Tips voor de verzamelaar van foraminiferen

Tips voor de verzamelaar van foraminiferen.

A.G. _Kerkhof.

Inleiding.

Recent materiaal uit _ondiep, warm, zeewater levert vaak enorme hoeveelheden aan _{foraminiferenschaaltjes op.} Een _{filmroldoosje} vol met sediment is soms al ruim voldoende. Dit _{geldt natuurlijk} ook voor fossiel materiaal uit zo'n zelfde _milieu, zoals dat uit de _afzettingen uit het Midden Eoceen van _Damery.

Hieronder _volgt een aantal tips voor de verzamelaar van foraminiferen uit niet verkitte sedimenten. In het kort worden beschreven: het wassen en uitpikken, het werken met de

tekenspiegel en enkele methodes voor het onderzoek naar de bouw van de schaal van de foraminiferen. Verder wordt er een

adressenlijst gegeven waar de materialen verkrijgbaar zijn.

Wassen.

Heb _je een monster _genomen en is het sediment niet _verkit, dan moet eerst het _fijnste slib uit het sedimert worden _gewassen. Hiervoor is een set zeven nodig met verschillende _maaswijdtes. Er _zijn sets in de handel verkrijgbaar, deze _zijn echter duur en men kan gemakkelijk zelf een set maken (zie fig.1). In de

materialenlijst staat welk _{zeefgaas verkrijgbaar} is.

Voor het wassen van klei of _mergel moet deze eerst een nacht worden _geweekt, zodat het sediment _goed uit elkaar valt. Eventueel kan het ook even worden opgekookt met soda. Het gebruik van de _{fijnste (50 /xm)} zeef in een set _gestapelde zeven leidt _{onherroepelijk} tot _verstopping en _overlopen van de zeef. Daarom _gebruik ik _bij het wassen alléén de _fijnste zeef. Het sediment in kleine _{hoeveelheden,} om _verstopping te _voorkomen, wassen onder de kraan. De zeef moet voor _{gebruik goed} worden gecontroleerd op overblijfselen van een _vorige zeefaktie. Al maak _je de zeef ook _nog zo _{goed schoon,} een foraminifeer kan er wel in achter _{zijn gebleven.} Daarom _altijd, voordat de zeef opnieuw wordt _gebruikt, deze 15 minuten in een _bakje water zetten waarin een _{beetje methyleenblauw} is opgelost. De verstekeling kleurt dan blauw en kan dan in het nieuwe monster gemakkelijk worden herkend. De _{methyleenblauwoplossing} kan men steeds _{opnieuw gebruiken.}

De orde Foraminifera behoort tot de klasse der Sarcodina uit het _phylum der Protozoa. Het _{zijn eencellige diertjes} die

voornamelijk in zee leven. Hun _huisje kan _op verschillende manieren _{zijn opgebouwd.} Door _{agglutinatie (plakken)} van o.a.

zanddeeljes of sponsnaalden aan een organische verbinding die de foraminifeer afscheidt. Of ze maken zelf een _stevige wand van

kalkachtig materiaal, bestaande uit calciet of _aragoniet.

De meeste foraminiferen _zijn zo klein ( 50 firn tot 1 mm) dat ze in het veld niet te zien _zijn. Alleen Nummulieten vormen een

uitzondering, deze _zijn zo rroot dat _je ze met het blote _oog kunt zien. Als _je foramii;:

lferen wilt verzamelen moet _je ongezeefd sediment mee naar huis nemen en dit na _enige

bewerkingen onder de _{steromicroscoop bekijken.} De hoeveelheid sediment die men van een _{vindplaats nodig} heeft om een _aardige collectie _bij elkaar te krijgen verschilt.

Figuur 1

Uitpikken.

Het _gewassen en _gedroogde materiaal wordt met de overige zeven eerst _{op korrelgrootte gesorteerd.} Deze _porties (frakties) worden dan _apart onder de _{stereomicroscoop uitgezocht.} Ook deze

zeven na _gebruik in het _badje met _{methyleenblauwoplossing} zetten!

De _begeerde foraminiferen worden dan met een _{fijn, vochtig}

penseeltje overgebracht in een 'slide'. Dit is een soort opbergkartonnetje dat te _{koop is,} maar ook weer veel _goedkoper zelf te maken _(fig.2 en 3).

Tekenen.

De foraminifeer kan met _tragacanth, een in water oplosbaar

plakmiddel, in de _gewenste stand worden _gezet. Van _tragacanth heb _je maar weinig nodig, aan 5 gram heb je je leven _lang genoeg.

Bij het tekenen van een foraminifeer kun je gebruik maken van een _{tekenspiegel.} Door het _prisma van de _{tekenspiegel,} dat rust op het oculair van de _{stereomicroscoop,} zie _je twee beelden in een, namelijk de foraminifeer _(onder het microscoop) en het tekenbord met het _papier en de _punt van het _{potlood. Bij} het tekenen kun _je dan als het ware de contouren van de foraminifeer overtrekken.

Het tekenbord kun _je zelf maken _(fig.4).

Om geen vertekening te _krijgen zet _je, met behulp van

millimeter-papier (onder het _microscoop) en ruitjespapier (op het teken-bord) spiegel en tekenbord in de juiste stand. Dat is wanneer, gezien door het _prisma, het _{ruitjespapier} echte vierkantjes vertoont _{(zie fig.5).} Voor de stand van de spiegel geldt natuurlijk dat men een _redelijk zicht op het bord moet hebben.

Een _goede

_belichting

is _{erg belangrijk,} foraminifeer en tekenvel _gelijkmatig belichten.

Een _{hulpmiddel bij} het afwerken van een _tekening is een

strookje zwart _{papier. Kijk} door het _prisma, schuif foraminifeer en _tekening iets uit elkaar. _Leg het zwarte _papier op het tekenbord op de plaats waar de foraminifeer te zien is. Zet de _verlichting maximaal, het beeld wordt nu duidelijker, zo

kunnen we voorwerp en tekening goed vergelijken. Figuur 3.

Figuur 4

Voorbereidingen voor het slijpen.

De _uitgezóchte foraminiferen worden eerst _ingedeeld naar hun

wandtype. Daarna onder andere naar vorm en plaats van de mond, naar vorm en _{rangschikking} van de kamers, inwendige strukturen en _versiering. Veel kenmerken kunnen aan de buitenkant van de schaal _{worden waargenomen.}

Het inwendige van de foraminiferen is vaak iets beter te zien door ze in water, _glycerine of een paar dagen in wonderolie te leggen. Dit _gebeurd in een hol objectgiaasje. Als alle

luchtbelletjes verdwenen _zijn afdekken met een _dekglaasje en onder _{(stereo)microscoop bekijken} met op- en/of doorvallend licht. De wonderolie kun je verwijderen met _alcohol, de glycerine met water.

Een andere _mogelijkheid om het _inwendige van de foram te bekijken is er een gat in te _maken, of er een _plakje uit te halen. Dit kan door middel van slijpen. Hiervoor heb je nodig:

Carborundumpoeder 800 en 1200 (slijppoeder) glasplaat (om de _{slijpglaasjes op} te _maken) obj ectglaasj es

Lakeside (een soort _kunsthars)

spiritusbrander of eventueel een kaars

verwarmingsapparaat (maken we zelf, zie _fig.6) transformator _{(6-8 volt,} 5 ampère)

prepareernaald (zelf maken, fig.6) ethanol '

Permount _{(llhsluitmiddel)} dekglaasjes

Op een glasplaat strooi _je wat _{carborundumpoeder} 800 en slijpt

daarop met wat water een _{objectgiaasje} aan een kant ruw. Leg van deze _{slijpglaasjes} een _voorraadje aan. Maak ook _glaasjes ruw met

carborundumpoeder 1200 _{(het fijnste poeder).} Gebruik daarvoor de andere kant van de _glasplaat of een nieuwe.

Zet met een viltstift het nummer van het _gebruikte poeder op de objectglaasjes. De _{slijpglaasjes} kunnen vele malen worden gebruikt nadat ze steeds opnieuw ruw zijn gemaakt op de glasplaat.

Slijpmethode I - Een gat in de schaal.

Je neemt een nieuw objectglaasje en legt daar een stukje Lakeside _op, niet te veel anders moet _je scraks _onnodig veel wegslijpen. Hierop breng je onder de _{stereomicroscoop,} met een

penseeltje, de foraminifeer. Als _{je bang} bent de foraminifeer te verliezen _op

weg van de stereomic naar de spiritusbrander, kun

je hem met _behulp van het verwarmingsapparaat eerst even

vastsmelten _op de Lakeside. Nu de _{spiritusbrander} of de kaars aansteken en het _geheel boven het _vlammetje verwarmen totdat de Lakeside smelt en er wat _{luchtbelletjes verschijnen.} Houd het objectglaasje niet te dicht _bij de _vlam, anders verbrandt de Lakeside. _Vervolgens snel _terug onder de stereomicroscoop en met het _{verwarmingsapparaat} erboven de foraminifeer met de prepareernaald in de _gewenste stand manoevreren. Af laten koelen.

De _ingebedde foraxninifeer wordt nu met de ruwe kant van het

slijpglaasje 800 en wat water _geslepen. Door het slijpglaasje-nu _transparant - kun je het _proces volgen. Wanneer er een

kamertje is opengeslepen, een _flintertje Lakeside erop en smelten met het _{verwarmingsapparaat} zodat 1 2t kamertje wordt gevuld. Glaasje 1200 _(het fijnste) gebruik je op het laatst, wanneer de kans bestaat dat _je teveel van het _schaaltje weghaalt. Al deze _handelingen worden onder de _{stereomicroscoop} uitgevoerd. Doorgaan met slijpen tot het _gewenste vlak is bereikt. Nu _{leg je} het _{objectglaasje} in een _bakje met ethanol tot de Lakeside is _{opgelost (5-10} minuten), het _bakje afdekken in verband met de _verdamping van de ethanol. Daarna _{breng je} de aangeslepen foraminifeer over in een slide. De ethanol kan opnieuw worden _{gebruikt (zie fig.7).}

Slijpmethode II - Een slijpplaatje maken.

Begin als _bij de _{vorige methode,} maar laat de ethanol weg en

slijp door tot het _vlak, waarvan je een sijpplaatje hebben

wilt, is bereikt. Het _{objectglaasje} weer verwarmen boven de brander, snel _terug onder de _{stereomicroscoop} en met het verwarmingsapparaat erboven de foraminifeer met de prepareernaald omkeren. De af_geslepen kant moet vlak _op het objectglaasje komen te _liggen. Af laten koelen. Daarna _slijpen tot er een _{plakje overblijft.} Af en toe controleren onder de gewone microscoop of de _{stereomicroscoop} met doorvallend licht, of het _plakje al dun _genoeg is. Heb _{je hiürbij} last van de

slijpkrassen ~in de _hars, dan _bekijken met een _druppeltje water en een _{dekglaasje erop} - _krassen

weg!

Als het _{plakje uiteindelijk} dun _{genoeg is,} voor _bijvoorbeeld polarisatie, dan de hars _nog heel even boven de _{spiritusbrander} en/ofmet het _{verwarmingsapparaat} erboven verwarmen. _Zorg er wel voor dat het _plakje vlak op het _{objectglaasje blijft liggen.} Af laten koelen. Als laatste een druppeltje Penaount en een

dekglaasje erop. Als de Permount te dik is geworden, verdunnen met tolueen (zie fig.8).

Een _slijpplaatje kan ons onder andere meer vertellen over de opbouw van de wand van de foraminifeer.

Polarisatie.

Met een

_setje

_{polarisatiefilters}

kom

_je

soms _nog meer te weten over de wand van een foraminifeer, bijvoorbeeld over de oriëntering van de kristallen. Voor dat laatste hoeft de foraminifeer niet _altijd te worden geslepen, maar kan het schaaltje (zonder sediment of _pyriet) ook in _{water, glycerine} of wonderolie worden gelegd. Ook _{stukjes afgebroken} wand _zijn geschikt voor polarisatie. _Bekijk het _preparaat onder het microscoop of eventueel de stereomicroscocy met doorvallend

licht. _{Sommige schaaltjes} vertonen dan tussen gekruiste

polarisatiefilters een zwart kruis, andere weer niets dan korreltjes. Zulke

gegevens kunnen van _pas komen _bij de determinatie.

Kant en klare filtersets zijn te _koop maar prijzig. Je kunt veel _goedkoper zelf een _setje filters _{vervaardigen (zie fig.9).}

Figuur 8

Literatuur.

E. _Boltovskoy & R. _Wright, 1976. Recent Foraminifera. Dr.W.Junk bv, Publishers, Den Haag

/

A.R. Fortuin, 1981. Foraminiferen, hoe ze te vinden en te bewerken. Gea, vol. 14 nr 3.

Dr.H. _Freund, 1958. Handbuch der Mikroskopie in der Technik. Band _II, Teil 3. _Mikroskopie in der _Geologie sedimentarer Lagerstatten (Mikro-palaontologie). Umschau _Verlag, Frankfurt.

H.J. Hansen & _Lykke Andersen, 1976. Wall structure and classification of fossil and recent _elphidiid and nonionid Foraminifera. Fossils and Strata nr. 10.

J.W. _Murray, 1979. British Nearshore Foraminiferids. New

Series. _Synopses of the British Fauna nr.16. Academie Press Ine.(London) Ltd.

Dr.E.Th.N. Spiker, 1973. Foraminiferen - fossiel _{en recent.}

Wetenschappelijke mededelingen KNNV nr.99.

W.B. Vader, 1987. In: Ei van Columbus. Gea vol. 20 nr.4.

E.F. _Vangerow, 1981. _{Mikropalaontologie} für _jedermann. Kosmos Gesellschaft der Naturfreunde. Franckh'sche _{Verlagshandlung}

Stuttgart.

A.Wood, 1963. Wall

r

structure of foraminifera in _polarized

light.

Micropaleontologie vol.9 ₍₄₎ : 432.

Adres van de _schrijver: Binnenwieringerstraat 151

,

1013 EA Amsterdam. Tel: 020 - 25269

MATER TAT.ENMATERIALEN

Zeefgaas Veldstudiecentrum _Afmetingen 20 _bij 20 cm

Zuiderweg 10 50 /xm f 6,50 9441 TZ Orvelte 144 _/xm f _3,50 tel: 05934-263 213 /xm f 3,00 giro:2683592 308 /xm f _2,50 415 _/xm f 2,00 1000 /xm f 2,50

Een complete set kost f _30,00

Slides Groothandel; Fema-Salzgitter Rudolf Stratmann Fr.Ebertstrasse 53 332-Salzgitter 51 Pastfach 511627 tel;09-49534132023 Kartonnen slides 26 x 76 _mm, zonder dekglaasjes; DM 102,-per 100 stuks.

Zwarte kunststofslides, met kunstof _dekglaasje en voorzien van etiketten, 26 x 76 mm:

DM _{76,- per} 100 stuks

Bij deze laatste heb _je snel last van statische electrici-teit.

Bedragen ex BTW.

Minimuum _orderbedrag DM

400,-maar, bij levering aan

particulieren (hobby, studie)

is een _{lager bedrag} zeer

waarschijnlijk mogelijk. Even bellen! Holpijp Ijzerhandel Binnenconische holpijp Leveranciers van stansapparatuur en machines Oorbeek BV Nieuwe kerkstraat 47 1017 GB Amsterdam tel:020-225230 Diverse maten, Bijvoorbeeld: 0 12 mm kost f15,

Zij kunnen ook , goedkoop een geschikte kunststof _ondergrond leveren.

Fa Wieser

Tilburg

tel:013-562921

Zeer grote sortering

Machineklem Gereedschappen handel Klaas Veenstra

Haarlemmerdijk 144 1013 JJ Amsterdam tel: 020-248948

Goedkoopste klem f _20,95

Tekenspiegel Eurome*_microscopen

Utrechtseweg 250 postbus 736 6800 AS Arnhem tel: 085-421252 510700 Prijs f _298,00

Diameter niet _{altijd aangepast} aan _oculair, Euromex kan

binnenring maken.

Levert ook een _tekenprisma hiermee komt de _tekening dichter bij het microscoop te liggen. Prijs f _179,00

Prijzen ex BTW

Weerstandsdraad Winkel waar men electronica _spullen verkoopt.

Kost _ongeveer 1 _{gulden per} meter.

Obj ectglaasj es en _dekglaasjes

Het _{goedkoopst bij} de groothandel Martens BV Zuideinde 47 1121 CK Landsmeer tel: 02908-5151 (groothandel voor

iaboratoriumbenodigd-heden) Bijvoorbeeld:

Ongeslepen objectglaasjes per doosje van 50 stuks f _2,15. Dekglaasjes 18 x 18 mm _per doos van 1000 stuks f 19,60.

Ex BTW en verzendkosten. Ronde _{dekglaasjes 0} 12

mm, per doos van 1000 st. f _95,20. Bestellingen onder 100 _gulden

(ex btw) toeslag van f 10,—

prijzen augustus 1987. Ter _{vergelijking:} Fa Vos le Oosterparkstr 153 1091 GZ Amsterdam tel: 020-942379

Ongeslepen objectglaasjes per doosje (50 st) f _3,95.

Prijs dateert van 1986.

Carborundui-poeder Handel in slij pbenodigdheden Fa _Jung Lauriersgracht 8 1016 RL Amsterdam tel: 020-232298 Carborundumpoeders nrs 800 en 1200 per 100 gr f 7,50. ex BTW.

Onder de 500 _gr zelf potje meebrengen.

Lakeside _{Fema-Salzgitter}

adres zie _bij slides

1 doos met 12 staafjes DM 119,70, ex BTW.

Levering van een of enkele staafjes waarschijnlijk ook mogelijk.

Leveringsvoorwaarden, zie _bij slides. Methyleenblauw Tragacanth Ethanol Pe mount Tolueen(scha-delijk voor de gezondheid) Groothandel: Boom Meppel BV Postbus 37 7940 AA _Meppel tel; 05220-53641 Methyleenblauw (voor microscopie) best. nr. 21189, per 10 r.r f _12,79 Tragacanth best.nr. 2737 10 _gr f _6,25 25 gr f 7,47 50 _gr f _12,70

Permount _{per 0,5} liter f _89,91 Ethanol _per liter f _48,71

Tolueen _{per 0,5} liter f _13,10 Bedragen ex BTW in 1987

Minimum _orderbedrag F 17,50

Bij bestellingen onder F 150,-toeslag van F _7,50.

Aristofonna Interchema BV Kruisweg 411 1437 CJ Rozenburg tel: 02503-35500 Methyleenblauw (voor microscopie) per 25 gr f 23,35. Tragacanth per 100 gr f 34,30. Ethanol 250 ml f _20,27 500 ml f 34,56 Permount niet verkrijgbaar. Ex BTW. _Bestellingen onder de 150 gulden toeslag f7,50.

Levert niet aan particulieren, maar _leveringen via vereniging

(grotere hoeveelheden) geen probleem.

Api theek Methyleenblauw (voor

microscopie) per gram f 2,15 Tragacanth per graam f 1,55 Ethanol 250 ml f 30,40 500 ml f 48,65 1 liter f _85,25 ( Geneesmiddelentoeslag inbegrepen) Polarisatie filter St .dio 2000 De Olercqstraat 50 10 i2 NH Amsterdam te . 020-124739 0,5 mm dik, 3 x 5 cm f 13,50 0,5 mm dik, 6,25 x _6,25 cm _f20, (plastic)

Ei' romex Microscopen

a res zie bij

t€ _censpiegel

0.5 mm dik, 50 x 50 cm ± f 25,-Kleine afvalstukjes zijn in verhouding goedkoper,

set van 2 filters <p 19 en 32 mm, dikte 0,5 mm samen ± f 30,-Alles _plastic

Set van 2 glazen filters <p 19 en 32 mm f 53, —