Inleiding en achtergrond
In december 2008 heeft de NMa een onderzoek van Frontier Economics naar de hoogte van de
aardgasprijzen op de Nederlandse groothandelsmarkt over de jaren 2001 toe en met 2007 gepubliceerd. Aanleiding voor deze studie vormden onder andere klachten over de hoogte van tarieven van GasTerra. Uit dit onderzoek concludeerde de NMa dat GasTerra geen excessieve tarieven heeft gehanteerd in de
onderzochte periode. Wel constateerde de NMa dat de prijzen voor kleinverbruikers in het jaar 2007 relatief aan de hoge kant waren t.o.v. de benchmarks. De NMa had behoefte aan een completer beeld en besloot om de prijsontwikkelingen op de Nederlandse groothandelsmarkt voor gas nauwlettend te blijven volgen. In 2010 heeft Frontier Economics op verzoek van de NMa een onderzoek gedaan naar de door GasTerra gehanteerde prijzen over de jaren 2008 en 2009.
Het recente onderzoek
In het recente onderzoek van Frontier Economics, een update van het eerdere, zijn de analyses voor de periode van 2001-2007 uitgebreid met de jaren 2008 en 2009. De (ongewijzigde) methodologie van het onderzoek is gebaseerd op een vergelijking van de tarieven van GasTerra met tarieven die in een concurrerende markt zouden gelden, te weten ‘competitieve benchmark’ tarieven. Om een schatting te kunnen maken van concurrerende prijzen heeft Frontier Economics twee typen benchmarks opgesteld. Zie het tekstkader hieronder voor een korte uitleg van de benchmarks.
Uitleg benchmarks studie Frontier Economics
In het eerste type benchmark worden concurrerende prijzen berekend door na te gaan wat, voor drie verschillende hypothetische potentiële concurrenten van GasTerra, (bij benadering) de kosten zouden zijn om groepen afnemers te beleveren met een gelijksoortig afnameprofiel als de afnemers van GasTerra. Dit is gedaan voor een groot Duits gasbedrijf, een gashandelaar en een Nederlandse nieuwkomer op de groothandelsmarkt. Elementen van de kostprijs zijn bijvoorbeeld de inkoopprijzen van gas uit het buitenland, de Kleine Velden of op een gasbeurs, transportkosten en kosten voor het gebruik van opslag om de benodigde flexibiliteit te kunnen leveren.
Voor het tweede type benchmark is een ‘merit order’ model opgesteld. Deze methode komt erop neer dat aan de aanbodzijde alle mogelijke aanbieders worden gerangschikt in oplopende volgorde op basis van hun marginale kosten. De kosten van de laatste aanbieder die nodig is om aan de (gegeven) totale marktvraag te voldoen bepalen de geschatte competitieve prijs. Hierbij worden vervolgens de kosten opgeteld die gemaakt moeten worden om het aanbod van gas te structureren en af te leveren aan de verbruiker.
Voor details over de methodiek van de uitgevoerde prijsvergelijking verwijzen wij naar het rapport van oktober 2008 van Frontier Economics “Pricing of wholesale gas in the Netherlands”.
aannames over de inkoopstrategie van potentiële concurrenten op een andere wijze is ingevuld t.o.v. de eerdere studie.1
Resultaten van de analyse
Het onderzoek maakt bij de benchmarks een onderscheid naar twee groepen afnemers van gas, grootverbruikers en kleinverbruikers.
Grootverbruikers
De volgende twee tabellen geven de resultaten van de beide typen benchmarks weer voor grootverbruikers. Daarin wordt het percentage weergegeven dat de gemiddelde prijs die GasTerra in het betreffende jaar voor grootverbruikers heeft gehanteerd boven (+) of onder (-) de betreffende competitieve benchmark lag. Tabel 1: Prijzen grootverbruikers in vergelijking met hypothetische concurrenten
Prijs GasTerra t.o.v.: 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Groot Duits gasbedrijf -18,6% -16,7% -6,0% -10,1% -11,8% -7,4% +4,4% -5,2% -8,1% Gashandelaar +8,9% +16,9% +11,0% -6,8% -2,7% -17,1% -19,4% -8,6% +13,6% Nederlandse nieuwkomer -22,0% -19,2% -10,0-% -10,8% -12,5% -14,5% -2,9% -14,1% -14,2%
Tabel 2: Prijzen grootverbruikers o.b.v. merit order analyse
Merit order analyse 2005 2006 2007 2008 2009
Prijs GasTerra t.o.v. benchmark -10% -5% +6% -3% -5% Kleinverbruikers
De volgende tabellen geven de resultaten van de beide typen benchmarks weer voor kleinverbruikers. Hierin wordt wederom het percentage weergegeven dat de gemiddelde prijs die GasTerra in het betreffende jaar voor kleinverbruikers heeft gehanteerd boven (+) of onder (-) de betreffende benchmark lag.
Tabel 3: Prijzen kleinverbruikers in vergelijking met hypothetische concurrenten
Prijs GasTerra t.o.v. 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Groot Duits gasbedrijf +8,0% +10,8% +5,7% +16,5% -6,4% +6,4%
Gashandelaar n.b n.b -3,7% -6,9% -7,9% +28.4%
Nederlandse nieuwkomer n.b -3,4% -10,8% -1,8% -13,2% +1.3% Tabel 4: Prijzen kleinverbruikers o.b.v. merit order analyse
Merit order analyse 2005 2006 2007 2008 2009
Prijs GasTerra t.o.v. benchmark +8% +4% +13% -2% +14% Beschrijving resultaten
1
Een vergelijking van de GasTerra’s prijzen met de benchmarks van hypothetische concurrenten voor de jaren 2008 en 2009 laat, net als de resultaten van de voorgaande jaren in de eerdere studie, een wisselend beeld zien.
Voor grootverbruikers lagen GasTerra’s prijzen in 2008 en 2009 onder de verschillende benchmarks, met uitzondering van de benchmark voor een hypothetische concurrerende gashandelaar in het jaar 2009. Uit de voorgaande studie kwam uit de merit order analyse naar voren dat de marginale bron van gas in alle jaren steeds import via Duitsland is (de laatste bron in de merit order die nodig is om aan de totale marktvraag te voldoen). Op basis daarvan werd geconcludeerd dat de meest relevante potentiële concurrent voor GasTerra een groot Duits gasbedrijf is. Uit de nieuwe analyse blijkt deze constatering ook te gelden voor 2008 and 2009. De gemiddelde grootverbruikersprijs van GasTerra lag in 2005, 2006, 2008 en 2009 onder de benchmarkprijzen van het grote Duitse gasbedrijf en in 2007 lag haar prijs daarboven.
Voor kleinverbruikers geldt dat GasTerra’s prijzen in 2009 in alle gevallen boven de benchmarks liggen, terwijl de prijzen in 2008 in alle gevallen onder de benchmarks liggen. Uit de vorige studie kwam ook een wisselend beeld over de jaren en tussen de verschillende benchmarks naar voren. Uit de voorgaande studie kwam uit de merit order analyse van kleinverbruikers, evenals bij de analyse voor grootverbruikers, naar voren dat de marginale bron van gas in alle jaren steeds import via Duitsland is en daardoor een groot Duits gasbedrijf de meest relevante potentiële concurrent voor GasTerra is. De nieuwe analyse bevestigt deze constatering voor 2008 en 2009. Voor de details met betrekking tot de resultaten van de prijsvergelijkingen verwijzen wij naar het rapport van Frontier Economics.
Beoordeling
Als een onderneming met een economische machtspositie tarieven hanteert die duurzaam aanzienlijk hoger zijn dan de tarieven die zouden bestaan in een competitieve markt, kan dat een aanwijzing zijn dat die tarieven excessief zijn.
Uit het recente onderzoek van Frontier Economics blijkt dat de tarieven die GasTerra over een langere periode heeft gehanteerd niet duurzaam aanzienlijk boven de benchmarks liggen. Weliswaar liggen de tarieven voor kleinverbruikers gemiddeld genomen voor de periode 2004-2009 boven de belangrijkste competitieve benchmarks, maar de prijzen liggen er niet aanzienlijk boven. Voor het jaar 2008 liggen de prijzen van GasTerra voor kleinverbruikers weer onder alle berekende benchmarks. De resultaten geven een van jaar tot jaar wisselend beeld.
De benchmarks zijn gebaseerd op veronderstelde inkoopstrategieën die door GasTerra in haar specifieke situatie vaak niet één op één kunnen worden gevolgd. Daarnaast geven de benchmarks slechts tot op zekere hoogte inzicht in de uitkomsten die een reëel bestaande competitieve situatie, waarin aanbieders ook op elkaar reageren, zou opleveren.
