ARCHEOLOGIENOTA Heldenlaan 16 te Zottegem (Oost-Vlaanderen) ADEDE Archeologisch Rapport 821

2022

Laurens Van Damme

ARCHEOLOGIENOTA Heldenlaan 16 te Zottegem (Oost-Vlaanderen)

ADEDE Archeologisch Rapport 821

ADEDE ARCHEOLOGISCH RAPPORT 821

Archeologienota Heldenlaan te Zottegem (Oost-Vlaanderen)

LAURENS VAN DAMME

Colofon

Uitgever ADEDE bv

Jaar van uitgave 2022 Plaats van uitgave Gent

Redactie David Janssens

ISSN 2033-6810

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ADEDE bv. ADEDE bv is niet aansprakelijk voor eventuele schade voortvloeiend uit diens adviezen.

Pagina - 3 -

1 Administratieve fiche ... - 5 -

2 Bureauonderzoek ... - 9 -

2.1 Archeologische voorkennis ... - 9 -

2.2 Aanleiding van het onderzoek ... - 9 -

2.3 Doel van het onderzoek ... - 9 -

2.4 Huidige situatie projectgebied ... - 10 -

2.5 Beschrijving geplande werken ... - 10 -

2.6 Randvoorwaarden ... - 12 -

2.7 Werkwijze ... - 12 -

3 Assessmentrapport ... - 18 -

3.1 Landschappelijke situering van het onderzoeksgebied... - 18 -

3.2 Geo(morfo)logische en bodemkundige situering van het onderzoeksgebied ... - 21 -

3.2.1 Tertiair geologisch ... - 21 -

3.2.2 Quartair geologisch ... - 22 -

3.2.3 Bodem ... - 23 -

3.2.3.1 Bodemtypekaart ... - 23 -

3.2.3.2 Potentiële bodemerosie ... - 24 -

3.2.3.3 Erosiegevoeligheid... - 25 -

3.2.3.4 Landgebruik ... - 26 -

3.2.3.5 Gewestplan ... - 27 -

3.3 Historische situering van het onderzoeksgebied ... - 29 -

3.3.1 Algemene historische situering ... - 29 -

3.3.2 Historisch kaartmateriaal ... - 30 -

3.3.2.1 Kaart van Sanderus (1641-1644) ... - 30 -

3.3.2.2 Kaart van Frickx (1712) ... - 31 -

3.3.2.3 Kaart van Villaret (1745-1748) ... - 32 -

3.3.2.4 Kaart van Ferraris (1771 – 1778) ... - 33 -

3.3.2.5 Primitief kadaster (1830-1834) ... - 35 -

3.3.2.6 Atlas der Buurtwegen (1840) ... - 36 -

3.3.2.7 Topografische kaart van Vandermaelen (1846 – 1854) ... - 37 -

Pagina - 4 -

3.3.2.9 Wereldoorlogen ... - 39 -

3.3.2.10 Kaart van Zottegem (1937) ... - 41 -

3.3.2.11 Kaart van Sint-Maria-Horebeke en Zottegem (1951-1954)... - 42 -

3.3.1 Luchtfoto 1971 ... - 42 -

3.3.2 Luchtfoto 1979-1990 ... - 43 -

3.3.3 Luchtfoto 2000-2003 ... - 44 -

3.4 Archeologische situering van het projectgebied ... - 46 -

3.4.1 Archeologische nota’s en onderzoek in de omgeving ... - 46 -

3.4.2 CAI Indicatoren ... - 48 -

4 Besluit ... - 53 -

5 Bibliografie ... - 55 -

6 Lijst van figuren ... - 57 -

Pagina - 5 -

1 Administratieve fiche

Projectcode 2022A314

Site Heldenlaan 16

Projectsigle ADEDE ZOT-HEL

Ligging Heldenlaan 16, 9620 Zottegem

Soort onderzoek Bureauonderzoek

Aard van de vervolgwerken Inplanting van een meergezinswoning (renovatiebouw)

Uitvoerder ADEDE bv

Erkenningsnummer ADEDE bvba 2015/00058

Erkend archeoloog Simon Claeys

2017/00184 Tijdelijke bewaarplaats archief ADEDE bv

Grootte projectgebied 516,15 m²

Periode uitvoering December 2021-Januari 2022

Thermen thesaurus Onroerend Erfgoed Archeologienota, Bureauonderzoek

Mogelijke verstoorde zones Bebouwing

Pagina - 6 -

Pagina - 7 -

Pagina - 8 -

Pagina - 9 -

2 Bureauonderzoek

2.1 Archeologische voorkennis

Het projectgebied is gelegen binnen een vastgestelde archeologische zone, zijnde de historische stadskern van Zottegem. Daarnaast is het terrein gelegen binnen CAI 500188. Dit betreft het gebied ten noorden en zuiden van de Neerhofstraat waar verschillende Romeinse vondsten werden gedaan.¹ In de onmiddellijke en ruimere omgeving werd archeologisch onderzoek verricht, deze vaststellingen worden toegelicht in het assessmentrapport.

2.2 Aanleiding van het onderzoek

De archeologienota werd opgemaakt naar aanleiding van een geplande omgevingsvergunningsaanvraag voor stedenbouwkundige handeling OF verkaveling waarbij de totale oppervlakte van de ingreep in de bodem 100m² of meer beslaat en de totale oppervlakte van de kadastrale percelen waarop de aanvraag betrekking heeft 300m² of meer bedraagt (gezien de ligging binnen een vastgestelde archeologische zone, de historische stadskern van Zottegem). De initiatiefnemer is daarom verplicht een bekrachtigde archeologienota toe te voegen aan de vergunningsaanvraag.

2.3 Doel van het onderzoek

Deze archeologische nota heeft tot doel om door middel van de bestaande archeologische, geografische, geologische, en historische bronnen de mogelijkheid tot het aantreffen van archeologisch waardevolle sites binnen het projectgebied te onderzoeken. Aan de hand van de verzamelde informatie wordt vervolgens een programma van maatregelen opgesteld met het doel de archeologische kennis te bewaren voor de volgende generaties.

Volgende onderzoeksvragen worden in deze archeologienota behandeld:

- Welke aanwijzingen bevatten de bestaande bronnen over het archeologisch potentieel van het onderzoeksgebied?

- Zijn er archeologische sites met relevante cultuurhistorische waarde gekend op of in de omgeving van het onderzoeksgebied?

1 https://inventaris.onroerenderfgoed.be/waarnemingsobjecten/500188

Pagina - 10 -

- Hoe evolueerde het historisch landgebruik van het onderzoeksgebied?

- Hoe evolueerde de historische bebouwing van het onderzoeksgebied?

- Wat is de potentiële impact van de geplande werken op het cultuurhistorisch en archeologisch erfgoed?

2.4 Huidige situatie projectgebied

Het projectgebied is gelegen ter hoogte van de Heldenlaan 16, binnen de historische stadskern van Zottegem. Het tracé van de Heldenlaan ligt in het oosten van het terrein, dat van de Neerhofstraat in het noorden, van de Kasteelstraat in het westen, en van de Arthur Scheirisstraat in het zuiden. De Heldenlaan geeft in het zuiden uit op de Markt met Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk. Binnen de

‘bouwblok’ liggen nog de Knikkersteeg en het Directeursplein. De omgeving van het plangebied is, gezien de ligging in de stad Zottegem, sterk verstedelijkt.

Het gehele projectgebied is bebouwd. De bebouwing langs het tracé van de Heldenlaan is in feite vastgesteld bouwkundig erfgoed. Het betreft een burgerhuis uit de tweede helft van de 19^e eeuw van drie bouwlagen en vijf traveeën onder een zadeldak.² Het gelijkvloers bestaat op dit moment uit een handelsruimte die het gehele projectgebied inneemt. Het deel van de handelsruimte dat gelegen is aan het tracé van de Heldenlaan zal gesloopt worden, terwijl het deel op het achterplan behouden zal blijven. Op die manier zullen de geplande werken een oppervlakte van 215,01m² beslaan (zie fig.

1 hieronder). Het burgerhuis boven de handelsruimte zal eveneens gesloopt worden. Onder (een deel van) de handelsruimte bevindt zich tevens een bestaande kelder (68,8m²) (diepte tot ca. 2,5m inclusief fundering) die behouden zal blijven. Ook de voorgevel van het burgerhuis blijft bewaard.

2.5 Beschrijving geplande werken

De geplande werken omvatten de inplanting van een meergezinswoning bestaande uit 4 verdiepen (gelijkvloers – 1^e verdieping – 2^e verdieping – 3^e verdieping). De nieuwe meergezinswoning zal uit drie appartementen bestaan. De geplande werken omvatten een renovatiebouw waarbij delen van het burgerhuis gesloopt zullen worden, maar de voorgevel bewaard.

Op het gelijkvloers (bruto opp. 504m²) zal een nieuwe handelsruimte ingericht worden. Hier zal ook een inkomsas (2,5m²), lift en trappenhal, en meterkast voorzien worden. Op de eerste verdieping zal een eerste appartement met een bruto oppervlakte van ca. 142,95m² ingepland worden. Het zal zo bestaan uit een leefruimte (44,42m²) met open keuken (18,13m²), twee slaapkamers (16,89 en

2 https://inventaris.onroerenderfgoed.be/aanduidingsobjecten/79792

Pagina - 11 -

17,96m²), twee badkamers (4,93 en 6,94m²), aparte wc (1,52m²), berging (2,87m²), koelcel (2,06m²) en terras (58,57m²). Op de tweede verdieping situeert zich een tweede appartement (bruto opp. van ca. 142,95m²), dat op een gelijkaardige manier is ingericht. Hetzelfde geldt voor het appartement op de derde verdieping (bruto opp. van ca. 142,95m²).

In de bestaande kelder zal een liftput voorzien worden. Deze liftput zal zich boven de bestaande kelder situeren die, zoals hierboven reeds vermeld, behouden zal blijven. Het nieuwe gebouw zal gefundeerd worden op een vloerplaat van ca. 56cm, voorzien van vorstvrije randen op minimaal 80cm diepte.

Figuur 1. Situering van de geplande werken (rood gearceerd) binnen het projectgebied

Pagina - 12 -

Figuur 2. Situering van de kelder binnen de zone geplande werken

2.6 Randvoorwaarden

Het projectgebied is volledig bebouwd. Eventueel verder onderzoek dient te gebeuren in uitgesteld traject vanuit het perspectief van fysische onmogelijkheid.

2.7 Werkwijze

Dit bureauonderzoek heeft tot doel de aanwezigheid en de bewaringstoestand van de archeologische resten binnen het projectgebied in te schatten, alsook de impact van de geplande werken op het aanwezige archeologische erfgoed. Op basis van de verworven kennis kunnen concrete aanbevelingen geformuleerd worden voor een eventuele verder prospectie- /opgravingsstrategie. De archeologische verwachting van het projectgebied wordt gebaseerd op gekende geologische, landschappelijke, archeologische, historische en geografische bronnen.

Hiervoor wordt beroep gedaan op gekende literatuur, de Centraal Archeologische Inventaris, het Geoportaal van Onroerend Erfgoed en de Databank Ondergrond Vlaanderen. Dit alles wordt

Pagina - 13 -

vervolgens samengelegd met topografische kaarten, recente luchtfoto’s, kadasterkaarten en plannen van de gekende/geplande toestand.

Overzicht geconsulteerde kaarten:

• Onderzoeksgebied:

- Inplantingsplan huidige toestand - Inplantingsplan geplande toestand - Doorsnede bestaande toestand - Doorsnede nieuwe toestand

• Geografische/geo (morfo)logische en bodemkundige situering:

- Topografische kaart - Orthofoto

- Kadasterkaart

- Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen II - Tertiair geologische kaart

- Quartair geologische kaart - Bodemtypekaart

- Potentiële bodemerosiekaart - Erosiegevoeligheidskaart - Bodemgebruiksbestand - Gewestplan

• Historische situering:

- Kaart van Sanderus, 1641-1644 - Kaart van Frickx, 1712

- Kaart van Villaret, 1745-1748 - Kaart van Ferraris, 1777 - Primitief kadaster, 1830-1834 - Atlas der Buurtwegen, 1840

- Kaart van Vandermaelen, 1846-1854 - Kaart van Popp, 1842-1879

- Kaart van Zottegem, 1937

- Kaart van Sint-Maria-Horebeke en Zottegem, 1951-1954 - Luchtfoto’s

• Archeologische situering:

- Geoportaal Centraal Archeologische Inventaris

Pagina - 14 - - Inventaris Onroerend Erfgoed

Pagina - 15 -

Pagina - 16 -

Pagina - 17 -

Pagina - 18 -

3 Assessmentrapport

3.1 Landschappelijke situering van het onderzoeksgebied

Zottegem is een gemeente in de provincie Oost-Vlaanderen en is gelegen in het sterk golvend Schelde-Denderinterfluvium (Vlaamse Ardennen). De Vlaamse Ardennen is een heuvelachtige streek in het zuiden van Oost-Vlaanderen die varieert in hoogte tussen 88 en 145 meter. De stad is gesitueerd langs de Bettelhovebeek. De gemeente bevindt zich in het Boven-Scheldebekken, meer bepaald het deelbekken Zwalm.³

Het projectgebied ligt op een gemiddelde hoogte van ca. 59,5m TAW. Het terrein is gelegen in een hoger gelegen zone in het landschap, op een heuvelrug die omzoomd wordt door beekvalleien in het westen, noorden en zuiden. De Bettelhovebeek, die uitmondt in de Molenbeek, stroomt ca. 500m ten noorden van het terrein. Ten zuiden bevindt zich dan weer de Traveinsbeek op ca. 800m. Het projectgebied is aldus in een gradiëntzone gelegen. Op die manier kan gezegd worden dat het een grote aantrekkingskracht kan uitgeoefend hebben op de mens in het prehistorisch verleden.

Intern vertoont het projectgebied een aantal hoogteverschillen. Zo lijkt het enigszins af te lopen in noordelijke richting. Mogelijk zijn de hoogteverschillen antropogeen van aard, dit omwille van hun onnatuurlijke verloop, te zien op de hoogteprofielen hieronder. Echter dient opgemerkt te worden dat deze hoogteverschillen relatief beperkt blijven, tot ca. 30 cm.

3 Laurens Van Damme & Michiel Loveniers, Archeologienota Meerlaan 4-12 te Zottegem (Gent, 2021).

Pagina - 19 -

Figuur 3. Situering van het projectgebied op het DHMVII, digitaal terreinmodel 1m.

Pagina - 20 -

Figuur 4. Situering van het projectgebied op het DHMVII, digitaal terreinmodel 1m (detail).

Pagina - 21 -

Figuur 5. Hoogteprofielen van het projectgebied.

3.2 Geo(morfo)logische en bodemkundige situering van het onderzoeksgebied

3.2.1 Tertiair geologisch

De Tertiair geologische kaart (1:50.000) geeft de lithologie van de afzettingen onder de Quartaire afzettingen weer. Tertiair geologisch gezien bevindt het projectgebied zich binnen de Formatie van Tielt (Tt; appelblauwzeegroen op onderstaande kaart). De Formatie van Tielt heeft een maximale dikte van 50 meter en bestaat uit marien zeer fijn zand en silt, afgezet in de zee die België bedekte tijdens het Midden- tot Laat-Ypresiaan (Vroeg-Eoceen, rond 50 miljoen jaar geleden).

Pagina - 22 -

Figuur 6. Situering van het projectgebied op de tertiair geologische kaart.

3.2.2 Quartair geologisch

Het projectgebied bevindt zich in een zone die gekarteerd staat als type 2 (felgeel op onderstaande kaart). Bij dit profieltype zijn er geen Holocene en/of Tardiglaciale afzettingen aanwezig bovenop de Pleistocene sequentie. Dit profieltype is opgebouwd uit volgende lagen:

- Elpw: Dit zijn eolische afzettingen (zand tot silt) van het Weichseliaan (LaatPleistoceen) of mogelijk Vroeg-Holoceen. In het zuidelijke gedeelte van Vlaanderen bestaan deze afzettingen voornamelijk uit silt (loess) en in de meer noordelijke en centrale delen van Vlaanderen, zijn deze opgebouwd uit zand tot zandleem.

- HQ: hellingsafzettingen van het Quartair

Pagina - 23 -

Figuur 7. Situering van het projectgebied op de quartair geologische kaart.

3.2.3 Bodem

In dit hoofdstuk worden achtereenvolgens de bodemtypekaart, potentiële bodemerosiekaart, erosiegevoeligheidskaart en het bodemgebruiksbestand besproken.

3.2.3.1 Bodemtypekaart

Het projectgebied is volledig ingekleurd als OB. Dit betreft kunstmatige gronden waarbij het originele bodemprofiel door ingrijpen van de mens gewijzigd of vernietigd is.

Pagina - 24 -

Figuur 8. Situering van het projectgebied op de bodemtypekaart.

3.2.3.2 Potentiële bodemerosie

Geen info gekend wat betreft de potentiële bodemerosie van het projectgebied. Echter dient opgemerkt te worden dat percelen uit de ruimere omgeving een zeer laag tot laag risico op bodemerosie kennen.

Pagina - 25 -

Figuur 9. Situering van het projectgebied op de potentiële bodemerosiekaart.

3.2.3.3 Erosiegevoeligheid

Het projectgebied - inclusief de directe omgeving - staat ingekleurd als donkerrood, wat neerkomt op zeer sterk erosiegevoelige bodems.

Pagina - 26 -

Figuur 10. Situering van het projectgebied op de erosiegevoeligheidskaart.

3.2.3.4 Landgebruik

Het projectgebied valt in zijn geheel onder kernstadbebouwing (rood-grijs op onderstaande kaart).

Dit zijn gebieden die voornamelijk bezet zijn door structuren en het transportnetwerk. Het kan gaan om gebouwen, wegen en artificiele verharde oppervlakten die meer dan 80% van de totale oppervlakte uitmaken (minstens 80% is verhard).

Pagina - 27 -

Figuur 11. Situering van het projectgebied op het bodemgebruiksbestand.

3.2.3.5 Gewestplan

Het projectgebied valt in zijn geheel onder woongebieden (rood). De woongebieden zijn bestemd voor wonen, alsmede voor handel, dienstverlening, ambacht en kleinbedrijf, voor groene ruimten, voor sociaal-culturele inrichtingen, voor openbare nutsvoorzieningen, voor toeristische voorzieningen en voor agrarische bedrijven. Deze bedrijven, voorzieningen en inrichtingen mogen echter maar worden toegestaan voor zover ze verenigbaar zijn met de onmiddellijke omgeving.

Pagina - 28 -

Figuur 12. Situering van het projectgebied op het gewestplan.

Pagina - 29 - 3.3 Historische situering van het onderzoeksgebied

3.3.1 Algemene historische situering

De oudste vondsten in de stadskern zijn twee kuilen uit de midden-bronstijd ter hoogte van de Wolvenstraat-Hoogstraat (de Heldenlaan loopt in het zuiden over in de Hoogstraat; de Wolvenstraat is op ca. 150m afstand in het westen gelegen). In de omliggende gebieden werden ook vondsten aangetroffen uit de Romeinse en Gallo-Romeinse periode. De naam Zottegem zou dan weer afkomstig zijn uit de periode van Frankische kolonisaties in de 6e en 7e eeuw en is een typische ingahaim-naam. De betekenis van Sutto-ingahaim betekent ‘de woonplaats van de lieden van Sutto’ . De oudste vermelding van Zottegem dateert uit het laatste kwart van de 11^e eeuw waar een zekere Rothardus van Sotengem genoemd wordt.

Zottegem is ontstaan als een kleine landelijke nederzetting op een helling aan de Bettelhovebeek.

Het kasteel wordt vermeld sinds de 12e eeuw, maar had geen defensieve functie. Ten laatste in 1286 werd Zottegem een vrije heerlijkheid in het Land van Aalst, alsook hoofdplaats van één van de vijf baanderijen. In een akte van dat jaar brengt Geraard V van Zottegem leenhulde aan Jan van Avesnes, graaf van Henegouwen. Het Land van Zottegem omvatte Erwetegem, Godveerdegem, Grotenberge, Michelbeke, Roborst, Sint-Goriks-Oudenhove, Sint-Maria-Oudenhove, Strijpen, Velzeke en Wijnhuize.

De heren van Zottegem kwamen achtereenvolgens uit de families van Zottegem, van Edingen, de Melun, van Luxemburg, van Egmont en Pignatelli.

De 14e eeuw betekende een sterke bloei ten gevolge van de lakenproductie en de druk bezochte wekelijkse en jaarlijkse markten. Zottegem werd ook een zelfstandige parochie. Daarvoor was ze afhankelijk van de kerk van Strijpen. In de daaropvolgende eeuwen werd de groei belemmerd door branden (onder meer in 1452), oorlogen (2^e helft 17^e eeuw) en de pest (onder meer in 1742). Ook in de 19e eeuw bleef Zottegem economisch onbelangrijk door de afwezigheden van waterwegen en andere handelswegen en de invloedssfeer van nabije, belangrijke steden. Onder meer de bloeiende economie in de Dendervallei zorgde voor stevige concurrentie.

De neergang van Zottegem ging verder in de tweede helft van de 19e eeuw met het verdwijnen van de vlasnijverheid en uitwijking van de bevolking. Een economische omwenteling ontstond door de aanleg van de spoorlijnen Gent-Zottegem-Geraardsbergen en Brussel-Zottegem-Oudenaarde-Kortrijk in respectievelijk 1867 en 1870 met een arbeidsintensieve industrie, voornamelijk bonnetterie en breiwarenindustrie. Door deze economische bloei veranderde de fysionomie van de stad zeer snel.

Gedurende eeuwen had Zottegem slechts een markt met vijf belangrijke straten gekend: de Hoog-, Kasteel-, Neer- (Heldenlaan), Nieuw- en Trapstraat. De rest was onbebouwd. Door het ontstaan van

Pagina - 30 -

de spoorwegen ontstond er bebouwing rond het station en langs de spoorwegovergangen. Ook groeide de bewoning langs de invalswegen vanuit Gent, Oudenaarde en Ronse.⁴

3.3.2 Historisch kaartmateriaal

3.3.2.1 Kaart van Sanderus (1641-1644)

Antonius Sanderus, nom de plume van Antoon Sanders, werd geboren te Antwerpen op 15 september 1586 en stamde uit een voorname Gentse familie die gevlucht was ten tijde van de Gentse Republiek. Zijn grootvader was een arts die van Aalst naar Gent verhuisde om er lijfarts van Keizer Karel V te worden. Na Latijnse studies te Oudenaarde en Gent, studeerde hij nog Filosofie bij de Jezuïeten in Dowaai, waar hij in 1609 de titel van Magister Artium ontving, om vervolgens priester te worden in Gent. Later in zijn leven voltooide hij nog zijn studies theologie aan de Universiteiten van Leuven en Dowaai. Sanderus verdiende zijn sporen als historicus en schreef verschillende belangwekkende werken over de geschiedenis van onze gewesten. Onderstaande kaart is afkomstig uit zijn magnum opus ‘Flandria Illustrata’, dat in twee delen verscheen tussen 1641 en 1644 in twee delen verscheen bij de Amsterdamse uitgevers Cornelis en Joan Blaeu. Ten minste officieus, want het boek werd officieel gedrukt bij een Katholieke drukkerij te Keulen. De katholieke Sanderus zou immers in de problemen komen wanneer zijn boek zou uitgegeven bij een uitgeverij in de Protestantse Noordelijke Nederlanden. Het mag dan ook geen verbazing wekken dat er heel wat overeenkomsten te bemerken zijn tussen de kaarten van Sanderus en deze van de atlas van Blaeu.

Een derde deel van dit meesterwerk bleef onafgewerkt.⁵

Op onderstaande kaart zijn de markt (met stadhuis en Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk) te zien, alsook het tracé van de huidige Heldenlaan en het kasteel van Egmont. Ook de tracés van de huidige Neerhofstraat, Kasteelstraat en Artur Scheirisstraat zijn duidelijk zichtbaar waardoor de contouren van de bestaande bouwblok reeds herkenbaar zijn. Het projectgebied staat indicatief weergegeven langs het tracé van de huidige Heldenlaan. Op de kaart van Sanderus is te zien dat er zich bebouwing situeert langsheen dit tracé waardoor aangenomen kan worden dat het plangebied deze aansnijdt.

Het is tevens mogelijk dat het projectgebied een (deel van een) gebouw aansnijdt op het achtererf.

Dit gebouw is niet meer zichtbaar op het latere kaartmateriaal (zie hieronder). Daarnaast bevinden zich verschillende moestuintjes en boomgaarden op de achtererven. Op die manier is het mogelijk dat een deel van de moestuintjes binnen de contouren van het plangebied valt.

4 https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/13784

Boris Horemans & Merel Van Eynde, Archeologienota Acacialaan te Zottegem (Gent, 2021).

5 Boris Horemans & Merel Van Eynde, Archeologienota Acacialaan te Zottegem (Gent, 2021).

Pagina - 31 -

Figuur 13. Situering van het projectgebied op de kaart van Sanderus (indicatief)

3.3.2.2 Kaart van Frickx (1712)

De Frickx-kaarten, genoemd naar Eugène-Henri Frickx, zijn gebundeld in een atlas en zijn een verzameling van heterogene, losse kaarten, die allemaal gemeen hebben dat ze handelen over de Spaanse Successieoorlog (1702-1713). Vanuit een geografisch perspectief is de atlas op te delen in twee compartimenten: een deel met topografische kaarten van de Nederlanden en een tweede bundel met stadsplannen, belegeringen en veldslagen.

Het projectgebied wordt op enige afstand in het zuiden van Zottegem weergegeven, ter hoogte van Sint-Goriks-Oudenhove, heden ten dage een deelgemeente van de stad. Gezien het gebrek aan detail op de Frickx-kaart, valt weinig op te maken over de aard en functie van het plangebied.

Pagina - 32 -

Figuur 14. Situering van het projectgebied op de kaart van Frickx

3.3.2.3 Kaart van Villaret (1745-1748)

De kaart van de Franse ingenieurs-geografen, ook wel Villaret-kaart genoemd, bestrijkt grote delen van het huidige Belgische grondgebied en vertelt ons hoe het landschap erbij lag in het midden van de 18de eeuw. Na de slag bij Fontenoy (1745) kregen de Fransen voor enkele jaren de controle over onze gebieden. Het is in die militaire context dat de meer dan 80 kaartbladen ontstonden.⁶

De kaart van Villaret vertoont een vergelijkbare situatie als de kaart van Sanderus. Langs het tracé van de huidige Heldenlaan situeert zich bebouwing. Het plangebied wordt grotendeels ingenomen door dergelijke bebouwing; een relatief klein deel is gelegen ter hoogte van het achtererf, waar zich mogelijks nog moestuintjes bevinden (dit valt niet met zekerheid te zeggen, doch is dit wel het geval op de kaart van Sanderus en Ferraris). Wederom is het stratenpatroon duidelijk te herkennen ivm. de bestaande toestand: de Heldenlaan (met bomenrijen), Neerhofstraat, Kasteelstraat en Arthur Scheirisstraat zijn zo duidelijk zichtbaar. Op die manier zijn ook de contouren van de huidige

‘bouwblok’ enigszins te zien. Het gebouw op het achtererf, dat werd vastgesteld op de kaart van

6 https://bib.kuleuven.be/ub/nieuws/2015/kaart-van-jean-villaret-1745-1748-digitaal-beschikbaar-via-limo

Pagina - 33 - Sanderus, staat niet meer weergegeven op onderstaande kaart.

Figuur 15. Situering van het projectgebied op de kaart van Villaret

3.3.2.4 Kaart van Ferraris (1771 – 1778)

In opdracht van Keizerin Maria-Theresia en Keizer Jozef II werden de Oostenrijkse Nederlanden voor het eerst grootschalig en systematisch topografisch gekarteerd. De 275 uiterst gedetailleerde

topografische kaarten werden geklasseerd volgens bundels en vergezeld van een beschrijvende tekst om zo de leemtes van de bestaande topografische kaarten op te vullen. Het in kaart brengen gebeurde onder leiding van generaal Joseph-Jean-François Graaf de Ferraris (1726-1814) met als resultaat een Kabinetskaart in drie exemplaren. Het exemplaar, bestemd voor de Oostenrijkse gouverneur Karel van Lotharingen, is heden in bezit van de Koninklijke Bibliotheek Albert I te Brussel.

De andere exemplaren bevinden zich in het Rijksarchief in Den Haag en het Kriegsarchiv te Wenen.

De Ferrarisatlas had tot doel een militaire kaart te zijn, waarbij de details niet de voornaamste zorg waren, maar eerder de algemene aanduiding van hagen, grachten, rivieren en gebouwstructuren.⁷

7 http://www.ngi.be/Common/ferraris_nl.pdf

Pagina - 34 -

De Ferraris-kaart verschaft meer inzicht in de historische bebouwing die (al dan niet gedeeltelijk) aanwezig was binnen de contouren van het plangebied. Zo is het te zien dat de bebouwing langs het tracé van de huidige Heldenlaan een uitstulping vertoont naar het westen en dus langgerekter is dan de bebouwing onmiddellijk ernaast. In het noorden lijk het terrein dan weer een bijgebouw aan te snijden. Het overige deel van het projectgebied is onbebouwd. Deze onbebouwde zone lijkt groter te zijn dan deze vastgesteld op de kaart van Villaret. Mogelijk is dit een gevolg van een gebrek aan detail op laatstgenoemde kaart daar het latere kaartmateriaal, zoals onderstaande kaart van Ferraris, de bebouwing voornamelijk situeert langs het wegtracé en de onbebouwde zone dus groter karteert. In het uiterste westen wordt een deel van een moestuinzone aangesneden. De Heldenlaan (met bomenrijen), Neerhofstraat, Kasteelstraat en Arthur Scheirisstraat zijn wederom duidelijk te zien, en dus ook de contouren van de bestaande ‘bouwblok’. De Markt met Onze-Lieve-Vrouw- Hemelvaartkerk is te zien in het zuidoosten van het terrein.

Figuur 16. Situering van het projectgebied op de kaart van Ferraris.

Pagina - 35 - 3.3.2.5 Primitief kadaster (1830-1834)

Als de Ferraris-kaart wordt vergeleken met het primitief kadaster, dan lijkt er sprake te zijn van continuïteit qua bebouwing. Onderstaande kaart lijkt deze louter meer gedetailleerd weer te geven.

De uitstulping van de bebouwing valt zo binnen de contouren van het plangebied. Echter neem deze nu een L-vorm aan, en sluit deze in noordelijke richting aan op het hierboven vastgesteld bijgebouw.

Echter valt deze binnen de contouren van een naburig perceel, en niet binnen het projectgebied.

Deel van het projectgebied lijkt dus een residentiële woning te zijn (met mogelijk koertje) en achtererf (dat tot één perceel behoort). Mogelijk gaat het hier niet om het huidige burgerhuis daar dit terug zou gaan tot de 2^e helft van de 19^e eeuw en dus normaliter niet op de kaart van Ferraris en het primitief kadaster zou mogen staan (tenzij het in werkelijkheid ouder zou zijn). Mogelijk hebben we hier dus te maken met een meerfasigheid van de bebouwing. De bebouwing beslaat louter het oostelijk deel van het terrein, langs het wegtracé van de huidige Heldenlaan. Het achtererf ligt in het westen en is, zoals eerder vermeld, aanzienlijk groter dan deze vastgesteld op de kaart van Villaret.

Mogelijk bestaat het nog uit moestuintjes, doch valt dit op basis van onderstaande kaart niet met absolute zekerheid te beargumenteren.

Figuur 17. Situering van het projectgebied op het primitief kadaster

Pagina - 36 - 3.3.2.6 Atlas der Buurtwegen (1840)

De Atlassen der Buurtwegen werden opgemaakt in uitvoering de wet van 10 april 1841 met als doel ondubbelzinnig aan te duiden welke kleine wegen een openbaar karakter hadden. Er werd dus een inventarisatie gemaakt van alle "openbare" wegen en "private wegen met openbare erfdienstbaarheid". De atlas maakt een onderscheid in buurtwegen en voetwegen (sentiers). In de periode 1843-1845 werd per toenmalige gemeente een atlas opgemaakt, met uitzondering van een aantal stadskernen. Een atlas is samengesteld uit overzichtsplannen, detailplannen en tabellen.

Overzichtsplannen zijn één of meerdere plannen van de betreffende atlasgemeente met aanduiding van de omtrekken van deelgebieden, die genummerd zijn; de nummering van de deelgebieden verwijst naar het nummer van het detailplan; de schaal waarin de overzichtsplannen zijn opgemaakt is meestal 1/10.000. Detailplannen zijn meestal opgemaakt op kaartschaal 1/2.500; in enkele gevallen zijn ze opgemaakt op een andere schaal, bijvoorbeeld in stedelijke centra en buitengebieden). De tabellen die in de atlassen zijn opgenomen bevatten de wegkarakteristieken, het nummer van de buurtweg, de lengte, de oppervlakte …-, tabellen van de eigenaars van de aangelande percelen, tabellen van grondinneming.

De Atlas der Buurtwegen toont qua bebouwing een status quo met het primitief kadaster. Het plangebied beslaat zo een apart perceel met bebouwing langs het tracé van de huidige Heldenlaan.

Deze vertoont wederom een L-vormige uitstulping richting het westen. Het overige deel van het plangebied bestaat uit een achtererf, dat mogelijk nog dienst deed als moestuinzone (doch valt dit op basis van onderstaande kaart niet met zekerheid te achterhalen). Ook wat het stratenpatroon betreft, hebben er zich geen significante wijzigingen voorgedaan waardoor de contouren van de bestaande ‘bouwblok’ nog steeds zichtbaar zijn. De Markt met Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk is te zien in het zuidoosten van het terrein.

Pagina - 37 -

Figuur 18. Situering van het projectgebied op de Atlas der Buurtwegen.

3.3.2.7 Topografische kaart van Vandermaelen (1846 – 1854)

Philippe Vandermaelen was een autodidact cartograaf die vanwege zijn eerdere verwezenlijkingen op vlak van cartografie vanaf 1831 nauw samenwerkte met de overheid. Aanvankelijk was zijn opdracht het karteren van de grenzen op basis waarvan de onderhandelingen gevoerd werden tussen België en Holland. Hij maakte van zijn bevoorrechte positie bij de overheid gebruik om de hand te leggen op de handgeschreven plannen van de gemeentelijke kadasters en verwierf ook de bestaande driehoeksmetingen. Hij stuurde zijn topografen uit naar de negen provincies om er de nodige opmetingen te doen en publiceerde twee topografische kaarten van België: de kaart op schaal 1:80.000 in 25 folio’s – een meesterwerk van de lithografie – was volledig voltooid in 1853, terwijl de 250 folio’s van de kaart op schaal 1:20.000 verschenen tussen 1846 en 1854.

In eerste instantie dient opgemerkt te worden dat de projectie op onderstaande kaart niet geheel correct is daar het projectgebied niet op het tracé van de huidige Heldenlaan hoort te liggen, maar meer richting het westen, grenzend aan dit tracé. Ondanks het feit dat op de Vandermaelen-kaart de

Pagina - 38 -

bebouwing minder gedetailleerd wordt weergegeven, lijkt er sprake te zijn van continuïteit daar de L- vormige uitstulping richting het westen, alsook het bijgebouw waarop het aansluit, zichtbaar lijken te zijn. Ook wat het stratenpatroon betreft, hebben er zich geen significante wijzigingen voorgedaan.

De Markt met Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk is te zien in het zuidoosten van het terrein.

Figuur 19. Situering van het projectgebied op de kaart van Vandermaelen.

3.3.2.8 Kaart van Popp (1842 – 1879)

De Popp-kaarten zijn een verzameling kadasterkaarten die in de 19de eeuw werden uitgegeven door de Brugse drukker-uitgever Philippe Chrétien Popp. Deze kaarten waren in feite een gecommercialiseerde versie van het toenmalige kadaster van België en bevatten dus veel gegevens over perceelsindeling, maar zonder detailwerking.

Ook de kaart van Popp toont continuïteit wat de bebouwing betreft daar de L-vormige uitstulping in westelijke richting wederom zichtbaar is. Ook het eerder vastgestelde bijgebouw is te herkennen in het noorden, wederom op een naburig perceel. Opnieuw situeert de bebouwing zich langs het tracé van de huidige Heldenlaan en is de onbebouwde zone, het achtererf, aanzienlijk groter dan deze

Pagina - 39 -

vastgesteld op de kaart van Villaret. Mogelijk deed het achtererf nog dienst als moestuinzone, doch valt dit op basis van onderstaande kaart niet met absolute zekerheid te zeggen. Ook wat het stratenpatroon betreft hebben er zich geen significante wijzigingen voorgedaan. Echter staat de huidige Neerhofstraat aangeduid als de ‘Verkens Merkt’ en de Heldenlaan als de ‘Neer Straet’; dit was immers de oorspronkelijke naam van dit tracé (zie de algemene historische situering).

Figuur 20. Situering van het projectgebied op de kaart van Popp.

3.3.2.9 Wereldoorlogen

Zottegem is tijdens de Eerste Wereldoorlog een aantal keer gebombardeerd geweest. Een school die omgebouwd werd tot kazerne zou geviseerd geweest zijn in de Nieuwstraat (ca. 350m in het zuidoosten), maar de bom miste zijn doel en vernielde het huis van een zekere mevrouw Brunfaut aan de overzijde van de straat. Zij werd levend van onder het puin gehaald. Ook op het einde van de Wurmendries (in het zuiden van het plangebied) viel een bom bestemd voor de spoorlijn Zottegem- Oudenaarde. Er zouden zes dodelijke slachtoffers gevallen zijn op 30 oktober 1918 wanneer een bom, wederom bedoeld om de spoorlijn te treffen, viel achter de Villa Michiels, het latere

Pagina - 40 -

vredegerecht, aan de Grotenbergestraat (op enige afstand in het oosten van het projectgebied, aan de andere zijde van de spoorlijn). Eerder, op 21 februari 1918, waren de broertjes Galle (12 en 9 jaar oud) gedood door een vliegtuigbom in de boomgaard van hun ouderlijk huis in de Ragestraat (in het zuiden op ca. 3km van het terrein, te Erwetegem).⁸ De geplande doortocht van Duitse keizer Wilhelm II door Zottegem resulteerde in een geallieerd bombardement rondom de kerk te Leeuwergem (doch een dag later).⁹

Figuur 21. 3 november 1918. De Duitse keizer Wilhelm II rijdt de Hoogstraat in. Foto genomen door fotograaf Edgard van Wambeke.¹⁰

Tijdens de Tweede Wereldoorlog stierven er tijdens het bevrijdingsoffensief (3 september 1944) vier burgerslachtoffers ter hoogte van de hoek Meire-Meileveld-Ledebergstraat (ca. 500m in het zuidwesten van het plangebied) nadat Duitse troepen in paniek sloegen en op de omstaanders schoten. Ter hoogte van de ‘Luchtbal’, (ca. 300m ten zuidwesten), werden de Duisters opgewacht door een Britse tank en vlammenwerper. Een gevecht volgde. Één burgerslachtoffer en een twintigtal omgekomen Duitse soldaten was het gevolg.¹¹ Ook zouden 10 burgers zwaar gewond en 12 licht gewond geraakt zijn. Drie huizen werden door de brand vernield en een dertigtal zwaar beschadigd.¹²

8 https://www.zottegem.be/over-zottegem-en-haar-bestuur/over-zottegem/de-groote-oorlog/dodende-bommen.aspx

9 https://www.zottegem.be/over-zottegem-en-haar-bestuur/over-zottegem/de-groote-oorlog/doortocht-duitse-keizer-in-zottegem.aspx

10 https://www.zottegem.be/over-zottegem-en-haar-bestuur/over-zottegem/de-groote-oorlog/doortocht-duitse-keizer-in-zottegem.aspx

11 https://www.nuus.be/2019/09/03/dag-op-dag-75-jaar-geleden-werden-5-burgers-in-zottegem-gedood-door-duitse-soldaten/

12 Commissariaat Generaal voor de Passieve Luchtbescherming, Bommen op België (1940-1945), 220.

Pagina - 41 - 3.3.2.10 Kaart van Zottegem (1937)

Onderstaande kaart situeert het plangebied in verstedelijkt gebied (gearceerd) doch valt gezien het gebrek aan detail op de kaart weinig op te maken over de aard en functie van de bebouwing. De straten rondom het plangebied, die zo de contouren van het bestaande ‘bouwblok’ vormen, zijn wederom zichtbaar, alsook de Markt met Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk. In het noordwesten is het Gesticht ‘Onze-Lieve-Vrouw van Deinsbeke’ duidelijk zichtbaar, dat teruggaat tot 1883 (doch was er reeds een voorloper sinds 1862) naar het ontwerp van de Oudenaardse architect Alphonse Vossaert. Later zal het gekend staan als het Onze-Lieve-Vrouw van Deinsbekecollege. Oorspronkelijk werd er middelbaar en landbouwonderwijs gegeven. Nadat het middelbaar onderwijs werd verplaatst naar een ander gebouw in 1962-1963, werd er enkel nog lager onderwijs in thuis gebracht.

Na een fusie met andere Zottegemse vrije scholen in 2002, werd het Gesticht niet meer als onderwijsinstelling gebruikt.¹³

Figuur 22. Situering van het projectgebied op de kaart van Zottegem

13 https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/9635

Pagina - 42 -

3.3.2.11 Kaart van Sint-Maria-Horebeke en Zottegem (1951-1954)

Onderstaande kaart toont grotendeels een status quo in vergelijking met de voorgaande kaart.

Opvallend is dat het dubbele verloop van de Heldenlaan nu duidelijk staat gekarteerd. Gezien het gebrek aan detail op onderstaande kaart, valt wederom weinig op te maken over de aard en functie van de bebouwing. Ook wat het stratenpatroon betreft, is er weinig veranderd: de omliggende straten maken nog steeds het bestaande ‘bouwblok’ op. In het noordwesten is wederom het Gesticht ‘Onze-Lieve-Vrouw van Deinsbeke’ duidelijk te zien.

Figuur 23. Situering van het projectgebied op de kaart van Sint-Maria-Horebeke en Zottegem

3.3.1 Luchtfoto 1971

Gezien de grofkorreligheid van de luchtfoto valt de aard en functie van het plangebied niet eenduidig in kaart te brengen, en vast te stellen of er al dan niet sprake is van continuïteit met de historische bebouwing of het 19^e-eeuwse burgerhuis. Er lijkt zich bebouwing te situeren ter hoogte van het tracé van de Heldenlaan, en er lijken zich mogelijk structuren te bevinden centraal op het plangebied, doch

Pagina - 43 -

valt dit niet met absolute zekerheid te zeggen. Het achtererf lijkt echter wel vrij te zijn van bebouwing.

Figuur 24. Situering van het projectgebied op de luchtfoto van 1971.

3.3.2 Luchtfoto 1979-1990

De luchtfoto van 1979-1990 bevestigt grotendeels het beeld vastgesteld op de vorige luchtfoto. Er lijkt zich bebouwing te situeren ter hoogte van het wegtracé en centraal in het projectgebied. Over de aard en functie van deze gebouwen valt weinig af te leiden gezien het gebrek aan detail van deze foto. Het is echter wel opvallend dat de bebouwing de vorm lijkt aan te nemen van de historische bebouwing vastgesteld op het historisch kaartmateriaal. Dit opent de weg voor verschillende mogelijke scenario’s: het burgerhuis is mogelijk ouder dan de 19^e eeuw of er is sprake van een meerfasigheid binnen de contouren van de historische bebouwing. Het achtererf is nog steeds onbebouwd.

Pagina - 44 -

Figuur 25. Situering van het projectgebied op de luchtfoto van 1979-1990.

3.3.3 Luchtfoto 2000-2003

De luchtfoto van 2000-2003 toont een status quo in vergelijking met de huidige toestand van het plangebied.

Pagina - 45 -

Figuur 26. Situering van het projectgebied op de luchtfoto van 2000-2003

Pagina - 46 - 3.4 Archeologische situering van het projectgebied

3.4.1 Archeologische nota’s en onderzoek in de omgeving

Archeologienota, Meerlaan 4-12:

In het kader van de inplanting van een meergezinswoning in de Meerlaan, werd door ADEDE bv reeds een archeologienota in uitgesteld traject opgesteld. Er werd geoordeeld dat het projectgebied een interessante landschappelijke ligging kende mbt. de steentijden, ondanks het feit dat uit deze periode nog geen sporen of vondsten in Zottegem werden aangetroffen. Het terrein lag zo in een hoger gelegen zone in het landschap, op een heuvelrug die omzoomd wordt door beekvalleien in het westen, noorden en zuiden. Daarnaast werd beargumenteerd dat de stad Zottegem een zeer interessante locatie is vanuit historisch en archeologisch perspectief, waarbij de oudste vondsten teruggaan tot de midden-bronstijd, gevonden op ca. 50m van het plangebied. Aansluitend op de perceelsgrens werd ook al een Romeins brandrestengraf ontdekt, evenals een leemwinningskuil met een grote hoeveelheid pottenbakkersafval, wat wees op economische activiteiten in de periferie van de stad. Het gevolg was de formulering van een hoge archeologische verwachting voor de perioden vanaf de steentijden tot de nieuwste tijd. Er werd in eerste instantie een landschappelijk bodemonderzoek geadviseerd om de bodemopbouw en eventuele verstoringen van de toch wel intensieve hedendaagse bebouwing na te gaan.¹⁴

Archeologienota, College:

Het projectgebied is gelegen op de overgang van een heuvelrug naar een beekvallei, an sich een gunstige landschappelijke ligging mbt. de steentijden. Maar er werd geoordeeld dat meer gedetailleerde informatie omtrent het oude landschap voor een groot stuk verdwenen of verstoord is door latere menselijke activiteiten. Hierdoor kon moeilijk een uitspraak gedaan worden over de trefkans op steentijdvindplaatsen op basis van louter de landschappelijke situatie. Omdat het aantreffen van dergelijke vindplaatsen ook niet uitgesloten kan worden, werd geargumenteerd dat dit een aandachtspunt moet blijven bij bijkomend vooronderzoek. Voor de perioden van de metaaltijden en de Romeinse tijd werd een hoge archeologische verwachting geformuleerd. Op het aanpalende perceel ten zuiden van het plangebied werden zo ijzertijdkuilen onder een laatmiddeleeuwse ploeglaag aangetroffen. Wat de volle middeleeuwen betreft, werden sporen en/of vondsten verwacht vanaf mogelijk de 9^e eeuw (daar de castrale motte, later het kasteel van Egmont, mogelijk al tot deze eeuw kan teruggaan). Vanaf de 12^e eeuw situeerde zich bewoning tussen de kerk en het kasteel, waardoor het ook mogelijk werd geacht dat bewoningssporen, aanwijzingen van

14 Laurens Van Damme & Michiel Loveniers, Archeologienota Meerlaan 4-12 te Zottegem (Gent, 2021).

Pagina - 47 -

erven of sporen van ambachten zouden gevonden worden. Voor de late middeleeuwen werd verwacht dat in de open zone achter de huizen afvalkuilen, beer- en/of waterputten kunnen aangesneden worden. Uit de eerste helft van de 19de eeuw dateren enkele nieuwe rijhuisjes langsheen de Kasteelstraat. Mogelijk konden hiervan nog funderingen worden aangetroffen, maar ook de nodige afvalkuilen op de achtererven.

Echter was de westelijke vleugel van het neogotisch gebouw onderkelderd waardoor gesteld werd dat de bewaring van sporen daar onbestaand is. De overige 19de - en 20ste -eeuwse gebouwen hadden geen kelderniveau. Omdat de geplande werken van die aard waren dat ze een bedreiging vormden voor het potentiële bodemarchief, werd vervolgonderzoek geadviseerd.¹⁵ Het sleuvenonderzoek leverde sporen van diverse aard op: premiddeleeuwse greppels, laatmiddeleeuwse kuilen en cultuurlagen, postmiddeleeuwse puinkuilen en erfgrachten, en kelders uit de 19de eeuw met bijhorende recente verbouwingen. Er diende nog een overweging te worden gemaakt over zones die verder onderzocht moeten worden, en dit door een vlakdekkende opgraving.¹⁶ De opgraving leverde volgende resultaten op. Uit de premiddeleeuwse perioden werden nauwelijks sporen aagetroffen. Een klein kuiltje uit de ijzertijd centraal gelegen op het perceel en een mogelijk Romeinse ontginningskuil waren de enige overblijfselen die wezen op een oudere menselijke aanwezigheid. De oudste middeleeuwse sporen die konden worden gelinkt met de Vrijheid Zottegem waren enerzijds een oude akkerlaag langsheen de Kasteelstraat, en zeer waarschijnlijk ook de oudste fase van de grote gracht die in het oosten en noorden van het gebied werd aangetroffen. Op het onderzochte terrein kwamen ook een groot aantal kuilen tevoorschijn.

Het merendeel van de kuilvullingen bevatte slechts weinig materiaal, maar indien aanwezig kon het algemeen tussen de 15de en 16de eeuw worden gedateerd. Enkel langs de Kasteelstraat werd ouder materiaal aangetroffen, nl. 13de -/14de -eeuws. Daarnaast werden ook skeletten van een rund en paard aangetroffen. Over enkele grote kuilen heen werd een plateau van houten liggers gelegd.

Hierop bevond zich een sterk puinig pakket met erg veel archeologische vondsten, voornamelijk aardewerk. Deze vondsten lieten toe het pakket algemeen in de late 16de - begin 17de eeuw te dateren. Ook werden resten van twee tonwaterputten ontdekt, vermoedelijk geplaatst in het begin van de 18^e eeuw.¹⁷

15 N. Vanholme, Archeologienota herinrichting van het college te Zottegem (Nazareth, 2016).

16 N. Vanholme & J. De Mulder, Nota Herinrichting van het college te Zottegem (Eke, 2018).

17 N. Vanholme & J. De Mulder, Eindverslag Herinrichting van het college te Zottegem (Eke, 2021).

Pagina - 48 - Archeologienota, Molenkouter 10:

Historische kaarten tonen dat het plangebied net buiten de eigenlijke stadskern van Zottegem was gelegen. In de 18de eeuw was het plangebied op of langs de oprijweg met flankerende bomen naar een vierkantshoeve gelegen. Er werd geoordeeld dat de ligging nabij de historische stadskern van Zottegem, en de nabijheid van archeologische indicatoren uit metaaltijden, Romeinse periode en middeleeuwen een hoog archeologisch potentieel doet vermoeden. Controleboringen gaven echter een indicatie van verstoring van de bovenste 85cm van het terrein, en toonden de afwezigheid van een verticale stratigrafie aan. Gezien de kleine oppervlakte van het terrein (368,3m²), de ligging net buiten de eigenlijke stadskern waardoor geen verticale stratigrafie verwacht wordt, de verstoring van het terrein tot minstens 85cm -mv en de eerder weinig diepgaande uitgravingen voor het bouwproject werd het weinig zinvol geacht om een verder archeologisch onderzoek te adviseren.¹⁸

3.4.2 CAI Indicatoren

CAI-melding Locatie Datering Beschrijving

500188 0m Romeinse tijd Het gaat om verschillende Romeinse vondsten die niet nader werden gedefinieerd.

150880 20m (N) Late

middeleeuwen

16^e eeuw

Het zou gaan om een aanzienlijke hoeveelheid grijs aardewerk (14^e eeuw) in een houtskoolrijke laag.

Het betreft een afvallaag uit de 16^e – begin 17^e eeuw waarin scherven steengoed, majolica en tingeglazuurd aardewerk werden gevonden.

159090 50m (N) IJzertijd

Late

middeleeuwen

Het gaat om een geïsoleerd kuiltje met een vulling van lichtgrijze en donkergrijze tot zwarte houtskoolrijke leem, stukjes verbrande leem en schervenmateriaal.

Het betreft een waterleiding opgebouwd uit buizen in reducerend gebakken aardewerk (14^e eeuw).

221112 70m (NW) IJzertijd of Romeinse tijd

Greppels met handgevormd aardewerk, mogelijk sporen van landindeling of percelen.

18 Bert Acke, Maarten Bracke & Kris van Quaethem, Archeologienota Molenkouter 10 te Zottegem (Zelzate, 2017).

Pagina - 49 - Volle

middeleeuwen

Nieuwe tijd

Nieuwste tijd

Oudere (13^e eeuw) en jongere (14^e eeuw) cultuurlaag, grachten en kuilen uit de 14^e eeuw.

Puinkuilen, waaronder een kuil met houten balken op de bodem.

Het betreft een meerfasige kolenkelder.

500049 250m (N) Late

middeleeuwen

Het gaat om een kuil te midden van talrijke verstoringen (14C-datering: 13^e eeuw).

503854 500m (N) Volle

middeleeuwen

Late

middeleeuwen

16^e eeuw

18^e-19^e eeuw

Het gaat om het Kasteel van Egmont: een

poortgedeelte, muurfragmenten van burcht, twee gebouwen en een ruimte die geïnterpreteerd wordt als de kelderruimte van de vroegere donjon. Sporen van de castrale kapel: romaans zaalkerkje uit de 12de eeuw, Kerkhof

15^e eeuwse muurresten, randscherf grijs aardewerk (13^e – 14^e eeuw), geglazuurde tegelfragmenten (majolica).

Latrinetoren, bestaande uit traptoren en de eigenlijke latrines waarvan slechts de beerput bewaard bleef, tweede noordelijke woonvleugel, poortgebouw, brandlaag (dateerbaar met behulp van enkele munten), zeldzame majolicategels uit begin 16^e eeuw, brandlaag ca. 1600, materiaal uit beerput (17^e - begin 18^e eeuw).

Het gaat om steengoed.

500525 100m (ZW) Onbekend Het betreft de pastorie, dat beschermd is als monument.

216955 150m (O) NVT Er werden geen antropogene sporen aangetroffen.

503758 100m (ZO) Late

middeleeuwen-

Jorishof. In het zuidprofiel werden mestkuilen aangetroffen, in het noordprofiel een omvangrijke

Pagina - 50 -

nieuwe tijd afvalkuil waaruit grote hoeveelheden keukenafval en vaatwerk kon gerecupereerd worden. Ook werden twee afvalkuilen met onder meer scherven

gevonden, te relateren aan het hospitaal. Daarnaast werden een aantal opvallende vondsten gedaan:

hoornpitten, een groot aantal slibversierde recipiënten, en een volledig bewaard ijzeren mes met houten greep.

500427 100m (ZO) 16^e eeuw - graf van Lamoral Graaf van Egmont, Heer van Zottegem (+5-VI-1568) en Sabina Paltsgravin, Hertogin van Beieren (+19-VII-1578)

- graven van Jacob II van Luxemburg, Heer van Zottegem (+12-VII-1517), Isabella van Egmont, zesde kind van Lamoral (+1557) en Francisca van Luxemburg, Vrouwe van Zottegem (+I-XI-1557) - graf I: begraving in 1568 en 1578

- graf II en III: begraving in 1517, 1557.

980888 150m (Z) 12^e -13^e eeuw Het gaat om aardewerk, dierlijk bot, metaal, natuursteen, en samengestelde bouwmaterialen.

150266 150m (ZW) Late

middeleeuwen

16^e eeuw

17^e eeuw

Het betreft een gracht, een restant van een vloerniveau en een 8-tal paalkuilen, majolicavondsten, en een kookpot met de skeletresten van een baby (15^e of 16^e eeuw).

Het gaat om leemwinningskuilen die later opgevuld werden als stortplaats, en een quasi-ronde bakstenen beerput die boven een leemextractieput gebouwd werd.

Het gaat om een langwerpige kuil met in de vulling 17^e eeuwse huisraad.

508090 200m (ZW) Midden- bronstijd

Het gaat om twee kuilen, indicatie voor nederzetting, en Romeins of prehistorisch aardewerk (gekalibreerde 14C-dateringen: 1530-1400 v. Chr.;

Pagina - 51 - Late

middeleeuwen

Nieuwe tijd

17^e eeuw

1600-1400 v. Chr.; 1410-1260 v. Chr.).

Kuil (2^de helft 14^de eeuw), opgevulde erosiegeul of leemwinningsput.

Structuren met aardewerkscherven (15^e – 16^e eeuw).

Houten beerput met onder meer aardewerk, glas en priktol, enkele mestputten (einde 17^e eeuw-eerste helft 18^e eeuw).

211742 250m (ZW) Romeinse tijd

Late

middeleeuwen

Nieuwe tijd

Nieuwste tijd

Brandrestengraf

Leemwinningskuil, kuil met grote hoeveelheid pottenbakkersafval (14^e eeuw).

Puin- of afvalkuilen, muurresten en kuilen, gegroepeerd aan de straatkant, enkele kuilen in de tuinzones (15^e -18^e eeuw).

2 waterputten, muurresten en beerbakken.

152228 150m (ZW) Onbekend

Volle

middeleeuwen

Late

middeleeuwen

18^e eeuw

5 greppels met afwateringsfunctie haaks gericht op Wolvenstraat, grote gracht (ongedateerd).

Kuil (C14-dateringen: einde 10^e – midden 12^e eeuw &

midden 11^e – 1^e helft 13^e eeuw).

Gracht (14^e – 15^e eeuw), restant van paalspoor of kuil (14^e – 15^e eeuw).

Gracht waarin hoornpitten en aardewerk werd gevonden, 2 afvalkuilen (18^e – 19^e eeuw).

Pagina - 52 -

Figuur 27. Situering van enkele CAI locaties in de omgeving van het projectgebied.

Pagina - 53 -

4 Besluit

Het projectgebied ligt op een gemiddelde hoogte van ca. 59,5m TAW. Het terrein is gelegen in een hoger gelegen zone in het landschap, op een heuvelrug die omzoomd wordt door beekvalleien in het westen, noorden en zuiden. De Bettelhovebeek, die uitmondt in de Molenbeek, stroomt ca. 500m ten noorden van het terrein. Ten zuiden bevindt zich dan weer de Traveinsbeek op ca. 800m. Het projectgebied is aldus in een gradiëntzone gelegen. Op die manier kan gezegd worden dat het een grote aantrekkingskracht kan uitgeoefend hebben op de mens in het prehistorisch verleden. Met andere woorden, de landschappelijke situatie is zeker gunstig te noemen mbt. de steentijden, ondanks het feit dat in de stad Zottegem nog geen steentijdartefacten zijn aangetroffen. Echter dient opgemerkt te worden dat het gehele projectgebied heden ten dage intensief bebouwd is. Dit kan mogelijk een negatieve impact gehad hebben op het potentiële bodemarchief. Zeker ter hoogte van de bestaande kelder, worden geen steentijdartefacten verwacht. De hoogteprofielen suggereren tevens door hun onnatuurlijke verloop dat de bodem antropogeen werd opgehoogd, mogelijk voor de aanleg van de bebouwing. Omdat de verstoringsgraad en mogelijke ophogingen niet eenduidig in kaart kunnen gebracht worden op basis van een bureaustudie, wordt uitgegaan van een lage verwachting voor de steentijden.

De oudste vondsten in de stadskern zijn twee kuilen uit de midden-bronstijd ter hoogte van de Wolvenstraat-Hoogstraat (de Heldenlaan loopt in het zuiden over in de Hoogstraat; de Wolvenstraat is op ca. 150m afstand in het westen gelegen). Ook in de onmiddellijke omgeving van het plangebied, in de ‘bouwblok’ waar het gelegen is, werden een aantal sporen uit de metaaltijden ontdekt. Op ca.

50m van het terrein werd zo een geïsoleerd kuiltje uit de ijzertijd gevonden, met een vulling van lichtgrijze en donkergrijze tot zwarte houtskoolrijke leem, stukjes verbrande leem en schervenmateriaal. Op ca. 70m werden een aantal greppels met handgevormd aardewerk, mogelijk sporen van landindeling of percelen, aangesneden. Deze stammen mogelijk uit de ijzertijd of de Romeinse tijd. Mbt. tot deze laatste periode zijn er ook een aantal indicaties van menselijke aanwezigheid te Zottegem. Het plangebied zelf is gelegen binnen CAI 500188, zo afgebakend omdat er niet nader gedefinieerde Romeinse vondsten werden ontdekt, terwijl op ca. 250m een Romeins brandrestengraf werd teruggevonden. Voor de vroege middeleeuwen zijn er weinig indicaties van menselijke aanwezigheid, wat uiteraard niet wil zeggen dat deze er niet was. Omdat de castrale motte, het latere kasteel van Egmont, mogelijk teruggaat tot de 9^e eeuw, kan er sprake zijn van antropogene activiteiten tijdens de volle middeleeuwen. De zone tussen kerk en kasteel zou reeds bewoond zijn vanaf de 12^e eeuw, waardoor bewoningssporen tijdens deze periode zeker niet uit te sluiten zijn. Het plan van Sanderus toonde zo reeds bebouwing langs het tracé van de huidige Heldenlaan -een tracé dat vermoedelijk tot de vroege stadsontwikkeling teruggaat. Het latere

Pagina - 54 -

historisch kaartmateriaal situeert eveneens bebouwing binnen de contouren van het plangebied, waarbij het achtererf steeds onbebouwd is gebleven. Dit bleef zo tot minstens de jaren 2000. Vanaf dit moment werd het projectgebied intensief bebouwd, met een handelsruimte die zich over het gehele plangebied uitstrekt. Dit alles in acht genomen kan in theorie een hoge archeologische verwachting geformuleerd worden voor de perioden van de metaaltijden tot de nieuwste tijd.

Echter dient ook rekening gehouden te worden met de geplande werken en hun impact op de bodem en het potentiële bodemarchief.

De geplande werken omvatten de inplanting van een meergezinswoning bestaande uit 4 verdiepen (gelijkvloers – 1^e verdieping – 2^e verdieping – 3^e verdieping). De nieuwe meergezinswoning zal uit drie appartementen bestaan. De geplande werken omvatten een renovatiebouw waarbij delen van het burgerhuis gesloopt zullen worden, maar de voorgevel bewaard. De impact van de geplande werken op de bodem blijft erg beperkt omwille van onderstaande redenen:

1) De geplande werken vinden enkel plaats ter hoogte van het tracé van de Heldenlaan, over een zone van 215m². De handelsruimte die op het achterplan is gelegen, blijft onaangeroerd.

2) Deze zone van 215m² is heden ten dage reeds intensief bebouwd, zoals het gehele terrein.

Op die manier situeren de geplande werken zich volledig binnen de contouren van de reeds bestaande bebouwing.

3) Binnen deze zone van 215m² ligt een bestaande kelder van ca. 68,8m² die bewaard zal blijven. Ook de liftput wordt boven deze kelder gesitueerd. Rekening houdend met de vorm van deze kelder, dient de zone voor eventueel vervolgonderzoek verkleind te worden tot ca.

110m².

4) Binnen deze zone van 110m² vinden geen verdere ingrepen in de bodem plaats dan de bovengrondse sloop van de bestaande bebouwing en de constructie van de nieuwe.

5) Omdat de voorgevel van het burgerhuis bewaard moet blijven, vormt dit het praktisch probleem naar vooronderzoek met ingreep in de bodem toe dat het terrein niet betreden kan worden met machines.

Op die manier is ADEDE bv van oordeel dat omwille van de beperkte impact van de werken op de bodem, de beperkte oppervlakte waarover deze zullen plaatsvinden, en de praktische/technische problemen bij een vooronderzoek met ingreep in de bodem, vervolgonderzoek vanuit een kostenbaten-analyse niet aangewezen is.

Pagina - 55 -

5 Bibliografie

Acke B., Bracke M. & van Quaethem K., 2017, Archeologienota Molenkouter 10 te Zottegem (Oost- Vlaanderen), Acke & Bracke Archeologische Rapport 2017.080, Zelzate.

Commissariaat Generaal voor de Passieve Luchtbescherming, Bommen op België (1940-1945), 220.

Horemans B. & Van Eynde M., 2021, Archeologienota Acacialaan te Zottegem (Oost-Vlaanderen), ADEDE Archeologisch Rapport 634, Gent.

Van Damme L. & Loveniers M., Archeologienota Meerlaan 4-12 te Zottegem (Oost-Vlaanderen), ADEDE Archeologisch Rapport 776, Gent.

Vanholme N., 2016, Archeologienota herinrichting van het college te Zottegem (Oost-Vlaanderen), RAAP Archeologisch Rapport 040, Nazareth.

Vanholme N. & De Mulder J., 2018, Nota Herinrichting van het college te Zottegem (Oost- Vlaanderen), RAAP Archeologisch Rapport 221.

Vanholme N. & De Mulder J., 2021, Eindverslag Herinrichting van het college te Zottegem (Oost- Vlaanderen), RAAP Archeologisch Rapport 339.

Websites:

http://cartesius.be/CartesiusPortal/

http://www.geopunt.be

http://www.cai.onroerenderfgoed.be

https://inventaris.onroerenderfgoed.be/themas/13784

https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/9635

https://www.zottegem.be/over-zottegem-en-haar-bestuur/over-zottegem/de-groote- oorlog/dodende-bommen.aspx

https://www.zottegem.be/over-zottegem-en-haar-bestuur/over-zottegem/de-groote- oorlog/doortocht-duitse-keizer-in-zottegem.aspx

https://www.zottegem.be/over-zottegem-en-haar-bestuur/over-zottegem/de-groote- oorlog/doortocht-duitse-keizer-in-zottegem.aspx

Pagina - 56 -

https://www.nuus.be/2019/09/03/dag-op-dag-75-jaar-geleden-werden-5-burgers-in-zottegem- gedood-door-duitse-soldaten/

http://www.ngi.be/Common/ferraris_nl.pdf

https://bib.kuleuven.be/ub/nieuws/2015/kaart-van-jean-villaret-1745-1748-digitaal-beschikbaar-via- limo

https://inventaris.onroerenderfgoed.be/aanduidingsobjecten/79792 https://inventaris.onroerenderfgoed.be/waarnemingsobjecten/500188

Pagina - 57 -

6 Lijst van figuren

Figuur 1. Situering van de geplande werken (rood gearceerd) binnen het projectgebied ... - 11 -

Figuur 2. Situering van de kelder binnen de zone geplande werken ... - 12 -

Figuur 3. Situering van het projectgebied op het DHMVII, digitaal terreinmodel 1m. ... - 19 -

Figuur 4. Situering van het projectgebied op het DHMVII, digitaal terreinmodel 1m (detail). ... - 20 -

Figuur 5. Hoogteprofielen van het projectgebied. ... - 21 -

Figuur 6. Situering van het projectgebied op de tertiair geologische kaart. ... - 22 -

Figuur 7. Situering van het projectgebied op de quartair geologische kaart. ... - 23 -

Figuur 8. Situering van het projectgebied op de bodemtypekaart. ... - 24 -

Figuur 9. Situering van het projectgebied op de potentiële bodemerosiekaart. ... - 25 -

Figuur 10. Situering van het projectgebied op de erosiegevoeligheidskaart. ... - 26 -

Figuur 11. Situering van het projectgebied op het bodemgebruiksbestand. ... - 27 -

Figuur 12. Situering van het projectgebied op het gewestplan. ... - 28 -

Figuur 13. Situering van het projectgebied op de kaart van Sanderus (indicatief) ... - 31 -

Figuur 14. Situering van het projectgebied op de kaart van Frickx ... - 32 -

Figuur 15. Situering van het projectgebied op de kaart van Villaret ... - 33 -

Figuur 16. Situering van het projectgebied op de kaart van Ferraris. ... - 34 -

Figuur 17. Situering van het projectgebied op het primitief kadaster ... - 35 -

Figuur 18. Situering van het projectgebied op de Atlas der Buurtwegen. ... - 37 -

Figuur 19. Situering van het projectgebied op de kaart van Vandermaelen. ... - 38 -

Figuur 20. Situering van het projectgebied op de kaart van Popp. ... - 39 -

Figuur 21. 3 november 1918. De Duitse keizer Wilhelm II rijdt de Hoogstraat in. Foto genomen door fotograaf Edgard van Wambeke. ... - 40 -

Figuur 22. Situering van het projectgebied op de kaart van Zottegem ... - 41 -

Figuur 23. Situering van het projectgebied op de kaart van Sint-Maria-Horebeke en Zottegem ... - 42 -

Figuur 24. Situering van het projectgebied op de luchtfoto van 1971. ... - 43 -

Figuur 25. Situering van het projectgebied op de luchtfoto van 1979-1990. ... - 44 -

Figuur 26. Situering van het projectgebied op de luchtfoto van 2000-2003 ... - 45 -

Figuur 27. Situering van enkele CAI locaties in de omgeving van het projectgebied. ... - 52 -