.com zou volgens deze beredenering altijd meer gelijk hebben dan een professionele redactie. Het lijkt wel alsof de nieuwe media tegelijkertijd steeds individueler en toch collectiever geworden zijn. Dat is een totaal andere opvatting van media, dan in de tijd van massamedia, toen er totaal niet aan het individu werd gedacht. Reflecterend op het vak van de grafisch ontwerper, betekent dit dat ook de consument steeds meer zogenaamde ‘auteursrechten’ verworven heeft. Iedereen die in bezit is van de juiste media kan deze publiceren. Of het nu de waarheid is wat verkondigd wordt, of dat het louter om persoonsverheerlijking gaat zoals bij persoonlijke weblogs, dat maakt niet uit. Het is zo dat de consument van nu het steeds normaler vind om te participeren. Dat betekent dat de grafisch ontwerper zich steeds meer bewust moet zijn van het feit dat de doelgroep persoonlijk aangesproken wil worden en invloed wil uitoefenen.
PERSOONLIJKE MEDIA
Volgens Christine Rosen14, redacteur van ‘The New
Atlantis – A journey of technology and society’, begonnen alle gepersonaliseerde technologieën met de intrede van de afstandsbediening; the remote control, omdat de controle opeens in de hand gelegd werd van de gebruiker zelf. De intrede van de afstandsbediening heeft de gebruiker opeens een keuze gegeven. De eerste afstandsbedieningen kregen nog namen als ‘turn-o-magic’ en remot-o-matic, omdat het erg magisch was dat je invloed kon uitoefenen op technische apparaten.”
_
13 www.denieuwereporter.nl/?p=962 - reactie op artikel; Leenes.
J - Skoeps, het dagboek van Nederland?
14 www.thenewatlantis.com/archive/7/rosen.htm -
Rosen C., The Age of Egocasting
15 Blanken H., Deuze M. (2007), Popup! De botsing tussen
oude en nieuwe media - p-179
1 Dit is een erg letterlijk voorbeeld van de keuze
‘in je hand hebben’. En deze begon natuurlijk al eerder, met de introductie van meerdere radio- en televisiekanalen, en de keuze tussen verschillende kranten. De keuzes die je hebt als consument zijn tegenwoordig groter dan ooit en hebben niet alleen te maken met de technologie zelf. Deze is hier eigenlijk alleen een gereedschap voor. De mens hecht zelfs steeds meer waarde aan eigen identiteit en ‘vrijheid’. Vrijheid van bewegen en vrijheid van keuzes maken. De invoering van de walkman zorgde er bijvoorbeeld voor dat je je eigen muziekplaylists kon samenstellen en niet meer afhankelijk was van wat er op de radio gedraaid werd. Inmiddels heeft de mp3-speler ervoor gezorgd dat je zelfs niet meer afhankelijk bent van de zelfbepaalde volgorde van je eigen muziekplaylists, je kunt eindeloos combineren en veranderen naar je eigen smaak.
Toen de kabeltelevisie opkwam, werd er gesproken van narrowcasting; het uitzenden van informatie voor een bepaald publiek, op een geselecteerde locatie en tijdstip. Maar met de technologische ontwikkelingen van tegenwoordig kun je bijna spreken van ‘egocasting’; het uitzenden van informatie voor een individu. Je hebt zelf in de hand wat je hoort en ziet, en wanneer en waar je dat doet. Je bent namelijk je eigen zender geworden, je bepaalt zelf op YouTube welke filmpjes je kijkt. Mensen raken er ook aan gewend dat als je bijvoorbeeld een boek bestelt op bol.com, dat er boeken en andere media worden aangeraden die jij vast ook ‘interessant’ vind. Veel mensen vertrouwen deze informatie. De wereld om je heen, lijkt ook om je heen te draaien. Alles draait om jou en jij stuurt alles aan, samen met al die nieuwe technologieën. Er lijkt een verband te zijn tussen de individualisering van het publiek en de nieuwe media. Mensen lijken haast wel te strijden om de gunst van de media; erg persoonlijke verhalen worden zomaar de openbaarheid in geworpen in talkshows als ‘Oprah Winfrey’ en ‘Dr. Phil’ en in programma’s als ‘De grote donorshow’. De media worden zelf steeds persoonlijker. Televisieprogramma’s zoeken deze persoonlijke benadering op, omdat hiermee de emoties van het publiek gevangen worden. Het lijkt tegenwoordig wel de enige manier om nog hoge kijkcijfers te halen.
‘Jezelf worden’ was het hoogste doel aan het eind van de twintigste eeuw.
Met de komst van de eerste personal computers konden we onszelf ontplooien. Maar wat heb je aan een nieuwe ‘ik’ als niemand het ziet?
Persoonlijke gevoelens worden niet meer verborgen voor anderen, maar juist uitdrukkelijk in de openbaarheid gebracht. Dit uit zich in bijvoorbeeld nationale rouwmanifestaties omtrent de dood van bekende Nederlanders, zoals Pim Fortuyn en Theo van Gogh. Mensen hebben de behoefte om deze emoties; woede en verdriet, publiekelijk te uiten.15 WEB 2.0
Langzamerhand lijkt het erop dat internet ook persoonlijker moet worden. In wat voorheen nog gezien werd als een universum zonder grenzen, wil de mens tegenwoordig zijn eigen stukje afbakenen. En internet is persoonlijk geworden. Door de technologische achtergrond en de cookies die op ieders personal computer opgeslagen worden, wordt het surfgedrag geregistreerd, wat zich uit in persoonlijke reclame en popup’s. Iedereen wil en kan zijn eigen website en profielpagina vormgeven. Toevallige ontdekkingen op internet worden steeds minder gedaan, omdat er steeds meer naar selecte favoriete sites gesurft wordt. ‘Vroeger’ ging je van hyperlink naar hyperlink en verbaasde je je over de massaliteit van de informatie. Tegenwoordig dwalen steeds minder mensen af, ze zijn gericht op zoek. Het nieuwe is ervan af, het is tijd om tot de kern te komen, zo lijkt het. Iedereen gebruikt een klein aantal favoriete sites die geregeld bezocht worden. De digitale afstandsbediening, speciaal voor jou, en door jou samengesteld.
Volgens de web 2.0. beginselen, overheerst niet het aanbod, maar de vraag, de uitgever bepaalt niet wat er te zien en te beluisteren is, maar de mediaconsument zelf. En de machine is niet degene die zo slim is, het is het netwerk van de gebruikers. De vraag van de gebruikers en de content van de gebruikers.
Internet wordt meer en meer vormgegeven door de gebruikers zelf. De macht in de media verschuift steeds meer naar de onpersoonlijke massa. En de ontwerper wordt de faciliterende kracht hierin.
Wat zijn de maatschappelijke gevolgen van de nieuwe media voor de samenleving?
Een goed voorbeeld hierbij zijn de projecten die Mediamatic Lab ontwikkelen.16 Mediamatic
Lab is een web 2.0-bureau gespecialiseerd in het ontwerpen en ontwikkelen van sociale netwerkprojecten, communities en koppelingen met de fysieke wereld. Zo biedt het project “Migration in Practice’ de consument zelf de kans om het project in te vullen en vorm te geven, door je eigen mening te verkondigen over migratie in het ‘gesloten’ Europa. Het is een experimenteel project, waarbij de gebruiker/consument/migrant zelf wordt uitgenodigd te participeren. Deze staat centraal, Mediamatic heeft ‘louter’ voor de structuur gezorgd.
In 2006 riep TIME-magazine de consument ‘YOU’ uit als ‘Person of the year’ (Afb. 13).
“Yes, you. You control the Information Age. Welcome to your world.”
“Who are these people? Seriously, who actually sits down after a long day at work and says, I’m not going to watch Lost tonight. I’m going to turn on my computer and make a movie starring my pet iguana? I’m going to mash up 50 Cent’s vocals with Queen’s instrumentals? I’m going to blog about my state of mind or the state of the nation or the steak-frites at the new bistro down the street? Who has that time and that energy and that passion? The answer is, you do. And for seizing the reins of the global media, for founding and framing the new digital democracy, for working for nothing and beating the pros at their own game, TIME’s Person of the Year for 2006 is you!” 17
De gebruiker, de consument, de internetter, de amateur-fotograaf, de blogger, de hyver, de gamer, laten allemaal zien dat internet massaal ontdekt is als sociale openbare ruimte. Jij en ik zijn het die volgens Time betekenis geven aan het grote onpersoonlijke web. Wij geven het met onze content, onze foto’s, muziek, teksten, films, een doel, een reden van bestaan, zo lijkt het.
YOU, de consument, de lezer, de gebruiker, heeft ook de grootste stem in het (digitale)
informatietijdperk van nu. Via een video op YouTube heeft TIME-magazine aan de lezers en kijkers gevraagd om een nominatie in te zenden voor wie de nieuwe ‘Person of the year’ moest worden. _
17 www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1570707,00.
html , Williams B., But enough about you.
Binnen een paar dagen waren er duizenden
video-reacties gekomen vanuit de hele wereld. Veel mensen droegen namen als Al Gore en Sasha Baron Cohen voor, en ook de YouTube-oprichters werden genoemd. Maar de redactie vond deze hele actie eigenlijk al de nieuwe winnaar onderstrepen; de consument zelf. Het actieve publiek had gesproken. Het actieve publiek wordt ook ingezet als ‘Curator for One Day’ in een tentoonstelling van Video Vortex.18
Tijdens de duur van de tentoonstelling wordt de hele collectie van meer dan 2000 videowerken van het Nederlands Instituut voor Mediakunst ter beschikking gesteld aan het publiek.
Op de website zijn fragmenten van 30 seconden van de werken te zien, om het hele werk te zien is een bezoek aan de mediatheek vereist. Door middel van een speciaal ontwikkelde interface kunnen tot maximaal zes videowerken worden geselecteerd voor vertoning op een door de curator zelf gekozen dag. De enige voorwaarde is dat de keuze inhoudelijk wordt toegelicht. De toelichting en de werken zijn dan een hele dag te zien voor de rest van de bezoekers. Hiermee wordt de bezoek er tegelijkertijd ook de curator van de voorstelling (Afb. 14).
_
Het wordt steeds moeilijker een onderscheid te maken tussen de reële en de virtuele wereld, omdat deze steeds meer in elkaar overlopen. Door de snelle communicatietechnieken is de grote wereld eigenlijk ‘het dorpsplein’ geworden. Sociale contacten onderhouden, liefhebberij, geld verdienen, het gebeurt allemaal digitaal en komen samen in de nieuwe media. Het internet heeft de gebruikers een groot bereik gegeven. Nu de aansluiting op het internet voor bijna iedereen een feit is, hebben mensen opeens de behoefte om iets van zichzelf aan de werkelijkheid toe te voegen, via de media. Techniek is daar alleen het gereedschap voor. De media en de maatschappij zijn daardoor ook steeds persoonlijker geworden. En heeft ons veeleisend gemaakt, we verwachten dat alles persoonlijk afgesteld is op onze wensen, wat we lezen, zien en horen. Er is minder controle als iedereen zijn eigen uitgever geworden is. De communicatieoverdracht is sneller geworden en zorgt voor generatieconflicten. Deze generatieconflicten laten zien dat er dus wel degelijk een verschuiving in de maatschappij gaande is, door de komst van de nieuwe media.
Wat zijn de maatschappelijke gevolgen van de nieuwe media voor de samenleving?
Afbeeldingen
_
Afbeelding 9
Het bewerken van een wikipedia-pagina is een eenvoudige handel-ing. De interface doet denken aan tekstverwerkingsprogramma’s als Microsoft Word.
nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Web_2.0&action=edit _
Afb. 8
Nieuwsbericht over de scholierenstakingen eind november 2007. www.bndestem.nl/
_
Afbeelding 10
Een gevisualiseerde ordening van bestanden die door middel van tags (kernwoorden) aan elkaar gekoppeld worden. Deze afbeelding is een visualisatie van een social bookmarking pagina, en is de manier waarop web 2.0 in elkaar zit
kevan.org/extispicious.cgi
Wat zijn de maatschappelijke gevolgen van nieuwe media voor de samenleving?
_
Afbeelding 11
10 x 10, door het gebruik van rss-feeds worden nieuws-thema’s door middel van tags en afbeeldingen in beeld gebracht. ‘Het complete nieuwsbeeld’, gegenereert vanuit verschillende nieuwswebsites. www.tenbyten.org/10x10.html
_
Afbeelding 12
Foto gemaakt met een mobiele telefoon door een ooggetuige van de metro-bomaanslagen in London, gepubliceerd op de website van de BBC.
news.bbc.co.uk/2/hi/in_depth/uk/2005/london_explosions/default. stm
Wat zijn de maatschappelijke gevolgen van nieuwe media voor de samenleving?
_
Afbeelding 13
Voorpagina van Time Magazine, met de aankondiging van ‘The Person of the Year 2006: YOU”.
_
Afbeelding 14
Het Video Vortex programma van 17 januari 2008, samengesteld door de gebruiker David Garcia. Hij heeft uit de enorme database van videofragmenten, een selectie van 6 video’s gemaakt, die die dag vertoond zullen worden.
41 De verschuiving van productie en consumptie door de komst
van nieuwe media.
_
DE VERSCHUIVING VAN PRODUCTIE EN
CONSUMPTIE DOOR DE KOMST VAN
NIEUWE MEDIA.
De democratisering van de beschikbaarheid van nieuwe media in de Westerse samenleving en de snelle technologische ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat iedereen zich bezig kan houden met het genereren van content, op persoonlijk en collectief niveau, dat gedeeld en verspreid wordt door internet. De gebruiker heeft ook een steeds grotere stem gekregen. Dit betekent dat er in verschillende professies steeds minder onderscheid gemaakt kan worden tussen maker en gebruiker.
MASSA CREATIVITEIT
De nieuwe media lijken te zijn gebaseerd op de collectieve kennis en de collectieve databases, en nodigen uit om te participeren. Power of the mass, the wisdom of the crowd, digg.com, Wikipedia, YouTube, Flickr.com. De toekomstige nieuwe media, als Microsoft Photosynth, zijn hier ook op gebaseerd. Ondanks dat het internet en de media steeds persoonlijker worden, wordt er tegelijkertijd veel waarde gehecht aan de collectieve kracht ervan. Juist door de snelle informatieoverdracht via internet kan informatie steeds sneller gedeeld worden. Op internet ontstaan talloze communities van enthousiaste gebruikers die samenwerken. Op het gebied van games bijvoorbeeld, en op het gebied van computersoftware.
In 1991 kwam een Finse computerstudent met een prototype van een zelfbedacht computerbesturingssysteem op de proppen. Hij zette de code hiervan op internet, en vroeg aan medeprogrammeurs om reacties en kritiek. Dit was het begin van Linux, een open source software product. Wat er vervolgens gebeurde, was een steeds effectievere, niet-commerciële samenwerking van talloze programmeurs die in hun vrije tijd via internet onderdelen voor Linux aandroegen en fouten uit het systeem programmeerden.19
_
19 nl.wikipedia.org/wiki/Linux
20 Vlemmings M., De beste stuurlui stappen aan boord, Items,
4 Momenteel zijn er ongeveer 20 miljoen mensen
die dit systeem gebruiken, in plaats van MacOS X of Windows. De gebruikers vernieuwen steeds het product zelf, zonder dat er grote marktonderzoeken gedaan hoeven te worden. Het product blijft up-to-date. Ook al is er maar minder dan 1 % van de Linux-gebruikers die ook echt meeprogrammeert, dat komt wel neer op een programmeerteam van 200.000 programmeurs. De meeste mensen die meeprogrammeren bij Linux zijn professionele programmeurs. Maar de mensen die bijvoorbeeld content creëren voor het spel Second Life, zijn meestal enthousiaste amateur-gebruikers, zonder technische opleiding of achtergrond. Door de betrokkenheid die ze voelen voor het onderwerp en de samenwerking, kunnen ze veel bereiken. En de vaak erg toegankelijke interfaces van benodigde software hiervoor, zorgen voor een lage drempelwaarde.
Dit actieve publiek is van groot nut voor de maatschappij, volgens de Britse onderzoeker Charles Leadbeater. Juist de betrokkenheid van de massa zorgt ervoor dat er vernieuwende producten ontstaan. Ook het ontstaan van sociale gemeenschappen, van mensen met dezelfde interesses, zorgt voor ideeënuitwisseling. Doordat er onderling vertrouwen ontstaat, nemen mensen sneller risico’s, wat weer leidt tot gedurfde ideeën. Leadbeater noemt deze groep: “pro-ams”, gepassioneerde amateurs die zich gedragen als professionals. Door het enthousiasme en de samenwerking van de massa, onstaat er een ‘creative collaboration’.20
Wat drijft deze enthousiaste amateurs om actief content te genereren?
Er zijn verschillende redenen te bedenken waarom mensen in hun vrije tijd, onbetaald aan collectieve initiatieven meewerken.
IDEALISME
Open source-initiatieven als Linux zijn niet alleen maar opgezet om een gebruiksvriendelijk systeem te zijn. Veel mensen participeren omdat ze juist de kracht van de massa, de gewone mens willen laten zien. Mensen die samenwerken kunnen net zo succesvol zijn als een grootmacht als Microsoft of Apple. Veel programmeurs krijgen een kick van een perfecte programmacode. Idealisme is dus
ook een drijfveer van de pro-am’s. Het is ook de verbondenheid met een soort tegencultuur. De passie om te laten zien wat de kracht van de massa is, zorgde ook voor andere open source-projecten op bijvoorbeeld medisch vlak. Non-gouvermentale organisaties pleitten voor andere ‘open’ manieren om goedkope medicijnen te produceren. Ook zijn er open-source religies opgestaan, waarbij de ‘volgers’ zelf hun goden, termen en aanhangselen kunnen creëren. Hoe meer mensen meeschrijven en meewerken, hoe beter. Of deze religies serieus genomen moeten worden, is de vraag. Het lijkt meer met idealisme te maken hebben, het alleen laten zien van hoe open-source werkt; het is nooit af. Zo lang de source ‘open’ blijft, is het aan verandering onderhevig en verschuift de inhoud (Afb. 15).
EEN STEM
Mensen zoeken betrokkenheid en binding bij symbolen die worden aangedragen door de media. Niet media die al bestaan, maar steeds meer bij zelfgemaakte creaties. Creaties die niet meer door hogere hand samengevoegd en ontwikkeld zijn, maar die zijn ontstaan uit de samenwerking van vele individuen. Deze symbolen zorgen voor een ‘stem’. Een stem die je kan zien als statussymbool. De zogenaamde burgerjournalistiek heeft door de komst van weblogs de lezer een stem gegeven, om te reageren, om terug te praten. En er wordt vaak vanuit gegaan dat de lezer ook nog gelijk heeft. Niet die ene lezer, maar alle lezers samen, de wisdom of the crowd, zoals bij digg.com. Dat de individuele stem verloren gaat in het collectief, lijkt de gebruikers niet te deren.
Het fenoneem mash-up, dat sinds de oprichting van YouTube een duidelijk podium heeft gekregen, is typisch een voorbeeld van enthousiaste pro-am’s die de nieuwe media uitbuiten (Afb. 16). Een mash-up is het opnieuw in elkaar mixen van bestaande geluids- en beeldfragmenten. Op internet zijn deze beelden en geluiden makkelijk te vinden bijvoorbeeld op YouTube of op weblogs, en met behulp van standaard movie-programma’s op je personal computer, zijn deze snel in elkaar te mixen. Het mixen van beeld en geluid is een creatieve aangelegenheid, maar ook een technische. Tot dus toe alleen maar voorbehouden aan mensen die op audiovisueel vlak bezig waren, en de televisie en bioscoop als podium hadden. Maar dit is nu een stem geworden voor het grote publiek.
De verschuiving van productie en consumptie door de komst van nieuwe media.
Vooral de jeugd gebruikt deze vorm van hergebruik en creativiteit. Zij zijn de groep die hier ook mee opgegroeid is, de internetgeneratie, de zapgeneratie, de googlegeneratie, de screenagers. Met andere woorden; de content-genererende generatie. De generatie die hun leven knippend en plakkend samenstelt. De filmpjes en creaties zijn supersnel te verspreiden over het internet via YouTube en Google, en roepen veel reacties op. Er onstaat dus een dialoog, tussen de generatie van nu en de wereld. Mensen die deze technologie en de digitale cultuur van deze generatie verwijt dat het ‘plat’ en zogenaamde ‘low-culture’ is, moeten inzien dat het iets van deze tijd is. De content voor de filmpjes ligt voor het oprapen op internet, en juist de drang om te communiceren drijft de makers. Mediaconsumptie lijkt gelijk te staan aan mediaproductie.
Het internet heeft als uitgever deze mash-up’s (en andere uitingen) een stem gegeven, die ver reikt. En het verbaast dan ook niets dat een bedrijf als HP, met haar ‘the computer is personal-campagne’, juist het fenoneem mash-up heeft ingezet om deze jongere generatie aan te spreken.
IDENTITEIT
Het produceren van persoonlijke media, komt ook tot uitdrukking in de personalisering van massaproducten om ons heen. Mensen willen graag investeren in producten of diensten die voldoen aan onze hoogstpersoonlijke voorkeuren. Standaardspullen willen we niet meer, overal moet onze eigen identiteit in doorschemeren. Mensen willen laten zien wie ze zijn, en daarvoor worden de media om ons heen gebruikt. Door bijvoorbeeld je eigen avatar te ontwerpen. Een avatar is de personificatie van jezelf in spelelement, bijvoorbeeld ‘het persoontje’ waarmee je spellen als Second Life bespeelt. Een avatar is een weerspiegeling van jezelf en dus uniek. Aan het creëren en aankleden van avatars wordt veel geld en tijd besteed. Een standaard avatar is nietszeggend, en getuigd van weinig creativiteit. Een eigen identiteit creëren, die anders is dan anderen, is belangrijk (Afb. 17). Deze identiteit willen we graag laten zien aan anderen. We downloaden niet voor niets onze eigen ringtone, apparaten die we nodig hebben worden steeds draagbaarder; de ipod, de pda, de laptop, zodat iedereen ze kan zien.
4 Een initiatief als NikeID speelt hier goed op in.
(Afb. 18) NikeID stelt gebruikers in staat zelf de kleuren van bestaande nike-sportschoen-modellen te kiezen. Ook verkopen ze sportschoenen die al jaren uit de winkels zijn, en alleen te koop zijn op NikeID.com. Een exemplaar waar er maar 1 van op de wereld is, spreekt veel mensen aan. Of dit nu een avatar of een sportschoen is. Het gegeven dat je je nikeschoen online kan ontwerpen heeft een erg lage drempelwaarde. Mensen halen letterlijk veel voldoening uit het feit dat ze inspraak hebben in het ontwerp van een product. Terwijl de producenten hier in eerste instantie hele ontwerpteams voor betalen. Als je dit als ‘normale’ burger gewoon zelf kan doen, is dat een grote individuele overwinning. En marketingtechnisch gezien ook nog goed voor de klantenbinding met het bewuste merk/bedrijf. Deze enthousiaste ‘burger-ontwerpers’ geven veel feedback terug en kunnen daardoor weer voor nieuwe innovaties zorgen op het gebied van productontwerp. Consumenten krijgen het gevoel profijt te halen uit het customizen van producten, terwijl de producten profijt halen uit het feit dat ze de producten (alsnog) verkopen.
De verschuiving van productie en consumptie door de komst van nieuwe media.
4 Afbeeldingen
_
Afbeelding 15
Spotprent van het Linux-pinguin logo, dat een ruit in gooit in het logo van Windows.
_
Afbeelding 16
Voorbeeld van een mash-up filmpje op YouTube, gemaakt door fans van de rapper Willie Wartaal, die een zelfgeproduceerd clipje hebben gemaakt bij hu favoriete track. In de lijst aan de rechterzijde, zijn nog meer verschillende video-versies van deze track te vinden. nl.youtube.com/watch?v=wxD2HkJtGXQ
De verschuiving van productie en consumptie door de komst van nieuwe media.
4 _
Afbeelding 17
Scherm uit het spel ‘Second Life’, waarbij je naar eigen wens je Avatar kan ontwerpen.
_
Afbeelding 18
Schermvoorbeeld van het NikeID-programma, waarmee je je eigen Nike sportschoen kunt ontwerpen
1 Wat is een amateur en wat is een professional?
_
4
4
WAT IS EEN AMATEUR EN WAT IS EEN
PROFESSIONAL?
Karl Marx voorzag de kracht van de enthousiaste amateur al zo’n 150 jaar geleden21. Hij schreef in “De
Duitse Ideologie” (1845-1847) over arbeid, dat in plaats van geforceerd en zwaar werk, zou overgaan in zelf geïnitieerd werk. Hij had het over een communistisch systeem waarin iedereen zelf zou kunnen kiezen in welk werkveld ze wilden werken. Dat mensen zelf hun tijd konden indelen, en konden vissen of jagen zonder echt een professionele visser of jager te zijn. Hij plaatste dit beeld al in de toekomst, waar hij voorzag dat de technologische en materialistische vooruitgang meer plaats zou maken voor andere activiteiten.
Dit sluit goed aan bij wat er nu aan de hand is. Mensen hebben vrije tijd en delen die in zoals ze willen. De technologische ontwikkelingen, op het gebied van nieuwe media, hebben ervoor gezorgd dat steeds meer mensen zich kunnen bezig houden met activiteiten die tot voorheen alleen aan professionals voorbehouden waren. Het feit dat deze openbaar gemaakt worden is door de komst van de nieuwe media enorm versterkt. We zijn gewend geraakt aan de collectieve kennisbouw op internet. De stap je eigen beelden, verhalen en video’s te delen met de wereld is steeds minder groot. De macht in de media is verschoven naar de onpersoonlijke massa, van de producent naar de consument. Mediaconsumptie is verschoven naar mediaproductie.
_
21
www.marxists.org/nederlands/marx-engels/1845/duitse_ide-ologie/index.htm
Maar als iedereen zijn eigen fotograaf kan zijn,
dan is een professionele fotograaf toch eigenlijk niet meer nodig? En als iedereen zijn eigen webontwerper kan zijn, dan is een professionele webdesigner toch ook niet meer nodig? Iedereen zou deze vragen met een negatief antwoord beantwoorden. Want natuurlijk is er een groot verschil tussen een amateur en professional. Dat iedereen zijn eigen uitgever kan zijn, wil niet zeggen dat iedereen ook evenveel te vertellen heeft. Maar watis een amateur en wat is een professional?
FINANCIEEL CRITERIUM
Het grootste verschil wat vaak aangehaald wordt, is het gegeven of iemand geld verdient met zijn of haar vaardigheden. Dan hangt de definitie van een professional dus af van een economisch criterium. ‘Can you make a living out of it?’ Dit heeft ook te maken met de mate van serieusheid. Als je serieus een professie beoefent dan wil je hiervoor beloond worden, dan wil je er geld mee verdienen. Zo niet, dan is het louter liefhebberij te noemen.
Maar dan zou je alle creativiteit op internet meteen al amateuristisch kunnen noemen. Filmpjes op YouTube, schoenen ontwerpen op NikeID, wiki-pagina’s, het merendeel van de weblogs, niet betaald, dus amateuristisch? Dit criterium is wat te kort door de bocht. Hoeveel professionele kunstenaars zijn niet na hun dood pas bekend geworden, terwijl ze in hun leven niets verdienden? Niet iedere weblog op internet bevat louter onzin, internet is nu juist een podium met een lage drempelwaarde om op te publiceren en te creëren, en dat meestal onbetaald. En dit podium kan leiden tot de doorbraak van verborgen talenten.
TALENT
Er is dus nog een ander belangrijk onderscheid tussen een amateur en een professionele ontwerper, een erg belangrijke factor in ieder vakgebied; de aanwezigheid van talent.
Talent kan zich op verschillende gebieden uiten; op het esthetische vlak, weloverwogen keuzes kunnen maken in vorm, typografie en compositie. En op het vlak van communicatie; de juiste middelen weten te gebruiken om een boodschap helder over te brengen. Met alleen talent ‘kom je er niet’. Talent is niet iets wat je kan leren, talent kan wel verder ontwikkeld worden door het volgen van een opleiding of zelfstudie. Een ontwerpopleiding is een juiste plek
zijn voor een talentvolle student om zijn talent te ontwikkelen. Het beleven van wat ontwerpen is en hierover nadenken, is erg belangrijk in het begrijpen van wat ontwerpen precies inhoudt.22 En daar kan
een opleiding bij helpen, bij de bewustwording van de definitie van het vak.
OPLEIDING
Een ander belangrijk onderscheid is het feit of iemand een opleiding gevolgd heeft voor een bepaalde professie. Dit staat voor een serieuze aanpak, met de bedoeling hier later fulltime mee bezig te gaan zijn.
Op een ontwerpopleiding leer je naast de historische kennis van het vak, ook hoe precies om te gaan met de technologische middelen die je tot je beschikking hebt. Juist door de algemene beschikbaarheid van ontwerpsoftware is dit heel belangrijk. Technologische kennis alleen is niet genoeg. Je leert tijdens een opleiding hoe je deze communicatietechnieken kan inzetten om de beoogde ontwerpboodschap over te brengen. Vervolgens leer je een professioneel ontwerperstandpunt te bepalen, zodra je op de hoogte bent van je eigen kwaliteiten en de ontwerpwereld om je heen. En zodat je als je bent afgestudeerd als een zelfstandige professionele ontwerper aan de slag kan.
TECHNISCHE KENNIS
Tot aan het begin van het tijdperk van de nieuwe digitale media, was het bezit van technologische kennis een duidelijk verschil tussen professional en amateur. En een opleiding stond gelijk aan het opdoen van deze technologische kennis. Voor het vak grafisch ontwerpen betekende dat kennis van het ontwikkelen en publiceren van grafisch werk. Met andere woorden het werken met opmaakprogramma’s en letterontwerp-software en kennis van het drukproces. Door de komst van de nieuwe media is het publiceerproces erg vereenvoudigd; het internet is een uitgever op zichzelf geworden. Iedereen is in het bezit van internet en een huis-tuin- en keuken-kleurenprinter. Je hebt geen drukker en/of uitgever meer nodig om je grafische kunsten wereldwijd te maken, je print het zelf uit of upload het op internet. Ook drukwerkvoorbereiding ligt binnen ieders bereik tegenwoordig. De jonge generaties zijn opgegroeid met de computer, ze beheersten Microsoft Word al bijna voordat ze konden schrijven. Het leren
