ONTWERPEN.
worden.29 Een mash-up van de slogan zou tot het
volgende leiden: het medium is een boodschap, de boodschap vormt het medium; het medium masseert de boodschap, en andersom. De grafisch ontwerpers van nu, moeten op de hoogte blijven van de nieuwe media, weten wat ze kunnen en hoe ze werken. Juist nu, terwijl de nieuwe media de oude doet herbezinnen, is het ook tijd voor de grafisch ontwerper om over zijn rol na te denken. Is de ontwerper van een uitvoerder een denker geworden? Van een autonome positie naar een faciliterende positie gegaan?
HERDEFINITIE GRAFISCH ONTWERPEN?
Zijn auteurschap is aan een herdefinitie onderhevig. Wat we in voorgaande hoofdstukken gezien hebben is dat door de technologische ontwikkelingen van de nieuwe media een nieuwe generatie is opgestaan, die het grensgebied van de professional en de amateur is overschreden. Een nieuwe mediaconsument, die de traditionele beeldcultuur en de maatschappij drastisch veranderd heeft. Maar ook hebben de nieuwe media het vakgebied van het grafisch ontwerpen uitgebreid tot het ontwerpen van interactieve media. Nieuwe media hebben heel andere kwaliteiten dan de oude media, ze zijn multimediaal en complex.
Zo lijkt dus ook de term grafisch ontwerper verouderd te zijn, zoals de oude analoge media zelf. Door de ontwikkeling van nieuwe, digitale media is de grafisch ontwerppraktijk verschoven naar een grotendeels digitale ontwerppraktijk. De computer werd een van de visuele middelen waarmee ontwerpen tot vorm omgezet werden. En er zijn talloze nieuwe communicatiemiddelen bijgekomen die de ontwerper nieuwe mogelijkheden heeft gegeven tot het oplossen van problemen en het ontwikkelen van ideeën.
Deze ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat de grafisch ontwerper zich aan het ontwikkelen is tot een ontwerper en vormgever van informatie in een ruimere zin dan alleen van gedrukte media. Hugues Boekraad vroeg zich in zijn artikel ‘de rol
van de grafische ontwerper in de publieke sfeer’ gepubliceerd in 1993 af; “of vormgeving meer kan zijn dan een stroomlijning van communicatie die vanuit het systeem en macht wordt gestuurd.”28
Dit is een vraag die 15 jaar geleden is gesteld. Het antwoord op deze vraag nu zou zijn: ja, de ontwerper moet steeds meer rekening gaan houden met de consument. Die individueel en collectief aangesproken wil worden. Rechtlijnige communicatie is veranderd in een dialoog tussen de gebruiker en de ontwerper. De gebruiker produceert en publiceert ook steeds meer.
Boekraad concludeert in hetzelfde artikel dat het werkterrein van de grafisch ontwerper een publieke sfeer is die zelf steeds voortdurend opnieuw ontworpen moet worden. Net zoals de definitie van het grafisch ontwerperschap zelf.
Volgens design-criticus Max Bruinsma, moeten de ontwerpers van nu moeten beseffen dat in deze hedendaagse multimedia omgeving de verhoudingen tussen inhoud, vorm en medium niet meer in de aloude bekende slogan “The medium is the Massage/Message’ van de Canadese mediafilosoof Marshall McLuhan, is vast te stellen. Deze slogan is net als de maatschappij en de definitie van de grafisch ontwerper, aan een herdefinitie onderhevig en kan vanuit verschillende kanten bekeken _
28 Boekraad H. (1993) Rol van de grafische ontwerper in de
publieke sfeer
29 Bruinsma M. - Een ideaal ontwerp is nog niet 30 Zijlstra S. (mei 2007) Vormgeving in het tijdperk van de
chaos – MORF # 6
6 Grafisch ontwerpen maakt deel uit van de complexe
communicatieprocessen in de maatschappij en kan hiervan dus niet los gezien worden. De maatschappelijke context waarbinnen grafisch ontwerpen zich afspeelt is de laatste jaren dus onderhevig geweest aan vele (technologische) veranderingen. Als grafisch ontwerpen nog van betekenis wil blijven, moet ze zichzelf herdefiniëren. En dat begint bij een naamsverandering. Een ontwerper geeft vorm aan visuele communicatie. ‘Ontwerper van visuele communicatie’ bedekt een veel groter gebied dan ‘grafisch ontwerper’. De opkomst van de beeldcultuur hangt nauw samen met de nieuwe media. Beelden zijn steeds belangrijker geworden in de visuele communicatie. Mensen reageren veel anders op tekst en beeld dan wat decennia geleden. Mensen zijn gewend aan het zelf genereren van beelden, door de opkomst van digitale video- en filmtechnieken. De niet-ontwerper houdt zich ook bezig met tekst en beeld en denkt na over de compositie ervan, bijvoorbeeld in computerprogramma’s als Microsoft Word, of bij het vormgeven van hun eigen weblog of profielpagina. Veel mensen hebben bijvoorbeeld een Flickr. com-account waar ze hun zelfgemaakte foto’s op uploaden.
Zoals blijkt uit de nieuwste media zoals Microsoft Photosynth, zijn deze databases met informatie, bestanden, foto’s en tag’s een belangrijke bron voor de nieuwe media. De manier waarop ze gecreëerd worden is een samenspel van vormgeving, techniek en gebruik. En wordt niet zoals in de oude media op een bepaald moment gefixeerd, het blijft in beweging. Door de digitale technieken is tijdsgebondenheid komen te vervallen, alles blijft in beweging. En dat is een belangrijk gegeven voor de ontwerper van visuele communicatie. Om deze databases en chaos inzichtelijk te maken, moet de ontwerper zich bezig gaan houden met het structureren van informatie. Niet direct met het voeren van controle. De jongste generatie geeft zich juist over aan de onvoorspelbaarheid en de chaos, ze verzetten zich tegen sturing en manipulatie.30
Controle voeren is iets wat in de oude media de overhand had, maar de ontwerper van nu zal steeds meer onzichtbaar zijn veelzijdigheid moeten inzetten om structuur te creëren in deze chaos.
Dit is een enorme verbreding van het toepassings- gebied van grafisch ontwerpen te noemen.
Door de komst van de nieuwe media, de
toenemende globalisering, is het grafisch ontwerpen vooral ‘sneller’ geworden. Informatie verplaatst zich immers snel over de wereld, visuele communicatie heeft een steeds breder bereik door de komst van satellieten en internet.31
Juist in deze multimediale wereld, waar de opkomst van de nieuwe media verschillende disciplines aan elkaar gekoppeld heeft, zoals beeld, tekst, typografie, beweging, geluid, video, animatie en illustratie is er behoefte aan een ontwerpersrol die dit alles in goede banen leidt. En die het verschil tussen de amateur en professionele ontwerper (weer) duidelijk maakt. Deze verschuivingen in het vak zorgen er ook voor dat ontwerpopleidingen hun leerplan zullen moeten herdefiniëren willen ze nog aansluiten op de professionele beroepspraktijk. Er zal bijvoorbeeld vaker samengewerkt moeten worden met andere richtingen, zoals ruimtelijk ontwerp en interactie ontwerpen. Op deze manier blijft de ‘nieuwe afgestudeerde ontwerpprofessional’ meteen goede aansluiting vinden met het werkveld.
_
Ontwerper van visuele communicatie zou dus een betere benaming zijn dan ‘grafisch ontwerper’. Omdat het grafisch ontwerperschap onder de invloed van nieuwe media en technologische ontwikkelingen aan zoveel veranderingen onderhevig is, omhelst deze brede term het gebied veel beter. Grafisch ontwerpen gaat verder dan gedrukte media, bevind zich steeds vaker op het gebied van interactieve media. Structuur, routing, flexibiliteit zijn nieuwe begrippen die de nieuwe grafisch ontwerper beschrijven. Deze verschuivingen in het vak zorgen ervoor dat de rol die de ontwerper inneemt in de maatschappij veranderd. De herziende ontwerprol zou al op de ontwerpopleidingen geïntroduceerd moeten worden, om aansluiting met de beroepspraktijk en de toekomst te behouden. Maar wat houdt deze herziende ontwerprol dan in?
6