Wij, François Schuiten en ikzelf, zijn kinderen

(1)

7

hoofdstad der dromen

Kinderen van Brussel

W

ij, François Schuiten en ikzelf, zijn kinderen van Brussel. François groeide op in Wezembeek-Oppem, in een groot huis in de Brusselse rand, niet helemaal op het platteland, maar ook niet helemaal in de voorstad. Het huis had zijn vader zelf gebouwd in de jaren veertig.

Zelf ben ik niet in Brussel geboren, ik was pas twee toen mijn familie zich in de hoofdstad ging vestigen.

Dat was in 1958, het jaar van de Wereldtentoon- stelling. Mijn vader was een van de eerste Europese ambtenaren. Tijdens mijn kindertijd woonden we opeenvolgend in de gemeentes Sint-Pieters-Woluwe, Sint-Lambrechts-Woluwe en Etterbeek.

Toen we twaalf waren, zaten we in hetzelfde klasje, in het Don Bosco-college. Al snel waren we goede vrien- den geworden, en samen maakten we een krantje. Op zondag schilderden we, onder het toeziend oog van zijn vader.

Robert Schuiten was een groot bewonderaar van Frank Lloyd Wright en Le Corbusier, en hij stopte niet onder stoelen of banken dat hij Brussel het liefst een dergelijke transformatie zag ondergaan. De muren van zijn architectenbureau hingen vol met houtskooltekeningen van wolkenkrabbers en overal stonden maquettes van futuristische stadswijken. Het waren stadswijken zonder fi les of vervuiling, ze baad- den in het licht en de gebouwen stonden ingeplant tussen grote bomen. Noch François noch ik hebben er ooit een seconde aan getwijfeld: Brussel ging een stralende toekomst tegemoet. Het jaar 2000 was nog veraf, we hadden net de eerste mens op de maan zien lopen. Die toekomst bestond alleen nog maar in onze dromen. En in de albums van Hergé, Jacobs en Fran- quin.

Toen ik na vijf jaar in Parijs te hebben gewoond, in 1978 terugkeerde naar Brussel, waren heel wat gebouwen met de grond gelijkgemaakt. En overal waren buurtcomités actief. Mijn vriendin, Marie- Françoise Plissart, fotografeerde in de Noordwijk de protesten tegen de onteigeningen. En Luc Schuiten, de oudere broer van François, was een van de pioniers van de zonne-architectuur: met het nodige respect voor het patrimonium had hij een energie-autonome woning gebouwd.

In 1980, toen we begonnen te werken aan De muren van Samaris, het eerste deel van De duistere steden, was onze perceptie van Brussel veranderd. We beke- ken de stad op een heel kritische manier. Als liefheb-

bers van de art nouveau betreurden we de afbraak van het Volkshuis en andere meesterwerken van Victor Horta en Paul Hankar. En in De koorts van Urbicande stelden we de regelneverij van de urbatect Eugen Robick aan de kaak. Eerst waren de verwijzingen naar de stad waar we woonden onbewust, later werden ze explicieter: het album Brüsel voert een stad op waar de waanzin heeft toegeslagen, een stad in de ban van openbare werken, die tabula rasa wil maken met zijn verleden.

Toch hielden en houden we nog altijd van Brussel en zijn onmiskenbare aantrekkelijke aspecten. Je ziet er nog zo veel invloeden: Spaanse, Nederlandse, Franse... En de stad is nog altijd een smeltkroes van culturen. De incoherentie en de chaos van Brussel zal ons altijd bijblijven. Maar ook de diversiteit zal ons blijven aantrekken, de

levenskwaliteit die de stad biedt en zijn zichtbare en minder in het oog sprin- gende schoonheid. We houden van het Brussel van

de ‘Greenwich’ en de ‘Mort Subite’, van de smalle maar levendige straatjes en de immense fl atgebou- wen, van de grote tuinen midden in de stad. Ja, we hebben ons hart verpand aan het Brussel van Hergé, Magritte en Brel, aan het Brussel van het bijzonder bevreemdende Wiertz Museum en het ontoeganke- lijke Stocletpaleis. We zijn verknocht aan het Brussel dat in een vingerknip van stijl verandert, het Griekse of Marokkaanse Brussel, het Turkse of Congolese Brussel, het Brussel van de regenachtige zondagen en van de Zuidfoor.

In de loop der jaren zijn we de stad blijven verkennen en herontdekken, en keken we voorbij wat soms de

‘verbrusseling’ wordt genoemd: de methodische ver- nietiging van het patrimonium. We deelden dezelfde passie voor het Autriquehuis, het eerste grote heren- huis van Horta, opengesteld voor het publiek in 2004 en onlosmakelijk verbonden met De theorie van de zandkorrel. François heeft jaren geijverd voor Train World, in het verlengde van het station van Schaar- beek. En hij is de stad blijven tekenen...

Dit album biedt u een subjectieve reis door de geschiedenis van Brussel, een vrije evocatie van enkele bijzondere momenten en opvallende plaatsen, maar ook portretten van opmerkelijke personages die grootse dromen koesterden, zoals Joseph Poelaert, Paul Otlet en Henry Van de Velde. ^■ B.P.

PAGINA LINKS De wraak van de planten.

PAGINA’S HIERNA Tijgersgevecht van Jacques de Lalaing en de vaas der Bacchanten van de beeldhouwer Devreese in Schaarbeek. Zeefdruk van Jack Durieux naar een tekening van François Schuiten.

“DE INCOHERENTIE EN DE CHAOS VAN BRUSSEL ZAL ONS ALTIJD BIJBLIJVEN.”

L.10ENPN001054.N001_BxlRevCap_Ip001p128_NL_4-7.pgs 11.08.2021 09:32 PDF Vecteur v8 - Groupe Flammarion BLACKYELLOWMAGENTACYAN

(2)

(3)

(4)

(5)

11

Een bombardement

D

e geschiedenis zou een aanvang kunnen ne- men aan het einde van de zeventiende eeuw, met de meest verwoestende ramp die de stad ooit heeft doorstaan. Al meerdere decennia leefden de Nederlanden, Engeland en Frankrijk op gespannen voet met elkaar. Volgens historicus Geor- ges-Henri Dumont “wisten de Brusselaars die helder van geest waren dat op de ene of de andere dag Lodewijk XIV hun stad zou aanvallen¹”

Begin augustus 1695, wanneer Namen, bezet door de Fransen, voor het derde jaar op rij wordt belegerd door de Engelsen, verliest Lodewijk XIV zijn geduld.

Hij geeft maarschalk de Villeroy het bevel een andere stad te beschieten als afl eidingsmanoeuvre, om Namen te ontlasten.

Villeroy levert geen half werk. Op 7 augustus vertrekt een konvooi van duizend vijfhonderd wagens

richting Brussel. Op 11 augustus wordt de artillerie opgesteld op de heuvels van Ander-

lecht. De versterkingen van Brussel zijn ver- ouderd en de Franse kanonnen, gericht op de torenspits van het stadhuis, zorgen acht-

enveertig uur lang voor chaos en paniek.

Het regent letterlijk witgloeiende kanons- kogels en overal breekt brand uit. De

vlammenzee maakt een derde van de stad met de grond gelijk en legt een aan- tal kerken en kloosters in de as. Daarmee gaan ook heel wat werken van Rogier van der Weyden, Rubens, Van Dyck en talloze onbetaalbare wandtapijten in rook op.

Op de Grote Markt staat alleen de toren van het stadhuis, opgetrokken midden vijftiende eeuw, nog recht. Manneken Pis, het beeldje dat Hiëro- nymus Duquesnoy omstreeks 1620 had gemaakt, was in veiligheid gebracht.

Op 17 augustus schrijft Villeroy aan Lodewijk XIV:

“De chaos die we in deze stad hebben veroorzaakt, is compleet. De inwoners dreigen met represailles, en ik twijfel er niet aan dat het hun menens is. Alleen hebben ze er volgens mij de middelen helemaal niet voor.” Na hun misdadige aanval trekken de Franse troepen zich inderhaast terug alvorens te capituleren in Namen.

Over het bombardement wordt in heel Europa schande gesproken. Een eeuw later zou Napoleon de hele operatie “even barbaars als onnodig” noemen.

Maar Brussel herrijst. Opvallend snel zelfs. Vijf jaar later is van de ramp die de stad had getroff en bijna niets meer te merken. Uit het puin is een nieuwe,

opnieuw uitgevonden Grote Markt verrezen. Het is een kunstige synthese van twee lijnrecht tegenover elkaar staande tendenzen geworden: de gouverneur wilde een geheel van moderne en homogene gebouwen laten optrekken, terwijl de meer behoudsgezinde gilden een duidelijke voorkeur hadden voor de Vlaamse barok en haar diversiteit. ^■

1. Georges-Henri Dumont, Histoire de Bruxelles. Biographie d’une capitale, Brussel, Le Cri, 2017, p. 192.

Het Egmontpaleis

“In de hoogdagen van het Egmontpaleis, toen de barbaarse en overvloedige weelderigheid van de hertogen van Bourgondië werkelijk de ogen uitstak en de infantes en aartshertogen er in naam van de keizer of de koning van Spanje de scepter zwaaiden, was Brussel de luisterrijke stad van bladgoud en ﬂ uweel, van zijde en bont, de poëtische stad van de liefde en het kant, die allermooiste vrouwelijke uiting van luxe, de meest exquise betuiging van de sensualiteit. Het was de hoofdstad van het goede leven, van het stevige drinken, waar de chique bourgeoisie, de rijke handelaars en de al te herkenbare losbandigen zich over- gaven aan het vertier en in de smalle straatjes tegen de muren botsten tijdens hun wankelende dans, waar zelfs de weelderigst geklede vreemdelingen zich arme verschoppelingen voelden bij het zien van al die luxe en overdaad...”

O C T A V E M I R B E A U, Schetsen van een reis, 1907.

HIERBOVEN Het Egmontpaleis.

De Grote Markt

“Het stadhuis van Brussel is een juweel, vergelijkbaar met de torenspits van Chartres; een hersenspinsel dat van een dichter had kunnen zijn, maar aan de verbeelding van een architect is ontsproten. Het plein dat het gebouw omhelst is een pareltje. Behalve drie of vier huizen die een paar enkelingen in hun moderne verwaandheid volledig hebben verminkt, zijn de gevels stuk voor stuk meester- werken, stille getuigen van het verleden, stenen maatpakken, strofes van een hymne. Ik had ze graag allemaal getekend, het ene na het andere.”

V I C T O R H U G O,brief aan zijn vrouw,1837.

(6)

12

2russ 4

HIERONDER

Onze-Lieve-Vrouw ter Kapelle Dit gebouw in het hartje van de Marollen is een van de oudste van Brussel.

(7)

13

Het Broodhuis

“Plots stonden we op het plein voor het stadhuis. Het was de ﬁ jnste verrassing van heel mijn reis.

Het leek wel alsof ik een ander tijdperk binnenstapte, alsof het spook van de middeleeuwen plots voor me stond. En ik die dacht dat dergelijke taferelen alleen nog in het Diorama te zien waren, of op Engelse gravures. Stel je een groot plein voor, waarvan de ene zijde volledig in beslag wordt genomen door het stadhuis, een miraculeus gebouw met onderaan een arcade, zoals die van het Dogenpaleis in Venetië, torentjes omringd door balkons met een opengewerkte balustrade, een indrukwekkend dak vol versierde dakramen, en een duizelingwekkend hoge gebeeldhouwde belforttoren, zo rank, zo frêle dat hij lijkt te wiegen in de wind. En helemaal bovenaan, op de torenspits, een vergulde aarts- engel, met opengespreide vleugels en met het zwaard in de hand.

Rechts, als je naar het stadhuis kijkt, een rij huizen, ware juweeltjes, ver- sierd door de begenadigde handen van de renaissance-beeldhouwers.

Iets mooiers bestaat niet, je wordt er meteen verliefd op. Kleine getordeer- de zuilen, overhangende verdiepin- gen, balkons ondersteund door vrou- wenﬁ guren tussen het gebladerte of met een slangenstaart, medaillons met prachtige kaders, mythologische bas-reliëfs, allegorieën die wapen- schilden ondersteunen, en alles wat volgens de architecturale koketterie van die tijd als een streling voor het oog werd beschouwd. Al die huizen zijn heel mooi bewaard, er ontbreekt geen enkele steen. De drievoudige laag kleur waarmee ze zijn bedekt, zorgt ervoor dat ze bewaard blijven alsof ze in een etui zaten.”

T H É O P H I L E G A U T I E R, Un tour en Belgique et en Hollande, 1836.