VAN AFRIKAANSSPREKENDE LAERSKOOLKINDERS IN JOHANNESBURG~ VANAF AGT JAAR TOT VEERTIEN JAAR.
DEUR
P.J. VENTER~ B.Sc., B·.ED. VOORGEL£ TER· VERVULLING VAN DIE VEREISTES VIR DIE GRAAD
UAGISTER EDUCATIONIS,
IN DIE FAKULTEIT OPVOEDKUNDE,
POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT VIR C.H.O. POTCHEFSTROOM.
Die doel van hierdie ondersoek is· in die eerste plek ®' vas te stel hoe die plekbegrip by die kind ont- -wikkel, watter faktore die ontwikkeling daarvan beinvloed en om lig te werp op die probleme waarmee die onderwyser te kampe het op die besondere gebied. Om hierdie rede moes •n verteenwoordigende groep laerskoolkinders aan die
toets onderwerp word, 'n taak wat onmoantlik aangepalc kon word sander die medewerking van die hoqfde en pe r-soneel van die skole wat deur die ondersoeker uitgesoek is vir sy doel. Daarom is dit vir my 'n behoefte van die hart
om
die vier hoofde en drie-en-dertig personeellede van die betrokke skole te bedank vir hulle onbaatsugtige hulp met die beskikbaarstelling van die leerlinge en die afneem van die toetse. Ook bedank ek graag vir mnr. C.A. Pratt, hoof-landmeter van Kroonmyne vir hulp verleen met die nasien van sommige vrae wat beantwoord is deur •n groot aantal proefpersone wat in huise van die betrokke myn woon. 'n Woordjie van waardering oak aan mnr. P. Leutscher, landskap-argitek van die Johannesburgsestads-raad, vir die beskikbaarstelling van kaarte van die sta~ se munisipale gebied, waaruit ek besonderhede kon bekom by die nasien van 'n aantal van die vrae.
Ten slotte my opregte dank en waardering aan my promotor, prof. dr. H.J.J. Bingle, na wie ek altyd met A1e grootste vrymoedigheid kon gaan vir hulp en leiding. Sy vriendelike re.ad en aanmoediging was vir my onontbeer-lik.
Waa.r die plekbegrip en ruimte-orientering in n~ue verband staan met die onderwys van Aardrykskunde, wil die
die verhandeling mag bydra tot 'n verbetering in die metodiek van onderwys van Aardrykskunde.
HOOFSTUK 1.
BLADSY OOR DIE WERK VAN ANDER ONDERSOEKERS.
1. Inleiding.
2. Bestaande toetse op die gebied van die plekbe-· grip en die bevindinge.
HOOFSTUK 11.
l
8
l. Die doel van hierdie ondersoek. 22
2. Funksie van die skaal. 24
3. Die samestelling van die skaal. 25 A. Keuse van die vorm van die skaal. 25 B. Opstelling van die inhoud van die toetsskaal. 28 C. Prosedure van toediening van die skaal. 34
4. Meting van die plekbegrip. 39
A. i. Die proefnemers. 39
ii. Die proefpersone. 40
B. Resultate en bespreking daarvan 45 i. Tentatiewe leeftydsnorme van die skaal
as geheel. 46
a. Geslagsverskille in gemiddelde
persen-tasies. 46
b. Verskille tussen gemiddeldes van
opeen-volgende leeftye van seuns. 50 c. Verskille tussen gemiddeldes van
opeen-volgende leeftye van meisies. . 52
d. Algemene opmerkings. 56
ii. Tentatiewe norme en ontleding van die
af-sonderlike toetse van die skaal. 58 a. Norme vir leeftye en geslagsverskille. 58
b. Gegewens omtrent nul-, vol- en
·hoogste punte. 76
c. Algemene opmerkings. 82
d. Verwarring van rigtings. 84
e. Korrelasie van afstandstoetse met
rig-tingstoetse, d.w.s. hulle koherentheid. 89
c.
Omgewingsfaktore en hulle invloed op dieont-wikkeling van plekbegrip.
i. Selfstandige beweging van kinders in en buite hulle stedelike omgewing.
a. Beweging te voet.
b. Omvangryker beweging met munisipale vervoer en te voet.
c. Beweging per fiets.
90
90 90
101 103 ii. Gevalle van proefpersone wat verdwaal het •. 107 iii. Vergelyking van prestasies van proefpersone
met en sander motorvoe~tuie.
iv. Korrelasie van die skaal met die aantal plekke deur proefpersone besoek.
D •. Geldigheid en standaardisering van die toets-skaal. i. Geldigheid. a. Objektiwiteit. b. Betroubaarheid. c. Diskriminasie •. d. Rewersie. ii. Standaardisering. E. Samevatting en gevolgtrekkingso 111 113 113 113 114 114 114 115 117 118
HOOFSTUK 111.
OPVOEDKUNDIGE GEVOLGTREKKING-8 EN IMPLIKASIES. 122
BIBLIOGRAFIE.
134
BYLAE A. i
BlLAE B. :)C
Nr. BLADSY 1. VOORSTEDE EN BUITES~CEDELIKE GEBIEDE MET
DIE AANTAL PPEo WAT UIT ELK GETOETS IS. 41 11. VERSPREIDING VAN PPE. OOR SKOLE EN
LEEFTYE. 43
111. VERSPREIDING VAN PPE. OOR LEEFTYE EN
STANDERDS. 44
lV. VERSPREIDING VAN PPE. OOR LEEFTYE EN
STANDERDS: PERSENTASIES. 44
V. GEMIDDELDES EN STANDAARD AFWYKINGS VIR
LEEFTYE. 46
Vl. GEMIDDELDE PERSENTASIES VAN SEUNS EN
BE-TROUBAARHEID VAN DIE VERSKILLE. 51 Vll. GEMIDDELDES VAN MEISIES EN
BETROUBAAR-HEID VAN DIE VERSKILLE. 53
Vlll. LEEFTYDSNORME VIR DIE TOETSE AFSONDERLIK 58 lX. 'N VERGELYKING TUSSEN DIE GEMIDDELDE
PRESTASIES OOR VRAE OOR AL DIE PLEKKE IN TOETS 4 EN OOR VRAE IN TOETS 4 OOR PLEK-KE WAT DEUR PPE. BESOEK IS.
x.
DIE KIND SE BEGRIP VAN RIGTINGST.o.v.
HOMSELF, SY ONMIDDELLIKE OMGEWING EN NATUURVERSKYNSELS.Xl. 'N VERGELYKING TUSSEN GEMIDDELDE PERSEN-TASIES BEHAAL IN DIE VOLLE TOETS 5 EN PLEKKE IN TOETS 5 DEUR PPE. BESOEK.
Xll. 'N VERGELYKING TUSSEN DIE PLEKBEGRIP VAN SEUNS EN MEISIES VAN OMLIGGENDE EN
AFGE-60
62
65
LEE LANDSTREKE. 69
Xill. PLEKBEGRIP VAN SEUNS EN MEISIES SOOS
XlV. PERSENTASIE NULPUNTE VIR VERSKILLENDE LEEF-~
TYE IN AFSONDERLIKE TOETSE • . . XV. PERSENTASIE \7
QLPUNTE V:'.:rt VERSKILLENDE LEEF-TYE IN AFSON::JERLlKE.
XVl. HOOGSTE P. . ERSENTASIE BEHAAL IN ELKE TOETS DEUR AFSONDERLIKE LEEFTYDSGROEPE.
XVll. GEUIDDELDE PERSENTASIES ~EUR SEUNS EN MEI-' . '
SIES BEHAAL IN GEOGRAFIESE; AFSTANDS- EN RIGTINGSTOETSE. ' ·,
XVlll. PERSENTASIE SEUNS EN MEISIES WAT IN TOETS 3 VOLPUNTE BEHAAL HET EN S.INVOLLE EN SINLOSE VERWARRINGS. GE.MAAK HET • . '. .
•• _'.i
XlX. AANTAL SEUNS EN MEISIES BY WIE SINVOLLE VER-t . . '
. WARRINGS VOORGEKOM H;E.T, UET DIE RIGTING?
I .. ' ~
. ' .
WA.ARIN' HULLE GEKYK HET EN,DIE MATE VAN
v;ER-WARRING; .. ' ,
. ... ·
.
..
. .xxa.
~ERSENTAS!E SEUNSWAT
ALLEEN" PLEKKE ~N HUL~;XXb.
PERSENTASIE SEUNS WAT NOG NIE DIE PLEKKE' ..
ALLEEN BESOEK HET NIE, MAAR WEET HOE OM .· DAAR TE KOM.
XXla. PERSENTASIE UEISIES WAT ALLEEN PLEKKE IN
77 77
78
83 8587
92 92HOLLE ONMIDDELLIKE OMGEWING BESOEK HET. 95 X.Xlb. PERSENTASIE MEISIES WAT NOG NIE DIE
PLEK-KE ALLEEN BESOEK HET NIE, MAAR WEET HOE
OM
DAAR TE KOM.Xl.la. PERSENTASIE SEUNS EN MEISIES WAT GEORIEN-TEER IS T.o.v. PLEKKE IN HULLE ONMIDDEL-LIKE OMGEWING.
Kllb. PERSENTASIE SEUNS EN MEISIES WAT GEEN BE-GRIP HET VAN DIE LIGGING VAN PLEKKE IN
95
HULLE ONMIDDELLIKE OMGEWING NIE.
XXlll. PERSENTASIE PP
E. WA
T DIE LIGGING VAN AL
SES PLEKKE KE
N E
N
D
IE
W
AT MINDER AS SES
97
PLEKKE KEN. 98
XXlV. VERSKIL TUSSEN SEUNS EN UEISIES IN DIE
PLEKKE
W
AT HOLLE BESOEK.
100
X.XV. PERSENTASIE SEUNS EN MEISIES WAT ALLEEN
VAN HOLLE HUI SE AF STAD TOE GAAN.
102
X.XVl. PERSENTASIE SEUNS EN MEISIES MET FIETSE,
EN GEMIDDELDE EN VERSTE AFSTANDE GERY.
104
X.XVll. PPE. WAT VERDWAAL HET, UET METODES VAN
ORIENTERING.
111
X.XVlll. GEMIDDELDE PERSENTASIES VAN PPE. UET EN
SONDER
M
OTORVOERTUIE.
112
XXlX. DISTRIBUSI
E
VAN PPE. VOLGENS LEEFTYD EN
PRESTASIE.
115
FIGURE.
Nr.
1. DISTRIBUSIE VAN PPE. VOLGENS PRESTASIE.
BLADSY
1161. Inl~,!ding, Die probleem va.n plekbegrip by die mens en by die kind in die besonder.
Met sy geboorte word die mens in di e ruimte van die heelal geplaas en meer spesifiek in 'n r~imte op die aardbol. Die pasgebore baba is nie slegs onbe111.rus van sy
eie bestaan nie , maar is ook onbewus van die voon·rnrpe
wat om horn bestaan. Gevolglik is hy onbewus van die
ruimte en alle voorwerpe wat deur die ruimte ingesluit word. Die klein kindjie bly egt er nie vir lank in hier-die toestand nie, want as hy i n die wereld kom, beskik
hy oor bepaalde verrnoens wat in 'n staat van onrypheid verkeer, maar wat met verloop van tyd t ot rypheid moet en sal ontwikk~l. Een van die primere vermoens wat by die kind aangetref word, i s di e ruimtefaktor.
hJami e Phipps Clark1) vat die vermoens kortliks SOOS
volg saam: ,,.In a factorial analysis of t est reeul t s from
a battery of verbal, nwnerica.l, and visual tests, Thur-stone and Thurstone isolated six primary abilities. They are defined as:
1)
the verbal factor ••••2)
the wordfluency factor. • • • 3) the space factor S (p,re sent in any task in which the sub)ect @anipulates an •bject imag
in-ally in two or three dimensions);
' 4) the number factor
5) the 1nemori zin.g factor •••• 6) the inductive factor ••••• "
Hieruit blyk di~ dat die ruimtefaktor aangetref
---1)
Clark,M
.F.
"Changes in primary mental abilities with age, ·11 p.5.
word, sodra die indiwidu homself of eni~e ander voor~erp in twee of drie dimensies beweeg. Di~ bedoel nie dat die beweging altyd in werklikheid moet plaasvind nie. Die
beweging mag ook p~aasvind in die verbeel ding van die
persoon. As ek byvoorbeeld wil vasstel Bat cl.i e eSsta.nd tussen my huis se voorhekki e en my buurfilan s'n is, gaan ek nie elke keer die afstand aftree nie, maar ek kan die
afstand in my verbeelding sien en daa.rvolgens my
bere-kening of skatt ing oaak. Sintuiglike waarme1iling word dus vervang deur waarneming in die verbeelding.
Voordat die mens egter 'n voorwerp in sy ve
rbeel-ding in die heelal kan sien, gaan hy deur 'n hele aantal ontwikkelingstadia wat direk betrekking het op die ruirn -tebegrip. Hierdie ontwikkeling i n die sin vir ruimte staan oak in direkte verhouding tot die ouderdom van die
kind. Die ontwikkeling van die kind se sin vir ruirute is intellektueel van
a~
rd
en Anastasi1) het met toetse be -wys dat dit 'n hoe l{orrelasie (.557) toon met redenering. Andersyds i s daar maar 'n geringe korrelasie tussenruihlte-orientering en geheue
(.14).
IIieruit kan ans af -lei, dat die ontwikkeling van die kind se orientering indie heelal nie bevorder kan word deur geheue- oefeninge in di~ verband nie,maar eerder deur dit in verband te bring met die h~er geestesverruoens.
Ondcrsoek deur Louise Bates en Janet 1earned2) het
l) Clark, M.P. op. cit . pp. 5-15.
2,
Bates, L. en Learned, J. "The development of ve~bal ized space in the young child," The Journal of Genetic Psychology, L.XXII (Maart 1948) pp. 63-84.vasgestel dat standhoudende neigings sig openbaar in die
ontwikkeling van die sin vir ruimte by die jong kind. "The more common concepts of spece seem to come in at about the same relative age for most children and in a rather definite order ••••• Outstanding is the marked spurt in the space concept at 2! years.111
)
Die doel van die bespreking tot dusver was om 'n duidelike beeld te probeer gee vnn die ontstaan van die ruimtebegrip by die kind. Ons wil dit egter dadelik duidelik stel dat ruimtebegrip en plekbegrip, die pro-bleem waaroor hierdie verhandeling gaan, nie verwar moet word nie. Die r10ord 11ruimte11 omva.t baie meer as die
woord 11plek". So kan ans s@ dat elke indiwidu en elke
voorwerp in die ruimte of heelal bestaan, maar det elke
indiwidu en voorwerp 'n plek in die ruimte of heelal in-neem. Daar is egter 'n noue verband tussen ruimtebegrip
en plekbegrip. Volgens Edith Meyer2) is daar geen ruimte onafhanklik van voorwerpe nie. Ons kan geen begrip vorm van ruimte, as ons nie twee of meer voorwerpe in hulle
ruimteltke verband sien nie. Alle voorwerpe is geleti in
die ruimte of heelal en word gesien ten opsigte van hulle afstand en rigting van mekaar. Die twe6 faktore ,,.afstand 11 en urigting", bepaal die be grip va.n ruimte,
sowel as die plek van elke voorwerp ten opsigte van 'n ander. Ons kan 'n enkele voorwerp in die ruimte sien, maar ans kan nie die omvang van die ruimte waarin so 'n voorwerp is, vasstel sander dat ons die voorwerp in
1) Bates, L. en Learned, J. op. cit. pp. 63-64.
2) Meyer, E • .,Comprehension of Spatial Relations in
Pre-school Children," The Journal of Genetic Psychology,LVII
verband sien met een of meer ander voorwerpe nie. Die
voorwerp se plek kan alleen bepae.l word wanneer ons die
bepaalde voorwerp sien ten opfigte van onsself of van
andt r voorwerpe. Dan kan ons
s
G
dat di e voorwerp 'n se-kere afstand van ons of van ander voorwerpe af is en dat
dit in 'n bepaal de rigting van ans of van di e andcr voo
r-warpe af is.
Die mens is vir sy bestaan afhanklik van sy besef,
bewustelik of onhevrustelik, van sy plek in die heelal.
Hy kan egt<'Jr slegs sy besef van plek ontwikkel uit sy
besef van afstand en rigting. Elke mens moet gedurig
weet waar hy is, m.a.w. hy moet weet hoe ver hy van be
-paal de bekende voorw<'.1rpe i n sy onmiddellike of vrye omge
-wing is en in watter rigting hy van daardie bekende
voorwerpe i s. Sodra hy onbekend is met dic:: twee fnktore ,
word hy b6wu.s da.t hy verdwaal het.
Van wat ter voorwerpe maak die mens nou. gebru.ik om
sy posisie of plek in di e heelal te bepael? Volgons Carr1) rnaak ans .gehru..ik van die hemelru.im, die sterre,
die topografie van ons omgewing, _huise, borne, ens.
Sander 'n begrip van die ligging en voorkoms van hierdie
dinge en voorwerpe, het die mens geen begrip van sy eie
plek in die heelal nie en sal hy du.s in 'n voortdurende
toestand van verdwaaldheid verkeer. Wat die voorkoms van voorwerpe betref,
sa
Carr: «There is no clearcutdist-inction between perceiving the nature of an object and
perceiving its spatial attributes. Our perception of the
locality c:md size of an object is often determined by
our knowledge of what it is, and our knowledge of the
1) Carr, H.A. An introduttion to space perc0pt ion, pp.16
nature of the object is often based u~on its location,
its shapEj, or its pattern characteristics. 111 )
Die lokeli teit of plek va~ 'n voorwerp i s volcons
Carr net so 'n eienskap van di e ruimtehoedani<;hE::cl& vci.n
daardie bepaaldc voorV'erp os byvoorbecld sy grootte ,
vorm, stabiliteit of beweeglikheid.
11Loca.lization," se Carr, 11i s a relative ten1. An object by itself has no locality. In locali zing an object
we perceive its spatial relati on to some other object
regarded as a standard of reference. The object selected
as the standard of r6ference will vary wi th
circum-stances. We may be interested in defi ning the posi ti on
of one environmental object to anothur - the position of
the sun relative to the horizon o.nd t he zenith f or exar.iple. 112 )
Ons het dus hihr te doen met di e ruimt E::like v~r
-band tussen die pursoon of organisme en een of and6r voorwerp in sy orngewi ng, en di e posisie van enig8 een van die t wee mag gestel word in verhouding tot di e ander, as die uitgangspunt. Sodra 'n pcrsoon Vt rdwaal , word hy gBdwing om sy posisie met betrekking tot een of ander
objektiewe voorwerp te bepas.l. "'For the most part how
-ever, we take our own position for granted and perceive
the position of objects relative to ourselves as the
standard of reference. It i s this (latter) problem that
is usually treit~d undEr the t opic of the perception of locality. With the subject as the point of ref0rence, al~ possible positions of an object can be described in
1) Carr, IL A. op. cit. p.2.
t erms of the two cat c=:gorits of distanc0 snd dirsction."l) En hier het Carr i n kort di e probleem van hierdie ondnrsoek saamgevat. As di~ kind dan gonedm word es ui t-gangspunt, of soos Carr dit no0m "the point of r0fcr0nce," ho6 ontwik!<::ul sy begrip var: sy eia plc.~k mtt b0t rd:lcing tot die nardbol waaro~ hy t~~~-g en wat ter b0~rip het hy
van plekke gelee i n sy onmiddel likt; en -.,-vyere omgewing met betrekki ng t ot hulld rigting en afstand van horn af? Die kind kom daagliks direk en indir(:;k in aanraking mut pl ekke naby horn of ver van horn af. Kan onR aanvaar dat di~ kind se pl ekbegrip dour Vt rskillGnde stadia ontw ik-kel en hou dit enige verband m0t sy kronologi~se oudt
r-d om? Watter fakt ore beinvloed die ontvrikkeling van di e
plekbegrip?
Volgens Carr2) i s die plekbegrip g0baseer op sin -tui glike waarneming. Ons l eer voorwerpe en hulle posisie met betrekking tot ons en t ot mekaar ken deur die
visuele, ouditiewe en tassintuie en deur beweging. Elek -begrip i s dus gebaseer op senso-motoriese waarneming.
Die sintuie ko-ordineer met mekaar om die begrip vas te
1§, maar wanneer een van die cintuie ontbreek, kan ons nag van die ander gebruik mask oo onsself te ori~nteer
met betrekking tot ons
o
mge
~
in
g
.
Latta3) beskryf byvoo r-beeld 'n geval van 'n pasi~nt wat van sy geboorte af blind was tot op dertigjarig~ le~ftyd~ to6 'n oper~siH op horn uitgevoer i s om sy gesig te herstel. Die pasi~ntwas daarna in ·stnat om nog na willekeur r and te wandel
1) Carr, H.A. op. cit. p.93. 2) Ibid. pp. 16-17.
in die dorp en omliggende gebiede. Aangesien dit vanself-·
sprekend vir horn onmoontlik was om sy weg te vind deur
visuele waarneming, orJdat hy nag nooit vantevore sy om
-gewing gesien het nie1 het hy klaarblyklik staat gemaak
op sy gehoor.
Die ontwikkeling vcn ~i~ mens se plekbegrip berus
egter nie net op persoonlike sintuiglike waarneming nie.
Hy is oak afhanklik van wat hy leer van ander, en ,,~·el by
die ontwikkeling van sy abstrakte plekbegrip. Di t i s nie
vir horn nodig om na verafgele§ plekke te gaan om 'n
begrip te kry van die rigting -NaG.rin hulle le en die a
f-stand wat hulle van horn af is nie. Hy kan hierdie kennis
opdoen deur dit te verkry van sy ouers, vriende en ende
r-wysers, of uit atlasse en van kaarte. Nogtans sal
so-danige kennis geen praktiese waarde vir die mens he, as
hy nie 'n begrip het van afstand en rigting, of meer in
die besonder van die konvensionele afstands-eenhede en
kardinale wi ndrigtings nie. Laasgenoemde kan hy slegs
deur persoonlike waarneming en ervaring sy eie ge
estes-besi t maak. Freeman1) gee vir ons die drie metodes of
stadia waarvolgens die genetiese ontwikkeling van die
plekbegrip plaasvind, nl. ttlocation of objects with
reference to oneself; location of one object with
reference to a second object, t he location of which is
asswned to be familiar; and location of objects by use
of a system of fixed directions." Waar ons dus die plek
-begrip van die kind ondersoek, woet ans hierdie drie
ontwikkelingstadia gebruik as basis vir die plekbegrips
-toetse.
1) Lord, F.E. "A study of spatial orientation of children,« Journal of Educational Research, XX.XIV (September
Hoewel daar 'n hele ae.ntal werke bestaan wat die
sin vir ruimte en plekbegrip as onderwerp het en daar
ook 'n aantal werke bestaan, ~aarin die twee sake baie oppervlakkig aangcroe~ w~rd, i2 daar nie baie onde
rsoe-kers wat toetse opgestel het o~ hulle studies te steun
nie. Die meeste van die ondersoeke het die klein kindjie
en voors~oolse kind as studie onderwerp geneem en die bevindinge is gebaseer op persoonlike waarneming van die
handelinge van 'n beperkte aantal proefpersone. Verder is daar eksperimentele ondersoek ingestel na die fisiese a.gtergrond VAn die ruimtebegrip van die rne;ns. Carr1) gee
'n omvattende beskrywing va.n al die werk vmt gedoen is om d.m.v. eksperimente 'n insig te gee in die fisiese werking van die sintuie by die bepaling van die ruimte-begrip. 'n Breedvoerige uiteensetting word gegee van die optiese, ouditiewe en taswaarneming van die heelal
onder normale en abnormale toestande. Hierdie ondersoelce
werp lig op die werking van die sintuie en senuwe
estel-sel by die waarneming van die omg-ewing vmarin die proef
-persone getoets is.
Louise Bates en Janet 1earned2) het hulle ondersoek
bepaal by kinders van een en 'n halwe jaar tot vyf en 'n
halwe jaar oud. Die ondersoek het gegaan oor die t ea l-kundige manifestasies van die kind se begrip van die
heelal, m.a.w. oor die kind se woordeskat met betrekking
tot die· ruimte.
1) Carr, H.A. op.cit. pp. 1-413.
Hulle het van twee metodes van ondersoek gebruik
gemaak1 t.w. (a) die waerneming van kinders in die 11 Guidance t:t:.rse:cy of the Yale Clj_nic of Child Develop
-rnent, 11 terwyl die :::::i.nd.~~rs bes:i_i;:~ was w~t spontsne of ge~ rigte spel, Alle ~J0r1~ v~t bctr0kkin~ het op ruimte en
wat deu:i'.' d:i_8 :nro~.i:_ac.;1",::;:)1~n e·':'iJe::<g :ts o:-ir 1n tydperk van
nege maanc.le, is d~'..L".' die vic.1arn~L:!'~rs afgeskrywe. Die ge
-gewens i s gebruik om te bepael hoe di e kind se woorde -skat i.v.m. die ruimte groei. (b) Dieselfde kinders en
'n aantal ander, is onderwerp aan 'n toets wat bestaan
het uit 'n reeks vrae wat aan die proefpersone gestel i s.
Di e vrae het gehandel oor verskillende 0spekte van die ruim
te-Hulle het vasgestel dst waar die kind van een en 'n halwe jaar slegs liggaamlik n~ageer op die ruirot<:;woorde wat deur die proefnerners~gebesig is, deur te kyk of te wys na. die voorwerp wat deur die woord voorgestel word, daardie woord op 'n l at ere stadium ook deur die p roef-persone gebesig word. Di e s:l ntuiglike w8,::1rneming van die voorwerp maak dus later plek vir die abstrakt e vrnordb e-grip en sodra die assosiasie tussen die voorwerp en di e abstrakte woord voltooi is, kan die kind di e woord ge
-bruik sonder dat hy die voorwerp sintuiglik hoef wear te neem.
Die ondersoekers het verdcr vasgestel dat die kind
aanvBnklik woorde beeig m0t 'n rneer algemene bet ekenis,
wet op 'n laterc l eeftyd vervung word deur woorC~ met 'n meer spesifieke bet ekenis , bv. ;,In answer to ' Where does
Mummy cook your dinner?' t he chil d a.nswers at first, 'at home.' Lat er he says, ' In a p~n, ' or 'On t he st ove,' but still later he says , 'In the kitchen' . 11
Die ontwikkeling vind ni e net plaas van die k
on-krete na die abstrakte, ve.n diE; sintuigli.1.ce wanrneming na die woordbegrj_p nie, maa~ oak van die algemene na die besondere.
Edith Meyer1) t.et haar toetse meer bepaald
uitge-voer met die doel om 'n bydrae te lewer tot die ge
ne-tiese sielkunde van redenering. Ook sy het voorskoolse
kinders as proefpersone gebruik. Haar werk is deel van
'n reeks studies oor die evolusie van begrippe in die
kind se gees, begrippe soos di~ van voorwerpe , oorsae
k-likheid, ruimte en tyd. Volgens Meyer kan die begrip van
die heelal enkel en alleen verstaan word as 'n funksie
van voorwerpe met b~trekking t ot mekaar. 1,The notion of
space can only be undGrstood as a function of object s
and all their rel ations . So the notion of space, if it
is to be studied genetically, must be correlated with
the· comprehension of objects a.nd of their properties.02 )
Volgens haar kan die kind dus ook ge~n begrip vorm
van die heelal of van plek, voordat hy nie 'n begrip het
van voorwerpe in die heelal en hull.e 6ienskappe nie. Hy
kan geen begrip vorm va.n sodanige voorwerpe t:n hullt;
ei enskappe, al vorens hy niE: met hul.Le kennis gE;manl<: het
dtur sintuiglike waarn~ming nie. Dit genutiese ontw
ik-keling van die ruimtE:ibegrip berus dus in die ec:rste plaas
op die empiriese waarneming van dinge.
Netsoos Louise Bat as en Janet Learned het Edith
Meyer haar h~pael by ' n studie van die ruimtebegrip van
kindt:;rS in die ouderdomsgroep een en 'n halwe jaar tot
1) Meyer, E. op. cit. pp.119-151.
vyf en 'n halwe jaar. Haar onderso&k het aan die lig gebring dat die klein kindjie tot by die ouderdom van vier jaar homself as die middelp~nt van die heelal beskou en nie as 'n deel van die heelal nie. Sy begrip van die heelal is d~s heeltemal subjektief. "In space at this age, (tot by vier jaar) object relations are only roughly evaluatt::d and have reality only so far as they are connected with th8 subject who considers himself as a sort of privileged center of the universe and not as a
t f . t 111) par o 1 •
Die subjektiewe anrd van die ruimtebegrip is egt er nie 'n uitsonderlike verskynsel nie, want die klein kind se handeling, sy hele bestaan op hierdie ouderdom is ego-sentries vo.n aard. Hy is nie net egosentries gerig nie, maar is tot 'n groat mate 'n egofs. Alles om horn bestaan terwille van ham en alles wat aeur homself en ander ge-doen word, moet geskied om sy ego te bevredig.
Na die ouderdom van vier jaar begin die kind in 'n objektiewe ruimte beweeg. "The child sets out to live in this world of objects and no longer to make things exist merely for his own satisfaction.112 )
Dit is wanneer die k:ind hierdie stadium van psigo-logiese ontwikkeling bereik het, dat hy sy plek in die heelal, in sy omgewing, b~paal het, wanneer hy 'n begrip begin kry van sy plek t.o.v. die voor~erpe om horn en van die plekke van voorwerpe t. o.v. mekaar. Hy begin nou die verba.nd raaksien tussen voorwerpe onderling en tussen voorwerpe en homself.
1) Meyer, E. op. cit. p.147.
Die ontwikkeling van die ruimte- en plekbegrip van die voorskoolse kind word mooi saamgevat deur Meyer waar
sy Piaget aanhaal: 11 • • • • The child has already once gone
through this evolution during his two years of sensory-motor development. At the earliest stages of this
development, the new-born perceives no permanent object. Only pictures surround him; they are related only to the different aspects of his primary activity (vision,
audition, prehension, etc.) and have no reality outside
of it, At an early stage there seem to be as many
praGtical spaces as practical activities. The patterns of primary activity ure coordinated with each other during the first months of life, and along with this co-ordination goes the coordination of the different practi-cal spaces to a common space. In a subsequent stage of subjective space, the child comes progressively to differentiate between his movements and those of the
objects; is able to do this so long as the movements of the objects are in immediate relation to his own
activity. He comes also to notice simple relations of objects such as behind, in front of, upon etc. About the end of the first two years he begins to represent some of his own movements as belonging to a system of spatial
relations which includes both his own movements and
those of objects. In this way the stage of 'objective' space is reached on the restricted field of sensory-motor activity.«1 )
Uit die twee voorgenoemde ondersoeke is dit dus duidelik dat wat die genetiese ontwikkeling van die
ruimte- en plekbegrip betref, die kind se gees net na
geboorte 'n blanko is. Hy neem nou sy omgewing deur middel van sintuiglike gewaarwordinge in. Hy hoor en
sien dinge buite h0m, maar elke gewaarwording prikkel horn ui t 'n afsonder.1.1.!;.s I.'uimte, maar hy kan nog nie die gewaarwordinge plaas of vasknoop aan voorwerpe in 'n ge-meenskaplike ruimte, wat horn ook insluit nie.
Hierna kom hy tot die ~esef dat die gewaarwordinge uit die ruimte kom, maar daar i s nog geen sprake van 'n
begrip van die rigting en afstand w~nr die sintuiglike
prikkelinge vandaan kom nie. Eers nad<..t die kind bewus
geword het van 'n gemeenskaplike ruimte, kan hy die prikkel plaas wat betref rigting en afstand.
Gepaardgaande hiermee is daar die ontwikkeling van 'n subjektiewe na 'n objektiewe ruimtebegrip en 'n dif-ferensiasie tussen die bewe~inge van die kind self en die van voorwerpe buite die kind. Die ruimtebegrip is
egter nog net beperk tot die senso-motoriese beweginge
van die kind - dus 'n beperkte heelal gebaseer op die
beperkinge op die kind geplaas deur sy onrypheid en
gebo.ndenheid aa.n plaaslike ruimte. Hoe ouer die kind word, hoe meer vryheid van beweging geniet hy en hoe wyer sal die ruimte word wat deur sy ruimtebegrip ing e-sluit word.
Aangesien die voorskoolse kind se beweegruimte so beperk is, is di e ondcrsoek wat gegaan het oar hierdie l eeftyd, meer bepaald beperk tot die ontwikkeling van die ruimtebegrip en gaa.n dit nie soseer om die plekb
e-grip nie. Gesell en Ilgl) gee ons egter 'n beknopte
1) Gesell, A. en Ilg, F.L. The Child from five to ten. pp. 441-442.
tot op tien jaar. Voordat ons dus oorgaan tot die be-spreking van ondersoeke na die plekbegrip van die skool-kind sal ons kortliks ne,gae..n wat deur die twee siel
-kundiges vasgestel is omtrent die kind tot op tienjarige
leeftyd.
GedurendE. d~6 eerste een-en-twintig ma.nnde maa.k die kind slegs gebruik van enkelvoudige woorde soos op,
onder, af, hier, daar, ens., om die plek van 'n voorwerp aan te dui. hlet toetse op kindcrs van tweejarige l eeftyd,
is vasgestel dat hulle al vier rigtings kan gE:>hoorsae.m
wa.e .. r daar ven hulle verwag word om 1 n bal op sekere
plekke t e plaas. Op twee en 'n halwe jaar begin die kind al 'n idee te vorm van die bestE:>mming waar hy heen gaan as hy uitgaan en op drie jaar ken hy die narun van die
straat vrnarin hy woon, maar nie ditj nornE1er van sy huis
nie. Op drie en 'n halwe jaar weet die kind in watter
stud hy woon, maar kGn nog nie die roetes na plekke toe nie. As die kind die ouderdom van vier jaar bereik
ge-bruik hy ruimtewoorde al meer eksa.k en ook in ve rbind-ing met ander ruimtewoorde en hy kan al uitgestuur word nn. nabygelee bekende plekke. Hy k:an nou alleen sy bure
besoek, maar slegs aan sy eie kant van die straat, want hy is nog nie in staat om alleen die stract oor te steek nia. Hy probeer egter wel om die roete na plekke waar hy
al was, te beskryf.
Op vyf jarige leeftyd bly die k~nd nog na aan sy
buis en sy moeder. Hy stel no~ baie belang in sy huis en onmiddellike omgewing en verken die gebied na die beste
van sy vermoe. Hy is nou in staat om strate oor te steek
hy die pad na bekende nabygelee plekke. Hy is ook nou in staat om aan die ondersoeker bepaalde tekens langs die
bekende roetes aan te dui. Op hierdie ouderdom is die kind dus bewus daarvan dat hy van voorwerpe op sy vreg
moet gebruik maak om sy weg tc vind. Sy begrip v~n die heelal is ook nou nie meer beperk tot sy onmiddellike
omgewing nie , want die vyfjarig0 stel nou ook bel ang in verafgelee plekl<:e en stede as hy iemand dc.c.r ken.
Op ses jaar brei dit; omgewing vinnig uit. Vir die
sesjarige is sy huis en skool nog bai~ belangrik, maar hy ondervind nog moeilikheid om hom te orient0er t.o.v. die twee verskillende wgrelde. Die red~ hiervoor moet
gesoek word in die feit dat die kind horn nog nie volkorne
losgemaak het van die idee dat hy die middelpunt van die heelal is nie. Wat egter wel gebeur, is dat die kind homself by die skool orienteer met betrekking tot sy klaskamer. Hy kan horn nog nie ruimtelik aanpas by die
skool as geheel en die skoolterrein.nie, maar saam met sy klasgroep ondersoek hy die skool en skoolterrein. Hy kan nou ook onderskei tussen links en regs aan sy eie liggaam, maar nag nie aan die van ander persone nie. Die sesjarige ken nou ook die nabygel ee strate in sy omgewing en is in staat om die rigtingspunte van die kompas te
se
n.s hy van In bekend(· 1-::egL1punt begin.Die sewejarige kind se plekbegrip verskil nie veel van di~ van die sesjarige nie, behalwe dat daar 'n ver-dieping van die reedsbestaande pl~kbegrip is en dat hy
'n beter begrip kry van die onderlinge verband van die hele gemeenskap. Hy is egter nog nie ryp vir 'n studie van ver plekke nie. Daar tree egter nou 'n groot verbete -ring in in die kind se oriente-ring met betrekking tot
die kardinale punte van die kompas.
Op agt jai:i.r tree daar 'n defini ti ewe ui tbreiding in
tot 'n diepere begrip van die wyere gemeenskapsverband
en die kind kry nou 'n beter begrip van buitelandse ge-biede en van die wereld as gehe~l. Die kind is nou al selfstandiger en ondersoek nuwe plekke, wa&rmee hy tot
dusver nog :rnbekend was. Hy lean aLLet;11 in die bus ry as
iemand horn oplaai en hy ontmoet word by sy plek van
be-stemming.
As die kind nege jaar oud is, kan hy alleen met die
bus na bekende plekke gann, o.a. ven sy huis af na die
sted toe. Sy omgewing sluit nou vir horn die hel e w~reld
in en hy kry 'n gveie begrip van plekke oor die hele
wereld. Hy hou nou ook van Aardrykskunde en Geskiedenis,
want dit stel horn in staat om die drang na kennis van
ander lande en ander tye te bevredig - 'n bevrediging
ven die behoefte aan 'n ondersoek van sy omgewing in
ruimte en tyd.
Waer ens nou 'n duidelike beeld van die aard en
ontwikkeling van die gerietiese en empiriese ruimte- en
plekbegrip van die kind het, van sy geboorte af tot en
met die negende jaar, sal ens nou kortliks die endersoek
VRn Francis Everette Lord1) bespreek, aangesien hy
kin-ders in die hoer klasse van die laerskool as proefpe
r-sone gebruik het. Ook het .Lord se toetse, wat ~y gebruik
het met sy ondersoek, as leidraad gedien by die opstel-ling va.n ondtrsoeker se toetsskaal en daa.rom gee ons 'n
volledige beskrywing van hoe daar in genoemde ondersoek daur Lord te werk gegaan is by .die verkryging van sy
resultate.
Die doel van sy ondersoek wRs om die vermo~ ven
kinders oru hulleself te orienteur in die heelal, te be
-paal. Sy dt finisie v2n ori~nttring in die heclal is:
"
....
the localization of objects in imagination eitherwi th reference to oneself, to one another, or fixed,
stand2.rd directions. ii l ) r:i.erdie definisie is deur Lord
vBn Freeman oorgeneem.
Die proefpersone is ~etrek uit plattelandse skole.
Danr was 173 seuns en 144 meisies vanaf 11Grad6 V" tot
11Grade VIII" (standerd 111 tot sta.nd0rd Vl), wat die
groeptoets gedoen het en 79 le~rlinge van standerd 11 en
standerd 111 wat die indiwiduelt toet se gedo~n het.
DaBr is gebruik gemaak v~n vier toetse, nl.
11
1)
Test of orientation with reference to directions inspace - '-!' the ability to designate the cardinal and
intermediate directions by pointing into space.
11) Test of orientation with reference to cities in
space.
Part
A·
Ability to point in the direction of both dis-t rrnt and nearby cities.
Par!~· Ability to show by n simple sketch the spe.tial
arrRngement of local cities and villages. 111) Test of orientation in the community.
Part A. Ability to indicate the direction of str~ets.
-Pari_!h_ Ability to give the location of stores, etc.
Part_Q. Ability to indic~te the directions seats face
in thenters, auditoriums, etc.
Part D. Ability to show locations of places in a
familiar city by c~nstructing ::.. single wop.
lV) Tt1st of ability to mc.intain orierrt~tion <luring
t rflvel.111 )
Met sy indiwiduele t oetse het Lord gebruik geman~ van 'n draaistoel en el ektriese l iggi es, we.t so ing€rig
w~s dat 'n gegewe liggie brci.nd, wnnneer die proefpersoon die steel so draP..i det 'n wyser wat a.rm di6 stoel vesge
-heg i s , wys in die verl Rngde rigting ~8t volgens die me
-ning van die proefpersoon dib antwoord op die vrang i s.
Met sy groeptoet se het 1ord gebruik gemnak van ' n
sirkelvormige skyf, wanrop sestien pyl e soos komp0.spunte ?!et eken wr~s. Elke pyl w2s genort1c16r met 'n let ter van die
alfabet E:n nadat die skyf op 'n vn.sgestel de wyse opgestel
wo.s, kon die; proefpersone elk hullo a.ntwoorde neerskrywc
dtur slegs die nommer van die pyl wat volgens hulle be -skouing die antwoord op die vraag we,s, neer te skryf.
Hierdie toet s het aen die lig gebring d?.t 55 persent vnn die getoet std seuns en 38 persent v3n die getoetste meisies al agt die windrigtings ken. By die bepeling van
di~ rigtings i s 'n fout van 22i 0 in die antwoordb toe
-gelaat. Ook i s vasgestel dat die proefpersone wat noord
gekyk het toe die toets e,fg6neem is. twee keer so !J.kku
-raat w~s in hulle antwoorde as di~ wat in and6r rigtings
gekyk het. Dit was ook duidflik dat proefpersone wat
suid gekyk het, oos en was ~et mekaar verwar het, omdat
hulle by die bea.ntwoording van die vra.e gtbruik gemaak:
het ve.n 'n verbe8ldingska.art (imagine.ry mnp). In elk geval het dio proefpersone 'n bet er begrip vc.n die rig
-t ings geho.d waarin ple,a.slike stede lG, Fl.S vsn Vt rafgtlee
stede.
Die twt!<:dE. toe ts ht:t bestaan ui t 1 n €e:nvoudige
kaart writ die proefperson~ mot;s maak. Om die liggi.ng vt:n stede aan te dui, moes die proefpersone gebruikmuek van kolietjics en nomLlers. Om die efstande n~ die verskil-lendo plekke aan t e dui moes di6 proefperscne di0 k0l-letjies vir nabygelee plekke in 'n binno~.lrkt.:l rnaak en
vir ver~fgelee plekke in 'n buit~sirkol.
Hierdie toets het aan die lig gebring dat die
proefpersone twee soo~t€ antw<>0rde gegee het, nl. kaa
rt-n.ntvvoorde vir verafgelee plekke, waar hl.l'lle e1ke keer
die be-punt van hulle kaarte as noord geneem het? en ruimte-e,ntwoorde vir nnbygelee plekke.
Toets 3 booog die bepaling van die verm~e van die kind om die rigting van plckke in die gemeensknp,
volgans die konvensionole stelsel van vnsgcstelde rig-tings, wat insluit strate, winkela en openbare plekke en vermaaklikheidsplekke, aan te dui.
Toets 4 is 'n veldtoets om vas te stel watter vorm van orientoring die kind gebruik, wanneer hy buitenshuis getoets word, want soos Lord s~: nsome skill in
orient-ation is necessary whtn traveling. Thu degree and kinds o.f ekill needed a.re nQ.t w(jllk~. A person :Jay travel
extensively without making use of the cardinal
direct-ions. He may be guided by a general appreciation of the spatial relations between fixed objects, or between his position and his home or other familiar places .. 111 )
Verder se hy dat "some persons usa a type of orientation in which the self is at all times oriented in terms of
the cardinal directions. These fixed directi~ns con-stitute a ':framework', in which the individual relates
himself and other subjects.111)
Volgens Lord self was toets 4 nie baie suksesvol nie, want behalwe dat die t oets so moeilik was dat die
resultate van weinig of geen belang was, kon baie van die antwoorde verkry word deur raaiwerk. Wat wel
duide-lik word uit die toets, is dat kinders baie gou hulle
rigting kwytraak en dat dorpsbewoners nie afhanklik is van hulle kennis en bewustheid van rigting om hulle weg
te vind nie. Daar word eerder gebruik gemaak van strate
en ander bekende voorwerpe om die weg te bepaal. Lord kon verder vasstel dat sy proefpersone nie
gebruik gemaak het van die son om hulle rigtings te
bepa .. al nie, hoewel hulle met die tweede toets oor die-selfde roete in toets 4 gevra is om dit te doen. Uit die proefpersone se pogings om hulle te orienteer het
dit duidelik geword dat daar 'n gebrek aan ondervinding
en oefening was om die son vir die doel te gebruik.
Die gevolgtrekkinge wen.rtoe Lord geraak, is dat die kind buitenshuis geoefen behoort te word in die aanleer
van die kardinale windrigtings, sodat die gebruik daar-van sy eie geestesbesit kan word. Sodoende sal die kind in staat gestel .word om wanneer dit nodig is vir horn, die beste gebruik van sy k~nnis van rigtings te maak. Die onderV?Yser moet 'n groot deel van die verantwoorde-likheid op horn neem om die kind die regte begrip van
plek te laat bekom.
Hoewel Lord se toets die vinger le op baie van die
probleme waarmee die kind te doen het in sy orientering in die heelal en dit vir ons die f oute blootl@ wat die kind maak by die bepaling van sy begrip van plekke, is daar tog 'n paar gebreke waaraan die toets mank gaan en
wat dit ongeskik maak vir algemene gebruik. Ten eerste was die aantal proefpersone wat aan die toets onderwerp is ontoereikend, sodat die gegewens slegs van tentatiewe
waarde is. Tweedens is die toets van so 'n aard dat dit nie gebruik kan word om norme vir die plekbegrip van die kind vas te stel nie. In die derde plek neem die toets baie tyd in beslag, omdat toets 1 net indiwidueel toege-pas kan word en met toets 4 net 'n geringe aantal
kinders gelyktydig getoets kan word. Ten slotte kan nie presies vasgestel word of die proefpersone vertroud is met die kardinale windrigti ngs en die afstande na die plekke wat in die toets gebruik is nie, omdat die toets nie van die proefpersone verlang om die rigting te noem
waarin plekke gelee is nie, maar om slags aan te dui in
watter rigting op die aardbol die bepaalde plekke 18. In die geval van afstandsbepaling onderskei die toets
eerder net tussen 'n begrip van nabygeles en verafgelee plekke en nie tussen besondere afstande nie.
11.Man hes lived on this swirling globe for a million
years. It has taken him a long time to get acquainted with himself and t o become aware of the universe in
V'.rhich he has his being. Day before yesterday he
dis-covered that the earth is but a speck in a vast cosmos •••••
Even with the help of Einstein he has not yet solved the
riddles of Time 8nd Space •••• a.1)
~at Gesell en Ilg ons hier aen die verstand wil
bring, is dat die probleem ~aarmee die mens te kampe ge
-had het van sy skepping af en deur die afgelope eeue van
sy bestaan op die aardbol om sy plek te bepaal op die aarde en in die hemelruim, ja in die hele skepping van
God, sy probleem om vir homself 'n begrip te vorm van
die plek van elke voorwerp op die aarde, ook die pro-bleern is van elke indiwidu. Elke normale indiwidu is by
geboorte voorsien van die nodige fisiese en geestelike
middele, sy sintuie en verstand, om 'n begrip te ontwik-kel van sy plek op die aarde en in die heelal. Die
normale 6ntwikkeling van die plekbegrip is 'n vereiste vir die voortbestaan van die mens, want sender die begrip sou hy hoegenaamd geen vryheid van beweging
he
nie.Hy
sou nie sy tuiste kon verlaat nie, want as hyeenmaal daarvandaan weggedwaal het, sou hy dit nie weer kon kry nie. Hy sou nie na sy werkplek kon gaan nie,
want hoe anders as met sy plekbegrip sou hy sy pad daar-heen vind? Hy sou nie kon uitgaan om voedsel te soek ni~
- en dit geld vir die mens van die moderne tyd net
soveel as vir die mens van die vroegste tyd.
Van die mens van hierdie eeu word egter nie net
verwag om in sy eie fisiese en sosiale beho.eftes te voorsien en dat hy sy plekbegrip sal aanwend om in
h.ier-die behoeftes t e voorsien nie. Van hom as sosiale en be-ska.a.fde wese word ook verwa.g dat hy ten minste op hoogte sal wees met die aardrykskund6 van die hele wereld en in 'n
geringer mate met die van die heelal. Dit is nie m oont-lik om die aarde te leer ken net uit eie ondervinding
nie, maar in die skool word hierdie deel van die
kultuur-mens ontwikkel deur die plekbegrip van di e ki nd te ge
-bruik as basis waarop di e aardrykskundige kennis uitge -bou word.
Tog i s daar 'n groot persentasie v-olwassenes wat die sk(}{)lopleiding deurloop het, wat 'n baie gebrekkige
begrip het van waar plekke op die aardbol gelee is.
11Gebrek aan kenni s oor die wereld waarin hulle leef, skyn aan die oorgrote meerderheid van die mense eie te
wees. Hierdie onkunde word soms ook aangetref in kringe
waar 'n mens dit nie sal verwag nie. So het Lloyd .George,
Eerste Minist er van Brittanje, in 1919 gehelp om die Vrede van Versailles op te stel sonder dat hy selfs die vaagste benul gehad het van wae.r sollll.1ige plekke wa.t in die verdrag ~enoem i s, eintlik gele~ was.
•• o o e oe •e• ooo 11 o ••••oo o • e> o•oo o o • oo oo o oo e•o~ o o o ;J O Oovoo e•• •
Dit i s hierdie onkunde wat dikwels verhinder dat die de1nokrasie, die bestuursvorm wat die nouste aan die open-bare mening verbind is, aan sy doel beantwoord." l)
So skryf die Redakteur van een van die dagblaaie in
Johannesburg, en dan pleit hy verder dat dit die
sede-like plig van elke Afrikaner en van elke mens is om die
groot w§reldgebeure met belangstel l ing gade te slaan.
Die voortbestaan van die mens verg dit van hom om op
hoogte te bly met waar die geskiedenis van die twintigste
eeu gemaak word, omdat die wetenskap die w&reld vandag
relatief so klein gemank het, dat die lotgevalle van
elke volk en van elke mens onafskeidbaar met die van die
ander verband hou.
Dit voer ons dan na die doel van hierdie ondersoek.
Hoewel ons nie van die laerskoolkind kan verwag dat hy
'n begrip sal
he
van al die buitelandse of selfs van aldie binnelandse plekke nie, kan ons tog lig werp op die
probleem wat vandag van soveel aktuele belang is. Die
doel dan van hierdie ondErsoek is:
a) Om die ontwikkeling van die plekbegrip van die kind
te ondersoek.
b) Om 'n tentatiewe norm vas te stel vir die meting
van die plekbegrip.
c) Om vas t e stel of daar enige bepaalde faktore is
wat die plekbegrip van die kind beinvloed.
d) Om die implikasies van die ontwikkeling van die
plekbegrip op die onderwys van die kulturele vakke en
meer in die besonder van Aardryksk:unde, na te gaan.
2 •. Fun~§_~Q_Y...§D_di.§_sk~Ql·
Die toe.tsskaal is deur ondersoeker opgestel om die
ontwikkeling va.n 'n aangebore vermoe va.n die kind te
on-dersoek. Plekbegrip is 'n vermoe, wat vir sy ontwikkeling
omstandigheidsfaktore. Dar: .. rom is die tweede funksie van
die toets om die oogewingsfakt ore wat die ontwikkeling
van die plekbegripsvermoe bevorder of vertraag, bloat te
le. Vir 'n normaalontwikkelde ·plekbegrip moet die k:Lnd
beskik oor die aangebore vermoe om horn in die ruimte te
orienteer, sodat hy sy eie posisi e ten opsigte van ander voorwerpe en die posisie van voorwerpe in die ruimte ten
opsigte van mekaar, kan bepaal deur rigting en afstand.
Sadat die vermoe ten volle kan ontwikkel, moet die kind
kennis opdoen wat in verband staan met die vermoe. Hy
moet kennis opdoen van Gie voorkoms van die voorwerpe
waardeur hy sy posisie en die ligging van voorwerpe kan
bepaal, hy rnoet kennis opdoen van die name van voorwerpe,
van die konvensionele windrigtings en van afstandsmee
t-eenhede. Aangesien die plekbegrip dus berus op aang
e-leerde kennis ook, is dit moontlik om die toet sskaal aan
te wend om vas te stel t ot watt er mate die omgewing
sfak-t ore en in di e geval van skoolgaande kinders, die ond
er-vrys daarin geslaag het orn di e plekbegrip normaal te
ont-wikkel. Om die plekbegrip te meet is dit voldoende om
slegs afdeling 2 van die toetsskaal toe te dien. Om die
ontwikkeling van die plekbegrip te ontleed en om die
oor-sake van 'n foutiewe of gebrekkige ontwikkeling te
di agnoseer, kan die volledige toetsskaal toegedien word. Die toetsskaal kan slegs gebruik word om 'n groep proef-persone te t oets en verloor sy waarde as meetinstrument
tot 'n mate, by indiwiduele gevalle.
3 •
J!.
i e - same ~ t e 11 i n_g_ v a n_9j._~_g aa1
·
A. Keuse _van diLVQf!.!}._Va!L.9..:1~ skaal.
van plekbegrip in te qamel, was daar vir die ondersoek twee wee moontlik, nl. indiwiduele toetse en gro~ptoetse. Deur indiwiduele toetsing van die proefpersone sou die ondersoeker in staat gewees het om direk met elke proef-persoon in aanraking te kom en sou dit rnoontlik gewees het om die probleem in sy fynere hoedanighede te ontleed. Dit sou die ondersoeker die geleentheid gegee het om die proefpersone se gedrag indiwidueel waar te neem, by die
beantwoording van vrae met betrekking tot orientering
t.o.v. rigting. Dit sou ook moontlik gewees het om hulle te ondervra i.v.ro. probleme wat hulle 011dervind by die
bepaling van hulle plek en die posisies van plekke in verhouding met hulleself. Die indiwiduele metode is
egter onekonomies wat tyd en geld betref en dit sou die
aantal proefpersone wat getoets kon word beperk het tot
'n minimum in die tyd wat beskikbaar was vir die onder-soek. Daa.roi11 is di e skaal opgestel in die vorm van 'n groeptoets.
Die groeptoets in sy geheel bestaan uit drie afde-lings:
i) Algemene inligting: Hierdie afdeling is 'n vraelys1)
wat persoonlike inligting oor die proefpersoon verskaf en wat gt:bruik kan word by die klassifikasie van proef-persone. Geen punte word in hierdie afdeling toegeken nie.
ii) Afdeling 2 bevat die toetsskaal 2) wat saamgestel is uit ses verskillende toetse.
1)
Sien byl ae A vir die vraelys.(a) Toe"ts 1 is van die 0meervoudige-keuse-tipen en
bestaan uit vyf items, elk waarvan een punt tel vir die regte antwoord.
(b) Toets 2 bestaan uit tien items en een punt word
toegeken vir elke regte antwoord. By die eerste vier
items in hierdie toets word van die proefpersoon verwag
om die regte antwoord in te vul. Die vrae is van so 'n
aard, dat daar nie 'n keuse van antwoorde gegee kon word
nie. Die antwoorde vir die vier items verskil by elke proefpersoon. Die laaste ses items van· toets 2 is weer van die 11meervoudige-keuse-tipe".
(c) Toetse 3 en 4 is netsoos in die geval van taets 1, van die 11meervoudige-keuse-tipe". Toe ts 3 besta .. an ui t
tien items en vir elke regte antwoord word een punt toe-geken. Toets 4 bestaa.n uit vyftien items wat elk een punt tel.
(d) Toets 5 is van die 11waar-va.ls-tipe" toets en is
saamgestel uit tien items wat elk een punt tel.
(e) Teets 6 is van die 11meervoudige-keuse-tipe" en
bestaan uit tien items wat elk een punt tel.
Die skaal b~etaan .d.us uit ~es toetse met 'n totaal
van sestig items wat elk een punt tel. Die moontlike
a.antaJ. werklike punte wat behaal kan word i.s .dus ~etig.
Wat betref die vorm van die ..sk.a.a.l het ondersoeker
as leidraad gebruik H.J.J. Bingle1) se skaal wat deur
horn opgestel is vir die meting van die Bybelkennis van
die kind.
iii) Afdeling 31) bestaan uit vier-en-twintig vrae wat nie betrekking het op die skaal self in soverre dit die toekenning van punte betref nie. Die gegewens word ge-bruik by die interpretasie van behaalde toetspunte. Die afdeling is opsetlik aan die einde van die toets geplaas, omdat dit moontlik die vrae in afdeling 1 en selfs die toetse in afdeling 2 kon befnvloed as dit vroeer ingevoeg sou word.
B. Opstelling van die inhoud van die toetsskaal. Om 'n skaal op te stel vir die meting van die plek-begrip van die kind, meet daar sorg gedra word dat die vermoe in sy geheel gemeet word. In hoofstuk 1 het ens daarop gewys dat die plekbegrip slegs een van 'n aantal faktore in die ruimtebegrip is. Die plekbegrip self is egter ook nie enkelvoudig van aard nie. Dit kan onder-verdeel word in verskeie spesifieke elemente . Die skaal wat deur ondersoeker opgestel is, beoog die meting van al die elemente van die plekbegrip. In die eerste plaas wil dit die kind se begrip van sy eie plek in sy onmid-dellike en wyere geografiese omgewing, wat die hele a ard-bol insluit, meet. In die tweede plaas wil dit die kind se begrip van die ligging van plekke in sy onmiddellike en wyere omgewing, ten opsigte van homself en van mekaar bepaal, waar die kind gebruik ma.ak van sy sin vir die konvensionele windrigtings en afstandseenhede. Aangesien plekbegrip ' n funksie van die verbeelding en redenering is en nie van die geheue nie, moes die inhoud van die skaal van so 'n aard wees dat die antwoorde nie 'n produk
ve.n die geheue is nie. Daar moes m.a.w. gewaak word teen
die moontlikheid dat die toet s slegs die aardrykskundige
kennis van di e kind t oets. In die werklikheid kan ans
natuurlik nie die plekbegrip heeltemal losmaak van die
vak Aardrykskunde in sy formele of informele vorm nie.
Hoewel plekbegrip geneties van aard is en ontwikkel deur
di e ondervinding wat die kind opdoen met voorwerpe in
die he8lal, kan di e begrip slegs verdi ep en verbreed deur
di e oordra van aardrykskundige kennis aan die kind deur
sy ouers en onderwysers of andE,r persone met wie hy daag
-liks in aanraking kom. Ons meet dus rekening hou met
direkte sowel as indirekte faktore by die ontwikkeling
van die pl ekbegrip.
By die opstel ling van di e inhoud yan die groeptoets
het ondersoeker gepoog om die omvang van die ruimte op
die aardbol, waarin di e kind op verskillende l eeftye
beweeg, te dek en om sy begrip van die ligging van
plekke in verhouding met homself en met mekaar, wat
betref afst and en die kardinale windrigtings te bepaal.
i) Afdeling 1. Die afdeling bestaan uit 33 vrae, waar
-van die eerste elf betrekking het op die identiteit van die kind en inligting verskaf betreffende sy naam, oude
r-dom, standerd, plekke van herkoms, ens. Vrae 12 tot 23
insluitende het betrekking op die selfstandige beweging
van die kind en wil vasst el na watter plekke in die
onmiddellike omgewing van die kind , byvoorbeeld die
slaghuis, kerk, bi oskoop, park, winkel, vriende ens., hy kan gaan sander die hulp van buitestaanders. Vrae 24 tot
26 insluitendb , wil bepaal hoe dikwel s en hoe ver die
aangesien dit lig mag werp op plekke wat deur die kind besoek is en waardeur hy dan in staat gestel kan word om homself te orienteer ten opsigte van daardie spesifieke plekke. Vrae 27 tot 29 insluitende, ondersoek die
self-standige beweging van die kind buite sy onmiddellike
om-gewing, d.i. na ander voorstede en selfs buite die stad, te voet, per openbare voertuig of per fiets.
Aangesien die ondersoeker wou vasstel of kinders
dikwels verdwaal en hoe hulle weer hulle weg vind is
vrae 30 en 31 ingesluit. Vrae 32 en 33 wil vasstel
hoe-veel broers en susters die proefpersoon het wat jonger en ouer as hy is. Hieruit kan vasgestel word hoe groat
die huisgesin is en watter posisie in orde van geboorte
die proefpersoon beklee. Genoernde twee vrae is ingesluit om vas te stel of die onderhawige faktore enige invloed
uitoefen op die ontwikkeling van die plekbegrip.
ii) Afdelirrg_g: Hierdie afdeling bestaan uit ses
toet-se wat die toetsskaal vir die meting van die plekbegrip vorm. Die inhoud van die ses toetse handel oor die rig
-tings- en afstandsfaktore van die plekbegrip en 0<>r die
plekbegrip in sy geografiese v~rband.
Teets 1: Hierdie toets het meer bepaald betrekking
op die kind se begrip van afstand. Die eerste drie vrae
wil vasstel of die proefpersoon vertrou.d is met die
kon-vensionele meeteenhede van afstand, nl. duim, voet en
jaart. Die laaste twee vrae toets ~ie proefpersoon se
vermoe om kort afste.nde , wo.a.rrnce hy elke dag in aan ra-king kom, te skat.
Toets 2: Hierdie toets wil die kind se begrip meet van sy eie plek tuis en in die skool in sy geografiese
verband. Uit die antwoorde wat verstrek word, word
vas-gestel of die kind sy huisadres ken en of hy weet in
watter land en in watter vasteland hy woon.
Teets
2:
Die toets kan verdeel word in drieonder-afdelings. Die eerste onderafdeling bestaan uit drie
items wat wil vasstel of die kind vertroud is met die
vier ka.rdinale windrigtings, soos dit aan horn gel eer word
in die skool en waar die kind gebruikmaak van noord as
die uitgangspunt en dan die ander drie rigtings., oos,
wes en suid, bepaal t.o.v. sy eie liggaam.
Die tweede onderafdeling bestaan uit vier items wat
wil vasstel of die kind in staat is om die aangeleerde
windrigtings toe te pas om rigtings vas te stel in sy onmi ddellike orngewing tuis en by die skool. Dit kom
daar-op neer, dat die vier vrae wil vasstel of die kind horn
georienteer het t. o. v. rigting in die plekke wEu r hy die
grootste deel van sy lewe slyt. Die derde onderafdeling
het betrekking op die bepaling van rigting volgens na.-tuurlike voorwerpe in die heelal, in hierdie geval die son en die wind.
Al die items in toets 3 het dus ten doel die
cntle-ding en meting van die kind se begrip van rigting en die elementere toepassing da,Lrvan op die mees bekende
plek-ke in die kind se onmiddellike ~ngewing.
Toets 4: Hoewel toets 4 oak betrekking het op die
meting van die kind se begrip van afstand, is dit nie
direk na t.oets 1 geplaas nie, omdat die ondersoeker
enige moontlike verwarring van afstandseenhede wou
uit-skakel, aangesien toets 1 die proefpersoon se begrip van
na plekke, dorpe en stede buite Johannesburg. Die eerste
agt items van toets 4 meet die proefpersoon se begrip
van die afstand na plekke, dorpe en stede wat binne 'n
sirkel met 'n straal van 75 myl om Johannesburg le. Die
laaste sewe items meet die proefpersoon se begrip van
afstande na dorpe en stede wat almal verder as 75 myl
van Johannesburg af is. By die keuse van die plekke wat
gebruik is vir toetsdoeleindes, moes daar met 'n hele
aantal faktore rekening gehou word. Daar moes gewaak
word teen die gevaar dat die plekke nie almal onbekend
is aan die meeste proefpersone nie en andersyds dat die
meeste van die plekke nie bekend is aan al di e
proefper-sone nie. In so 'n geval kon die toets of te laag of te
hoog getoets het in vergelyking met die ander toetse.
By die keuse van die plekke wat naby gele~ is, is 'n
paar ingesluit, wat aan al die proefpersone bekend was,
nl. hulle buurman se huis, die skoal en moontlik die
midde-stad. Van die nabygele~ plekke het die onde
rsoe-ker aanvaar dat Germiston en Florida aan 'n groat
per-sentasie proefpersone bekend sou wees, orndat dit twee
plekke is wat dikwels met uitstappies besoek word.
Pretoria is die hoofstad van die Unie en huisves die
Voortrekkermonument en baie ander besienswaardighe e, wat
besoekers trek en wat dus moontlik kon meewerk om di~
stad binne die persoonlike bereik van die proefpersone
te bring. Heidelberg en Krugersdorp is twee plekke wat
minder bekend is en moes die ewewig bewaar in die geval
van die nabygelee plekke.
In die geval van die verafgele€ plekke is die drie
gewilde maar moeilik bereikbare vakansie-oord Margate
en dan die minder bekende plekke Potchefstroom, Graaff-Reinet en Piet Retief.
Die regte afstande wat in die toets onder die vyf
afstande by elke item ingesluit is, is by benadering gegee, met die afstande weerskante van die regte ant-woord so ver verkeerd dat dit nie as reg beskou kon word
indien die proefpersoon se keuse op een van hulle sou val nie. By die berekening van die regte afstande na die
verskillende dorpe en stede is gebruik gemaak van die
padkaarte van 'n bekend6 petrolmaatskappy.
Toets_L: Hoewel toets 5 'n rigtingtoets is, sluit dit aan by toets 4, orndat die helfte van die plekke wat
in eersgenoemde ingesluit is ook ingesluit is by toets 4.
Van die tien plekke wat in die toets ingesluit is, is vier minder as 40 myl en ses meer as 40 rnyl van Johan-nesburg af. Ook in die toets is gepoog om bekende en
minder bekende plekke eweredig te verteenwoordig.
Toets .fu. Die tuets is ook 'n rigtingtoets, maar
waar die vorige twee rigtingtoetse meer bepaald die
be-grip van die rigting waarin dorpe en stedr. le, wou toets, het toets 6 betrekking op die rigting waarin landstreke
t.o.v. die provinsie of land waarin die proefpersoon woon, en dus t.o.v. homself, le. Die eerste vyf items dek landstreke in Suidelike Afrika en die laaste vyf
items dek landstreke en vastelande buite Suidelike
Afrika.
Samevattend bestaan die inhoud ·van die toetsskaal
dus uit drie afdelings, nl. (a) toets 2, wat die
toets. Hierdie aspek van die plekbegrip slui~-Oie kind se begrip van sy eie plek in, soos bepaal deur plekname vanaf sy huis se nornmer tot die vasteland waarin hy woon.
(b) toetse 1 en 4, wat die kind se begrip t oets van a f-standseenhede en van afstande na nabygelee en verafgel ee, bekende en minder bekende plekke. (c) toetse 3, 5 en 6, wat die kind se begrip toets van die rigting waarin be-kende en minder bekende plekke, landstreke en vastelande gelee is.
iii) ~elin.s_l: Afdeling 3 is 'n kontrole-vraag en bestaan uit 'n lys van 24 dorpe en stede, waaronder al die plekke wat gebruik is vir toetsdoel eindes in afd0 -ling 2 ingesluit is. Die doel met afdeling 3 i s om vas t e stel watter van di8 dorpe en stede wat in die toet s gebruik is, deur die proefpersone besoek is en of pe r-eoonlike kontak met die plekke enige invloed het op die ontwikkeling van die plekbegrip van die kind in sodanige gevalle.
C. Prosedure !§TI toediening_yfilL_die skaal. i) Die lokaal. Om t e voorkom dat die proefpersone
hulle rigting kwytraak, is dit noodsaaklik dat hulle die toets afle in die klaslokale waarin hulle daagliks on<le ~-wys ontvang, sodat die rigting wa.arin hulla kyk wa.nnaer die toets toegedien word, nie vreemd aan hulle is nie. Vorige ondersoekers1) het bewys dat wanneer die kind ge -toets word met betrekking tot rigting, hy hom orienteer t.o.v. die rigting waarin hy kyk. Sy posisie in die klas-ka.mer sal gev·olglik sy to et sprestasie befnvloed.
