...en ze leefden nog lang en gelukkig. Kringbundel

(1)

Kringbundel 2020-2021

...en ze leefden nog

lang en gelukkig

(2)

Kringenbundel ’20-’21 “...en ze leefden nog lang en gelukkig!” – 2020 © Ichtus Vlaanderen 1

iINLEIDING ... 2

DEEL 1. VERHALEN IN DE BIJBEL ... 3

RICHTEREN 8:33-9:21 ... 4

LUCAS 15 ... 11

2 SAMUËL 12:1-24 ... 16

2 KORINTHE 11 ... 27

DEEL 2. EEN HEEL VERHAAL ... 35

JONA 1 ... 36

JONA 2 ... 42

JONA 3 ... 48

JONA 4 ... 52

DEEL 3. HET GROTE VERHAAL ... 56

PSALM 104 ... 57

GENESIS 4:1-16 ... 65

KOLOSSENZEN 1:1-23 ... 78

JESAJA 11:1-10 ... 85

(3)

Inleiding

In deze inleiding willen we twee zaken verhelderen. Ten eerste wat het doel is van dit document (en hoe het dus best gebruikt wordt) en ten tweede wat het jaarthema is. Het jaarthema is namelijk de kapstok waaraan alle teksten en kringen gehangen (kunnen) worden.

1) Op basis van resultaten van de kringenquête van 2015 zijn we tot een andere opzet gekomen. Vanaf nu zien we dit document veel meer als een handleiding die de kringleider kan gebruiken in zijn/haar voorbereiding, bij zijn/haar bestuderen van de tekst. De kringenbundel bevat dus niet zozeer gebruiksklare Bijbelstudies, maar is eerder een tool ter voorbereiding. Hiermee kan de kringleider zelf de Bijbeltekst verantwoord bestuderen om nadien zelf de eigen kringstudie voor te bereiden.

Natuurlijk kan het aangereikte materiaal wel dienen als inspiratiebron voor de uiteindelijke kring..

2) Tijdens het academiejaar 2020-2021 heeft Ichtus Vlaanderen als jaarthema ‘…en ze leefden nog lang en gelukkig’. In dit jaarthema willen we stilstaan bij verhalen. De Bijbel vertelt ons 1 groot verhaal, namelijk de heilsgeschiedenis. Gods grote reddingsverhaal. In dat verhaal zien we constant God en Jezus gebruik maken van verschillende genres: parabels, fabels, levensgeschiedenissen, … Jezus lijkt wel een rondtrekkende verhalenverteller. Waarom moeten we de kracht van verhalen begrijpen bij het bestuderen van de Bijbel en waarom moeten we verhalen terug meer gaan inzetten in ons lezen en bereiken van de wereld?

In deze bundel zitten drie reeksen van 4 Bijbelstudies. Reeks 1 behandelt vier boeiende verhalen in de Bijbel: parabels van Jezus, een fabel, een verhaal dat oproept tot inzicht en berouw en een a-typische CV. In reeks 2 nemen we een heel verhaal onder de loep, nl. Jona.

En in de 3^e reeks staan we aan de hand van vier minder voor de hand liggende gedeeltes stil bij de vier grote mijlpalen, de vier grote scènes van de heilsgeschiedenis, nl. schepping, val, verlossing en voltooiing. Elke reeks zal ook een korte inleiding krijgen in de bundel zelf.

Niet enkel willen we nadenken bij verhalen en het belang ervan. We hopen ook dat deze kringen jullie helpen bij het ‘lezen van de wereld’. De maatschappij, de universiteit, … ook zij functioneren aan de hand van hun eigen verhaal en dit moeten we weten en inzien. Ook moeten we Gods grote verhaal en ons persoonlijke verhaal, ons getuigenis goed kennen om hiermee aan de slag te kunnen.

(4)

Deel 1. Verhalen in de Bijbel

Ja, de Bijbel is één groot verhaal, maar het bestaat uit verschillende verhalen. Om die goed te begrijpen is het niet enkel belangrijk om de historische context goed te begrijpen, maar ook om genres goed te leren onderscheiden en hun specifieke interpretatieregels te respecteren.

In deze reeks zitten: de enige fabel in de Bijbel, een verhaal over hebzucht, parabels van de grote verhalenverteller en een weinig flatterende CV.

Als je niet alle 4 de Bijbelstudies doet in deze reeks, mis je goeie Bijbelstudies, maar ben je niet per se een draad kwijt.

(5)

Richteren 8:33-9:21

Bijbeltekst

33 Na de dood van Gideon begonnen de Israëlieten opnieuw achter de Baäls aan te lopen. Ze verhieven Baäl-Berit tot god ³⁴ en vergaten de HEER, hun God, die hen had bevrijd van de hen omringende vijanden. ³⁵Ook bewezen ze de familie van Jerubbaäl niet de verschuldigde dankbaarheid voor wat hij, Gideon, voor Israël had gedaan 9 ¹Abimelech, de zoon van Jerubbaäl, ging naar Sichem, waar de familie van zijn moeder woonde, en zei tegen zijn ooms en neven: ²‘Leg de burgers van Sichem de vraag voor wie ze liever als heerser hebben: de zeventig zonen van Jerubbaäl gezamenlijk of één man, die bovendien hun bloedverwant is.’

3Toen zijn ooms de vraag voorlegden aan de burgers van Sichem, spraken die hun voorkeur uit voor Abimelech, met als argument dat hij familie van hen was. ⁴Ze gaven hem zeventig sjekel uit de tempel van Baäl-Berit. Met dat geld huurde Abimelech een legertje gewetenloze avonturiers. ⁵Daarmee ging hij naar Ofra, naar het huis van zijn vader, waar hij zijn broers, de zeventig zonen van Jerubbaäl, stuk voor stuk ter dood bracht op een en dezelfde steen. Alleen Jotam, de jongste, wist te ontkomen, want hij had zich verstopt. ⁶Daarop kwamen de burgers van Sichem en Bet-Millo bij de eik bij het gedenkteken in Sichem bijeen en riepen Abimelech tot koning uit. ⁷Toen Jotam dit vernam, ging hij de Gerizim op en riep met stemverheffing vanaf de top: ‘Hoor mij aan, burgers van Sichem, en God zal u verhoren! ⁸Eens gingen de bomen eropuit om een koning te kiezen. Ze vroegen de olijfboom: “Wilt u onze koning zijn?”

9Maar de olijfboom antwoordde: “Zou ik ophouden mijn olie af te staan, waarmee mensen en goden worden vereerd, om wat te wuiven boven de andere bomen uit?” ¹⁰Toen vroegen ze het aan de vijgenboom: “En u, wilt u onze koning zijn?” ¹¹Maar de vijgenboom antwoordde:

“Zou ik ophouden mijn zoete vruchten af te staan, om wat te wuiven boven de andere bomen uit?” ¹²Toen vroegen ze het aan de wijnstok: “En u, wilt u onze koning zijn?” ¹³Maar de wijnstok antwoordde: “Zou ik ophouden mijn sap af te staan, dat goden en mensen verblijdt, om wat te wuiven boven de andere bomen uit?” ¹⁴Tenslotte vroegen de bomen aan de doornstruik: “En u, wilt u onze koning zijn?” ¹⁵En de doornstruik antwoordde: “Als u mij werkelijk tot uw koning wilt zalven, kom dan maar hier, in mijn schaduw is het goed toeven.

Maar zo niet, dan zal er uit mijn takken een vuur komen dat de ceders van de Libanon zal verteren.” ¹⁶Welnu, burgers van Sichem, als u te goeder trouw gehandeld hebt toen u Abimelech tot koning uitriep, als u Jerubbaäl en zijn familie de verschuldigde dankbaarheid hebt bewezen, als u mijn vader naar zijn verdienste hebt beloond ¹⁷hij is immers voor u ten strijde getrokken, hij heeft voor u zijn leven op het spel gezet, hij heeft u bevrijd uit de greep van Midjan, ¹⁸maar u bent vandaag tegen hem in opstand gekomen, u hebt de zonen van mijn vader, zeventig man, op een en dezelfde steen ter dood gebracht, u hebt Abimelech, de zoon van zijn slavin, tot uw koning uitgeroepen omdat hij familie van u is-, ¹⁹als u kortom vandaag te goeder trouw gehandeld hebt ten opzichte van Jerubbaäl en zijn familie, dan wens ik u veel geluk met Abimelech en hem met u! ²⁰Maar zo niet, dan zal er uit Abimelech een vuur komen dat de burgers van Sichem en Bet-Millo zal verteren, en er zal uit de burgers van Sichem en Bet-Millo een vuur komen dat Abimelech zal verteren.’ ²¹Daarop nam Jotam de vlucht. Hij week uit naar Beër en bleef daar wonen, buiten bereik van zijn broer Abimelech.

(6)

Toelichting keuze Bijbeltekst en plaats in het jaarthema

Dit gedeelte is de enige fabel in de Bijbel. Alleen daarom is deze tekst boeiend in ons jaarthema. Maar hier wordt een verhaal ook nog eens gebruikt om een politiek en theologisch punt te maken. Wat kan ons dit leren?

Kerngedachte/ centrale boodschap

Jotam houdt Sichem een spiegel voor over het koningschap en over hun daden door hen een fabel te vertellen.

Werkvormen en vragen voor de kringleider

Inleiding

Covid-19, migratie, het ontregelde klimaat, Black Lives Matter, populisme (al dan niet met dictatoriale trekjes), het escalerende drugsgerelateerde geweld in Antwerpen… De lijst is lang en verre van volledig. Neem even de tijd om zelf een lijstje op te stellen van de Grote Thema’s waarmee we vandaag regelmatig geconfronteerd worden. Maak het een persoonlijke lijstje:

welke houden jou bezig? Welke beelden of verhalen raakten je de afgelopen tijd? Welke hebben een directe invloed op jouw leven? Welke laten je relatief onverschillig? Steek er niet te veel tijd in (5 min is ruim voldoende)

Zorg ervoor dat je het fragment uit Richteren bij de hand hebt in een format dat toelaat om er in te werken, zaken aan te duiden, bij te schrijven of te tekenen, enzovoort. Veel witruimte is handig.

Kijk vooraf even het filmpje van het Bible Project over Richteren:

https://www.youtube.com/watch?v=kOYy8iCfIJ4.

Neem de tijd te bidden voor je aan het werk gaat.

Lezen

• Lees de tekst een eerste keer en laat hem daarna enkele minuten bezinken.

• Herlees de tekst en maak de structuur visueel: welke delen zijn er? Ontdek je patronen (herhalingen, tegenstellingen,…)? Duid ze aan.

• Duid belangrijke (plaats)namen aan. Duid ook de belangrijke personages aan.

• Duid de spanningsbogen aan. Welke worden binnen de passage afgerond? Welke vinden al vroeger (in Richteren of in het verhaal van Israël) hun oorsprong en worden in de passage beëindigd? Welke beginnen in de passage maar lopen verder door?

(7)

Begrijpen

• Schrijf bij de delen die je hebt onderscheiden het ‘thema’ (een korte titel) van dat stukje. Hoe verhouden die delen zich tot elkaar (bevestigen ze elkaar, spreken ze elkaar tegen, werpt een deel een ander licht op een ander deel, …?)

• Worden er symbolen gebruikt? Indien ja: waarvoor zouden deze kunnen staan?

• Welke genres worden gebruikt? Wat is de eventuele meerwaarde daarvan?

• Welke motieven noemen de personages (Abimelech, burgers van Sichem, Jotam / de bomen in Jotam’s betoog) voor hun handelen? Welke motieven noemen ze niet, maar worden door andere personages benoemd of kan je uit de tekst afleiden?

Toepassen

• Hoe gaat het verhaal verder, denk je?

• Zijn er motieven van bepaalde personages die je herkent of die je kan begrijpen? Zijn er motieven die volgens jou eigenlijk niet juist zijn? Een oefening in ‘What if-history’:

Kan je zelf een beter alternatief formuleren?

• Waar zie je God aan het werk in deze passage?

• Als God Koning is (of behoort te zijn), wat moet er dan veranderen in jouw leven, in de maatschappij rond je heen, in je vakgebied?

• Kan je de passage linken aan de inleidende oefening?

• Zijn er zaken die je naar aanleiding van deze tekst/deze studie wilt zeggen of belijden aan God?

• Is er iets wat je wilt ondernemen naar aanleiding van deze tekst?

• In deze passage wordt een fabel, een verhaal gebruikt om ‘truth to power’ te spreken, om iets aan te kaarten, iets aan te klagen. Hoe kunnen jullie verhalen gebruiken om hetzelfde te doen?

Verduidelijking moeilijke woorden/gedeeltes

Inleiding: achtergrondinfo

Er is geen auteur van het boek Richteren bekend. Richteren werd voornamelijk geschreven in de begintijd van de monarchie, meer bepaald tussen 1010 en 970 voor Christus. Dat is de tijd van David. De gebeurtenissen waarover het in Richteren gaat, spelen zich af tussen het binnentrekken en veroveren van het beloofde land onder Jozua en de instelling van de monarchie, van ongeveer 1375 tot 1100 (wanneer Samuel geboren wordt) voor Christus.¹ Het is een periode waarin het Nabije Oosten bijzonder instabiel is: volkeren gaan ten onder,

1ESV Global Study Bible. Wheaton, Illinois. Crossway, 2012. pp. 329 - 333.

(8)

andere komen op, er vinden grote migratiestromen plaats, enzovoort.² Het is een context waarin veel raakpunten zijn met dynamieken die vandaag ook gaande zijn. Denk bijvoorbeeld aan de inleidende oefening

Die instabiliteit kenmerkt ook de gebeurtenissen die in Richteren beschreven worden. Het patroon dat naar voor komt is telkens hetzelfde: het volk neemt de gebruiken en de godsdienst van de Kanaänieten over, er treedt verval in, er ontstaat een chaotische en onveilige situatie, die vaak gepaard gaat met militaire nederlagen. Die neergang zet zich door tot op het punt dat het volk het uitschreeuwt naar God, waarop God een leider aanstelt die de situatie ten goede keert en het volk terug naar God wijst.

Doorgaans is die leider een onverwacht figuur, niet iemand die vanuit een menselijk uitgangspunt de positie of de kwaliteiten heeft om verlossing te brengen. Die ‘rechter’ wordt door God gekozen, toegerust en geleid in zijn of haar taak. Door het optreden van de rechter breekt dan een vrede en stabiliteit aan, waarna de cyclus weer van voor af begint.

Doorheen het boek vervreemdt het volk echter steeds meer van God. De intervallen tussen het optreden van de verschillende leiders worden langer, de ellende groter, de verlossing die de leiders brengen minder, de fouten die ze zelf maken ernstiger. Op die manier wordt de nood aan een door God aangestelde koning steeds nadrukkelijker weergegeven. Dat gebeurt letterlijk: de zinsnede die als een rode draad door heel het boek loopt en telkens herhaald wordt is ‘In die tijd was er geen koning in Israël: iedereen deed wat in zijn eigen ogen goed was.’. Het boek onderstreept op die manier de legitimiteit van het prille koningschap ten tijde van de samenstelling ervan.

De gebeurtenissen uit Richteren 8:33 - 9:21 zijn enigszins atypisch in het boek. Ze vormen een soort grimmige sequel op het optreden van Gideon. In de passage is het niet God die een leider aanstelt, maar Abimelech zelf die zich door zijn familie tot koning laat kiezen. Hij brengt echter geen verlossing, maar verwoesting. Deze eerste verkenning van het koningschap toont een grauw beeld van menselijk leiderschap dat zich niet onderwerpt aan God. Op die manier relativeert de passage ook het koningschap als oplossing voor alle problemen: het is immers God die de verlossing brengt.

Lezen: achtergrondinfo

‘Abimelech’ wil zeggen ‘mijn vader is koning’. Dat is niet zonder betekenis: De Israëlieten hadden Gideon het koningschap aangeboden. Hij had het formeel afgewezen, aangezien het koningschap God toekomt. In de praktijk leefde hij echter als een koning en legde hij ook de basis voor de afgodendienst waartoe Israël na zijn dood in ijltempo verviel.

Jerubbaäl wordt ook gebruikt om Gideon aan te duiden.³

Sichem was een handelsstad, gelegen aan de ingang van een bergpas 55 km ten noorden van Jeruzalem. Omwille van de nabijheid van de bergtoppen Gerizim en Ebal was het een plaats

2 Tremper-Longman III & Robert B. Dillard. An introduction to the Old Testament. 2nd edition. Grand Rapids, Michigan. Zondervan, 2006. p.135.

3 Richteren 8: 22-29; ESV Global Study Bible. Wheaton, Illinois. Crossway, 2012. p 346; Carson D. A, France R.T.

et al (eds.), New bible commentary. 21st century edition. Leicester/Downers Grove. InterVarsity Press. 1995. pp.

274-275.

(9)

die al lange tijd als heilig werd aanzien. Bet-Millo was de versterkte burcht die bij Sichem hoorde, gelegen op de acropolis (tempel) van de stad. De berg Gerizim vormde een soort natuurlijk spreekgestoelte. Er was een soort balkon dat uitkeek op de stad en de akoestiek maakte het mogelijk om vanaf dat punt goed gehoord te worden in de stad zelf.⁴

De passage valt op te delen in drie grote blokken:

• er is de beschrijving van hoe Abimelech de macht verwerft

• de fabel die Jotam vertelt en vervolgens de toepassing die hij daaraan verbindt.

Het is duidelijk dat de gebeurtenissen niet losstaan van de geschiedenis van Gideon die eraan voorafgaat en ook dat de ontknoping nog moet volgen.

Begrijpen: achtergrondinfo

Er worden in deze passage twee genres gebruikt: het historisch narratief, waarin ook de rest van Richteren geschreven is, wordt onderbroken in 9:7-15. Daar kiest Jotam voor een fabel om zijn punt te maken. Een fabel is ‘een kort moraliserend verhaal met dieren of zaken als handelende personen’⁵. Dit is de enige passage in de Bijbel waar een fabel gebruikt wordt.

De handelende personen zijn in dit geval bomen. Dat is geen toeval: er zijn vergelijkbare verhalen bekend uit de ruimere regio die in dezelfde periode neergeschreven zijn. De keuze van Jotam voor de olijfboom, de vijgenboom en de wijnstok is niet onbelangrijk: het zijn de meest productieve bomen uit de toenmalige landbouweconomie, niet alleen belangrijk voor eigen gebruik maar ook voor de export. In die zin verbeelden ze zowel welvaart in het land als voordelige buitenlandse relaties. Beide zijn afhankelijk van het goede bestuur dat een koning zou moeten voorzien. In schril contrast daarmee staat het nut van de doornstruik: zij biedt haar schaduw aan diegenen die haar als koning willen, maar dat is geen gezellige belofte: de enige schaduw die ze biedt, vind je middenin de struik, tussen de doornen. Doornstruiken vlogen makkelijk in brand en veroorzaakten op hun beurt vaak grotere bosbranden in de regio.⁶

Er worden verschillende motieven genoemd: familiebanden door Abimelech in v.2, door de burgers van Sichem in v. 3 en door Jotam in v.18. In v.2 tracht Abimelech ook angst voor politieke instabiliteit en voor onderdrukking op te wekken. Het wordt interessant wanneer je die motieven vergelijkt met die van de bomen: zowel de olijfboom in v.9, de vijgenboom in v.

11 en de wijnstok in v. 13 wijzen het koningschap af omdat ze een in hun ogen mooiere taak hebben die beter aanleunt bij hun eigenheid. De doornstruik legt op haar beurt in v.15 een grote bereidheid om te heersen aan de dag, al betekent dat in het beste geval lijden voor de trouwe onderdanen of in het slechtste geval de ondergang van iedereen. De fabel maakt duidelijk dat het heersen niet aan de mens toekomt. De weigering van de eerste drie bomen om het koningschap op te nemen verwijst uiteraard ook naar de weigering van Gideon om

4 Walton, Matthews & Chavalas. IVP Bible Background Commentary: old testament. Downers Grove, Illinois.

InterVarsity Press. 2000. pp. 258 - 259

5 www.vandale.nl, geraadpleegd op 20/09/2020 6 ibidem, pp. 258 - 259

(10)

koning te worden. De aanname die hier onuitgesproken blijft was daarbij dat het koningschap aan God toekomt.⁷

Jotam gebruikt zijn fabel om de politieke gebeurtenissen bloot te leggen, aan te klagen en te veroordelen. Boeiend genoeg doet hij dat ook in de toepassing in de verzen 16 - 20 niet rechtstreeks: hij formuleert die op voorwaardelijke wijze, met veel ‘als-dan’, maar maakt en passant in v.18 brandhout van een van de twee mogelijke uitkomsten.

Toepassen: achtergrondinfo

De passage focust duidelijk op politieke en maatschappelijke gebeurtenissen, maar is niet blind voor de mensen. Wat en waarom zij dingen doen, is van belang. De burgers van Sichem worden aangesproken op de redenen voor hun keuzes; ze dragen verantwoordelijkheid voor wie ze boven zich aanstellen en waarom ze dat doen. Jotam is niet bij machte de situatie te veranderen. Hij gaat niet frontaal in de aanval, maar legt wel haarscherp bloot wat er mis is.

Onuitgesproken wordt het koningschap nadrukkelijk bij God gelegd.

Hierboven is al aangehaald dat de instabiele context waarin dit verhaal speelt resoneert aan de turbulente tijden waarin wij leven. Wat geldt voor de burgers van Sichem en voor Jotam, geldt echter ook voor ons: onze keuzes doen er toe, we dragen verantwoordelijkheid. Maar er is ook een kader waarbinnen we die verantwoordelijkheid mogen uitoefenen: het koningschap is aan God.

Hieronder worden twee lijnen uitgewerkt die zich goed lenen voor persoonlijke reflectie of een knetterend groepsgesprek.

• Wat wil dat allemaal zeggen voor op wie we stemmen? Wie mag ons vertegenwoordigen, wie stellen wij boven ons aan? Wat zijn geldige motieven om daar keuzes in te maken? Kan je bijvoorbeeld stemmen op een partij die de abortuswetgeving wil versoepelen? Of op een partij die het klimaat volstrekt onbelangrijk vindt? Of die bereid is om mensenlevens op te offeren om migratie op afstand te kunnen houden? Hoe reageren we op wat er mis gaat, ook als we de oplossing niet zelf in handen houden? Hoe spreken we bijvoorbeeld over de gruwelen die migranten ondergaan in de grensregio’s van de EU? Onderkennen we de motieven die in ons eigen hart leven wanneer we over dergelijke vragen nadenken? En geven we die de juiste plaats, waarin God Koning mag zijn?

• De verantwoordelijkheid en het kader waarbinnen we die mogen uitoefenen stelt ons ook voor persoonlijke vragen. We hebben talenten gekregen, we hebben interesses.

Als student heb je de mogelijkheid om die talenten en interesses uit te diepen, aan te scherpen en te voeden. Maar soms gaat dat ook gepaard met uitdagingen of gevaren.

Moet alles wat interessant is ook uitgezocht worden? Zijn er zaken in je vakgebied waar je op botst, die niet lijken te stroken met wat je gelooft of daar zelfs tegen in gaan? Hoe ga je daar mee om? Pak je die vraagstukken aan? Durf je zaken aan te kaarten? En hoe, als gewone student? Wat met ambitie: mag dat? In welke proportie?

De bomen in de fabel ambiëren niet het koningschap, ze zijn tevreden met olie, vijgen

7 Richteren 8:22, 23

(11)

of wijn voortbrengen. Maar mogelijkerwijs streven ze wel naar het voortbrengen van de beste olie, de lekkerste of grootste vijgen, uitzonderlijke wijn. Mogelijk brengen ze daarmee de wereld meer bij dan moesten ze wel een machtige positie zoeken én verheerlijken ze daarmee ook de Koning.

(12)

Lucas 15

Bijbelgedeelte

Alle tollenaars en zondaars kwamen hem opzoeken om naar hem te luisteren. Maar zpwe; de farizeeën als de schriftgeleerden zeiden morrend tegen elkaar: “Die man ontvangt zondaars en eet met hen”. Jezus vertelde hun toen deze gelijkenis:‘Als iemand van u honderd schapen heeft waarvan er één verloren is geraakt, laat hij dan niet de negenennegentig andere in de woestijn achter om naar het verdwaalde dier op zoek te gaan tot hij het gevonden heeft? 5En als hij het gevonden heeft, legt hij het vol vreugde op zijn schouders en gaat hij naar huis. Daar roept hij zijn vrienden en buren bijeen en zegt tegen hen: “Deel in mijn vreugde, want ik heb het schaap gevonden dat verdwaald was.” 7Ik zeg u: zo zal er in de hemel meer vreugde zijn over één zondaar die tot inkeer komt dan over negenennegentig rechtvaardigen die geen inkeer nodig hebben. 8En als een vrouw tien drachmen heeft en er één verliest, steekt ze toch de lamp aan, veegt het hele huis schoon en zoekt ze alles af tot ze het muntstuk gevonden heeft? 9En als ze het gevonden heeft, roept ze haar vriendinnen en buren bijeen en zegt: “Deel in mijn vreugde, want ik heb de drachme gevonden die ik kwijt was.” 10Zo, zeg ik u, heerst er ook vreugde onder de engelen van God over één zondaar die tot inkeer komt.’ 11Vervolgens zei hij: ‘Iemand had twee zonen. 12De jongste van hen zei tegen zijn vader: “Vader, geef mij het deel van uw bezit waarop ik recht heb.” De vader verdeelde zijn vermogen onder hen. 13Na enkele dagen verzilverde de jongste zoon zijn bezit en reisde af naar een ver land, waar hij een losbandig leven leidde en zijn vermogen verkwistte. 14Toen hij alles had uitgegeven, werd dat land getroffen door een zware hongersnood, en begon hij gebrek te lijden. 15Hij vroeg om werk bij een van de inwoners van dat land, die hem op het veld zijn varkens liet hoeden. 16Hij had graag zijn maag willen vullen met de peulen die de varkens te eten kregen, maar niemand gaf ze hem. 17Toen kwam hij tot zichzelf en dacht: De dagloners van mijn vader hebben eten in overvloed, en ik kom hier om van de honger. 18Ik zal naar mijn vader gaan en tegen hem zeggen: “Vader, ik heb gezondigd tegen de hemel en tegen u, 19ik ben het niet meer waard uw zoon genoemd te worden; behandel mij als een van uw dagloners.” 20Hij vertrok meteen en ging op weg naar zijn vader. Zijn vader zag hem in de verte al aankomen. Hij kreeg medelijden en rende op zijn zoon af, viel hem om de hals en kuste hem. 21“Vader,” zei zijn zoon tegen hem, “ik heb gezondigd tegen de hemel en tegen u, ik ben het niet meer waard uw zoon genoemd te worden.” 22Maar de vader zei tegen zijn knechten: “Haal vlug het mooiste gewaad en trek het hem aan, doe hem een ring aan zijn vinger en geef hem sandalen. 23Breng het gemeste kalf en slacht het. Laten we eten en feestvieren, 24want deze zoon van mij was dood en is weer tot leven gekomen, hij was verloren en is teruggevonden.” En ze begonnen feest te vieren.25De oudste zoon was op het veld. Toen hij naar huis ging en al dichtbij was, hoorde hij muziek en gedanst.26Hij riep een van de knechten bij zich en vroeg wat dat te betekenen had. 27De knecht zei tegen hem: “Uw broer is thuisgekomen, en uw vader heeft het gemeste kalf geslacht omdat hij hem gezond en wel heeft teruggekregen.” 28Hij werd woedend en wilde niet naar binnen gaan, maar zijn vader kwam naar buiten en trachtte hem te bedaren. 29Hij zei tegen zijn vader: “Al jarenlang werk ik voor u en nooit ben ik u ongehoorzaam geweest als u mij iets opdroeg, en u hebt mij zelfs nooit een geitenbokje gegeven om met mijn vrienden feest te vieren. 30Maar nu die zoon van u is thuisgekomen die uw vermogen heeft verkwanseld aan de hoeren, hebt u voor hem het gemeste kalf geslacht.” 31Zijn vader zei tegen hem: “Mijn jongen, jij bent altijd bij

(13)

me, en alles wat van mij is, is van jou. 32Maar we konden toch niet anders dan feestvieren en blij zijn, want je broer was dood en is weer tot leven gekomen. Hij was verloren en is teruggevonden.”’

Toelichting keuze Bijbeltekst en plaats in het jaarthema

Iemand zei ooit: ‘Jezus was geen theoloog, maar God die verhalen vertelde’. Jezus begreep de kracht van verhalen en gebruikte ze constant. Hier drie parabels die Jezus samen vertelde.

Kerngedachte/ centrale boodschap

Jezus kwam om Gods plan om de hele wereld met zichzelf en met elkaar te verzoenen te voltooien.

Werkvormen en vragen voor de kringleider

Inleiding

• Lucas 9-19: https://youtu.be/jUCCUHurV0I

• Literaire stijlen: https://youtu.be/oUXJ8Owes8E

• Perspectief vanuit het Midden-Oosten op Jezus’ parabels en deze in het bijzonder:

https://www.youtube.com/watch?v=WfmwgpAJBn4

• Wat weet je over Lucas?

• Welke genre is dit? Wat weet je over het genre?

• Hoe verhoudt dit boek zich tot de andere boeken van het Nieuwe Testament? En die van het Oude Testament?

• Lees het gedeelte hardop. Het gaat hier om verhalen die werden gehoord door een publiek dat Jezus een vraag had gesteld.

Lezen

• Lees deze parabels hardop.

• Wie is het publiek in dit verhaal met drie parabels? Met wie kan dit publiek zich identificeren in elk van de parabels?

• Ga door de drie parabels. Welke emoties worden toegekend aan elk van de personages?

• Wie zijn de meest actieve personages in elk van de verhalen?

• Wat is ‘verloren’ in deze passages? Welke invloed heeft het verlorene op het verloren gaan?

• Wat is de locatie van de verhalen? Waar spelen deze verhalen zich af? Welke betekenis hebben die locaties voor joodse luisteraars?

(14)

Begrijpen

• Waarom kiest Jezus voor marginalen en zondaars als de eerste drie hoofdpersonages in de parabel?

• Hoe staan de emoties van de personages in verhouding tot de emoties van de luisteraars?

• Waarom is er een duidelijk verschil tussen het aandeel in het verloren gaan bij de eerste twee parabels (schaap en munt) en de laatste parabel (jongste zoon)? Wat wil Jezus daarmee zeggen over God?

Toepassen

• Als deze parabels opnieuw geschreven zouden worden, wie zouden de hoofdpersonages voor jou zijn? (Met wie kan jij je moeilijk identificeren? Wie zijn de onderdrukten, de verlorenen – niet te gemakkelijk maken voor jezelf – in jouw opleiding, aan jouw school, bij jou op kot, bij jou in de stad?)?

• Welke boodschap zou Jezus voor hen hebben? Wat is jouw rol in die boodschap?

Verduidelijking moeilijke woorden/gedeeltes

Inleiding: achtergrondinfo

Lucas is het evangelie voor onderdrukten. Meer dan bij elk van de andere evangelisten is Jezus’

verhaal volgens Lucas een aaneenschakeling van het perspectief van zij wiens perspectief niet beschouwd wordt. Aan het begin zien we een onvruchtbare vrouw (1:6); een priester die een beperking krijgt, die dus niet meer rein is en zijn taak niet meer dan uitvoeren (1:22-23); een ongehuwd meisje dat zwanger wordt (1:26vv.). Herders, m.a.w. marginalen, zijn de eerste mensen die Jezus bezoeken en verkondigen (2:8-20). Zo gaat het maar verder in het hele evangelie. Voor het bestuderen van de individuele verhalen is het waardevol om de vraag te stellen hoe ze passen in dit thema van goed nieuws voor iedereen.

Daarnaast is het herstel van de zondaar als kenmerk van de gemeenschap een terugkerend thema. Naast de parabels in het gedeelte voor je, brengt Lucas dit onderwerp vaak aan de kaart. Om maar een paar voorbeelden te noemen: Johannes predikt vergeving van zonden (1:77), Jezus wijst erop dat zieken geen dokter nodig hebben (5:31-32), een berouwvolle vrouw zalft Jezus (7:36vv.), en zo verder.

Lucas 9:51 is een keerpunt in het evangelie. Vanaf dat moment vinden we vaak een verwijzing dat Jezus op weg is naar Jeruzalem (10:38, 13:22, 13:32-33, 17:11). In het eerste deel van hoofdstuk 9 vinden we een eerste hoogtepunt of climax van het evangelie wanneer Petrus begrijpt wie Jezus is (9:20). Nu dat begrip er eindelijk is kan Jezus met de discipelen op weg naar Jeruzalem om er zijn doel te vervullen. Onderweg zal hij duidelijk maken wat het betekent dat hij de Messias is. Zowat iedereen die hij tegenkomt vindt het moeilijk dat te vatten. Dit

“onderweg”-motief komt ten einde in 19:29-48 met de intocht in Jeruzalem die onmiddellijk gevolgd wordt door Jezus’ reiniging van de tempel.

(15)

Lezen: achtergrondinfo

Wanneer we kijken naar verhalen – en in dit geval verhalen in verhalen – is het altijd belangrijk om te starten met de vraag wie de lezer of luisteraar is. In dit geval zijn de luisteraars de religieuze leiders die het er niet mee opgezet zijn dat tollenaars en zondaars naar Jezus komen luisteren. Zij zijn het eerste publiek. Bij het lezen van de parabels is het dus belangrijk om de vraag te stellen met wie in het verhaal zij zich kunnen identificeren.

Een tweede vraag is wie het meest actief is in de parabels. In de eerste twee verhalen zijn het vooral de personages die iets verloren hebben – de herder en de vrouw – die actief handelen en op zoek gaan. Dat draait volledige om in de derde parabel. De jongste zoon is degene met het initiatief en het handelen van de vader is een reactie daarop. De vader gaat niet actief op zoek maar heeft een eerder passieve houding tot de zoon eindelijk terugkeert. In de eerste twee parabels zijn de hoofdpersonages duidelijk degene die iets verloren hebben, met hen zullen de leiders zich nog een beetje kunnen identificeren.

In dat verhaal zal het ook nog een stuk eenvoudiger geweest zijn om de vreugde te erkennen, schapen zijn niet in staat tot kritisch denken en munten hebben al helemaal geen verstand dus het verlorene draagt geen schuld in het verlies – of toch niet veel. In de derde parabel wordt dat helemaal ondersteboven gegooid, plotseling zien we iemand die actief verantwoordelijk is voor het verlies. Het boeiende daarbij is dat deze persoon ook actief betrokken is in het terugvinden.

Een derde vraag die belangrijk is voor het lezen van een verhaal is kijken naar de plaatsen in een verhaal. In het eerste verhaal is dat de woestijn, in het tweede verhaal een huis, en het derde verhaal een ver land. Aangezien de luisteraars vertrouwd zijn met Israëls geschiedenis zal elk van die plaatsen hen onmiddellijk herinnerd hebben aan de geschiedenis van hun volk.

De woestijn doet denken aan de tocht van de Israëlieten, maar ook aan Jezus’ tijd in de woestijn (4:1-13). In beide gevallen zijn dit verhalen waarin mensen op de proef worden gesteld voor ze hun doel bereiken. Het huis is dan weer een verwijzing naar het huis van Israël en het volk van God. Het verre land ten slotte zal Jezus’ luisteraars waarschijnlijk doen denken aan de ballingschappen die ze ervaren hebben. Jezus schetst een context van verloren-gaan;

het gaat om zij die verloren gaan in gelijk welk groot verhaal dat Israël heeft meegemaakt.

Jezus maakt duidelijk dat God met iedereen begaan is.

Jezus start de eerste parabel met de vraag: “wie onder jullie …” en daar lezen we vaak heel snel over. Het antwoord daarop is waarschijnlijk: “niemand”. Lucas’ evangelie toont telkens opnieuw dat de marginalen in de samenleving een plek hebben in Gods koninkrijk. Niet toevallig zijn de eerste mensen die Jezus ontmoeten ook herders. Zij zijn ook degenen die zijn komst het eerst aankondigen (Lucas 2:8-20). Jezus als de goede herder is een beeld dat heel bekend is onder christenen vandaag, maar was ook een bekend beeld in het Oude Testament (Ezechiël 34). In de praktijk waren de herders toen een groep verschoppelingen. Herder werd door de religieuze leiders gezien als een onrein beroep. De kans dat er zich een herder bevond onder de leiders was erg klein.

Jezus gaat verder volgens dat patroon maar hij vraagt deze keer niet eens “wie onder jullie?”

Er waren geen vrouwen in de groep religieuze leiders. Vrouwen hadden een ondergeschikte

(16)

positie en hier vraagt Jezus de leiders zich te identificeren met een vrouw. Daarenboven toont de geldsom dat ze waarschijnlijk een arme vrouw was.

In de derde parabel is het hoofdpersonage misschien wel de meest schandelijke persoon voor de leiders om zich mee te identificeren. De herders en de vrouw waren ondergeschikt maar geen zondaars, dat is de jongste zoon duidelijk wel. Hij respecteert zijn vader niet, hij is losbandig, hij hoedt varkens; het gaat van kwaad naar erger. De jongste zoon is waarschijnlijk iemand waarvoor de leiders hun neus hadden opgetrokken. Het gedrag van de vader wanneer de zoon terugkomt is lastig te plaatsen.

Uiteindelijk komt Jezus bij een personage waarin zijn luisteraars zich waarschijnlijk wel kunnen vinden: de oudste zoon. Hij wordt niet vermeld in het eerste gedeelte behalve dat de vader twee zonen had. Wanneer de jongste zoon uiteindelijk terugkeert, begrijpen ze de woede van de oudste zoon. Dat is namelijk hun eigen morren in 15:2. Maar Jezus heeft natuurlijk een verrassing voor hen: de vader schrijft de woede af en is blij om de terugkomst van de zoon.

Dat het verlorene in de eerste twee parabels eerder passieve invloed op het verloren gaan heeft (de schapen en de munten zijn niet in staat om zelf een grote rol te spelen), en dat dit helemaal omgekeerd is in de laatste parabel toont ook de rijkdom van Gods koninkrijk. De luisteraars kunnen misschien wel nog begrip opbrengen voor datgene waar zij een reddende rol zouden kunnen spelen (leiders met een Messias-complex), maar in de derde parabel ligt het initiatief volledig bij de verlorene. De vreugde is net zo groot maar hier is het duidelijker dan daarvoor dat de vreugde niet deels een trots is dat de vinder op zoek gegaan is. Het gaat maar om een ding: dat het verlorene terug is.

Toepassen: achtergrondinfo

Als je deze verhalen al gehoord hebt, zul je waarschijnlijk op zijn best een uitleg gekregen hebben dat Jezus’ luisteraars zich met de oudste zoon zullen identificeren. Omdat herders, vrouwen en feestgangers niet echt als uitgestotenen beschouwd worden in onze context, is het de uitdaging verder te graven en mensen te vinden waarbij je je helemaal niet kunt identificeren. Pas dan kun je je de vraag gaan stellen hoe jij de oudste zoon naar hen toe bent.

En hoe jouw gedrag naar en denken over hen een andere invulling kan krijgen in het licht van deze drie parabels.

Van kringbundel naar kringvoorbereiding

Het gaat hier om ‘zondagschoolverhalen’ en dat is gevaarlijk. We denken te weten wat er staat, we denken te weten wat hun boodschap is. Gebruik werkvormen die helpen om met nieuwe ogen naar dit gedeelte te kijken.

• Je kan werken met ‘gatentekst’, waarbij je woorden weglaat en ziet of men ze juist kan invullen.

• Je kan delen van het verhaal weglaten en zien of men ze juist kan aanvullen.

• Je kan werken met verschillende vertalingen en met verschillende talen.

De boodschap was shockerend en kwam zeer hard binnen. Ken als kringleider je kring en weet je kring zo te confronteren met deze tekst dat je kringleden ook geraakt worden door deze tekst.

(17)

2 Samuël 12:1-24

Bijbelgedeelte

1 Hij stuurde de profeet Natan naar David toe om hem het volgende te vertellen: ‘Er woonden eens twee mannen in dezelfde stad, een rijke en een arme. ² De rijke man had heel veel geiten, schapen en runderen, ³ de arme man had niet meer dan één lammetje kunnen kopen. Hij koesterde het en het groeide bij hem op, samen met zijn kinderen. Het at van zijn brood en dronk uit zijn beker en sliep in zijn schoot; hij had het lief als een dochter. ⁴ Op zekere dag kreeg de rijke man een gast op bezoek. Hij kon het niet over zijn hart verkrijgen om de reiziger een van zijn eigen geiten, schapen of runderen voor te zetten. Daarom nam hij het lammetje van de arme man en zette dat zijn gast voor.’ ⁵ David ontstak in woede over de rijke man en zei tegen Natan: ‘Zo waar de HEER leeft, de man die zoiets doet verdient de dood. ⁶ Viervoudig moet hij het lam vergoeden, omdat hij zich zo harteloos heeft gedragen.’ ⁷ Toen zei Natan:

‘Die man, dat bent u! Dit zegt de HEER, de God van Israël: Ik was het die je zalfde tot koning van Israël, ik was het die je redde uit de greep van Saul. ⁸ Have en goed van je heer, en de vrouwen van je heer erbij, heb ik jou in de schoot geworpen; de heerschappij over Israël en Juda heb ik aan jou overgedragen. Als dat je te weinig is, zal ik er nog het een en ander aan toevoegen. ⁹ Waarom heb je dan mijn geboden met voeten getreden door iets te doen dat slecht is in mijn ogen? De Hethiet Uria is door jouw toedoen gedood. Je hebt hem zijn vrouw afgenomen en hem in de strijd tegen de Ammonieten laten vermoorden. ¹⁰ Welnu, voortaan zullen moord en doodslag in je koningshuis om zich heen grijpen, omdat je mij hebt getrotseerd en de vrouw van Uria tot vrouw hebt genomen. ¹¹ Dit zegt de HEER: Je eigen familie zal een bron van ellende voor je worden. Je zult moeten aanzien dat ik je vrouwen aan een ander geef, aan iemand van je eigen familie. Die zal met je vrouwen slapen op klaarlichte dag.

12 Jij hebt in het diepste geheim gehandeld, maar ik zal dit laten gebeuren ten overstaan van heel Israël en in het volle daglicht.’ ¹³David antwoordde Natan: ‘Ik heb gezondigd tegen de

HEER.’ Toen zei Natan: ‘De HEER vergeeft u die zonde, u zult niet sterven. ¹⁴ Maar omdat u de vijanden van de HEER aanleiding hebt gegeven tot laster, moet wel uw pasgeboren zoon sterven.’ ¹⁵ Daarop ging Natan naar huis. De HEER trof het kind dat de vrouw van Uria David gebaard had, met een dodelijke ziekte. ¹⁶ David bad tot God voor de jongen. Hij vastte streng en legde zich ’s nachts op de grond te slapen. ¹⁷ De hovelingen probeerden hem ertoe te bewegen van de grond op te staan, maar hij weigerde, en hij wilde ook geen eten aannemen.

18 Na zeven dagen stierf het kind. Davids dienaren durfden hem niet te zeggen dat het kind was gestorven. Ze zeiden tegen elkaar: ‘Toen het kind nog leefde wilde hij al niet naar ons luisteren. Hoe kunnen we hem dan zeggen dat het gestorven is? Hij zal een ongeluk begaan.’

19 David zag zijn dienaren met elkaar fluisteren. Hij begreep dat het kind gestorven was en vroeg hun: ‘Is mijn kind dood?’ ‘Ja, het is gestorven,’ antwoordden ze. ²⁰ David stond van de grond op, nam een bad, wreef zich in met olie en trok andere kleren aan. Hij ging het huis van de HEER binnen en knielde. Daarna ging hij naar huis en liet zich iets te eten brengen. ²¹ Zijn dienaren vroegen hem: ‘Hoe kunt u dat nu doen? Toen het kind nog leefde, vastte u en stortte u tranen, maar nu het gestorven is, staat u op en gaat u eten.’ ²² Hij antwoordde: ‘Toen het kind nog leefde, vastte ik en stortte ik tranen. Ik dacht: Wie weet is de HEER me genadig en blijft het kind in leven. ²³ Maar nu het dood is, wat zou ik nu nog vasten? Daarmee kan ik het toch niet terughalen. Ik ga naar hem toe; hij komt niet terug bij mij.’²⁴ David troostte zijn vrouw

(18)

Batseba. Hij sliep met haar en ze kreeg een zoon, die hij Salomo noemde. De HEER had het kind lief.

Toelichting keuze Bijbeltekst en plaats in het jaarthema

Deze passage begint met de profeet Natan die een parabel vertelt aan koning David. Deze parabel heeft een sterke impact op David en wordt gevolgd door verschillende reacties van David. Zodoende is deze passage een voorbeeld van de kracht die verhalen kunnen hebben.

De parabel wordt verderop in de passage gevolgd door een profetie van Natan. Zo kunnen we zien hoe het inleidende verhaal een eerste reactie teweegbrengt en hoe die reactie ontwikkelt na de profetie. Deze passage is daarom een uniek voorbeeld van hoe een verhaal meer kan doen dan een minder-verhalende uitleg of profetie. Door het verhaal van Natan, wordt David op een unieke en diepe manier geraakt door de onrechtvaardigheid van zijn daden – meer dan wellicht enige profetie kon doen.

Bovendien kunnen we in deze passage ook lezen hoe David reageert op de parabel. Zijn initiële geschokte reactie gevolgd door verschillende andere reacties. Op die manier is deze passage een uniek voorbeeld in de Bijbel van hoe op korte en lange termijn gevolge gegeven wordt aan een krachtig verhaal.

De tekst uit 2 Samuel daagt ons zo uit om oor te hebben voor verhalen om ons heen, ons te laten aanraken door die verhalen en ons waar nodig te laten veranderen door hun boodschap.

Kerngedachte/ centrale boodschap

De interactie tussen Natan en David toont de transformerende kracht die verhalen kunnen hebben. Het is een deur voor God tot het diepste van het menselijke hart en kan blijvende verandering teweegbrengen.

Werkvormen en vragen voor de kringleider

Inleiding

Om de passage beter te kunnen plaatsen kun je voor een eerste of tweede lezing tijdens je voorbereiding eerst de volgende stappen nemen:

• Maak je vertrouwd met de co-tekst van de passage. Wat gebeurt er vlak voor deze passage? Lees 2 Samuel 11 om te zien wat er voorafgaat aan de ontmoeting tussen David en Natan.

• Maak je vertrouwd met de structuur en het grote verhaal van het Bijbelboek (1 en) 2 Samuel. Dit kun je bijvoorbeeld doen door deze video’s van ‘The Bible Project’:

o 1 Samuel https://youtu.be/QJOju5Dw0V0 o 2 Samuel https://youtu.be/YvoWDXNDJgs

• De profeet Natan is geen nieuw personage in het verhaal. Natan verschijnt al in 2 Samuel 7:2-17 en komt later nog ten tonele als een van de mensen die Salomo’s troonsbestijging verzekeren en opluisteren (1 Koningen 1:8-45).

(19)

Een belangrijk onderdeel van 2 Samuel 12 is de korte parabel die Natan vertelt (vers 1- 4). Maak je vertrouwd met de karakteristieken van de stijl van parabels en wees je bewust van de mogelijkheden en valkuilen bij parabels. Twee goede bronnen hiervoor zijn:

o Een video van ‘The Bible Project’ over hoe parabels te lezen:

https://youtu.be/XX-aAg4_U2Q

Deze video gaat specifiek over de parabels van Jezus, maar de algemene opmerkingen in de video zijn ook van toepassing op andere parabels.

o Een preek van de Amerikaanse theoloog Greg Boyd:

https://whchurch.org/sermon/the-chosen-few

Ook deze video gaat specifiek over parabels van Jezus, maar bevat ook algemene richtlijnen bij het lezen van parabels. In het bijzonder een waarschuwing dat niet alles uit een parabel per sé van toepassing is op de realiteit waar de parabel naar verwijst. Na een ijsbreker van ca. 7 minuten komen de richtlijnen voor het lezen van een parabel in minuut 6:50-15:14.

Onder de video staat ook een samenvatting van de belangrijkste punten.

• Het verhaal in deze passage legt een onrecht bloot en gaat vervolgens over de gevolgen van en reacties op dat onrecht. Dat onrecht is ten dele ontstaan door privilege. Als je niet echt vertrouwd bent met privilege, de rol en de valkuilen ervan, dan kun je aan de hand van deze video’s daar meer over te weten komen:

o Korte, laagdrempelige Buzz-feed animatie: https://youtu.be/2KlmvmuxzYE o TEDx talk: https://youtu.be/N0acvkHIiZs

o Podcast/artikel op ‘de correspondent’:

https://decorrespondent.nl/11451/wat-ik-leerde-over-racisme-door-te- luisteren-naar-mensen-die-het-ervaren/293489130-50f002f9

Deze laatste twee bronnen bevatten verhalen en de sprekers getuigen zelf van hoe verhalen hun gevormd hebben. Deze kun je zeker ook gebruiken bij de stappen interpretatie en toepassing, later in deze handleiding.

Lezen

Hieronder volgen enkele tips en vragen die je kunnen helpen de tekst gericht te lezen:

• Lees de tekst hardop.

• Deel de tekst op in secties.

• Geef elke sectie die je hebt aangeduid een naam of een titeltje.

• Welke personages komen aan bod in de passage?

• Wat zeggen de verschillende personages? Wie interageert met wie?

• Wat wordt verteld over de gevoelens van de personages?

• Op welke manier(en) reageert David op de parabel en de profetie?

• Welke zinnen of woorden vallen je op?

• Welke zinnen of woorden spreken je bijzonder aan?

(20)

• Welke zinnen of woorden roepen vragen bij je op?

Begrijpen

Hieronder volgen enkele tips en vragen die je kunnen helpen om de tekst beter te begrijpen:

• Wat is volgens jou de betekenis van Natans parabel? (vers 1-4)

• Leef je in in het personage van David tijdens de ‘plottwist’ van vers 7. Beschrijf wat David volgens jou dacht of gevoeld kan hebben op dat moment.

• Vergelijk de parabel (vers 1-4) met het eerste deel van de profetie (vers 7-9). Wat zijn de gelijkenissen en verschillen?

• Hoe sluit de straf (vers 10-12) aan bij de misdaad (vers 9 & 2 Samuel 11)?

• Beschrijf Davids reacties (vers 13-24) in eigen worden. Begrijp je zijn reacties? Waarom wel of waarom niet?

• Begrijp je de reacties van Davids hovelingen? (vers 17-18 en 21) Waarom wel of waarom niet?

Toepassen

Hieronder volgen enkele tips en vragen die je kunnen helpen om een toepassing aan de hand van de tekst te vinden:

• Beeld je in dat Natans parabel (vers 1-4) aan jou gericht is. Hoe zou jij je voelen? Hoe zou jij reageren op dit verhaal?

• Heb je zelf een verhaal over onrecht? Deel het met anderen. Welke reacties komen naar boven?

• Onderzoek jezelf. Zijn er (onder)bewuste onrechtvaardigheden in jouw leven die je misschien zou moeten confronteren, ongeacht de pijn die dat wellicht zou teweegbrengen? Hoe zou jij reageren als je zoals David plots op je eigen onrecht zou worden gewezen?

• Wat zijn jouw privileges (vers 7-8)? Ben je je daar voldoende van bewust? Ervaar je die soms als ‘te weinig’ of neem je ze als vanzelfsprekend aan? Hoe ver zou jij kunnen of willen gaan om die privileges uit te breiden?

• Wanneer heb jij laatst onrecht in jouw leven of omgeving tegengekomen? Dit kan onrecht zijn dat je zelf hebt veroorzaakt, waar jij of de groep of samenleving waartoe je behoort verantwoordelijk voor is, of het kan ook onrecht zijn dat anderen hebben veroorzaakt. Hoe was jouw reactie daarop? Vergelijk die met Davids reacties. (vers 5- 6, 13-24.

(21)

Verduidelijking moeilijke woorden/gedeeltes

Inleiding: achtergrondinfo CONTEXT BIJ 1 EN 2SAMUEL⁸

Het Bijbelboek Samuel is oorspronkelijk geschreven als één Bijbelboek. In de Joodse traditie is dat nog steeds het geval. Het is dus goed om beide boeken als één geheel te beschouwen.

De meeste Boeken van het Oude Testament zijn geschreven over een lange periode en niet in één keer. Ook in het geval van 1 en 2 Samuel is dat het geval. Dit boek beschrijft een lange periode (van voor de eerste koning Saul, tot na de kroning van Salomo zowat twee generaties later). Wellicht is het een collectie van oude verhalen uit de tijd van Saul en David, die door de hofhouding van de latere koningen in Jeruzalem zijn samengebracht en geredigeerd in één boek.

Het is dus goed om te weten dat 1 en 2 Samuel samengesteld zijn na de feiten, door de hofhouding van de nazaten van David en Salomo, in een periode waarin het bergaf ging met het koningschap. Voor de originele auteurs en lezers van 1 en 2 Samuel was dit Boek dus een persoonlijke geschiedenis. Een verhaal over hun eigen voorouders, dat laat zien hoe hun eigen situatie ontstaan is. Vandaar dat we in Samuel verhalen lezen eerst over het ontstaan van het koningschap, de opmars van David en zijn grootsheid, maar ook van de val van David en het begin van een lange weg bergaf. De verhalen uit 1 en 2 Samuel zijn dus niet alleen verhalen uit nostalgie naar een grootser verleden. Ze zetten ook aan tot introspectie, als een spiegel voor de fouten en onrechtvaardigheden in het heden van de lezers. Zo’n verhalen tonen het belang om het (recente) verleden te (er)kennen om het heden te begrijpen en mogelijks veranderen. Uiteindelijk functioneren de koningsfiguren uit 1 en 2 Samuel vooral als een vooruitzicht naar de échte koning van Israël, de beloofde Messias die de koning zal zijn die Saul, David en Salomo en hun nakomelingen hadden moeten zijn.

CONTEXT BIJ 2SAMUEL 12

De passage van 2 Samuel 12 is een belangrijk moment in het grotere verhaal van David. Het markeert een scharnierpunt, van een koning die overwegend als goed afgeschilderd wordt, naar een gebroken koning die langzaamaan ten gronde gaat.

Tijdens verschillende belangrijke punten in het verhaal van David komt de profeet Natan het verhaal binnen. Eerst (in 2 Samuel 7) geeft Natan aan David zijn fiat om een tempel te bouwen.

Alles gaat immers David voor de wind. Even later trekt Natan dat fiat wel in, met de belofte dat Salomo Gods huis zal bouwen en dat God eerst David een huis (dynastie) zal bouwen. Dit is Davids hoogtepunt. Vervolgens komt Natan naar voor in 2 Samuel 12, de passage van deze kring, op het moment van Davids val. Het punt van waaraf het bergaf gaat. Ten slotte komt Natan in het verhaal op het einde van Davids leven, om Salomo’s opvolging te verzekeren wanneer Davids familie verscheurd is en hij een gedesillusioneerde, gebroken man is.

De val van David wordt verteld in 2 Samuel 11. Daarin misbruikt David zijn koningschap op drie manieren: hij eigent zich het privilege toe om niet met zijn soldaten mee te gaan, hij

8 Gebaseerd op Nelson, Richard D. Historical Roots of the Old Testament (1200-63 BCE). Vol. 13. Society of Biblical Lit, 2014.

(22)

eigent zich een getrouwde vrouw toe en hij laat een onschuldige man ombrengen. In de ontmoeting tussen Natan en David in 2 Samuel 12, lezen we over de consequenties van dit grote onrecht. Davids berouw komt echter te laat en we lezen hoe door de verkeerde keuzes van de koning veel leed veroorzaakt wordt en nog zal worden. Davids berouw kunnen we van dichtbij leren kennen in de pakkende Psalm 51 die hij naar aanleiding van deze passage geschreven heeft.

Lezen: achtergrondinfo OPDELING

De tekst kan je opgedeeld worden in de volgende delen:

• Vers 1-4. De parabel van Natan: een narratieve snelweg naar Davids hart en geweten.

• Vers 5-6. Davids eerste reactie: een geschokte en woedende reactie om het gedane onrecht in de parabel.

• Vers 7-12. Een profetie van Natan over David in drie delen:

o 7-9. Een overzicht van Davids privileges, maar toch heeft dat hem niet belet onrecht te doen in plaats van zijn positie ten goede in te zetten.

o 10. Het gevolg van de moord op Uria zal moord zijn in Davids eigen familie.

o 11-12. Het gevolg van overspel met Batseba zal overspel zijn in Davids eigen familie.

• Vers 13. Davids tweede reactie: onmiddellijk berouw na het horen van de profetie en geconfronteerd te worden met zijn onrecht.

• Vers 14-15. Het eerste gevolg van Davids daden: het kind zal sterven.

• Vers 16-19. Davids derde reactie: verdriet en een symbolisch handelen op korte termijn om zijn berouw te uiten, om zicht tot God te wenden en hopelijk de situatie te helen.

• Vers 20-24. Davids vierde reactie: op de lange termijn (na de dood van het kind en verder) met het verdriet en de pijn proberen leven en troost te bieden aan andere slachtoffers van het onrecht (Batseba, vs. 24)

OPMERKELIJKE PASSAGES

• Vers 1: Merk op hoe het onrecht van David met onrecht tussen rijk en arm wordt vergeleken. Net zoals de rijke in de parabel heeft David zijn geprivilegieerde positie misbruikt om ten koste van een ander zich nog meer toe te eigenen. Je kunt deze tekst dus lezen als een aanklacht van misbruik van privilege (rijkdom of anders).

• Vers 3: Merk op hoe het verhaal intentioneel de emotie probeert aan te spreken. Op deze manier komt de boodschap blijkbaar extra sterk over.

• Vers 10, 11, 14-15: Deze verzen kunnen aanleiding geven tot vragen over Gods rechtvaardigheid en de plaats van het kwaad in deze wereld. Is God een kindermoordenaar? Richt God bewust een koningshuis ten gronde omwille van het onrecht van één man (hoe zwaar ook)?

(23)

• Deze theologische vragen zijn bijzonder interessant en moeten zeker gesteld worden.

Het is in deze kringstudie echter aangewezen om hier niet al te diep op in te gaan. Ze gaan voorbij aan het centrale thema van het hele verhaal en kunnen makkelijk uitmonden in een hele avond vol vragen, gesprekken en discussies zonder dichter bij een antwoord te komen. Zoek eventueel een moment om later met geïnteresseerden hierop verder te gaan. Bij vers 14 onder het gedeelte ‘Begrijpen: achtergrondinfo’

hieronder wordt alvast een richting van een mogelijk antwoord aangestipt dat rekening houdt met de context van deze passage.

• Vers 20: Merk op hoe één van de zaken die David doet na een week van intense boetedoening en rouw, is op de tabernakel op te zoeken en voor God neer te knielen.

Bij het voorbereiden van een kringstudie kun je altijd een commentaar raadplegen. Vraag je studentenwerker of die je verder kan helpen met het zoeken van een Bijbelcommentaar. De volgende opmerkingen komen deels uit het Tyndale commentaar op het Oude Testament⁹.

• Vers 1: Natan krijgt van God de opdracht om de koning terecht te wijzen over het onrecht dat hij gedaan had. Een soortgelijk onderhoud heeft ook plaatsgevonden tussen Saul en Samuel. Saul had, net als David niet gedaan wat God had opgedragen, maar had zijn eigen inzicht boven God geplaatst. Het gevolg was dat Saul het koningschap zou verliezen. Aan het begin van deze passage kan de lezer zich dus afvragen of hetzelfde weer zou gebeuren.

• Vers 5-6: Het is mogelijk dat Davids sterke reactie op dit verhaal deels ingegeven is door het besef van zijn eigen schuld.

• Vers 10-11: De straf is een weerspiegeling van de zonde. Moord wordt gevolgd door moord, overspel door overspel. Meer nog dan een gepaste straf van God, toont dit hoe uit zondige daden gelijkaardige, pijnlijke gevolgen voortvloeien¹⁰.

• Vers 14-15: In het antieke Israël en haar buurlanden werd de koning gezien als een weerspiegeling van de godheid. Zodoende stralen onrechtvaardige daden van de koning ook slecht af op de godheid zelf en geven ze ‘de vijanden aanleiding tot laster’.

De dood van het kind moet daarom Gods afkeuring van dit handelen aantonen¹¹

9 Baldwin, Joyce G. 1 and 2 Samuel: An Introduction and Commentary. Vol. 8. Tyndale Old Testament Commentaries. Downers Grove, IL: InterVarsity Press, 1988.

10 Jezus woorden tot Petrus: “wie naar het zwaard grijpt, zal door het zwaard omkomen.” Worden vaak op dezelfde manier geïnterpreteerd.

11 Sommige theologen, betwisten echter of we effectief God moeten voorstellen als actief de doder van een onschuldig kind. Vanuit een theologie gecentreerd rond Jezus’ offer uit liefde voor alle mensen beargumenteert Greg Boyd dat er hier sprake is van een kind dat door wat voor reden dan ook is overleden, maar waarvan de dood aan God toegeschreven wordt (Boyd, Gregory A. The Crucifixion of the Warrior God: Volumes 1 & 2. Vol. 2.

Fortress Press, 2017, pp1195-1196). Dit is natuurlijk niet de enige uitlegging van dit vers.

(24)

• Vers 17-18, 21: David heeft wel eerder, vaak als uiting van een diepe relatie met God, zaken gedaan die zijn naasten niet begrepen¹² Ook hier is duidelijk dat zijn naaste hovelingen, zij die de koning wellicht het best begrepen of aanvoelden, zijn beweegredenen niet snapten.

• Vers 22: David beseft dat God altijd bereid is om genade te tonen (net zoals hij in vs.

13 al vergeven heeft). Daarom blijft hij bidden en vasten¹³.

Toepassen: achtergrondinfo

Er zijn verschillende manieren om deze tekst op een relevante manier te koppelen aan je eigen leven en dat van je kringleden. Het concept van een verhaal leent zich daar bijzonder toe. Net zoals Natan David een verhaal voorschotelde om hem tot introspectie te dwingen, kun je met de kring, bij wijze van toepassing ook een verhaal opzoeken dat uitdaagt en tot introspectie aanzet. Hieronder staan enkele suggesties, maar ga vooral zelf op zoek naar onrecht dat speelt in de leefwereld van jou en je kringleden, of kijk welk verhaal er op het moment actueel is.

• Ga zoek naar persoonlijke verhalen en getuigenissen over onrecht: heb je zelf een verhaal te vertellen, ken je iemand met een sterk verhaal of heb je recent een sterk verhaal gehoord? Onderzoek of je dit verhaal kan aanbieden aan je kring (is het helder genoeg, niet te lang en van toepassing op de kring en haar leden?). Je kunt dit verhaal gebruiken om een gesprek te openen of om de confrontatie aan te gaan met onrecht in je eigen leven.

Concrete voorstellen:

o De ‘Black Lives Matter’ beweging is een internationale beweging die recent volop in de actualiteit is naar aanleiding van herhaaldelijk en systemisch onrecht tegenover de zwarte gemeenschap in de VS en andere delen van de wereld. Uit deze beweging komen verschillende verhalen naar boven.

Het is goed om naar die verhalen te luisteren en na te denken over je eigen aandeel in dit verhaal en privileges. Denk na over je reacties.

Enkele mogelijke verhalen zijn:

- een kort verhaal van een 11-jarig zwart meisje uit de VS:

https://youtu.be/muy5zpqslRc

- het kerstessay dat Dalila Hermans schreef voor De Standaard is een persoonlijk verhaal in vijf delen over haar ervaring met vooroordelen en racisme in België. Je kunt het lezen of beluisteren op podcast: https://www.standaard.be/tag/kerstessay-2019 - Rob Wijnberg, oprichter van het onafhankelijke journalistiek

platform ‘De Correspondent’, getuigt over hoe persoonlijke verhalen hem bewust maakten van systemisch racisme (in artikel en podcast): https://decorrespondent.nl/11451/wat-ik-leerde-over-

12 Denk aan het sparen van Saul (1 Sam. 24), of het extatisch dansen bij het binnenhalen van de ark in Jeruzalem (2 Sam. 14-16).

13 Zie bv. ook Jakobus 4:2c ‘U krijgt niets omdat u niet bidt’.

(25)

racisme-door-te-luisteren-naar-mensen-die-het- ervaren/293489130-50f002f9

o Er is een groeiend bewustzijn van de ongelijke verdeling van privileges in de samenleving, dat deels samengaat met de BLM beweging, maar ook met andere bewegingen die opkomen tegen onrecht dat verschillende groepen mensen in deze wereld aangedaan wordt (vluchtelingen, armen, lbgt+, vrouwen, etc.). Je kunt een getuigenis aan het woord laten die een vorm van onrecht aankaart en nadenken over hoe je hierop kunt reageren:

- Een TEDx talk over hoe een zwarte vrouw zich vooral focuste op de privileges die ze niet had, eerder dan de privileges die ze wel heeft en die ze ten goede kon inzetten: https://youtu.be/N0acvkHIiZs - Een sterk verhalende preek van theoloog Rob Bell over hoe Salomo

zijn privileges vergrootte, maar niet inzette voor recht. Bell trekt een sterke parallel met de VS vandaag en witte, evangelische christenen in het bijzonder. Zo stelt zich de vraag hoe wij omgaan met de privileges die we hebben:

https://robbell.podbean.com/e/hazor-megiddo-and-gezer/

Het is mogelijk om een link te leggen tussen het verhaal van Davids misbruik van privilege tot onrecht en het beruchte ‘Stanford prison experiment’. Een korte samenvatting en analyse daarvan kun je in deze video vinden: https://youtu.be/h6HLDV0T5Q8?t=313 (minuut 5:13-8:25).

Dit experiment toont volgens de onderzoekers aan dat een gegeven, arbitraire situatie (zoals privileges die vaak uit geboorte, opvoeding en andere externe factoren voortkomen) het gedrag van mensen kan beïnvloeden¹⁴. Dit is echter niet altijd zo! Mensen kunnen ook tegen de situatie in opstand kunnen komen, maar dat is vaak niet evident. Het fragment (tot 8:25) eindigt met de vraag waarom het zo moeilijk is om ons handelen negatief te laten leiden door een gegeven situatie, in plaats van de energie op te brengen om positief daartegen in te gaan. Deze vraag is een uitnodiging om over na te denken. Deel het experiment met de kring, kijk het fragment samen en zoek naar een antwoord op deze vraag vanuit wat je net uit 2 Samuel 12 hebt geleerd.

• Ga op zoek naar andere, bekende of minder bekende fictieve verhalen die onrecht blootleggen. Dit kan een film, een boek, een parabel/sprookje, enz. zijn.

Concrete voorstellen:

o Verhalenbundel: Radicale theoloog en verhalenverteller Peter Rollins (https://en.wikipedia.org/wiki/Peter_Rollins#Story-telling) heeft een boek

‘The Unorthodox Heretic’ dat een bundel is van parabels die tot doel hebben om aan te tonen dat ‘genuine Christian faith has never capitulated to injustice but rather fought against it at every turn’. Het boek is gratis

14 Zie https://en.wikipedia.org/wiki/Stanford_prison_experiment#Conclusions

(26)

verkrijgbaar in audiovorm (https://peterrollins.com/orthodox-heretic- landing-page) en er staan ook meerdere verhalen op Youtube. Je kunt zo een verhaal gebruiken om jezelf en je kring uit te dagen om na te denken over onrecht en over hoe je daarop kan reageren.

o Roman: Het kleine meisje van meneer Linh

(synopsis:https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_kleine_meisje_van_meneer_L inh) is een kort beklijvend verhaal over de impact van trauma en het leven van een vluchteling in Europa. Het zet aan om als Europeanen na te denken over hoe we als samenleving willen omgaan met mensen die naar hier vluchten.

o Sprookje: De kleren van de keizer is een sprookje over de illusies van een zelfingenomen man. ‘Die man, dat bent u!’ kun je toevoegen achter dit bekende sprookje. Dit kan een verhaal zijn dat net als bij David je op je plek zet en een pijnlijke waarheid blootlegt.

Van kringbundel naar kringvoorbereiding

Voorbereiding

Wanneer je de kring voorbereid, is het goed om vooral te werken vanuit wat je zelf in de tekst vindt. Lees daarom de tekst eerst zelf door en bedenk wat de tekst met je doet. Wat voel je, wat denk je? Wat later kun je de tekst nog eens lezen, nu met de stappen bij ‘werkvormen en vragen voor de kringleider’. Lees de inleiding en bekijk of beluister de bronnen daarbij. Hoe helpt dat je de tekst beter te begrijpen? Gebruik bij je tweede lezing ook de leestvragen. Wat werkt voor jou? Wat ontdek je? Pas bij een derde en vierde lezing kun je ook de begripsvragen en toepassingsvragen meenemen. Hoe helpen die je vooruit?

Wellicht heb je nu een goed beeld over de tekst. Lees rustig en grondig door de verduidelijking.

Maak onderscheid van wat je nuttig of waardevol vindt.

Als je daarmee klaar bent, is het goed om je eigen kerngedachte op te schrijven, of terug te keren naar de kerngedachte aan het begin van de handleiding. Vraag je af op welke manier je deze kerngedachte het best kunt ontsluiten met de kring (werkvorm) en hoe je die het best kunt actualiseren en thuisbrengen bij de kringleden (toepassing). Maak het echt iets van jezelf, dat breng je ook het makkelijkst over op je medekringleden. Hou je wel bewust bij één kerngedachte. Een kring kan best kort zijn eens je bezig bent en het is beter om één gedachte grondig uit te werken, dan tot op het bot te gaan van alles wat de tekst te bieden heeft. Besef dat jij veel langer met deze tekst zult bezig zijn geweest dan je medekringleden. Probeer niet alles te delen wat je opgevallen is en wat je geleerd hebt, hou het bij die ene kerngedachte.

De kring zelf

Probeer je kringleden gericht mee te nemen in jouw proces om hen zo bij dezelfde kerngedachte te brengen. Maar heb tegelijkertijd ook oog voor inbreng vanuit de kring. Jij hebt ongetwijfeld niet alles gezien wat deze tekst te bieden heeft, en ook deze handleiding is beperkt. Zorg ervoor dat het geen monoloog wordt, maar houd tegelijkertijd ook in het oog dat je niet op een eindeloos zijspoor komt. Het kan handig zijn de kerngedachte al subtiel mee te geven in de vorm van een ijsbreker, dit kan zelfs al deel van de toepassing zijn. Een verhaal, een spel, een filmpje of iets anders kan het thema van de avond introduceren zonder al jouw

(27)

eigen conclusies meteen op te dringen. Tijdens de kring kun je dan terugverwijzen naar deze introductie blijft het grote plaatje duidelijk terwijl jullie samen in de tekst graven. Op het einde van de kring kun je dan terugkomen bij die inleiding en zo de tekst concreet maken.