Lokale Agenda Toegankelijk- heid (LAT)
maart 2020
Stadswandeling voor mensen met een visuele beperking
Voor u ligt de Lokale Agenda Toegankelijkheid (LAT).
Dit document laat zien hoe er door de gemeente maar ook door de stad wordt gewerkt aan toegankelijkheid voor iedereen. Ondanks dit mooie resultaat blijft er altijd werk aan de winkel. De gemeente Rotterdam blijft, samen met ervaringsdeskundigen en partners in de stad, streven naar een fysiek, sociaal en informatietoegankelijk Rotterdam waar iedereen mee kan doen en zich welkom voelt.
Aanleiding is de ratificatie door Nederland van het ‘VN-verdrag inzake rechten van personen met een handicap’ in juli 2016. Dit verdrag verplicht overheden om inclusief beleid te maken. Beleid voor iedereen. En alleen uitzonderingen als het echt niet anders kan.
De focus ligt daarom niet op specifieke doelgroepen, maar wordt ook in Rotterdam de omslag gemaakt naar algemeen toegankelijk beleid ten behoeve van inclusie van mensen met een beperking en/of chronische ziekte en ligt de focus alleen op specifieke doelgroepen wanneer dat nodig is.
In dit document is aan de hand van 10 thema’s te zien wat de gemeente heeft gedaan, doet en gaat doen op het gebied van toegankelijkheid. Deze thema’s zijn samen met de Brede Raad 010 en Rotterdammers tot stand gekomen.
Verder komen partners in de stad aan het woord over wat zij in de stad doen om uitvoering te geven aan het VN-verdrag.
De ontwikkelingen van de LAT en het beleidsplan Maatschappelijke ondersteuning en Jeugdhulp liggen tot zekere hoogte in elkaars verlengde en moeten elkaar versterken. Om die reden is het proces van de LAT en het nieuwe beleidsplan verbonden aan elkaar.
Inleiding
Rotterdam werkt aan een toegankelijke stad voor iedereen, ook voor mensen met een beperking. Als wethouder vind ik het heel belangrijk dat mensen met een beperking en/of chronische ziekte mee kunnen doen en zich onderdeel voelen van onze stad. Veel gaat al goed, maar we zijn er zeker nog niet.
De Lokale Agenda Toegankelijkheid die u nu voor u heeft, is een agenda voor een toegankelijke stad met als doel: inclusie van mensen met een beperking.
Het is onze ambitie om de toegankelijkheid in Rotterdam nog verder te verbete- ren. Werken aan toegankelijkheid is het wegnemen van letterlijke en figuurlijke drempels in de samenleving. Dat kunnen ook communicatieve of sociale drem- pels zijn, zoals moeilijk begrijpbare informatie, onprettige bejegening, uitsluiting of discriminatie.
Alleen samen maken we van Rotterdam een aantrekkelijke stad voor iedereen.
Toegankelijkheid raakt alle organisatieonderdelen binnen de gemeente, en het raakt alle andere organisaties in Rotterdam. Ik dank dan ook alle personen en organisaties, die hebben bijgedragen aan deze agenda en die zich inzetten om Rotterdam nog toegankelijker en aantrekkelijker te maken.
Sven de Langen
Wethouder Volksgezondheid, zorg, ouderen en sport
Voorwoord
wethouder
Als Brede Raad 010 willen we zo veel mogelijk wat er in Rotterdam rond het sociaal domein speelt het stadhuis inbrengen. Zodat de gemeente beleid kan maken met een scherp oog voor de Rotterdammer met een beperking of een chronische ziekte. Dat beleid moet gericht zijn op toegankelijkheid en inclusivi- teit: iedereen moet kunnen meedoen en iedereen hoort erbij.
Het is onze taak om de uitwerking van het sociaal beleid in de praktijk te delen met de gemeente. Dat doen we door de stem van de Rotterdammer te laten gelden en te laten horen. Wij halen signalen op uit Rotterdam en komen tot een advies waarin we het gemeentelijk beleid toetsen aan de praktijk van alledag.
Het adviesteam VN-verdrag van de Brede Raad 010 heeft samen met de ge- meente gewerkt aan het bevorderen van toegankelijkheid in gemeentelijk beleid.
Het adviesteam heeft onder andere sessies (met Rotterdammers) georgani- seerd om input op te halen en de leden hebben waardevolle signalen opge- haald uit de stad.
Tegelijkertijd hebben wij als Brede Raad 010 ook een specifieke functie. Wij zijn een onafhankelijk adviesorgaan. Dit betekent dat we ook een luis in de pels van de gemeente moeten kunnen zijn. Wij behartigen onder andere de belangen van Rotterdammers met een beperking of chronische ziekte.
De Lokale Agenda Toegankelijkheid (LAT) is voor ons een startpunt. Wij hopen dat de medewerkers van de gemeente zich mede dankzij de LAT bewust zijn van het belang van toegankelijkheid en inclusiviteit. En natuurlijk: er verder mee aan de slag gaan. Mijn indruk is dat de gemeente echt werk wil maken van toegankelijkheid.
Koen van Dijk
Directeur-voorzitter Brede Raad 010
Voorwoord
Brede Raad 010
Interne bewustwording tijdens Week van de Toegankelijkheid
Inhoud
Inleiding 5
Voorwoord wethouder 6
Voorwoord Brede Raad 010 7
Agenda voor een Onbeperkt Rotterdam 10
Bewustwording 12
Communicatie 19
Dienstverlening 24
Vrije tijd 32
Opgroeien 41
Buitenruimte 46
Wonen 52
Zorg, welzijn en ondersteuning 56
Vervoer en persoonlijke mobiliteit 62
Werk, arbeidsmarkt en participatie 67
Reacties uit de stad 74
VN verdrag adviezen Brede Raad 010 78
Het VN-verdrag
Op 14 juli 2016 ratificeerde de Nederlandse overheid het VN-verdrag inzake personen met een handicap (in dit document het VN-verdrag). Dit verdrag waarborgt, beschermt en bevordert de vrijheden en rechten van mensen met een beperking en chronische ziekte. De doel- groep van het verdrag betreft mensen met een langdurige fysieke, zintuigelijke, verstandelijke of psychische beperking.
Hieronder vallen ook mensen met een chronische ziekte en ouderen die als gevolg van ouderdom een beperking hebben.
Om handen en voeten te geven aan de implementatie van het VN-verdrag in de gemeente Rotterdam is het project
‘Rotterdam Onbeperkt’ opgezet. Rotterdam Onbeperkt zet zich onder meer in voor meer bewustwording over het VN-verdrag en het belang van toegankelijkheid.
Lokale Agenda Toegankelijkheid (LAT)
Iedere gemeente in Nederland dient periodiek een plan op te stellen voor de lokale implementatie van het VN-verdrag.
Dit is opgenomen in een amendement van Van der Staaij (SGP) en Bergkamp (D66) tijdens de behandeling van het VN-verdrag door de Tweede Kamer. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft vervolgens een handreiking ontwikkeld voor een Lokale Inclusie Agenda.
Rotterdam nam deel aan de adviesgroep om tot deze handreiking te komen. Gemeenten kunnen zelf de vorm en inhoud bepalen. Deze Lokale Agenda Toegankelijkheid (LAT) is de Rotterdamse uitwerking van dit document.
Rotterdam Onbeperkt is verantwoordelijk voor de coördinatie van deze Lokale Agenda Toegankelijkheid (LAT). Om tot de inhoud van de LAT te komen, is met diverse collega’s van alle clusters samengewerkt. Dat resulteerde in een agenda van de gemeente Rotterdam voor een toegankelijke stad met als doel inclusie van mensen met een beperking en/of chronische ziekte te bevorderen.
Als basis van de LAT organiseerde de gemeente Rotterdam samen met de Brede Raad 010 een bijeenkomst voor Rotterdammers met een beperking en mantelzorgers.
Deze Rotterdammers gaven aan waar zij tegenaan lopen als het gaat om meedoen in Rotterdam en wat zij graag nog (verder) verbeterd zien. Op basis van de uitkomsten van deze zeer waardevolle en positieve bijeenkomst zijn de thema’s bepaald die in deze LAT aan de orde komen.
Deze thema’s bestrijken het hele leven.
Het gaat om de thema’s:
• Opgroeien
• Buitenruimte
• Vrije tijd
• Wonen
• Zorg, welzijn en ondersteuning
• Vervoer en persoonlijke mobiliteit
• Werk, arbeidsmarkt en participatie
• Dienstverlening
Aan de lijst zijn twee thema’s toegevoegd:
• Bewustwording
• Communicatie
Input voor de Lokale Agenda Toegankelijkheid
Voor medewerkers van de gemeente organiseerden we inventarisatiesessies in samenwerking met adviesbureau Wij zijn Zet. Tijdens deze sessies gaven collega’s vanuit het hele concern op bovenstaande thema’s aan wat er al goed gaat, wat beter kan en wat hun ambities zijn.
De resultaten van deze sessies zijn vervolgens terug- gekoppeld naar de Brede Raad 010 die feedback gaf en aanvullingen heeft gedaan. Op basis van alle gegevens maakte Wij zijn Zet een rapportage. Naast deze rapportage zijn er al veel meer beleidsstukken en notities geschreven en acties uitgevoerd die betrekking hebben op de imple- mentatie van het VN-verdrag. Ook deze stukken zijn gebruikt voor de LAT.
Agenda voor een
Onbeperkt Rotterdam
Ook gaat deze agenda in op diverse projecten en acties die Rotterdam Onbeperkt organiseert.
Tot slot is een belangrijk principe uit het VN-verdrag “nothing about us, without us” (niks over ons, zonder ons).
Dit principe betekent dat je mensen met een beperking moet betrekken als het over hen gaat. Dit hebben wij dan ook gedaan: niet alleen met de Brede Raad 010, maar ook door ervaringsdeskundigen van MEE te vragen naar hun ervaringen met toegankelijkheid in de stad, gesprekken te voeren met belangenbehartigers en door het inzetten van ervaringsdeskundigen bij het schouwen van festivals bijvoorbeeld. Ook hebben wij een enquête gehouden onder nieuwe studenten van de Erasmus Universiteit en er is een vraag opgenomen over toegankelijkheid in de Omnibusenquête. De Omnibusenquête is een vragenlijst die onder Rotterdammers wordt verspreid. Daarnaast hebben wij individuele Rotterdammers en professionals werkzaam in Rotterdam gesproken.
Toegankelijkheid
Bij Rotterdam Onbeperkt staat toegankelijkheid centraal.
Onder toegankelijkheid wordt niet alleen de fysieke toegankelijkheid verstaan, maar ook sociale en informatie- toegankelijkheid.
• Fysieke toegankelijkheid gaat over bereikbaarheid en ergens in of uit kunnen komen. Het betreft fysieke maatregelen zoals een afritje, (trap)lift, het gebruik van duidelijke markering, maar ook veilig het pand kunnen verlaten door een nooddeur, een koffiezetapparaat kunnen bedienen en toegankelijke ICT.
• Sociale toegankelijkheid gaat over je ergens welkom voelen, hoe je bejegend wordt en of activiteiten en programmering zijn afgestemd zodat iedereen kan meedoen.
• Informatietoegankelijkheid gaat over het geven van begrijpelijke en duidelijke informatie. Dit houdt onder meer in dat informatie in duidelijke taal is (zo nodig ondersteund met pictogrammen), dat er wordt voldaan aan webrichtlijnen over toegankelijkheid en dat er verschillende manieren zijn om contact op te nemen.
Ook informatie over de toegankelijkheid van een product, dienst of locatie valt hieronder.
Toegankelijkheid is dan ook geen apart thema, maar vormt de rode draad door alle onderwerpen.
Een van de belangrijkste opdrachten van Rotterdam Onbeperkt is het bevorderen van bewustwording over het VN-verdrag en toegankelijkheid in de breedste zin van het woord. Zo wordt Rotterdam (nog) toegankelijker en toegankelijkheid wordt onderdeel van het DNA van de stad.
Hoewel het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking valt onder geldende wet- en regelgeving, is nog niet iedereen bekend met het verdrag en het belang van toegankelijkheid. Ook heeft men niet altijd een duidelijk beeld van de brede doelgroep van het VN-verdrag. Diverse middelen zijn ingezet om collega’s bewuster te maken van toegankelijkheid. Hieronder staan een aantal middelen en acties beschreven.
• Hackathon
Hoe maak je van Rotterdam een drempelvrije en dus aantrekkelijke stad? Deze vraag stond centraal tijdens de hackathon die op 4 oktober 2018 werd georganiseerd.
Bij de hackathon waren zowel collega’s als ook partners uit de stad en ervaringsdeskundigen aanwezig. Onder leiding van ontwerpers van onder andere de Technische Universiteit Delft gingen de deelnemers op creatieve wijze aan de slag met uitdagingen op het gebied van sport, werk, bejegening en dienstverlening (de Vliegende Brigade). Tijdens de Hackathon was er voldoende ruimte voor de deelnemers om hun verschillende ideeën en standpunten uit te wisselen. Ook hadden zij de mogelijk- heid om met elkaar te netwerken. Aan het einde van de dag presenteerden de ontwerpers per uitdaging één of meerdere ideeën.
• Ervaringsrondes
Een van de ideeën van de hackathon was om werk gevers zelf een beperking te laten ervaren en om hen met deze beperking de werkvloer op te laten gaan. Onno de Zwart, toenmalig directeur publieke gezondheid, welzijn en jeugdhulp, wilde graag deze uitdaging aangaan. Het gaat er bij deze uitdaging niet om dat anderen zien hoe moeilijk het is om te werken met een beperking en welke obstakels er zijn, maar hoe een werkdag eruitziet als je bijvoorbeeld in een rolstoel zit. Zo ging Onno de Zwart het Timmerhuis binnen in een rolstoel waarbij hij gebruik maakte van de lift bij de bordestrap, probeerde hij thee te halen in zowel een rolstoel als met een afgeplakte bril op en zocht hij een vergaderruimte met deze bril. Ook tijdens de vergaderingen zat hij in een de rolstoel of droeg hij een afgeplakte bril. Tijdens deze ervarings- ronde waren collega’s met een beperking aanwezig om hem tips te geven en om te vertellen over hun eigen ervaringen. Van deze ochtend is ook een filmpje gemaakt, die zowel (in verkorte versie) op sociale media en YouTube is geplaatst als ook op het intranet.
Om dit onderwerp warm te houden heeft Onno de Zwart het stokje doorgegeven aan Anne Coenen (directeur Maatschappelijke Ontwikkeling in de Wijk) en Mickel
Bewustwording
Beckers (directeur Sport, Onderwijs en Cultuur). Zij hebben op hun beurt weer andere kanten laten zien van het werken met een beperking, bijvoorbeeld: hoe haal je koffie als je niet kunt horen wat de kantinemedewerker vraagt? Zij hebben het stokje doorgegeven aan Vincent Roozen, de gemeentesecretaris van de gemeente Rotterdam. Hij zal laten zien hoe het is om te werken met een beperking in het stadhuis en benadrukken dat er gewerkt wordt aan een toegankelijk Rotterdam voor iedereen.
• Bewustwordingsbijeenkomsten
In samenwerking met diverse afdelingen organiseert Rotterdam Onbeperkt bijeenkomsten om de bewust- wording te vergroten. Deze bijeenkomsten zijn afgestemd op de afdeling en kunnen onder meer bestaan uit een presentatie over het VN-verdrag en Rotterdam Onbeperkt, een ervaringsrondje waarbij mensen zelf gaan ervaren hoe het is om een beperking te hebben, een ervaringsverhaal van een collega of een gesprek met ervaringsdeskundigen van MEE over bepaalde onder- werpen. Naast informeren is het doel van deze bijeen- komsten ook om collega’s te activeren de principes van het VN-verdrag toe te passen in hun dagelijkse praktijk.
• Bijeenkomst directeuren Maatschappelijke Ontwikkeling
Naast de medewerkersbijeenkomsten is er ook een bijeenkomst georganiseerd voor de directeuren van Maatschappelijke Ontwikkeling. Die vond plaats op een kenmerkende locatie (de Van Nellefabriek) waar meer- dere sprekers een verhaal vertelden dat op verschillende manieren raakte aan de dagelijkse praktijk van de directeuren. Naar aanleiding van dit werkbezoek heeft Rotterdam Onbeperkt de opdracht gekregen om bewustwording te creëren voor alle medewerkers van
het cluster Maatschappelijke Ontwikkeling. Vanaf 2020 organiseert Rotterdam Onbeperkt verschillende workshops om aan te sluiten bij ieders leerbehoefte en kennis. Voor de workshops valt te denken aan een stadswandeling vanuit het perspectief van iemand met een zintuigelijke beperking, een ervaringsrondje, een interactieve workshop of een presentatie door een motivational speaker. De workshops zijn voor zowel beleidsadviseurs als medewerkers die rechtstreeks met klanten werken en voor managementteams. Rotterdam Onbeperkt organiseert dergelijke bijeenkomsten in 2020 ook voor externe partijen in de stad.
Subsidieverordening (SVR)
Toegankelijkheidsverplichtingen opnemen in subsidies is inmiddels mogelijk.
De Subsidieverordening 2014 is in oktober 2019 gewijzigd. Eén van de wijzigingen betreft een toevoeging aan artikel 12a SVR2014, waardoor het mogelijk is om via subsidie beschikkingen of via nadere regels verplichtingen op te leggen aan subsidieontvangers met betrekking tot de toegankelijkheid op fysiek, sociaal en informatiegebied.
De tekst luidt: ‘Bij nadere regels of verleningsbeschik- king kunnen aan de subsidieontvanger verplichtingen worden opgelegd in het kader van de fysieke, sociale en informatietoegankelijkheid.’
Dit biedt mogelijkheden om ook via subsidieverstrekking door de gemeente de toegankelijkheid te verbeteren en dit onder de aandacht te brengen bij onze subsidie- partijen. De opgelegde verplichting in verband met toegankelijkheid moet wel enig verband houden met de verstrekte subsidie. Daarnaast moet er altijd sprake zijn van redelijkheid. De komende periode gaat Rotterdam
• Koploperprogramma en G4
Rotterdam Onbeperkt vindt het belangrijk om kennis uit te wisselen met andere gemeenten. Kennisuitwisseling gebeurt op twee manieren:
- Via het Koploperprogramma ‘Iedereen doet mee!’
van de VNG: Rotterdam is één van de inmiddels 40 koplopergemeentes. In dit verband ontwikkelde Rotterdam Onbeperkt onder meer mee aan de handreiking voor de Lokale Inclusie Agenda/Lokale Agenda Toegankelijkheid en de Scan Inclusie en Toegankelijkheid voor gemeenten. Ook hebben wij de aftrap gedaan van een reeks bijeenkomsten waarin gemeenten in elkaars keuken kunnen kijken.
De bijeenkomst in Rotterdam vond plaats in museum Boijmans van Beuningen. Deelnemers kregen presentaties over dienstverlening, sport, theater en spelen te zien en te horen en konden de rondleiding
‘Ongezien’ bijwonen. Rotterdam nam vervolgens deel aan de bijeenkomsten die andere gemeenten organiseerden waar onder meer thema’s als bewust- wording en communicatie op de agenda stonden.
In november vond een regiobijeenkomst van ‘Iedereen doet mee!’ plaats in samenwerking met Rotterdam Onbeperkt.
- In G4-verband met Utrecht, Den Haag en Amsterdam
• Week van de toegankelijkheid
In 2018 vond de hackathon van Rotterdam Onbeperkt plaats in de week van de toegankelijkheid. In 2019 organiseerde en ondersteunde Rotterdam Onbeperkt een aantal activiteiten:
- Stadswandelingen waar zowel collega’s als Rotterdammers aan deelnamen. Tijdens de de wan- delingen van Mikxs kon men de stad ervaren vanuit het perspectief van mensen met een auditieve of visuele beperking.
- Een tafeltennistoernooi in het Timmerhuis met zowel medewerkers als rolstoeltafeltennissers.
- Een medewerker van de gemeente met een auditieve beperking gaf workshops gebarentaal. De workshops waren bedoeld voor geïnteresseerde collega’s en besteedde onder meer aandacht aan: hoe benader je iemand die doof of slechthorend is en welke basisgebaren zou iedereen (aan de balie) moeten kennen? Het animo was zo groot voor deze workshops dat er in 2020 nog meer worden georganiseerd. Ook wordt bekeken hoe geïnteresseerde Rotterdammers en basisschoolleerlingen meer kunnen leren over gebarentaal.
• Animatie en checklist toegankelijkheid in beleid, projecten en uitvoering
Om collega’s bewuster te maken van het meenemen van toegankelijkheid in beleid, projecten, evenementen etc. is er een animatie ontwikkeld. Deze korte animatie laat zien welke drie vormen van toegankelijkheid er zijn en voor welke doelgroep het VN-verdrag is. Ook is er een digitale checklist toegankelijke festivals en evenementen en een algemene factsheet toegankelijkheid ontwikkeld.
‘Voor ons als VGR draait alles om inclusiviteit: iedereen moet zelfstandig kunnen meedoen in Rotterdam. Ook mensen met een beperking’, vertelt Nardy Desloover, sinds eind 2010 voorzitter van de VGR. ‘Je bent als stad verplicht om daarvoor te zorgen, sinds Nederland het VN-verdrag handicap heeft ondertekend. Wij denken daarover mee, namens alle aangesloten organisaties.
Gewoon geen idee
‘Verbeteringen beginnen altijd met bewustwording. Als je zelf geen beperking hebt, realiseer je je vaak niet waar iemand in een rolstoel mee te maken heeft als hij uit eten wil of wil winkelen. Sinds ik voorzitter ben van de VGR ben ik mij daar veel bewuster van geworden. Als ik tegen- woordig bijvoorbeeld uit eten ga, kijk ik automatisch of mensen met een beperking er ook terechtkunnen.
Is een plek niet toegankelijk, dan is dat praktisch altijd een gevolg van niet-bewustzijn, nooit van onwil of
opzet. Veel mensen hebben gewoon geen idee hoe het is om met een beperking gebruik te maken van bijvoorbeeld de openbare ruimte.’
Ontwerpers aanspreken
‘Onze taak is vooral: signaleren waar het in Rotterdam beter kan. Dat doen we via het schouwen van een gebouw of gebied, gevraagd en ongevraagd.
Ook stimuleren we partijen om al bij het ontwerpen rekening te houden met mensen met een beperking.
Dat is vaak goedkoper dan achteraf aanpassingen aanbrengen. Wat we bijvoorbeeld voor elkaar gekregen hebben? In het Stadhuis is er nu een hellingbaan voor rolstoelgebruikers.
In de metro wordt het gezegd als je aan de linkerkant, dus de andere kant, moet uitstappen. En op Rotterdam The Hague Airport is het invaliden- toilet aangepast. Zo zijn er talloze voorbeelden.
Wij vinden dat je ontwerpers van de buitenruimte, het openbaar vervoer en woningen tegenwoordig zeker op
Zorgen dat Rotterdam praktisch toegankelijk is voor iedereen. Ook voor mensen met een beperking. Dat is het doel van de Vereniging van Gehandicaptenorganisaties Rotterdam (VGR). De VGR is al tientallen jaren de spreekbuis van ongeveer 45 organisaties die op verschillende manieren met mensen met een beperking te maken hebben.
‘ Verbeteringen
beginnen altijd met bewustwording’
NARDY DESLOOVER
toegankelijkheid mag aanspreken.
Er is zo veel aandacht voor dit thema en voor het VN-verdrag Handicap, dat je mag verwachten dat ontwerpers weten dat het nodig is om voor optimale toegankelijkheid te zorgen.
Toch is dit nog niet vanzelfsprekend.
Neem de Markthal. Die is nog maar een paar jaar oud, maar gebruik je een rolstoel of een rollator, dan kun je na 8 uur ’s avonds maar in twee restaurants uit eten. Hier heeft men wel iets laten liggen.
Zelf proberen wij ook al in de ontwerp fase mee te denken. Zo zijn we betrokken bij het herontwerp van de Coolsingel en adviseren we over het aanleggen van de geleidelijnen op de juiste plek.’
Honderd stembureaus bekeken
‘Schouwen zijn een groot deel van ons werk. Het afgelopen jaar hebben we bijvoorbeeld honderd stembureaus bekeken, veel sportlocaties en alle parkeerlocaties van de gemeente, de Kunsthal, het Euromastpark. Onze
kracht daarbij is dat diverse bestuurs- leden en onze vrijwilligers allemaal een beperking hebben. Zij weten dus precies wat er nodig is voor een toegankelijk Rotterdam.
Mensen hebben verschillende beper- kingen en lopen dus ook tegen verschillende obstakels aan rond toegankelijkheid. Iemand in een rolstoel kan geen trap op en heeft bijvoorbeeld een lift of een helling nodig. Terwijl een blind iemand wel kan traplopen, maar weer geleide- lijnen en andere markeringen op de grond nodig kan hebben. Bij een schouw gaan ook altijd deskundigen mee die veel weten van de technische voorschriften, zoals hellingshoeken en afmetingen van ruimtes.
Niet alleen rapporteren we over onze bevindingen maar doen we ook verbetervoorstellen. Er gaat al veel goed in Rotterdam, bijvoorbeeld in de toegankelijkheid van de buitenruimte en het openbaar vervoer. Maar er is nog genoeg te doen.’
‘ Veel mensen
hebben gewoon
geen idee hoe
het is’
Corina treedt op in een intern filmpje over werken met een beperking
De gemeente Rotterdam is continu in gesprek met de inwoners van de stad.
Een diverse groep inwoners waarvan niet iedereen met ‘traditionele’ communicatie bereikt wordt of zich hierdoor aangesproken voelt. Daarom is het zo belangrijk ook de communicatie inclusief te maken en niet per doelgroep een andere vorm te kiezen.
Rotterdam heeft zeker niet stil gezeten. Culturele diversiteit in de communicatie is al langer een onderwerp en ‘Duidelijke taal’ zorgt voor begrijpelijkere teksten op B1-niveau. Ook de discussie over genderneutraal communiceren wordt gevoerd. In de communicatie met mensen met een beperking zijn eveneens goede voorbeelden te vinden, zoals beeldbrieven, maatregelen bij de laatste verkiezingen en de voorleesfunctie op de website.
Toch zijn deze voorbeelden nog vrij beperkt en vaak vanuit een cluster of door landelijke regelgeving geïnitieerd. Terwijl er zoveel meer kan. Ook als we met onze maatregelen voldoen aan wet- en regelgeving kunnen we met een extra inspanning op inclusieve communicatie het verschil maken.
En kan Rotterdam zich profileren als een toegankelijke stad op alle fronten. Dat helpt sowieso de Rotterdammers met een beperking om zelf mee te kunnen doen, maar het versterkt ook ons imago en we geven inhoud aan onze communicatievisie.
Voor alle Rotterdammers
Met Rotterdamse richtlijnen (huisstijl) voor inclusieve communicatie kunnen we als gemeente laten zien dat we er zijn voor alle Rotterdammers. Daarbij gaat het er niet alleen om dat we communicatiemiddelen maken die mensen met een beperking bereiken en die zij kunnen lezen en begrijpen. Het betekent ook dat we evenementen organiseren waarin zij kunnen participeren en dat we een bijdrage leveren om onze locaties zo toegankelijk mogelijk te maken. Het gaat ook over zichtbaarheid. Zorg dat in ons beeldgebruik mensen met een beperking niet alleen voorkomen als het over hun beperking gaat, maar ook bij andere onderwerpen. Om dit te realiseren is het van belang dat inclusieve communicatie op het netvlies van alle communicatieadviseurs komt en blijft door bewustwording, kennis te delen en handvatten te maken.
Communicatie
Digitale toegankelijkheid
De gemeente werkt er hard aan om de digitale toeganke- lijkheid op orde te hebben. Hierin vervult de gemeente een voorlopersrol. Samen met externe deskundigen op het gebied van digitale toegankelijkheid kijkt de gemeente naar de middelen die zij inzet en welke beter moeten.
Alle communicatieadviseurs worden hierin meegenomen en krijgen workshops en handvatten hoe om te gaan met digitale toegankelijkheid. Verderop in dit onderdeel wordt er meer op dit thema ingegaan.
Inclusief communiceren
Stereotypering in de communicatie zien we dagelijks om ons heen. Een extern bureau deed onderzoek naar de Rotterdamse middelen en kwam tot de conclusie dat dit ook bij de gemeente veelvuldig voorkomt. En niet alleen op de website en in communicatiemiddelen, maar ook in beleids- en actieprogramma’s. In alle gevallen gebeurt dit onbewust en onbedoeld. Tegelijkertijd raakt dit een deel van de doelgroep op een manier waarbij de boodschap niet overkomt of zelfs negatief wordt ervaren. De resultaten van het onderzoek zet de gemeente in om collega’s bewust te maken van stereotypering en te zorgen dat dit in communicatie en beleid niet voorkomt. Hiervoor zet de gemeente presentaties, masterclasses, workshops en een handboek in.
Inleiding digitale toegankelijkheid - wat is verplicht?
Nederlandse overheidsinstanties mogen volgens het VN-verdrag bij het aanbieden van digitale diensten geen onderscheid maken tussen personen met en zonder handicap of chronische ziekte. Het ‘besluit digitale toe- gankelijkheid overheid’ schrijft specifieke voorschriften voor met betrekking tot de toegankelijkheid van websites en mobiele applicaties van overheidsinstanties. Het besluit is een uitwerking van de Europese Toegankelijkheidsrichtlijn (WCAG).
Digitale toegankelijkheid gaat over de bruikbaarheid en begrijpelijkheid van digitale informatie en diensten voor iedere bezoeker. Het gaat hierbij niet alleen over tekst, maar ook over pdf’s, formulieren, video’s, vormgeving en applicaties. Toegankelijkheid is essentieel voor mensen met een visuele, auditieve, motorische of cognitieve beperking.
Maar feitelijk is toegankelijkheid voor iedereen belangrijk, ook voor mensen zonder beperking. Een toegankelijke website is per definitie voor alle bezoekers een meer gebruiksvriendelijke website.
Gemeente Rotterdam voldoet op de gemeentelijke website www.rotterdam.nl aan deze verplichtingen door:
• De toegankelijkheidseisen toe te passen. Het is verplicht om te voldoen aan de eisen WCAG 2.1, niveau A en AA.
• Een toegankelijkheidsverklaring te publiceren. Overheids- instanties zijn verplicht om een toegankelijkheids- verklaring op de website te plaatsen. In de verklaring staat welke maatregelen de organisatie neemt om de website toegankelijk te maken en te houden.
Hoe werkt Rotterdam aan digitale toegankelijkheid?
Bij de ontwikkeling van de nieuwe website (live gegaan in april 2017), is veel aandacht geweest voor het toegankelijk maken van de website. Het is zelfs een van de redenen geweest om de website te vernieuwen, omdat de oude website op een verouderd systeem niet voldoende toegankelijk te maken was.
Er is voor livegang van de nieuwe website onderzoek gedaan naar de gebruiksvriendelijkheid met onder andere senioren, digitaal minder vaardigen en mensen met een leesbeperking. Dit leidde onder meer tot het opnemen van een voorleesfunctie, een groter tekstformaat en veel witruimte voor een betere leesbaarheid. Verder zijn teksten zo kort mogelijk om de leesbaarheid en begrijpelijkheid te verhogen.
Specifiek voor blinden en slechtzienden is er een voorlees- functie gekomen op pagina’s. Deze functie wordt gemiddeld 7500 keer per maand gebruikt. Voor doven en slecht- horenden wordt het videomateriaal altijd ondertiteld.
Alle bovengenoemde gebruiksvriendelijke maatregelen gelden voor de hele website www.rotterdam.nl. Alleen specifieke pagina’s zoals de homepage en zoekresultaten- pagina’s kunnen niet worden voorgelezen, omdat deze alleen uit links (doorklikken) naar relevante eindpagina’s bestaan.
Rotterdam hecht grote waarde aan een toegankelijke gemeentelijke website. Ook in de toekomst blijven we continu verbeteren en de toegankelijkheid controleren door:
• geautomatiseerd toetsen van de webrichtlijnen voor toegankelijkheid door de tool Siteimprove;
• jaarlijks onderzoek naar de toegankelijkheid door een onafhankelijke deskundige;
• toetsing van de content voor publicatie door redacteuren.
Alle informatie over de toegankelijkheid van de website is terug te vinden op: www.rotterdam.nl/bestuur-organisatie/
toegankelijkheid/
Bewustzijn vergroten
De gemeente werkt niet alleen aan redactionele en technische digitale toegankelijkheid. Ook het bewustzijn rond dit thema moet worden vergroot, zodat ook andere projectwebsites van de gemeente goed toegankelijk gemaakt worden. Kennis over digitale toegankelijkheid is voor een brede groep binnen de organisatie relevant. Denk bijvoorbeeld aan beleidsmakers, redacteuren, juristen, communicatieadviseurs, ontwikkelaars, vormgevers en andere medewerkers die pdf’s maken of willen aanbieden.
Om de kennis over het onderwerp te vergroten en ver spreiden worden sessies georganiseerd over digitale toegankelijkheid. Hierbij krijgen aanwezigen inzicht in wat digitale toegankelijkheid is, waarom digitale toegankelijk- heid voor alle bezoekers belangrijk is en tegen welke drempels mensen met een beperking kunnen aanlopen.
Ook worden trainingen gefaciliteerd voor redacteuren en vormgevers en worden de leveranciers betrokken bij het toegankelijk maken en leveren van digitale producten.
‘Toen wij in 2002 in de fabriek kwamen, hebben we direct voor een aantal aanpassingen gezorgd’, vertelt eigenaar Henk van Maanen. ‘Invaliden- toiletten, speciale parkeerplekken en rolstoeltoegankelijke zalen; ik vond dat allemaal vanzelfsprekend. Dat heeft ongetwijfeld met mijn opvoeding te maken. Iedereen moet kunnen meedoen, dat is mij met de paplepel ingegoten.’
Duimen
‘Wij dachten al die tijd dat wij het best goed voor elkaar hadden. Tot Marianne Dijkshoorn, van Welkom, toegankelijk- heid en evenementen in 2018 bij ons langskwam. Zij liet ons zien wat er nog beter kon. Bij het buffet lag het bestek bijvoorbeeld aan het begin van de route. Dat kan onhandig zijn voor mensen met een fysieke beperking.
En sommige nooduitgangen waren niet geschikt voor mensen in een rolstoel, maar dat gaven de groene waarschuwingsbordjes niet aan.
Ook was de bewegwijzering naar de invalidentoiletten niet in orde.
Al die punten hebben we inmiddels opgepakt. Dat heeft ons het ‘zilver’- keurmerk van Keurmerk Toegankelijk- heid Gehandicapten (KTG) Solutions opgeleverd: twee duimen omhoog.’
‘Maar er blijft altijd iets te verbeteren.
Willen we drie duimen krijgen, dan moeten we er bijvoorbeeld voor zorgen dat onze website voorgelezen kan worden. Ook moeten we de alarm- koorden in de wc’s hoger hangen.
En we moeten helder krijgen wie er reageert op een alarm. Allemaal punten die we de komende tijd gaan verbeteren. Daarbij boffen we ook erg met de huidige eigenaar van de Van Nelle Fabriek. Hij wil dat iedereen kan ondernemen. Daar vindt hij toeganke- lijkheid helemaal bij passen.’
Toegankelijkheid is ook communicatie
‘Voor mij heeft toegankelijkheid alles te maken met je inleven in de ander met een beperking. En met communicatie.
Als jij een klein restaurant hebt en niet genoeg winst maakt, kan het lastig
De Van Nelle Fabriek is een prima voorbeeld van een toegankelijke locatie.
Best bijzonder voor een gebouw dat in 1931 afgerond is. Het is onder andere de verdienste van de grootste huurder: Van Nelle Fabriek Events.
Dat organiseert levendige, originele events waar regelmatig ook bekendheden uit binnen- en buitenland aan meedoen.
‘ Iedereen moet
kunnen meedoen’
HENK VAN MAANEN
zijn om voor een aangepast toilet te zorgen. Maar als je dan op je website zet dat een gast met een beperking kan bellen als hij er is, en dat een medewerker hem dan helpt met uitstappen en het pand binnengaan, is dat ook een vorm van toegankelijk zijn. Je laat daarmee zien dat je je bewust bent van de situatie van de ander en dat je met hem meedenkt.
Daar gaat het om.
Zelf hebben wij ook op de website van de Van Nelle Fabriek gezet wat wij allemaal kunnen regelen rond toegankelijkheid. Wij vertellen zo concreet mogelijk wat je kunt
verwachten als je een beperking hebt en naar de Van Nelle Fabriek komt.
En hoe wij je dan kunnen helpen, als dat nodig is. Zo zijn de deuren naar de grote zalen beneden best zwaar, maar wij doen ze graag voor iemand open. En een hulphond is welkom, als hij een speciaal dekje draagt.
Wij zorgen dan natuurlijk voor fris drinkwater.
Minstens zo belangrijk is de juiste bejegening. Als je een blind iemand ontmoet, stel je dan voor en vraag dan of je de persoon een hand mag geven’
Je hart volgen
‘Het zit diep in mij dat iedereen moet kunnen meedoen. Mijn vader kon door bepaalde omstandigheden en keuzes niet helemaal meedoen in de maat- schappij zoals hij graag had gewild.
Hij en mijn moeder stimuleerden mijn zus en mij daarom altijd om ons hart te volgen. Ik ben er denk ik juist daarom op gespitst dat iedereen met onze events kan meedoen. Natuurlijk kosten alle aanpassingen nogal wat, maar wij vinden dit zo belangrijk dat we het gewoon doen. Ik raad dat andere
bedrijven ook aan, als zij de aan- passingen kunnen betalen, natuurlijk.
Kies je voor een inclusieve samen- leving, dan hoort goede toegankelijk- heid er gewoon bij.
Rotterdam Onbeperkt kent inmiddels onze aanpak en heeft al een paar bijeen komsten bij ons georganiseerd.
Mooi om elkaar zo te kunnen inspireren.’
‘ Goede toegankelijk heid
hoort er gewoon bij’
Klantcontact
Passende dienstverlening is het speerpunt van het Programma Dienstverlening 2019-2022. De zes principes van dienstverlening die in het programma staan, geven een duidelijke richting aan onze ambitie om nu en in de toekomst passende dienstverlening aan alle Rotterdammers te leveren. Iedereen krijgt de dienstverlening die hij nodig heeft. Goed geregeld voor de Rotterdammer!
Het belangrijkste uitgangspunt bij het bieden van passende dienstverlening is de behoefte van de klant. Deze is bepalend voor hoe je je dienstverlening moet inrichten (ken je klant). Passende dienstverlening betekent ook maatwerk. Sommige (hulp)vragen zijn niet te beantwoorden vanuit het standaard aanbod van onze producten of diensten. Deze vragen betreffen het maatwerk dat een individueel antwoord behoeft.
Als gemeente streven wij ernaar om alle kanalen voor contact met de Rotterdammer beschikbaar te stellen.
We houden ook rekening met Rotterdammers die moeite hebben met de digitalisering van de samenleving, moeite hebben om bij te blijven of door hun fysieke of verstande- lijke beperking moeite hebben om met ons in contact te komen. Het is belangrijk dat ook deze groepen op passende wijze worden bereikt. Dit betekent bijvoorbeeld de digitale dienstverlening toegankelijker maken, maar ook dat de brieven worden geschreven in duidelijke taal, waarbij gebruik wordt gemaakt van beelden in plaats van woorden.
De gemeente helpt mensen om wegwijs te worden in de digitale samenleving.
Rotterdammers die niet in staat zijn om naar ons te komen, zoeken we op om dienstverlening op locatie te verlenen, zoals met de Vliegende Brigade, wijknetwerkers, stads- wachten of wijkteams.
Inzet op toegankelijkheid
Er is al het een en ander gebeurd om de toegankelijkheid van onze dienstverlening te verbeteren. Hieronder staan de acties gecategoriseerd naar manier van klantcontact.
Op gemeentelijke locaties
• De nieuwe locaties van de gemeente hebben ring- leidingen gekregen voor slechthorenden, invalidetoiletten en hosts om Rotterdammers hulp te bieden waar nodig.
• De gemeente biedt dienstverlening aan huis voor Rotterdammers die om wat voor reden dan ook, niet naar de gemeentelijke locaties kunnen komen. Denk hierbij aan Rotterdammers die ziek zijn, een fysieke beperking hebben, maar ook die in een penitentiaire inrichting verblijven.
• Tijdens de verkiezingen zijn meerdere locaties geschikt gemaakt voor mensen met een visuele of fysieke beperking. Meer hierover is te lezen in het aparte hoofdstuk ‘Verkiezingen’.
• Onderzoek door een stagiair naar de toegankelijkheid van alle gemeentelijke locaties waar klantcontact plaatsvindt
Persoonlijk contact
• Door een bezoek aan theatergroep Babel zijn de balie- medewerkers in contact gekomen met mensen met een beperking of mensen die “anders” zijn. Dit had een enorme impact en heeft een grote rol gespeeld in de bewustwording van de medewerkers.
• Teams van de toekomst: tijdens deze sessie wordt besproken dat we er voor de zelfredzame klant steeds minder hoeven te zijn, omdat die gebruik maakt van het digitale kanaal, maar steeds meer moeten anticiperen op de mensen met een beperking.
Dienstverlening
• Mensen met een beperking worden, via garantiebanen, ingezet voor de rol van gastheer/gastvrouw. Dit bevordert niet alleen de ontwikkeling van de gastvrouwen- en heren zelf, maar zorgt ook voor een betere (h)erkenning van klanten.
• De Vliegende Brigade wordt steeds meer gebruikt voor mensen met een beperking. De Vliegende Brigade
“kijkt” bij deze mensen in hun thuisomgeving en kaart zaken aan waarvan zij denken dat daar hulp voor moet komen, zoals:
- Vervuiling - Eenzaamheid - Onderdrukking - Isolement
Binnen Rotterdam Onbeperkt is een hackaton georgani- seerd. Vanuit het thema Dienstverlening zijn een casus en deelnemers aangeleverd m.b.t. de Vliegende Brigade.
Digitaal klantcontact
• Voor de digitale dienstverlening binnen rotterdam.nl (MijnLoket, ELoket, apps en portals van specifieke processen, etc.) gelden dezelfde eisen voor toeganke- lijkheid als voor rotterdam.nl zelf (zie het kopje ‘digitale communicatie’ voor een uitgebreide toelichting). Op dit moment voldoet de gemeente nog niet volledig aan deze eisen, maar we zijn bezig met het opstellen van een implementatieplan om deze achterstand in te lopen.
Klantcontact op papier
Op verschillende plekken in de organisatie wordt gewerkt aan korte en duidelijke brieven. Zo is er vanuit communicatie een groep ‘Duidelijke Taal’ op ons intranet gestart en werken de clusters Maatschappelijke Ontwikkeling en Dienstverle- ning samen bij het testen van brieven met Rotterdammers (met een beperking) via de Brede Raad 010, Burgerpanel en MEE Rotterdam Rijnmond. In brieven en folders worden, waar dat functioneel is, beelden toegevoegd. Zo is een beeldbrief ontwikkeld voor het verlengen van een paspoort en voor de brief over Kwijtschelding Belastingen (zie gebruikercentraal.nl/instrumenten/kennisbank-beeldtaal/
beeldbrieven/ voor voorbeelden van deze brieven).
Voorgenomen beleid en acties de komende jaren
Er wordt rekening gehouden met Rotterdammers die door hun fysieke of verstandelijke beperking moeite hebben om met de gemeente in contact te komen. Het is belangrijk dat ook deze groepen op passende wijze worden bereikt.
Daarom zijn er ook in 2019 acties ingezet om te komen tot
bewust is van waar deze Rotterdammers tegenaan lopen en waar wij dus aanpassingen in onze dienstverlening moeten doorvoeren. De T-systemen worden getoetst aan de richtlijnen voor toegankelijke dienstverlening. En er worden klantreizen uitgevoerd met en voor Rotterdammers met een beperking, zodat ook daar verbeteringen in kunnen worden gerealiseerd.
De volgende concrete acties staan hierbij in de planning voor dit en komend jaar:
• Per cluster inventariseren welke opleidingsbehoefte er is voor frontofficemedewerkers;
• Onderzoeken wat nog specifiek kan worden gedaan voor de doelgroep doven en slechthorenden, omdat kennis over deze doelgroep nog grotendeels ontbreekt;
• Onderzoek door de Vliegende Brigade of de
Rotterdammers die zij bezoeken nog ervaringen hebben waar de gemeente verbeteracties op kan zetten;
• Een estafette langs alle clusters om bewustwording rond Rotterdammers met een beperking te vergroten;
• Inventarisatie op de achterstand van de digitale diensten op basis van de eisen die al gehanteerd worden voor toegankelijkheid binnen www.rotterdam.nl;
• Onderzoek met MEE Rotterdam Rijnmond om vanuit diverse doelgroepen de toegankelijkheid van een aantal digitale klantreizen te toetsen;
• Een inventarisatie wat de gemeente nog extra kan doen op het gebied van duidelijke brieven vanuit alle clusters.
Toegankelijkheid Verkiezingen
Algemene inleiding
In Rotterdam willen we dat iedereen die mag stemmen ook kan stemmen. Rotterdam wil de stad voor mensen met een beperking (nog) toegankelijker en aantrekkelijker maken.
Ook tijdens verkiezingen.
100%-eis
Per 1 januari 2019 moeten alle stemlokalen toegankelijk zijn voor kiezers met een lichamelijke beperking. Deze 100%-eis geldt op basis van een wetswijziging die na de ratificatie van het ‘VN-verdrag Handicap’ is aangenomen.
Dit betekent dat alle stemlokalen zo zijn ingericht en uitgerust dat kiezers met lichamelijke beperkingen zoveel mogelijk zelfstandig hun stem kunnen uitbrengen.
Groeiproces
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het aanwijzen van stemlokalen en werken al jaren actief aan een betere toegankelijkheid van stemlokalen. De wijziging van de Kieswet is een volgende stap in het groeiproces naar
‘Pas toe of leg uit’-bepaling
Toch kan het in de praktijk lastig zijn om 100% toeganke- lijkheid te realiseren. Daarom regelt de wetswijziging dat het college de raad moeten informeren wanneer de ‘100%-norm’ niet gehaald wordt. Deze ‘pas toe of leg uit-bepaling’ brengt het streven naar 100% toegankelijk- heid tot uitdrukking.
Checklist als leidraad
Om te kunnen bepalen of een stembureau toegankelijk is, is de ‘Checklist toegankelijkheidscriteria stemlokalen’
opgesteld (in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken). Daarin zijn de uitgangspunten bereikbaarheid, betreedbaarheid en bruikbaarheid stemlokalen en de communicatie daarover uitgewerkt in criteria. Uitgangspunt van de checklist is dat een stemlokaal voldoende toeganke- lijk is als aan alle criteria wordt voldaan.
Inzet op toegankelijkheid
In Rotterdam is hard gewerkt om de toegankelijkheid van de stemlokalen verder te vergroten. Tijdens de gemeente- raadsverkiezingen van 2018 was 82% van de stemlokalen al toegankelijk. In 2019 is dit percentage nog verder gestegen:
op dit moment is 96% van de stemlokalen toegankelijk conform de gestelde eisen. Om dit te bereiken zijn de volgende maatregelen ingezet:
Checken & aanpassen alle stemlokalen:
• Alle Rotterdamse stemlokalen zijn gecheckt aan de hand van de nieuwe checklist:
- Waar nodig en mogelijk zijn locaties afgewezen en nieuwe locaties gezocht;
- Waar nodig en mogelijk werden (tijdelijke) aanpassingen uitgevoerd. Denk aan het gebruik van een oprijplaat bij opstapjes of drempels.
• Controle stemlokalen op verkiezingsdag:
- Ook op de ochtend van verkiezingsdag zelf zijn alle stemlokalen nogmaals gecheckt op toegankelijkheid.
Met aandacht voor o.m. zichtbaarheid, bereikbaar- heid, betreedbaarheid en inrichting (o.a. looproute vrij van obstakels, voldoende verlichting, duidelijke bewegwijzering);
- Waar nodig en mogelijk zijn op die ochtend zelf dan nog direct aanvullende verbeteringen of aan passingen gerealiseerd.
Speciaal toegankelijke stemlokalen:
• Voor blinden en slechtzienden:
- Twee stemlokalen – het Oogziekenhuis (in het centrum) en Visio Onderwijs (op Zuid) – waren in 2019 bovendien extra toegankelijk voor blinde en slechtziende kiezers. Dit zijn locaties die voor blinden en slechtzienden vaak al bekend terrein zijn.
- Stembureauleden zijn hier extra getraind in een goede begeleiding van blinde en slechtziende kiezers (i.s.m. Koninklijke Visio & het Oogziekenhuis).
- Op verkiezingsdag waren hier ook professionals van Koninklijke Visio aanwezig. Zij konden mensen instructies geven over de aanwezige hulpmiddelen en/of het (beter) gebruik van eigen hulpmiddelen.
En zij fungeerden als achterwacht, als mensen er niet uitkwamen of onzeker waren.
- Op beide locaties was ook een stemmal aanwezig, met audio-ondersteuning (via de ‘Soundbox’). Door het stembiljet in de speciaal ontwikkelde stemmal met gaatjes te leggen, kunnen blinde en slechtziende kiezers zelfstandig hun stem uitbrengen.
• Voor mensen die in het Erasmus Medisch Centrum verblijven
- Ook in het EMC werd een stemlokaal ingericht, zodat mensen die op verkiezingsdag in het ziekenhuis verbleven, en niet bed-gebonden waren, toch konden stemmen (patiënten, bezoekers en medewerkers).
Speciale voorzieningen:
• Nieuwe leesloepen:
- Op elke locatie was een leesloep aanwezig met de nieuwe vereiste specificaties (vergroting van 4 keer en lichtopbrengst van min. 3000 lux.).
• Gehandicaptenparkeerplaatsen:
- Bij alle stemlocaties was een gehandicapten- parkeerplaats aanwezig.
• Mobiele stembureaus:
- Er gingen twee mobiele stembureaus langs verzorgingshuizen.
Toegankelijkheid van verkiezingen is echter meer dan alleen een fysiek toegankelijke stemlocatie. Het gaat immers ook om de sociale toegankelijkheid (je er welkom voelen) en informatietoegankelijkheid. Hierop zijn bij de verkiezingen de volgende maatregelen ingezet:
Training en instructie:
• Aandacht voor toegankelijkheid:
- In de algemene training en instructie voor stembureau- leden en helpdeskmedewerkers was er nadrukkelijk aandacht voor toegankelijkheid;
- Daarbij was er niet alleen aandacht voor een goede inrichting van het stemlokaal, maar ook voor de benadering en ondersteuning van kiezers met een beperking;
- Op elk stembureau lag ook het boekje ‘Hoe doe ik gewoon normaal’ van MEE, met tips voor de omgang met mensen met een beperking;
- Het doel was dat kiezers met een beperking zich minder beperkt voelden, door de prettige manier waarop stembureauleden met hen omgingen.
Communicatie:
• Duidelijkheid over toegankelijkheid:
- Op de achterkant van de papieren kandidatenlijst stonden icoontjes bij de stemlokalen die goed toegankelijk waren. Deze lijst werd huis-aan-huis verspreid. Er was ook een digitale stembureaukaart, waarop informatie over toegankelijkheid te vinden was.
- Met deze lijst of kaart konden mensen van tevoren nagaan bij welk stemlokaal zij hun stem wilden uitbrengen.
• Begrijpelijk informatiemateriaal:
- Informatiemateriaal over verkiezingen (bijv. in de stempasbijsluiter en de verkiezingswebsite) werd getest op begrijpelijkheid en waar mogelijk voorzien van pictogrammen en minder tekst (i.s.m. MEE en ervaringsdeskundigen met een licht verstandelijke beperking).
• Voorleesfuncties:
- De verkiezingswebsite op Rotterdam.nl had een voorleesfunctie.
- De kandidatenlijsten en de handleiding bij de stemmal en ’Soundbox’ werden ook in gesproken vorm op de website geplaatst.
• ‘Makelaarsborden’:
- Een week voor verkiezingsdag is bij elke stemlocatie een ‘makelaarsbord’ (“stem hier”) geplaatst t.b.v. een betere vindbaarheid.
• Bekendheid speciaal toegankelijke locaties:
- Via diverse communicatiekanalen en i.s.m. belangen- organisaties hebben we bekendheid aan speciaal toegankelijke locaties gegeven, zodat zoveel mogelijk kiezers er gebruik van konden maken.
Voorgenomen beleid en acties de komende jaren
Ook in de komende jaren blijft Rotterdam zich inzetten voor toegankelijke verkiezingen.
Evaluatie van Rotterdamse maatregelen De huidige maatregelen en voorzieningen worden
geëvalueerd zodat bij volgende verkiezingen, waar mogelijk en nodig, verdere verbeteringen en/of uitbreidingen door- gevoerd kunnen worden. Zo blijft de gemeente werken aan toegankelijke verkiezingen en de geleidelijke verwezenlijking van het VN-verdrag ‘Handicap’. Dit doen we samen met onze betrokken partners: o.a. Bartimeus, Koninklijke Visio, MEE, Oogvereniging, Oogziekenhuis en VGR.
Inspelen op landelijke ontwikkelingen:
In het kader van de ‘Verkiezingsagenda 2021’ zijn een aantal verbeterpunten voor het verkiezingsproces geagendeerd, die ook kunnen gaan bijdragen aan de verdere vergroting van de toegankelijkheid:
• Het blijven onderzoeken of digitaal stemmen in het stemlokaal en/of plaatsonafhankelijk digitaal stemmen mogelijk is met behoud van veiligheid, stemgeheim en stemvrijheid.
• De invoering van een handzaam stembiljet (dat tevens geschikt is voor het gebruik van een mal).
• Het verder verbeteren van de fysieke toegankelijkheid tot het stemproces voor mensen met een beperking (met heldere regels voor de assistentie in het stemhokje).
• Er is een wetsvoorstel in voorbereiding dat experimenten mogelijk maakt met vormen van ‘early voting’, waarbij ook wordt betrokken dat omstandigheden worden gecreëerd waarin mensen met een verstandelijke beperking bijstand kunnen krijgen in het stemhokje.
Innovatie
Inleiding
Het Klant Innovatie Centrum houdt zich binnen de afdeling Regie, Ontwikkeling en Innovatie bezig met het stimuleren van innovatie ten aanzien van klantcontact en concern brede dienstverlening.
De innovatie-agenda heeft een behoeftegedreven karakter, en innovatie wordt mensgericht toegepast. Deze impliciete uitgangspunten brengen met zich mee dat toegankelijkheid daarbij al heel snel een belangrijke rol speelt, omdat er nog een wereld te winnen is ten aanzien van toegankelijke dienstverlening en een toegankelijke overheid. De toe- nemende technologische mogelijkheden vormen daarbij nieuwe kansen, maar kunnen ook een risico vormen voor
Wanneer projecten zich richten op verbeterde dienst- verlening voor ‘de’ Rotterdammer, is toegankelijkheid cruciaal. Immers: ‘de’ Rotterdammer bestaat niet, en dus moet er gekeken worden naar mogelijkheden om tot maximale inclusie te komen om impact te genereren.
Ook hierbij is ‘Ken Je Klant’ een belangrijk uitgangspunt.
De uitdaging is daarbij dat het creëren van oplossingen specifiek voor doelgroepen als ongewenst effect kan hebben dat juist nieuwe uitsluiting kan ontstaan. Met de toepassing van ‘design thinking’ als methodiek voor ontwikkeling en innovatie, wordt ervoor gezorgd dat mét Rotterdammers, met- en zonder beperking, wordt ont- wikkeld, gebouwd, getest en doorontwikkeld. Hierdoor wordt gewaarborgd dat oplossingen en innovaties aan- sprekend, bruikbaar, nuttig en toegankelijk zijn én blijven voor een zo breed mogelijk publiek. Dit vraagt om een innovatieve cultuur en ‘omdenken’. Het Klant Innovatie Centrum biedt regelmatig ondersteuning en advies, door innovatieve methodieken, begeleiding en in een (Europees) netwerk deel te nemen in projecten of opgaves.
Ten slotte, wanneer wordt gewerkt aan dienstverlening waarbij de toegankelijkheid wordt vergroot, is er vaak een sterk wederkerig karakter. Soms wordt het oplossen van een knelpunt ten aanzien van toegankelijkheid voor mensen met een beperking als vertrekpunt gebruikt, maar vaak leidt het analyseren van een innovatievraagstuk, vanuit het perspectief van toegankelijkheid of de Rotterdammer met een beperking, ook tot inzichten die tot betere oplossingen leiden voor álle Rotterdammers.
Innovatie en toegankelijkheid
De afgelopen jaren heeft er veel innovatie plaatsgevonden van Rotterdamse dienstverlening. Omdat dienstverlening een concern breed beleidsthema is, vinden innovatieve projecten altijd plaats vanuit een vraag uit een concreet proces binnen het concern. Het is daarbij essentieel dat het betreffende proces zich ook de ontwikkeling en implementatie van geslaagde innovatieprojecten toe-eigent.
Energie, draagvlak en capaciteit om te werken aan innovatie zijn basisvereisten voor een succesvol innovatieproces.
Vandaar dat ook veel innovatieve oplossingen inmiddels zijn geland in processen elders. Voorbeelden van innovatieve oplossingen waar het Klant Innovatie Centrum een belang- rijke rol in heeft gespeeld zijn genoemd in de eerste twee paragrafen van dit hoofdstuk. Andere specifieke ontwikke- lingen waar het klant Innovatie Centrum initiatief heeft genomen met een positieve impact op toegankelijkheid zijn onder andere:
• Beelden in brieven: De vraag om gemeentelijke brieven toegankelijker te maken voor mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB) heeft geleid tot het ontwikkelen van een standaard voor gemeentelijke
beeldbrieven. De effectiviteit van deze beeldbrieven is getest met mensen met een LVB, maar ook met mensen zonder een verstandelijke beperking. Gebleken is dat deze manier van communiceren in brede zin tot hogere tevredenheid en effectiviteit leidt. Er zijn trainingen georganiseerd voor onder andere communicatie- professionals binnen de gemeente, om deze wijze van communiceren verder uit te dragen en kwaliteit van dit product te garanderen.
• Geef iedereen een stem is een ‘service design’-project geweest met het team Verkiezingen, waarbij gekeken is of het verkiezingsproces toegankelijker kan worden gemaakt voor mensen met een licht verstandelijke beperking (lvb). Inzichten, verkregen uit de interviews met Rotterdammers met een lvb, hebben geleid tot duidelijkere bijsluiters.
• Hackathon Rotterdam Onbeperkt: Vanuit het Europese Interreg North Sea Region project ‘Like!’, waar Rotterdam met negen andere Europese landen samenwerkt aan betere en toegankelijkere dienstverlening en een innovatieve cultuur, is contact gelegd met de gemeente Aalborg, Denemarken. De Rotterdamse Hackathon is deels in samenwerking met Aalborg georganiseerd.
• Design-challenge Smart Speakers/voice-interaction:
In samenwerking met de Hogeschool Rotterdam zijn in 2018 en 2019 design challenges georganiseerd voor derdejaarsstudenten Communication & Multimedia Design en Creative Media & Game Technologies.
De uitdaging om te laten zien hoe zogenaamde smart speakers (voice assistants) in de toekomst een rol kunnen spelen in de overheidsdienstverlening, hebben geleid tot interessante uitkomsten en inzichten.
Meerdere opgeleverde prototypes hebben op basis van gebruikersonderzoek geleid tot toepassingen voor mensen met een visuele beperking. Onderzoek leverde ook interessante toepassingen op voor mensen met een verstandelijke beperking, of mensen met een motorische beperking waarvoor schermloos communiceren
noodzakelijk is. Rotterdam gaat in 2020 verder met het verkennen van de mogelijkheden op basis van de behoefte van Rotterdammers.
‘Iedereen kent de voordelen van sporten’, vertelt Leonie van der Heijden, sportconsulent aangepast sporten bij SportMEE. ‘Het is een plezierige, laagdrempelige manier om mee te doen in de maatschappij.
Je komt op een ongedwongen manier in contact met andere mensen. Maar voor mensen met een beperking is meedoen aan sport nog niet altijd vanzelfsprekend. Gelukkig zijn er in Rotterdam al sportaanbieders waar mensen met een beperking terecht- kunnen.’
Zevenhonderd aanvragen
Leonie en haar zeven collega’s zoeken jaarlijks een geschikte sport- of beweegplek voor ongeveer zeven- honderd Rotterdammers met een beperking. SportMEE krijgt hiervoor subsidie van de gemeente Rotterdam.
‘Voor 75 tot 80% lukt dat goed. Als wij een aanvraag krijgen, maken we eerst een afspraak met degene die zich heeft aangemeld of met de ouders en het kind, als het om een kind gaat.
We bespreken dan wat iemand graag wil en wat haalbaar is: van welke sport word je blij? Welke voorzieningen heb je nodig? Hoe ver kun je reizen?
Hoeveel mag het sporten kosten?
Soms overleggen we ook nog met de gymdocent. Daarna brengen we een advies uit aan de aanvrager. Onze leidraad is: regulier sporten als dat kan, aangepast sporten als dat nodig is.’
Proefles en match
‘Ziet de aanvrager of het kind en de ouders ons plan zitten? Dan plannen we een proefles in. Soms gaan we mee en bekijken samen met de trainer en de sporter of het een passende sportplek is. We zijn ook een vraag- baak voor sportaanbieders en andere instanties. Heeft de trainer vragen over hoe hij het beste training kan geven aan iemand met een beperking, dan geven we advies. Meestal gaat het goed, maar soms is iemand beter op zijn plek bij een andere vereniging of sport. Dan regelen we dat.’
SportMEE helpt mensen met een beperking aan een passende beweeg- of sportplek. Zoals mensen met een fysieke of licht verstandelijke beperking, mensen met een autismespectrumstoornis of mensen die chronisch ziek zijn.
Wat brengt sporten hen? En hoe vinden de sportconsulenten van SportMEE een geschikte plek voor iedereen?
‘ Sporten is een plezierige vorm van meedoen’
LEONIE VAN DER HEIJDEN
Van basketbal naar vrijwilligerswerk
‘Een tijd geleden vond ik een basket- balplek voor een autistische jongen van begin twintig, in een team voor sporters met een beperking. Eerst vond deze jongen het lastig om na het trainen mee te gaan naar de kantine.
Op een gegeven moment ging hij wel mee, maar ging hij bij een tafel achter de groep zitten. Een paar maanden later kwam ik weer eens kijken en zo mooi: hij zat bij zijn teamgenoten aan tafel. Later kwam ik hem nog eens op straat tegen. Hij vertelde toen dat hij dankzij het sporten gemakkelijker contact met mensen maakt. En nu zelfs vrijwilligerswerk doet. Zo gaaf om te horen.’
Inclusief sporten
‘Wat er beter kan in Rotterdam? Wij zouden graag zien dat er nog meer ruimte komt voor inclusief sporten.
Dat het vanzelfsprekend is dat mensen met en zonder een beperking met elkaar sporten.
‘ Hij doet nu zelfs vrijwilligerswerk.
Zo gaaf om te horen’
Rotterdam is een bruisende stad waar veel te beleven is. Er is ruim sportaanbod, maar er is ook veel gelegenheid voor culturele uitstapjes. Daarnaast zijn er, met name gedurende de zomerperiode, veel festivals en evenementen. Om ervoor te zorgen dat ook mensen met een beperking of
chronische ziekte aan al dit aanbod kunnen deelnemen en op de juiste wijze begeleid worden wanneer nodig, werkt Rotterdam niet alleen aan de toegankelijk heid van sport en cultuur, maar ook in het toerisme- beleid wordt gedacht aan toegankelijkheid.
Cultuur
Algemene inleiding
In de langetermijnvisie Rotterdamse Cultuurvisie: cultuur ondersteunt de veranderingen in de stad is inclusiviteit een speerpunt. Het thema staat ook centraal in de Uitgangs- puntennota voor het de nieuwe cultuurplanperiode 2021-2024 Stad in transitie, cultuur in verandering:
• Cultuur in Rotterdam is voor iedereen bereikbaar en toegankelijk, zodat alle Rotterdammers kunst en cultuur kunnen ervaren, beoefenen en beleven.
• Alle Rotterdammers kunnen in de lokale culturele infra- structuur participeren en vaardigheden en talenten te ontwikkelen.
De Rotterdammer merkt dit door meer aandacht voor een (beter) toegankelijke culturele infrastructuur en meer differentiatie in het aanbod, ook voor jeugd en volwassenen met een beperking.
Terugblik op thema toegankelijkheid in de afgelopen jaren
• Stimuleren van toegankelijkheid als norm binnen de cultu- rele sector: de instellingen zijn op verzoek geïnformeerd over het belang van toegankelijkheid van de fysieke locatie, daarnaast hebben diverse culturele instellingen activiteiten ontwikkeld die zowel de sociale als de informatie toegankelijkheid van het aanbod vergroten;
• Pilot-onderzoek in 2019 ‘Iedereen is Kunstenaar’ van initiatiefnemer Dirk Monsma met als doel cultuurpartici- patie onder jeugd en jongeren met een beperking te vergroten in samenwerking met: vso de Hoge Brug en Rotterdam College, Theater Babel Codarts, Erasmus Universiteit, Hogeschool Rotterdam, Jeugdtheater Hofplein KCR, Maas theater dans podium, MEE Rotter- dam, Misiconi Dance Company, My Breath, My Music, Rijnland revalidatiecentrum en SKVR;
Vrije tijd
• Dance Ability: kennisdeling binnen landelijk platform voor het faciliteren van (dans)makers met een beperking op initiatief van het Holland Dance Festival;
• Ontwikkeling van toegankelijk cultuuraanbod in Rotter- dam: zoals ‘Ongezien’ en ‘Ongehoord’ van Boijmans Van Beuningen en toegankelijke dans Scapino Ballet;
• Misiconi Dance Company van Joop Oonk biedt samen met Theatergroep Mangrove in de SKAR Broedplaats
‘Spot op Zuid’ inclusieve podiumkunsten (Dans en theater) aan;
• Theater Babel werkt volledig inclusief en vergroot daarmee de zichtbaarheid van makers en uitvoerenden met een beperking door middel van theaterproducties, workshops en de academie en landelijk en internationaal onderzoek naar inclusief theater i.s.m. de Hogeschool Rotterdam.
Voorgenomen beleid en acties in de komende jaren
• Inclusiviteit is een speerpunt in het nieuwe Rotterdamse cultuurbeleid en de nieuwe cultuurplanperiode
2021-2024. Instellingen dienen in hun beleidsplan aan te geven hoe zij omgaan met inclusiviteit en toegankelijk- heid, in het bijzonder wat betreft fysieke en informatie/
digitale toegankelijkheid van hun aanbod en organisatie.
• Culturele instellingen worden geacht de landelijke Code Diversiteit & Inclusie toe te passen op het gebied van personeel, programma, partners en publiek.
• Gelijke kansen voor elk talent, door kwalitatief goed cultuuronderwijs voor alle Rotterdamse basisschool- leerlingen, o.a. door de inzet van meer cultuurcoaches in het speciaal onderwijs, met passende doelstellingen en werkwijzen.
• Per gebied worden de culturele voorzieningen in kaart gebracht, daarbij is toegankelijkheid een aandachtspunt;
• Bewustwording over toegankelijkheid vergroten, intern en extern, door o.a. een themabijeenkomst, met aandacht voor good practices uit de culturele sector van o.a.
Scapino Ballet, Boijmans Van Beuningen en Theater Babel.
• In het kader van het nieuwe beleid Creatieve Industrie wordt de inzet van de creatieve sector gestimuleerd bij belangrijke maatschappelijke opgaves, onder ander op het gebied van inclusiviteit en toegankelijkheid.
Evenementen
Uit de evaluatie van het evenementenbeleid bleek de toe- gankelijkheid van Evenementen een belangrijk aandachts- punt. Daarbij gaat het niet alleen om fysieke aanpassingen, maar ook over informatieverstrekking en bejegening ten
aanbod inclusiever wordt door het samenstellen van een divers aanbod en het vergroten van de toegankelijkheid voor mensen met een beperking.
Terugblik op thema toegankelijkheid in de afgelopen jaren
• De Brede Raad 010 heeft in 2019 een advies uitgebracht over betere toegankelijkheid en meer inclusieve Evene- menten.
• De gemeente heeft naar aanleiding daarvan desk- research uitgevoerd naar de informatievoorziening over toegankelijkheid op de websites van de B/C-evenementen en de toegankelijkheid van de websites zelf.
• De gemeente heeft tevens een scan naar inclusiviteit laten uitvoeren van een aantal grote evenementen, waarvan de uitkomsten zijn meegenomen in het te ontwikkelen informatieproduct over toegankelijkheid.
• In de nieuwe vergunningennota is plaatsing van een toegankelijk toilet op het terrein verplicht gesteld bij B/C-evenementen en bij A-evenementen indien het evenement zich daarvoor leent.
Voorgenomen acties in de komende jaren
• Een consequentie van het nieuwe evenementenbeleid is dat het evenementenaanbod inclusiever wordt door het samenstellen van een divers aanbod en het vergroten van de toegankelijkheid voor mensen met een beperking.
• Op basis van het advies van de Brede Raad, Desk- research en de scan van een aantal evenementen is een informatieproduct opgesteld met aanbevelingen voor het verbeteren van de toegankelijkheid en inclusie van evenementen en festivals. Deze checklist zal online beschikbaar worden gesteld en op verschillende manieren worden verspreid.
• In 2021 wordt geëvalueerd of het advies van de Brede Raad, het onderzoek en het informatieproduct hebben geleid tot een vergroting van de toegankelijkheid bij evenementen en de communicatie hierover is verbeterd.
Daarna zal worden bezien of aanvullende maatregelen nodig zijn.
Sport
De visie van de afdeling Sport is: “in 2030 is Rotterdam door bewegen en sport vitaler en aantrekkelijker. Rotterdammers hebben volop mogelijkheden om met plezier en elk op zijn of haar eigen manier te sporten en te bewegen”.
De vier ambities zijn:
