EEN HEEL VERHAAL - ...en ze leefden nog lang en gelukkig. Kringbundel

In deze reeks gaan we doorheen een heel verhaal, het verhaal van Jona. Neen, dat is geen verhaal voor kinderen. Het is een spiegel. Jona is een nationalist, een egoïst, iemand die wegvluchtte van zijn roeping. Jona is net zoals jij en ik. God gelukkig niet in dit verhaal.

De 4 Bijbelstudies van deze reeks zijn apart te doen, maar we raden sterk aan om ze allemaal en in volgorde te doen.

Werkvormen voor heel Jona

• Toneel op ‘Presence’:

https://www.youtube.com/watch?v=-252uF7n6KQ&t=68s, https://www.youtube.com/watch?v=_22StIvktRE&t=38s, https://www.youtube.com/watch?v=ekDVttXT-ew&t=18s, https://www.youtube.com/watch?v=py6Qah13bBw&t=52s

• (Kinder)bijbels: Kinderplaten zijn boeiend materiaal. Bijv. die uit de KijkBijbel van Kees de Kort of Marijke ten Cate. Of de illustraties uit ‘Een Bijbel’ van Lechermeier en Dautremer.

• Liederen: Elly en Rikkert:

https://www.youtube.com/watch?v=_lXXXzY2t3w,

• Voor kringen met veel tijd) David Benjamin Blower:

https://benjaminblower.bandcamp.com/album/the-book-of-jonah?fbclid=IwAR1JkRxgjjzbQqN53j6EIihvIaAy3YLwMhUcCRpSA7kwzssxx-5e_caJf_s

• Animatie: https://www.youtube.com/watch?v=v2jJexGl5Cc

• Schilderijen: Rembrandt: Jona biddend voor de muren van Nineve:

https://www.statenvertaling.net/kunst/grootbeeld/786.html, Jan Breughel de Oude:

vis zet Jona aan land: https://www.statenvertaling.net/kunst/grootbeeld/330.html

• Thomas Carlysle: You! Jonah!

Kringenbundel ’20-’21 “...en ze leefden nog lang en gelukkig!” – 2020 © Ichtus Vlaanderen 36

Jona 1

Bijbeltekst

1Eens richtte de HEER zich tot Jona, de zoon van Amittai: 2‘Maak je gereed en ga naar Nineve, die grote stad, om haar aan te klagen, want het kwaad dat ze daar doen is ten hemel schreiend.’ 3En Jona maakte zich gereed, maar vluchtte naar Tarsis, weg van de HEER. Hij ging naar Jafo en vond er een schip met bestemming Tarsis. Hij betaalde de overtocht en ging aan boord om mee te varen naar Tarsis, weg van de HEER.4Maar de HEER wierp een hevige storm op de zee, en de zee werd zo wild dat het schip dreigde te breken. 5De zeelieden werden bang, en ieder riep tot zijn eigen god om hulp. Ook gooiden ze, om het gevaar af te wenden, de lading in zee. Maar Jona was in het ruim van het schip afgedaald, was daar gaan liggen en in een diepe slaap gevallen. 6De schipper ging naar hem toe en zei tegen hem: ‘Wat lig jij hier te slapen! Sta op, roep je God aan! Misschien dat hij zich om ons bekommert, zodat we niet vergaan.’ 7Intussen overlegden de zeelieden: ‘Laten we het lot werpen om te weten te komen wiens schuld het is dat deze ramp ons treft.’ Ze wierpen het lot, en het lot viel op Jona. 8Toen zeiden ze tegen hem: ‘Vertel ons: Hoe komt het dat deze ramp ons treft? Wat doe je hier aan boord? Waar kom je vandaan? Uit welk land kom je? Bij welk volk hoor je?’ 9Jona antwoordde:

‘Ik ben een Hebreeër en ik vereer de HEER, de God van de hemel, de God die de zee en het land gemaakt heeft.’ 10De mannen werden doodsbang, en toen ze van hem hoorden dat hij was weggevlucht van de HEER, zeiden ze tegen hem: ‘Hoe heb je dat kunnen doen?’ 11En ze vroegen hem: ‘Wat moeten we met je doen, dat de zee ons met rust laat?’ Want de zee werd hoe langer hoe onstuimiger. 12Hij antwoordde: ‘Gooi me in zee, dan zal de zee jullie met rust laten. Want ik weet dat het mijn schuld is dat deze storm zo tegen jullie tekeergaat.’ 13Maar de mannen roeiden uit alle macht om weer aan land te komen; dat lukte hun echter niet, want de zee ging steeds onstuimiger tegen hen tekeer. 14Toen riepen ze tot de HEER: ‘Ach HEER, laat ons toch niet vergaan als wij het leven van deze man opofferen. Reken het ons niet aan als hier een onschuldige sterft. U bent de HEER, al wat u wilt dat doet u!’ 15Toen tilden ze Jona op en gooiden hem in zee, en de woede van de zee bedaarde. 16De mannen werden vervuld van bang ontzag voor de HEER. Ze brachten hem een offer en deden hem geloften.

Toelichting keuze Bijbeltekst en plaats in het jaarthema

Jona vertelt het subversieve verhaal van een rebels profeet die God haat omdat Hij Jona’s/Israëls vijanden lief heeft. Dit verhaal lijkt ver van ons bed, zowel in tijd als in plaats.

Maar het verhaal houdt ons een spiegel voor over wie we individueel zijn en wie we als maatschappij zijn. Het verhaal illustreert ook goed Gods onbegrijpelijke liefde voor mens en dier.

Kerngedachte/ centrale boodschap

De profeet Jona vlucht weg van een god die overal is. Heidenen ‘snappen’ meer van deze God, dan de profeet met zijn vertekend godsbeeld.

Werkvormen en vragen voor de kringleider

Kringenbundel ’20-’21 “...en ze leefden nog lang en gelukkig!” – 2020 © Ichtus Vlaanderen 37

Inleiding

• https://www.youtube.com/watch?v=dLIabZc0O4c. Kijk naar deze video om wat meer context te krijgen.

• https://www.youtube.com/watch?v=j9phNEaPrv8. Bekijk dit om profetie (in de Bijbel) beter te begrijpen.

• Wat voor tekst is dit? Wat voor Bijbelboek is dit?

• Associatie: Pak voor jezelf en/of voor je kring en schrijf het woord Jona in het midden.

Waarover gaat Jona volgens jou/volgens jullie? Waaraan denk je bij Jona? Hou dit blad regelmatig bij je observaties, je interpretaties en zie of het klopte. Zie of het evolueert.

(Dit is behulpzaam voor dit hoofdstuk, maar ook voor de andere).

• Wie zijn (onze/jullie) ‘nationale’ vijanden? Wat zijn groepen mensen waar we – als we eerlijk zijn – op neerkijken o.w.v. geschiedenis, (koloniaal) verleden, culturele vooroordelen, stereotypen, … Hoe komt het dat jij/wij zo naar hen kijken? Wat heeft dit veroorzaakt?

Lezen

• Lees hoofdstuk 1 (meermaals): Wat valt op, wie zijn de personages, wat wordt herhaald, waar heb je vragen bij?

• Er zit heel veel richting, richtingaanduiding in dit stuk. Duid deze aan.

• Er zit veel actie in dit stuk. Duid aan wie wat doet? (en als reactie waarop)

• Kies 1 of meerdere van de aangeboden werkvormen (een kinderprent, een lied, een toneelstuk, … zie inleiding voor 1). Heeft de auteur/kunstenaar zijn/haar werk goed gedaan? Argumenteer vanuit de tekst.

• Vat dit gedeelte eens samen in 1 zin.

Begrijpen

• Lees het stuk nog een keer (of meer). Wat vind je verrassend in dit stuk? Wat verbaast je? Waarom?

• Welk godsbeeld, welke godsbeelden kom je in dit stuk tegen?

• Waarom vlucht Jona?

• De zeelieden worden steeds banger, waarom? Leg uit met de tekst.

• Waarom wil Jona in zee gegooid worden?

• Welke contrasten vallen op in dit gedeelte? Wat betekenen ze?

• Wat zijn de thema’s, de gedachten van deze passage?

• Probeer de passage samen te vatten in 1 zin.

• Welk beeld krijg je van deze ‘Duif’ (betekenis van Jona), de zoon van ‘Trouw/Waarheid’

(betekenis van Amittai)?

Kringenbundel ’20-’21 “...en ze leefden nog lang en gelukkig!” – 2020 © Ichtus Vlaanderen 38

• Neem dezelfde werkvorm die je gekozen had bij ‘lezen’. Kijk nu of de auteur/kunstenaar de sfeer goed heeft weergegeven. Argumenteer van uit de tekst.

Toepassen

• Herken je jezelf in 1 (of meerdere personages)? Wat wil dit zeggen? Wat moet je hiermee?

• Wat leert deze tekst je over God?

• Is er – naar aanleiding van de tekst – iets dat je tegen God moet zeggen, dat je moet belijden?

• Waar loop jij/jullie van weg? Wanneer ben je ‘gevlucht’ weg van God? Vertel elkaar dit verhaal.

• Zijn er mensen/groepen die je onwaardig vindt om Gods liefde te ervaren? Die je liever niet gered zou zien? Vraag hier dan vergeving voor.

• Wat is je roeping? Wat is jullie roeping? Ren je die tegemoet of ren je daar van weg?

• Spiegel: Het boek Jona en ook dit hoofdstuk houdt ons een spiegel voor. Heb je jezelf tijdens hoofdstuk 1 ooit superieur gevoeld aan Jona, gedacht: dit zou ik nooit doen?

Denk dan nog eens na, want dan werkt de spiegel! De heidense zeelieden onderscheiden de hypocrisie van Jona’s geloofsbelijdenis en zijn effectieve daden.

Hebben niet-gelovigen je al ooit een spiegel voorgehouden over je woorden, je gedrag?

• Zijn jullie als groep wakker en zien jullie wat God doet, horen jullie hoe God spreekt?

Of liggen jullie in het ruim te slapen terwijl God ‘stormen’ stuurt, terwijl er mensen omkomen, …?

• Jona gaat ‘neer’ (naar het zuiden, Jafo; het schip in, ook neerwaartse beweging; het ruim in; in slaap & wil overboord gegooid worden). Overloop je leven, je relatie met God…Ga je naar beneden? Sluit je je af? Wat ga je hiermee doen? Wie lijdt er onder jouw beslissingen (cfr. De zeelieden). Wat moet je hiermee?

o Luister naar David Benjamin Blower en geniet van de kunst.

Verduidelijking moeilijke woorden/gedeeltes

Inleiding: achtergrondinfo GENRE EN BIJBELBOEK:

Jona begint – zoals bijv. het volgende Bijbelboek – met de Heer die zich richt tot iemand.

Iedereen had dus door dat het hier dus gaat om een profeet/profetie. Verder lees je dan de profetieën die God bij monde van die profeet brengt. Maar hier heb je wel die intro, maar dan krijg je geen profetieën van Jona, maar het verhaal van Jona. Vanaf het eerste moment worden we dus op het verkeerde been gezet.

Veel commentatoren plaatsen Jona in een historisch kader, gelinkt aan historische gebeurtenissen, plaatsen en mensen. Andere commentatoren zien dit als een satirisch boek met bekende types, en een gekend historisch figuur (cfr. Jezus met de parabel met Lazarus in)

Kringenbundel ’20-’21 “...en ze leefden nog lang en gelukkig!” – 2020 © Ichtus Vlaanderen 39

in overdreven settings om ons als hoorder/lezer iets duidelijk te maken (over onszelf). In beide gevallen gaat het om Gods woord, waarin het doel is om Gods karakter en Gods wil voor zijn wereld en zijn mensen duidelijk te maken.

Het boek zelf bevat verschillende genres: profetie, poëzie, narratief, … SITUERING EN DATERING

Jona komen we ook nog elders tegen in de Bijbel. In II Koningen 14:23-25 lezen we dat Jona namens God profeteert in het voordeel van de slechte koning Jerobeam II. Deze regeerde van 793-753 v. Chr.²³

De Assyrische koning wordt niet bij naam genoemd (iets wat de hypothese van satire, parabel ondersteunt), maar het gaat duidelijk over de Assyriërs, de aartsvijanden van de Israëlieten.

De wreedste wereldmacht²⁴ in de tijd van de Bijbel met Nineve als zeer belangrijke stad.

Lezen: achtergrondinfo PERSONAGES

satire moet het hebben van stereotypes, van overdrijving. Wie zijn de ‘goeieriken’, wie de

‘slechteriken’? Jona, is de officieel de rechtschapen profeet van God, de zeelui zijn officieel de heidense slechteriken. Maar is dat hier wel zo. Tracht de zee ook eens als personage te zien.

JONA

Jona van Gat-Hachefer, vijf kilometer van Nazareth. Geen wonder dat Jezus verhaal goed kent en er naar verwijst in Mattheüs 12.²⁵

HET KWAAD DAT ZE DAAR DOEN

‘kwaad’ kan ook vertaald worden met ‘hun problemen’²⁶. Het is dus het kwaad, het onrecht dat God wil aankaarten of Hij heeft van hun problemen, hun ongeluk gehoord. Jona hoort dus Gods misschien Gods compassie hier ook doorklinken (en dat zint hem niet). Het spreekt sowieso van een betrokken God, God die ziet, die weet, die kent.

TARSIS

Nineve ligt naar het oosten, Tarsis naar het westen. Maar niet gewoon een beetje. Tarsis is nl.

aan de straat van Gibraltar, dus net vooraleer je de Atlantische Oceaan opvaart. Naar het einde van de wereld dus, naar ‘Timbuktu’ zoals wij zouden zeggen. Ironisch met psalm 139 in gedachten. Er staat dan ook dat hij ‘weg van de Heer’ vlucht, maar Jona zou beter moeten weten. Misschien had Jona een zeer lokaal godsbeeld en dacht hij dat God gebonden was – zoals andere volken uit die tijd – aan een bepaalde regio. Maar dat hij belijdt in vers 9 dat hij de God vereert van de hemel die zee en land gemaakt heeft, doet vermoeden van niet.

23 Carson, D.A., France, R.T., Motyer, J.A. (et. alt), New Bible Commentary), p. 815

24 Reliëfs die nu in het British Museum hangen tonen het beleg van een stad uit die tijd en daarop zien we de wreedheden van de Assyriërs. Ze spiesten en velden (huid afstrippen) gevangenen levend.

https://www.youtube.com/watch?v=XFT7Nr7DUHM

25 Carson, D.A., France, R.T., Motyer, J.A. (et. alt), New Bible Commentary), p. 814

26 Ibid., p. 818.

Kringenbundel ’20-’21 “...en ze leefden nog lang en gelukkig!” – 2020 © Ichtus Vlaanderen 40

GOOI MIJ IN ZEE

Jona wil in de zee geworpen worden, waarom? Zijn medereizigers zien deze oplossing niet zitten. Zij zijn niet bereid een ‘onschuldig’ mens te doden, te offeren. Maar Jona wel. Heeft hij ondertussen door dat hij God niet kan ontvluchten? We zullen zien dat hij alles beter vindt dan de mogelijkheid van Gods genade (voor zijn vijanden).

ZEELIEDEN

brengen de Heer offer en zijn vervuld van ontzag. Dit waren polytheïsten. Ze hadden net ‘een god’ aan het werk gezien en geloven in zijn macht en brengen hem een offer in een schrijn voor Hem. We moeten hier geen (noodzakelijke) bekering in lezen tot deze god als de enige God.

Begrijpen: achtergrondinfo WAAROM VLUCHT JONA

Waarom Jona vlucht wordt doorheen de vier hoofdstukken meer en meer duidelijk (voornamelijk in Jona vier). Is het angst voor de Assyriërs? Het zijn namelijk een extreem wreed volk dat hij moet ‘aanklagen’. Wilt hij niet gekend zijn als de profeet die profeteerde – en dus misschien heil brengen zou – tegen de aartsvijanden? Is hij zondig, geestelijk in slaap?

Of wil hij diep van binnen niet dat de Assyriërs gered worden? Is hij een nationalist die de redding van andere volkeren, zeker van vijanden niet wil? Dood willen (overboord worden gegooid tijdens een storm) is de ultieme vlucht hier. Zoals we zullen zien (hoofdstuk 4) wil hij liever dood, dan dat God genade kan tonen (aan Jona’s/Israëls) vijanden.

IEDER TOT ZIJN EIGEN GOD

Het was een internationaal gezelschap van polytheïsten. Die tot hun eigen regionale goden bad of bad tot ‘de god van de zee’, ‘de god van de wind’, ‘de god van de storm’, … Welke god ze ook maar hadden kwaad gemaakt misschien. Boeiend is te merken dat deze heidenen

‘geestelijk’ wakker zijn: ze bidden, ze hebben door dat hier iets gaande is, ze gaan uit van een god die zich misschien bekommert om hun lot (vers 6). De ironie is dat ze in deze storm zitten omdat Jona’s God zich inderdaad bekommert om mensen en hen al heeft opgemerkt. In de tussentijd ligt de man van God te slapen.

WAT MAG VERBAZEN

Dat Jona durft zeggen dat hij de Heer vereert, dat hij God aanbidt, dat Hij hem vreest. Ten midden van een vlucht voor die God, tijdens een storm om hem ‘wakker te schudden’, zegt hij dat hij God vreest.

BANGER EN BANGER

dit zijn (ervaren) zeelieden. Als zij bang zijn en bereid zijn om financieel verlies te lijden (lading dumpen) om hun leven te redden, dan is het wel een heel heftige storm. Maar wanneer Jona zegt dat hij vlucht voor, niet zomaar een godje, maar voor de God van de hemel, schepper van zee en land, worden ze nog banger.

Van kringbundel naar kringvoorbereiding

Jona is één van die boeken die door zondagschool, door kinderboeken, door veelvuldig lezen

‘platgelezen’ is en vaak gereduceerd tot simplistische moraliserende lesjes. Gebruik voor jezelf en voor kring dus veel werkvormen om met nieuwe ogen naar Jona te kijken. Neem genoeg tijd voor de intro (welke vooronderstellingen heb je bij Jona) en stel jezelf vaak de vraag: laat de tekst dit toe?

Jona gaat over trots, hoogmoed, ‘geestelijk slapen’, nationalisme en de lelijke gevolgen daarvan, … Dit is geen ‘kinderverhaaltje’. Neem genoeg tijd voor zelfreflectie, schuldbelijdenis, nadenken over de actualiteit, de verantwoordelijkheid van je kring.

Jona 2

Bijbeltekst

1De HEER liet Jona opslokken door een grote vis. Drie dagen en drie nachten zat Jona in de buik van de vis. ²Toen begon hij in de buik van de vis tot de HEER, zijn God, te bidden:

3‘In mijn nood roep ik de HEER aan en hij antwoordt mij.

Uit het rijk van de dood schreeuw ik om hulp – u hoort mijn stem!

4U slingerde mij de diepte in, naar het hart van de zee.

Door kolkend water ben ik omgeven, zwaar slaan uw golven over mij heen.

5Ik dacht: Verstoten ben ik, verbannen uit uw ogen.

Maar eens zal ik opnieuw uw heilige tempel aanschouwen.

6Het water stijgt tot aan mijn lippen, muren van water storten op mij neer,

zeewier om mijn hoofd verstikt mij.

7Ik zink tot de bodem, waar de bergen oprijzen, naar het rijk dat zijn grendels voorgoed achter mij sluit.

Maar u trekt mij levend uit de dood omhoog, o HEER, mijn God!

8Nu mijn levensadem mij verlaat roep ik u aan, HEER, en mijn gebed komt tot u

in uw heilige tempel.

9Zij die armzalige afgoden vereren, verlaten u, trouwe God.

10Maar ik zal mijn stem in dank verheffen en u offers brengen;

mijn geloften los ik in.

Het is de HEER die redt!’

11Toen, op bevel van de HEER, spuwde de vis Jona uit op het land.

Toelichting keuze Bijbeltekst en plaats in het jaarthema

Jona vertelt het subversieve verhaal van een rebels profeet die God haat omdat Hij Jona’s/Israëls vijanden lief heeft. Dit verhaal lijkt ver van ons bed, zowel in tijd als in plaats.

Maar het verhaal houdt ons een spiegel voor over wie we individueel zijn en wie we als maatschappij zijn. Het verhaal illustreert ook goed Gods onbegrijpelijke liefde voor mens en dier.

Kerngedachte/ centrale boodschap

Jona heeft berouw (or has he?) en roept het uit naar God.

Werkvormen en vragen voor de kringleider

Je kan best alle Bijbelstudies rond Jona achter elkaar doen. Er staan bij Jona 1 verschillende werkvormen die je in alle vier de Bijbelstudies kan gebruiken.

Inleiding

• https://www.youtube.com/watch?v=dLIabZc0O4c. Kijk naar deze video om wat meer context te krijgen.

• https://www.youtube.com/watch?v=j9phNEaPrv8 (vanaf 7:20)

• https://www.youtube.com/watch?v=dpny22k_7uk&list=RDCMUCVfwlh9XpX2Y_tQfje ln9QA&index=14. Bekijk dit om psalmen beter te begrijpen.

• https://www.youtube.com/watch?v=q9yp1ZXbsEg&list=RDCMUCVfwlh9XpX2Y_tQfje ln9QA&index=37 en https://www.youtube.com/watch?v=L9W5afjndtU. Bekijk dit om Bijbelse poëzie en metafoor te begrijpen.

• Wat voor tekst is dit? Wat betekent dit voor hoe je deze tekst leest, hoe je deze tekst benadert?

• Lees het hoofdstuk hardop (laat het tijdens de kring ook hardop lezen). Poëzie moet niet enkel gelezen, maar ook gehoord worden.

Lezen

• Wat valt op, wat wordt herhaald, wat roept vragen op?

• Wat zijn parallellen en wat zijn verschillen met hoofdstuk 1?

• Wat voor soort tekst is dit? Wat is eigen aan dit genre? Wat betekent dit voor hoe we deze tekst lezen?

• Wanneer heeft Jona deze psalm geuit? Wanneer heeft hij hem neergeschreven (hij had geen pen en papier mee veronderstel ik). Wat betekent dit door het lezen van deze

In document ...en ze leefden nog lang en gelukkig. Kringbundel (pagina 36-57)