Nota Armoedebeleid gemeente Montfoort Duurzaam armoede verminderen, Gevolgen van armoede beperken, Eigen regie en zelfredzaamheid vergroten

(1)

Nota Armoedebeleid gemeente Montfoort 2020 – 2024

Duurzaam armoede verminderen, Gevolgen van armoede beperken, Eigen regie en zelfredzaamheid vergroten

Gemeente Montfoort,

Versie: definitief 5 augustus 2020

(2)

2

Nota Armoedebeleid gemeente Montfoort 2020-2024, v5aug20, def.

Inhoud

Samenvatting ... 3

1. Inleiding ... 4

1.1 Aanleiding en ambitie ... 4

1.2 Inhoud ... 4

2. Armoede ... 5

2.1 Wat is armoede ... 5

2.2 Schuldhulpverlening ... 5

2.3 Armoedebeleid is onderdeel van…. ... 6

3. De situatie in de gemeente Montfoort ... 6

3.1 Cijfers ... 6

3.2 Bestaande regelingen minimabeleid ... 6

3.3 Mensen met ervaringen aan het woord ... 8

4. Visie op armoede ... 10

5. Doelen en realisatie ... 11

5.1 Drie bouwstenen van het armoedebeleid ... 11

5.2 Duurzaam armoede verminderen ... 12

5.3 Gevolgen van armoede beperken ... 15

5.4 Eigen regie en zelfredzaamheid vergroten ... 16

5.5 Vooruitblik beleidsplan schuldhulpverlening ... 18

6. Waar staan we over 4 jaar? ... 19

6.1. Korte termijn (1 jaar) ... 19

6.2. Middellange termijn (2- 4 jaar) ... 19

7. Financiën ... 20

8. Planning en Slot ... 20

Bijlage 1: Samenvattende tabel acties en instrumenten ... 22

Bijlage 2: Proces van totstandkoming en vervolg ... 23

Overige bijlagen ... 23

(3)

3

Samenvatting

In dit Beleidsplan Armoede wordt beschreven wat armoede is, hoe de situatie in de gemeente Montfoort is, welke visie wij hebben op armoede en welke acties en instrumenten wij willen inzetten om onze visie en ambitie te realiseren.

Armoedebeleid is een onderdeel van de gemeentelijke beleidsdoelstelling ‘iedereen doet mee’ in de integrale aanpak binnen het sociale domein. Het Hoofdlijnenakkoord 2018-2022 stelt ‘We zetten in op effectieve armoedebestrijding. Armoede mag geen reden zijn om niet mee te doen met de maatschappij. We voorkomen dat armoede het deelnemen aan de maatschappelijke activiteiten belemmert. We handhaven bestaande regelingen zoals de kwijtschelding van belastingen en het sportfonds’. Armoedebeleid als apart onderwerp was nog niet beschreven en vastgesteld.

Volgens de cijfers lijken de uitdagingen van inwoners in onze gemeente met betrekking tot armoede niet erg groot. Toch zijn er ook signalen dat er sprake is van verborgen armoede. Armoede brengt veel stress met zich mee en leidt tot problemen op meerdere levensdomeinen zoals gezondheid, welzijn, werk, onderwijs en opvoeding.

Onze visie bestaat uit drie bouwstenen: duurzaam armoede verminderen, gevolgen van armoede beperken en eigen regie en zelfredzaamheid van inwoners vergroten. Daarvoor willen we bestaande instrumenten handhaven, werkwijzen verder verbeteren en effectiever communiceren met inwoners en tussen partners. In dit document worden verschillende voorstellen uitgewerkt die bij kunnen dragen aan onze doelstelling; iedereen doet mee.

We introduceren een maatwerkfonds voor inwoners die buiten alle regelingen vallen. Met dit fonds sluiten we aan op de werkwijze zoals die is ingevoerd met de nieuwe verordening sociaal domein waarbij de inwoner centraal staat en de uitvoerders samenwerken om problemen van inwoners op te lossen. Daarbij is niet de regeling leidend, maar de hulpvraag. Verder doen we voorstellen voor (bij)scholing van professionals en vrijwilligers om vroegsignalering te bevorderen en voor

lesmateriaal voor scholen. Ingeschat wordt dat hiervoor in totaal € 11.000,-- nodig is. Te betalen uit de reeds begrote middelen.

We besteden verder de nodige aandacht aan preventie en het voorkomen van sociale uitsluiting.

Verschillende maatregelen worden getroffen om kinderen niet het slachtoffer te laten worden van de situatie van hun ouders. Een aantal interventies wordt eerst nader onderzocht op hun

effectiviteit. We verwachten dat door de acties en interventies minder mensen in een

armoedesituatie terecht komen, inwoners beter geholpen worden én dat we eerder armoede en problematische schulden signaleren. Zo kan zo vroeg mogelijk hulp worden geboden.

Armoede en schulden worden vaak in één adem genoemd. Toch zijn dat volledig verschillende onderwerpen. Veel mensen met een laag inkomen hebben geen problematische schulden.

Tegelijkertijd zijn er ook mensen met een hoog inkomen met veel problematische schulden.

In de loop van 2020 wordt het beleidsplan schuldhulpverlening geactualiseerd. Daarin willen we verder ingaan op vroegsignalering en stressreductie bij schulden. Het geheel maakt deel uit van het integraal beleid sociaal domein.

(4)

4

1. Inleiding

1.1 Aanleiding en ambitie

Armoedebeleid is een onderdeel van de gemeentelijke beleidsdoelstelling ‘iedereen doet mee’ in de integrale aanpak binnen het sociale domein. Het Hoofdlijnenakkoord 2018-2022 stelt ‘We zetten in op effectieve armoedebestrijding. Armoede mag geen reden zijn om niet mee te doen met de maatschappij. We voorkomen dat armoede het deelnemen aan de maatschappelijke activiteiten belemmert. We handhaven bestaande regelingen zoals de kwijtschelding van belastingen en het sportfonds’. Verder beschouwen wij de tekst onder ‘stimuleren bewegen’ ook als onderdeel van dit beleid: ‘Wij bezien samen met de scholen op welke manier wij eventuele belemmeringen voor zwemlessen via de scholen kunnen wegnemen’.

Volgens de cijfers lijken de uitdagingen van inwoners in onze gemeente met betrekking tot armoede niet erg groot. Toch zijn er ook signalen van verborgen armoede. Uit landelijk onderzoek komt naar voren dat bestaande ondersteunende regelingen niet optimaal benut worden. Er is geen aanleiding om te veronderstellen dat dat in Montfoort anders is. Dat betekent dat inwoners zwaarder getroffen worden dan nodig is. Armoede brengt veel stress met zich mee en leidt tot problemen op meerdere levensdomeinen zoals gezondheid, welzijn, werk, onderwijs en opvoeding.

In Montfoort bestaan diverse minima regelingen. Armoedebeleid als apart onderwerp was nog niet beschreven en vastgesteld. Ondanks dat wij als gemeente geen inkomenspolitiek kunnen voeren en niet kunnen voorkomen dat mensen in armoede leven hebben wij op dit onderwerp wel ambitie.

Onze ambitie is om duurzaam armoede te verminderen, gevolgen van armoede te beperken en eigen regie en zelfredzaamheid van inwoners te vergroten. Daarvoor willen we bestaande instrumenten handhaven, waar mogelijk verbeteren en breder bekend te maken. We verwachten dat minder mensen hierdoor in een armoedesituatie terecht komen, inwoners beter geholpen worden én dat we eerder armoede en problematische schulden signaleren. Zo kan zo vroeg mogelijk hulp worden geboden.

1.2 Inhoud

Deze nota beschrijft de visie van de gemeente Montfoort op armoede; wat is het, waardoor wordt het veroorzaakt en welke maatregelen kunnen worden genomen. Zij benoemt bestaande regelingen en stelt nieuw beleid voor. Voor een deel worden nieuw voorgestelde instrumenten en beleid na instemming door de gemeenteraad verder onderzocht, mede omdat deze verbonden zijn aan het nog te actualiseren beleid schuldhulpverlening. We benoemen specifieke doelgroepen en stellen mogelijke acties voor. In het hoofdstuk financiën zijn de begrotingscijfers 2020 opgenomen. De genoemde kosten voor nieuwe instrumenten kunnen worden gedekt door het totaal in 2020 geraamde bedrag voor minimabeleid en schuldhulpverlening. Doorkijkend naar het te actualiseren beleid schuldhulpverlening, worden de voorgestelde maatregelen daarin mede bekeken vanuit de maatschappelijke kosten/baten analyse; welke investeringen worden op korte termijn gedaan en welke baten staan daar tegenover op (meestal) wat langere termijn.

Voor de totstandkoming van deze nota is gebruik gemaakt van de input uit de netwerkbijeenkomsten georganiseerd door de Adviesraad Sociaal Domein Montfoort (ASDM) en het advies van de voorloper van de ASDM (de Participatieraad). Een bijzonder woord van dank gaat uit naar de mensen met ervaringen in onze gemeente; zij deelden hun verhalen in gesprekken met de ASDM en in een

(5)

5

themabijeenkomst. Door hetgeen zij meemaken in de dagelijkse praktijk is veel inzicht verkregen en geleerd.

2. Armoede

2.1. Wat is armoede

Over armoede bestaan uiteenlopende definities. In deze nota gaan we mee met de

begripsomschrijving van het Centraal Bureau voor de Statistiek: een gezin is arm als het rond moet komen van een laag inkomen waardoor risico ontstaat op armoede. Een huishouden beschikt dan over onvoldoende middelen om een bepaald minimaal consumptieniveau te kunnen bereiken.

Armoede is meer dan alleen een geldprobleem. Het kan ook samengaan met andere ongunstige levensomstandigheden. Armoede is een complex van omstandigheden die elkaar onderling

versterken en een kloof slaan met de rest van de samenleving; sociale uitsluiting ligt op de loer. Het kan gaan om achterstanden in gezondheid, werken, wonen, opleiding, sociale vaardigheden en vrijetijdsbesteding.

Armoede is er in meerdere gedaanten. Soms is er armoede door overerving in meerdere generaties waarbij armoede niet als problematisch wordt gezien, maar als een normale levenswijze. Maar er zijn ook situaties waarbij de armoede zo uitzichtloos is dat mensen geen energie hebben om er uit te willen komen. Het is niet zo dat met deze nota wordt gepretendeerd dat armoede in altijd te voorkomen en op te lossen is. Wel dat we een daaraan als maatschappij een bijdrage aan moeten leveren.

Armoede en schulden ontstaan steeds vaker door gebeurtenissen in het leven van mensen in combinatie met een steeds complexer wordende samenleving. Die gebeurtenissen kunnen divers zijn; armoede kan ontstaan door verlies van gezondheid, werkloosheid, (sterke) terugval van omzet bij ZZP-ers en bedrijven, een te ambitieuze verwachting met betrekking tot toekomstige inkomsten en een daaraan gerelateerd uitgavenpatroon of onhandig gedrag. Armoede komt voor bij mensen met een uitkering maar ook bij mensen die werken. Dit betekent dat armoedebeleid meer moet inhouden dan alleen inkomensondersteuning.

2.2 Schuldhulpverlening

Armoede en schulden worden vaak in één adem genoemd. Toch zijn dit verschillende onderwerpen.

Veel mensen met een laag inkomen hebben geen problematische schulden. Tegelijkertijd zijn er ook mensen met een hoog inkomen met grote problematische schulden. Hulp wordt om allerlei redenen vaak pas laat ingeroepen als de problemen al hoog zijn opgelopen. Schaamte speelt daarbij een belangrijke rol, de behoefte om zelf de regie te houden ook.

Effectieve schuldhulpverlening is een gemeentelijke opdracht en één van de manieren om armoede te bestrijden. Medio 2020 wordt het beleidsplan Schuldhulpverlening gemeente Montfoort 2014- 2018 geactualiseerd. In dat plan worden de wijzigingen in de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) per 1 januari 2021 meegenomen. Verder willen we daarin ingaan op vroegsignalering en stressreductie bij schulden. Het geheel maakt deel uit van het integraal beleid sociaal domein.

(6)

6

Schuldhulpverlening is daarom niet opgenomen in deze nota. Wel wordt in deze nota een aantal keer een voorschot genomen op en verwezen naar schuldhulpverlening en de mogelijkheden die er zijn voor mensen met problematische schulden. Onderdelen van deze nota komen dan ook terug in het te actualiseren beleidsplan schuldhulpverlening. Vooruitlopend hierop zijn sinds januari 2020 de mensen die uitvoering geven aan de schuldhulpverlening gehuisvest in het Huis van Montfoort.

2.3 Armoedebeleid is onderdeel van….

Deze nota wordt, samen met het komende plan schuldhulpverlening en de nieuwe verordening sociaal domein, gevoegd bij het te actualiseren integraal beleidsplan sociaal domein gemeente Montfoort. Beleid in het sociale domein is primair gericht op het ondersteunen van mensen zodat zij mee kunnen doen in onze samenleving. Daarom gaat het sociaal beleid uit van optimaal aansluiten bij het leven van mensen en hun gezinnen: mensen eerst!

3. De situatie in de gemeente Montfoort

3.1 Cijfers

In Montfoort is het percentage huishoudens met een laag inkomen relatief laag: 3,3%. Gemiddeld regionaal is dit 5,5% en landelijk 8,2% (bron: Armoede in kaart SCP 2019). Landelijk, maar ook in vergelijking met omliggende gemeenten zijn de cijfers voor Montfoort relatief gunstig. Dit wil niet zeggen dat er geen uitdagingen zijn. Door professionals en vrijwilligers wordt met enige regelmaat aangegeven dat er sprake is van stille (verborgen) armoede en dat er bij de mensen die het nodig hebben te weinig bekend is over de landelijke en lokale regelingen voor mensen met een laag inkomen. Verhalen van ervaringsdeskundigen, de Voedselbank en de Adviesraad Sociaal Domein bevestigen dit. De uitdagingen waar onze maatschappij voor gesteld staat als gevolg van de uitbraak van het coronavirus zijn nog onbekend maar niet uit te sluiten is dat deze substantieel worden, ook op het terrein van armoede en schulden. Deze consequenties zijn in dit beleidsdocument niet opgenomen; zij kunnen wel de urgentie doen toenemen.

3.2 Bestaande regelingen minimabeleid

In deze paragraaf is een opsomming van de landelijke en de lokale Montfoorts minimaregelingen opgenomen. In 2019 zijn de door Ferm Werk uitgevoerde gemeentelijke regelingen geëvalueerd.

Naar aanleiding daarvan is de toepassing en de hoogte van een aantal regelingen aangepast. Verder is Ferm Werk breed besloten dat bij de toepassing van de bijzondere bijstand volgens de principes van de omgekeerde toets gewerkt gaan worden. Dat betekent dat niet alleen de veelal landelijke bepaalde vastgestelde beleidsregels worden gevolgd maar dat bijzondere bijstand meer wordt ingezet om knelpunten op te lossen. Daarmee krijgt de bijzondere bijstand meer het karakter van een maatwerkvoorziening.

Bij minimabeleid is het belangrijk om de zogenaamde ‘armoedeval’ in het oog te houden. Dit is het verschijnsel dat mensen in armoede of een uitkeringssituatie gevangen worden gehouden omdat ze er niets op vooruit gaan als hun inkomen stijgt wanneer ze gaan werken. De armoedeval is voor een

(7)

7

deel onvermijdelijk, maar wordt deels gedempt doordat in een aantal regelingen getrapte inkomensgrenzen van toepassing zijn.

Landelijke regelingen voor minima

Landelijke regelingen zijn niet altijd bij iedereen voldoende bekend. Daarom worden ze voor de volledigheid hieronder genoemd. Behalve de kinderbijslag worden ze uitgevoerd door de Belastingdienst Toeslagen.

• Huurtoeslag: Toeslag in het geval de huur te hoog is ten opzichte van het inkomen;

• Zorgtoeslag: Tegemoetkoming voor de kosten van de zorgverzekering bij een laag inkomen;

• Kindgebonden budget: Tegemoetkoming afhankelijk van de persoonlijke omstandigheden en het aantal en de leeftijd van de kinderen;

• Kinderopvangtoeslag: Tegemoetkoming voor de kinderopvangkosten voor werkenden wanneer een opleiding wordt gevolgd of deelgenomen worden aan een re-integratietraject of inburgeringscursus.

• Kinderbijslag: voor alle ouders ongeacht inkomen. De kinderbijslag wordt uitgevoerd door de Sociale Verzekeringsbank (SVB).

Montfoortse regelingen en voorzieningen:

• Bijzondere bijstand: vergoeding voor noodzakelijke kosten die gemaakt worden vanwege bijzondere omstandigheden. Er wordt gekeken naar de persoonlijke situatie van de

aanvrager. Voorbeelden: zwemles van kinderen, kosten van een bewindvoerder. Uitvoering door Ferm Werk.

• Individuele inkomenstoeslag: toeslag voor inwoners die al langere tijd (3 jaar) een laag inkomen hebben. Uitvoering door Ferm Werk.

• Individuele studietoeslag: voor inwoners die door een medische beperking naast de studie structureel niet kunnen bijverdienen. Uitvoering door Ferm Werk.

• Collectieve zorgverzekering: Voor mensen met een laag inkomen is er de mogelijkheid van een collectieve zorgverzekering van en met aanvullende pakketten met een lage premie, ruime keuze en een goede dekking, met name relevant voor mensen met hoge zorgkosten.

Uitvoering door Ferm Werk.

• Tegemoetkoming Meerkosten Zorg (TMZ): Voor mensen met een laag inkomen is deze tegemoetkoming bedoeld voor de meerkosten die ze hebben vanwege hun chronische ziekte of beperking. Uitvoering door Ferm Werk.

• Declaratieregeling maatschappelijke participatie: voor kosten van welzijnsactiviteiten, abonnement op tijdschrift en schoolbijdragen en zwemlessen in het geval de bijdrage van het Jeugdfonds onvoldoende is. Uitvoering door Ferm Werk.

• Peuteropvangtoeslag: Voor ouders die geen recht hebben op de kinderopvangtoeslag van de Belastingdienst maar waar het bijvoorbeeld in het kader van de voor- en vroegschoolse educatie wenselijk is dat de kinderen naar de kinderopvang gaan. Uitvoering door gemeente.

• Jeugdfonds Sport en Cultuur: Voor kinderen van ouders met een laag inkomen om kinderen mee te kunnen laten doen. Dit fonds betaalt de contributie of lesgeld voor kinderen en jongeren uit gezinnen waar te weinig geld is om te sporten, zwemles, muziek te maken, te dansen of iets anders creatiefs. Uitvoering door intermediairs binnen verenigingen, onderwijs en SWOM. www.allekinderendoenmee.nl.

(8)

8

• Kwijtschelding gemeentelijke belastingen: Voor mensen met een bijstandsuitkering of een laag inkomen is er mogelijk recht op kwijtschelding van gemeentelijke belastingen en waterschapsheffingen en waterschapslasten BgHu. Uitvoering BSR. www.bsr.nl.

• Stichting Leergeld Groene Hart: Deze stichting is ook actief in Montfoort en heeft tot doel om kinderen in gezinnen met een laag inkomen kansen te geven actief om deel te nemen aan binnen- en buitenschoolse activiteiten. www.leergeld.nl/groenhart.

• Voedselbank: Als het besteedbaar inkomen te laag is voor de meest noodzakelijke kosten, is er een mogelijkheid om in aanmerking te komen voor de voedselpakketten van de

Voedselbank Montfoort-Linschoten. www.voedselbankmontfoort.nl.

• Charitas: Het komt voor dat een bestaande regeling om wat voor reden dan ook niet gebruikt kan worden. Sommige kerkgenootschappen beschikken over een charitatief fonds voor bijzondere omstandigheden. Dit gaat buiten de gemeente om.

3.3 Mensen met ervaringen aan het woord

De Adviesraad Sociaal Domein van Montfoort heeft eind 2019 en begin 2020 gesproken met 10 mensen die leven in armoede in onze gemeente, soms gecombineerd met schulden. Het is een gemêleerde groep: het zijn ouders met kinderen, oudere echtparen, vluchtelingen, jonge en oudere mensen die alleen wonen en mensen met een psychiatrisch verleden. Uit deze gesprekken is een aantal rode draden te trekken. Ook zijn enkele quotes opgenomen. De informatie is aangeleverd door de ASDM.

• Mensen zijn zich over het algemeen bewust van het feit dat ze zelf een aandeel hebben in de situatie waar ze in zitten;

“Het was natuurlijk oerstom dat ik op een gegeven moment die enveloppen niet meer open maakte!”

• Volgens ervaringsdeskundigen hebben instanties de situatie vaak (aanzienlijk) verergerd (UWV, belastingdienst, incassobureaus, Ferm Werk, Schuldhulpverlening). Door de ervaren kwetsbaarheid en afhankelijkheid van medewerking van instanties ontstaat een

machtsverhouding die snel als weinig ondersteunend ervaren wordt. Ze proberen ze te vriend te houden en zijn bang om een klacht in te dienen omdat ze vrezen dat dat

consequenties heeft voor de relatie en ze dan nog minder geholpen worden. Men voelt zich soms ook geïntimideerd of onheus bejegend. Men ervaart achterdocht van instanties en weinig inlevingsvermogen.

“Ik ben echt letterlijk ziek geworden van de behandeling door al die instanties. Je wilt niet weten welke impertinente vragen gesteld werden en welke oordelen geveld werden”!

“Ik kon een keer de huur niet betalen. Toen zei hij tegen me: Nou, dan bel je toch gewoon de huisbaas op dat de huur wat later komt? Hoezo ‘gewoon’, dat is helemaal niet gewoon! Ik heb mijn mond maar gehouden”.

• Bij veel mensen springen familie en vrienden bij. Bij de één is dat een moeder die één keer in de maand boodschappen betaalt, bij de ander betalen vriendinnen de sociale uitjes. Het afhankelijk zijn van anderen heeft wel een prijs; er is geen wederkerigheid in relaties en dat weegt zwaar.

(9)

9

“Vaak gaan gesprekken over wat mijn vrienden gedaan hebben of over de

vakantieplannen. Nou, ik ga niet naar de bioscoop, naar een museum of shoppen. Ik ga ook niet met vakantie. Dan ben je gauw uitgepraat. Dat werpt een drempel op in het sociaal contact. Dat maakt dat ik me soms eenzaam voel en de aansluiting mis”.

• Mensen doen niet altijd mee vanwege het geld.

“Ik weet dat het lidmaatschap voor voetbal voor mijn zoon betaald kan worden door het Jeugdfonds Sport maar daarmee heb ik nog geen geld om ook te rijden naar uitwedstrijden of voor een rondje koffie in de kantine. Ik wil niet zeggen dat ik dat niet kan betalen. Ik heb een eigen zaak gehad, ik heb ook mijn trots”.

• Er is grote schroom om hulp te vragen. Dat wordt veroorzaakt door een veelheid aan factoren: schaamte, schuldgevoel, eergevoel, angst voor afwijzing, wantrouwen, niet op het idee komen, overschatting eigen mogelijkheden.

“Toen ik dan eindelijk om hulp kwam vragen, je wilt het toch eerst zelf oplossen, werd er fijntjes opgemerkt: “Je hebt wel erg boven je stand geleefd”. Ik werd daar zo kwaad over! Dat helpt echt, zo’n hulpverlener!”

• Er is onbekendheid over toeslagen en regelingen. Ook is de wijze van aanvragen voor mensen niet toegankelijk genoeg.

“Ik zit al negen jaar in armoede. Ik hoorde op de Voedselbank dat ik dan een

individuele inkomenstoeslag kan krijgen. Wist ik veel. Dat scheelt toch mooi € 300,-!

Ik moet nou bij het aanvraagformulier via intranet een screenshot aanleveren. Weet jij wat dat is?”

• De hulpverlening sluit niet altijd aan:

“Pret in het park kost 5,- per kind. Dat kan dus niet. Vroeger was daar een bijdrage voor”.

“Ik was ZZP-er. Financieel maakte ik een paar domme fouten. Ik heb geprobeerd om hulp te krijgen én mijn zaak te houden zodat ik zo gauw mogelijk mijn schulden af kon lossen. Dat kon niet. Als ik uitkeringstrekker was geweest, was ik veel sneller

geholpen. Dat klopt toch niet?”

“Ik ben afgekeurd. Ik had een eigen zaak. Ik heb ook een eigen huis. Dan kan je nergens meer aanspraak op maken. Ik moet de gemeentelijke heffingen betalen, er is geen tegemoetkoming voor een nieuwe bril, ik moet het onderhoud zelf betalen. Zo komt het dat we hier van € 80,-- per week met vijf mensen rond moeten komen. Ach het went, we houden van soep met brood hier in huis.”

Hierboven is een aantal uitspraken van ervaringsdeskundigen opgenomen. Wij willen dit niet een éénmalige actie laten zijn, maar gaan een vorm vinden om structureel beleid op te stellen en te toetsen, onder meer aan de hand van verhalen en ervaringen van ervaringsdeskundigen. Zie ook paragraaf 5.4.2.

(10)

10

3.4 Knelpunten in de huidige situatie

In Montfoort gaat veel goed. Veel inwoners kunnen meedoen, maar dat geldt helaas niet voor iedereen. Landelijk blijkt de tendens dat de maatschappij voor sommige mensen (te) complex is geworden. De overheid zelf draagt onbedoeld soms bij aan het vergroten van armoede en schulden.

De wijze van communiceren sluit ook niet altijd goed aan. Wij signaleren, ondanks alle goede bedoelingen, in onze gemeenschap ook verschillende knelpunten. Deze vormen – samen met de verhalen van ervaringsdeskundigen – de aanleiding voor de visie (hoofdstuk 4), de acties en instrumenten (hoofdstuk 5). We noemen een aantal knelpunten:

• Er glippen inwoners onbedoeld tussen de mazen van de hulpverlening door, dit leidt tot (stille) armoede;

• Niet alle inwoners zijn goed genoeg op de hoogte van bestaande regelingen en hun rechten;

• Landelijke en lokale regelingen sluiten niet altijd goed aan op de praktijk van inwoners; we slagen er niet altijd in om maatwerk te leveren daar waar dat wel nodig is vanuit de

doelstelling dat iedereen mee doet; Bestaande regelingen sluiten niet altijd goed aan op de individuele situatie van inwoners, maatwerk is nodig, en soms ook buiten kantoortijd;

• Uitvoerders werken nog niet altijd goed genoeg met elkaar samen maar ook andere partners en vrijwilligers vinden elkaar nog niet goed genoeg; ook hierdoor glippen mensen door de mazen;

• Uitvoerders verdiepen zich blijkens een aantal concrete ervaringen nog niet altijd goed genoeg in de persoonlijke situatie van een hulpvrager; wat staat er voor deze persoon nu op het spel? Als een aanvraag om wat voor reden dan ook formeel afgewezen moet worden, kan ik hem of haar dan toch op een andere manier helpen? Als ik een aanvraag afwijs, wat zijn dan eigenlijk de gevolgen en hoe vangt deze inwoner die op? Soms kan het niet anders, het is soms ook gewoon wettelijk bepaald.… maar dan nog moet er voldoende empathie zijn.

Waarbij overigens ook opgemerkt moet wordt dat in sommige situaties harde dwingender woorden nodig zijn. Soms staat het aanbod meer centraal dan de vraag van de inwoner;

• Er wordt niet altijd rekening gehouden met de ervaren stress van een inwoner die leeft in armoede of schulden; het lontje is soms kort, de kwetsbaarheid groot, de creativiteit en het vermogen rationeel te handelen gering;

• We weten nog niet goed genoeg hoe we de eigen regie en (financiële) zelfredzaamheid van mensen kunnen vergroten.

4. Visie op armoede

De overkoepelende visie voor het sociale domein is beschreven in het integraal beleidsplan sociaal domein gemeente Montfoort. Centraal staat het streven dat alle inwoners in staat zijn mee te doen in de samenleving. Voor deze nota is dit vertaald in een visie voor het armoedebeleid bestaande uit drie bouwstenen:

De gemeente Montfoort wil:

• Duurzaam armoede verminderen,

• Gevolgen van armoede beperken,

• (financiële) Eigen regie en zelfredzaamheid vergroten.

(11)

11

Leidend principe in deze visie is een vraaggerichte werkwijze: wat heeft u nodig om mee te kunnen doen? Dat is wezenlijk anders dan een aanbodgerichte werkwijze waarbij de bestaande regelingen, voorzieningen en wetten de oplossingen dicteren. Zo wil de gemeente armoede en sociale uitsluiting verminderen en eigen regie vergroten. De gemeente Montfoort heeft deze werkwijze vastgelegd in de verordening sociaal domein waarin ook de kernwaarden zijn opgenomen, die overigens worden gedeeld door onze uitvoerende partijen. Waar ‘de gemeente’ staat worden natuurlijk ook onze uitvoerende partijen bedoeld. Die hebben dezelfde visie en werken in principe, ook al voor de omgekeerde verordening al zo. We gaan in deze beleidsnota uit van dezelfde kernwaarden:

1. Iedereen doet mee aan de samenleving.

2. De hulpvraag van de inwoner staat centraal.

3. De gemeente ziet de inwoner als volwaardige partner.

4. De inwoner en de gemeente gaan op een respectvolle manier met elkaar om.

5. Daar waar nodig biedt de gemeente hulp en zoekt samen met de inwoner naar oplossingen voor hulpvragen. Daarbij wordt samen met de inwoner de hulp van familie, vrienden en bekenden (het sociale netwerk) in beeld gebracht en zo nodig versterkt.

6. De gemeente stemt de hulp af op de inwoner en zijn mogelijkheden en zorgt voor goede aansluiting met andere hulp.

7. De gemeente maakt dat de hulp makkelijk bereikbaar en duurzaam is.

Montfoort heeft ambities. Montfoort wil een ‘nabije’ gemeente zijn en dat alle inwoners meedoen.

We kunnen op het terrein van het sociale domein, juist vanwege de kleine schaal, verschil maken.

We zijn er vanzelfsprekend niet met de vaststelling van een beleidsnota. Het gaat er om alle partners alert te houden, dat zij tijdig signaleren en weten welke hulp waar te vinden is en dat inwoners gemakkelijk hulp kunnen vinden. Dit beleidsplan beoogt daaraan bij te dragen.

5. Doelen en realisatie

5.1 Drie bouwstenen van het armoedebeleid

De visie wordt in dit hoofdstuk vertaald in doelen en acties. Een samenvattende tabel is opgenomen in de bijlagen. Daarin is opgenomen wat bestaand beleid is en wat nieuw in gang is gezet. De doelen en acties zijn geordend naar de drie bouwstenen van het gemeentelijke armoedebeleid: duurzaam armoede verminderen, gevolgen van armoede beperken en eigen regie en zelfredzaamheid

bevorderen.

Deze bouwstenen zijn niet los te zien van elkaar; zij beïnvloeden en overlappen elkaar en

verschillende acties hebben effect op meerdere bouwstenen. Het geheel aan maatregelen beoogt bij te dragen aan het hoofddoel: Iedereen doet mee!

Hierna worden per bouwsteen doelen, acties en instrumenten uitgewerkt. Voor een deel is het laaghangend fruit, maar andere vergen meer onderzoek en tijd. Met de vaststelling van deze nota wordt daaraan richting gegeven. De meeste acties vragen geen aanvullende financiën. Daar waar dat wel zo is, is een bedrag opgenomen. Deze acties kunnen uit de bestaande begroting gefinancierd

(12)

12

worden. Additioneel budget is vooralsnog niet nodig. In de laatste paragraaf wordt een blik vooruit geworpen naar het beleidsplan schuldhulpverlening. Daarin zijn acties en instrumenten opgenomen die terugkeren in dat plan maar gezien de relatie met armoede toch alvast hier genoemd worden.

5.2 Duurzaam armoede verminderen 1. Vraaggericht werken

De gemeenteraad heeft in het voorjaar van 2020 de verordening sociaal domein vastgesteld. Daarin is het principe van de omgekeerde toets in Montfoort als basis voor de uitvoering geïntroduceerd: Er wordt allereerst gekeken naar wat nodig is en of dat past binnen de grondwaarden van de diverse wetten. Daarbij worden de mogelijke effecten van een besluit in de volle breedte meegewogen. Pas als dit helder is, komt de juridische toets. Vanzelfsprekend is het werken volgens de omgekeerde toets niet nieuw. Voor onze uitvoerende organisaties en hun professionals, met name het Jeugdteam en het Sociaal Team is werken vanuit ‘de vraag wat helpt’ en ‘de bedoeling’ vanzelfsprekend. Toch hebben we dit in deze nota weer opnieuw vastgelegd om onszelf en anderen hieraan te blijven herinneren en op de momenten dat dit in individuele situaties onvoldoende werkt hiernaar te kunnen verwijzen.

a. Streven is dat alle uitvoerders werken volgens de ‘omgekeerde toets’. Uitvoerders van SWOM, Jeugdteam, Schuldhulpverlening en Ferm Werk werken, zijn op de hoogte van en zijn of worden opgeleid in het werken volgens de omgekeerde toets.

2. Samenwerken

Om duurzaam armoede te verminderen is samenwerking nodig. Niet alleen met de bekende samenwerkingspartners zoals SWOM, Jeugdteam, Ferm Werk en Schuldhulpverlening. Ook mensen met ervaringen, kerken, de Voedselbank, het CAK, woningcorporaties, GGD, huisartsen, onderwijs, sporten culturele verenigingen, de buurtsportcoach, de Adviesraad Sociaal Domein en andere relevante partners vragen wij mee te doen. Voor een deel zijn zij in de voorbereiding van deze nota uitgevraagd. Bij de uitvoering van de nota worden zij gevraagd mee te doen.

Verschillende acties onder dit thema worden de komende tijd uitgewerkt:

a. Met Sociaal Team, Jeugdteam en Schuldhulpverlening en anderen afspraken maken over de gesprekken met mensen met kans op problematische schulden: stressreductie, coachende begeleiding/gesprekken om vandaar uit de inwoners weer in beweging krijgen.

b. Er wordt een gemis ervaren van een professional met voldoende bevoegdheden (rode knop) om over de partijen snel noodzakelijke beslissingen te kunnen forceren. Het is absoluut niet de bedoeling om een nieuwe functie ‘ketenregisseur’ in te voeren. Degene van de

uitvoerende organisatie die de ‘vraag’ behandelt is de regisseur en er die fungeert dan tegelijkertijd als integraal case-manager. Soms is bij problematiek die de eigen bevoegdheid overstijgt een ‘rode knop’ nodig. Voorstel is dit te regelen onder verantwoordelijkheid van het college en mandaat aan de portefeuillehouder. In de praktijk starten we met een overleg tussen uitvoeringspartijen waarbij direct beslissingen kunnen worden genomen over die zaken waar de gemeente invloed op heeft en verantwoordelijk voor is. Dat vereist begrip en vertrouwen in elkaar. Voor de invoering van dit integrale case-management geldt:

vertrouwen komt te voet en gaat te paard; al werkende weg ontstaat vertrouwen.

c. Zo mogelijk alle kernuitvoerders fysiek onder één dak in het Huis van Montfoort: SWOM, Jeugdteam en Schuldhulpverlening. De Schuldhulpverlening is inmiddels verplaatst van Ferm

(13)

13

Werk naar Montfoort. Ferm Werk heeft nog geen fysiek loket in onze gemeente. Er wordt onderzocht of en op welke wijze dit gerealiseerd kan worden.

d. Samenwerking met praktijkondersteuners huisartsen, sportverenigingen, buurtsportcoach (Vitaliteitsakkoord), scholen, kinderopvang e.d.

e. Bezoekproject ouderen SWOM voortzetten: actieve informatie en proactieve hulp.

f. Ieder jaar een netwerkavond over armoedebeleid en schuldhulpverlening. Met alle mogelijke partners over signalen, oplossingen, elkaar (beter) leren kennen en afspraken maken over doorgeven en verwijzen.

3. Preventie

Preventie is erop gericht armoede en schulden te voorkomen of deze zo vroeg mogelijk te signaleren en te vermijden dat deze problematisch worden. Preventie is een mix van maatregelen, activiteiten en voorzieningen die erop gericht zijn dat mensen financieel vaardig worden en blijven. Er is dan ook een grote overlap met de bouwsteen ‘eigen regie en zelfredzaamheid vergroten’. Ook preventie kan niet zonder de samenwerking tussen de onder 2. genoemde partners.

Verschillende acties en instrumenten worden ingezet:

a. Bevorderen dat in gesprekken met Ferm Werk, Sociaal Team, Jeugdteam en andere samenwerkingspartners de financiële situatie altijd onderwerp van gesprek is.

b. Zorgen voor een betere bekendheid van bestaande regelingen; bevorderen van het gebruik van voorzieningen van rijksoverheid, regionaal en lokaal (actie samen met communicatie) c. Publieksvoorlichting: In gemeentelijke, lokale en sociale media twee keer per jaar actief

aandacht vestigen op de actuele minimaregelingen en de mogelijkheden voor schuldhulpverlening.

d. Maatschappelijke organisaties worden minimaal eens per jaar geïnformeerd over de Montfoortse regelingen voor mensen met een laag inkomen.

e. Aansluiten op, wijzen op en zo mogelijk meedoen aan landelijke campagnes en initiatieven zoals VroegEropaf, Sam&, Kom uit je Schuld en Alle kinderen doen mee.

4. Vroegsignalering

Het is belangrijk mogelijkheden maar ook problemen zo vroeg mogelijk te signaleren. Armoede veroorzaakt dat mensen vastlopen en vaak niet meer in staat zijn te overzien wat op de korte en lange termijn moet gebeuren om verder te komen. Armoede is venijnig. Het komt vaak voor dat armoede van generatie op generatie wordt doorgegeven. Het loont daarom extra om armoede robuust een halt toe te roepen, voor nu en voor de generaties daarna.

a. Scholing professionals, onderwijs, praktijkondersteuning huisartsen, vrijwilligers en anderen over signalering van armoede en verwijzing. Raming € 2.000,-

b. Cursus vroegsignalering formulierenbrigade en andere vrijwilligers SWOM en Vluchtelingenwerk.

5. Maatwerk

Naast tijdige signalering is maatwerk noodzakelijk om het ontstaan van problematische schulden en armoede te voorkomen en alle mogelijkheden te benutten om de financiële situatie duurzaam te verbeteren. Dat voorkomt veel ellende en kosten op langere termijn. Maatwerk voor alle inwoners

(14)

14

omdat mensen vaak niet in één hokje te vangen zijn. Ze hebben bijvoorbeeld schulden maar horen ook tot de categorie mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB). Of zijn als ZZP-er in de problemen gekomen, of vallen om wat voor reden dan ook buiten alle reguliere regelingen.

Voor veel inwoners met een laag inkomen voldoen de algemene regelingen, maar niet voor iedereen.

Van algemene regelingen wordt meer ingezoomd op maatwerk om te benadrukken dat professionals en hulpverleners niet alleen kijken naar de bestaande wetten en regelingen maar per situatie

beoordelen welke hulp of ondersteuning nodig is.

Maatwerk vraagt om een nabije overheid en uitvoeringsorganisaties die dichtbij en laagdrempelig zijn om op zo veel mogelijk leefgebieden de problemen aan te pakken. Belangrijke rollen zijn er daarbij voor het Sociaal Team, Schuldhulpverlening, Jeugdteam, Ferm Werk en gemeente. Maar ook huisartsen en praktijkondersteuners, kerken en charitatieve instellingen, Voedselbank,

woningcorporaties, onderwijs, kinderopvang en sporten culturele verenigingen.

a. Crisisinstrument bij het Klantcontactcentrum: waardebonnen van supermarkten in Montfoort voor de eerste levensbehoeften op de momenten (bijvoorbeeld op de vrijdagavond) dat hulpverleners lastig te bereiken zijn.

b. Het instellen van een noodfonds/maatwerkfonds voor geringe kosten die buiten alle regelingen vallen. Bijvoorbeeld: leges uittreksel bevolkingsregister, deelnamekosten Pret in het Park, inschrijvingskosten als woningzoekende of aanvragen urgentieverklaring. Deze voorbeelden zijn genoemd door inwoners met goede vaste maandelijkse inkomsten met grote schulden en maandelijkse afbetalingen, waardoor er te weinig inkomen overblijft. Door een inkomen boven de 120% van het sociaal minimum, komen zij nauwelijks voor

minimaregelingen van de gemeente in aanmerking. Maar ook de kosten van het lidmaatschap voor een volwassene van een sport- of culturele vereniging zou hieronder kunnen vallen. ‘Minimale bijdrage, maximaal effect!’ (kostenraming € 7.500,-) Uitvoering Sociaal Team/Jeugdteam (‘rode knop’); periodieke controle gemeente.

c. Maatwerk bij gemeentelijke vorderingen, belastingen en dergelijke (niet automatisch incasso toepassen); sociale incasso; voordat externe incasso wordt ingeschakeld eerst checken bij schuldhulpverlening en sociaal team.

6. Communicatie verbeteren

In de bovenstaande thema’s zijn al verschillende acties en instrumenten opgenomen om de communicatie naar de inwoners te verbeteren.

Bijzondere aandacht zal uitgaan naar de aansluiting bij inwoners die laaggeletterd zijn, minder (digi)taalvaardig of visueel of auditief gehandicapt zijn.

7. Systeemaanpassingen

Onder systeemaanpassing wordt het wegnemen van belemmeringen verstaan. Daarvoor is vaak een lange adem nodig omdat de opgave complex en politiek beladen is. Bovendien speelt dat zich vooral af op landelijk niveau. Toch kan er wel op onderdelen iets aan gedaan worden.

a. Op gemeentelijk niveau willen wij via ´MAST´ werken: Makkelijk, Aantrekkelijk, Sociaal en Tijdgebonden. MAST wordt gebruikt als een soort thermometer: als de interventie niet voldoet aan deze punten dan is dan kans dat zij werkt klein. Met andere woorden, hoe

(15)

15

meer interventies voldoen aan deze randvoorwaarden, des te groter de kans dat mensen op wie de interventie zich richt, het gewenste gedrag gaan vertonen.

b. Verder bevorderen we een eenvoudige en laagdrempelige aanvraag: aanvragen niet altijd via een aanvraagformulier maar gelijk tijdens het gesprek (Ferm Werk, Sociaal Team, Jeugdteam, schuldhulpverlening). Dit sluit aan op het werken volgens de omgekeerde toets: niet regels maar mensen centraal!

8. Lokale belastingen

Voor mensen met een bijstandsuitkering of een laag inkomen is er mogelijk recht op kwijtschelding van gemeentelijke belastingen en waterschapsheffingen. Dit is wettelijk bepaald.

5.3 Gevolgen van armoede beperken 1. Sociale uitsluiting voorkomen

Armoede en sociale uitsluiting gaan vaak samen. Meedoen kost immers vaak geld. Mensen raken geïsoleerd en vervreemd van de samenleving omdat ze niet of beperkt mee kunnen doen. Sociale uitsluiting kan versterkt worden als mensen deel uitmaken van specifieke groepen: mensen met een achtergrond in de GGZ, een justitie-verleden, gehandicapten, verstandelijk beperkte mensen of vluchtelingen. Stigmatisering van bepaalde groepen kan onderdeel zijn van de sociale uitsluiting;

onbekend maakt onbemind. Inwoners die leven in armoede, wonen vaker dan gemiddeld in sociale huurwoningen, ervaren vaker sociale overlast in de buurt en zijn banger om beroofd of lastiggevallen te worden (bron: CBS rapport, armoede en sociale uitsluiting 2019).

Wij streven ernaar dat dat iedereen mee doet. Dat betekent ook dat wij de gevolgen van armoede waaronder sociale uitsluiting en isolatie willen beperken. Verschillende van de eerder genoemde maatregelen dragen daaraan bij (o.a. maatwerk, maatwerkfonds, invoering van de ‘rode knop’, crisisinstrument). Daarnaast dragen het Doe Mee Huis en het Huis van Ervaring bij.

a. De SWOM en gemeente houden het Doe Mee Huis in Montfoort en Linschoten in stand.

Naast laagdrempelige ontmoetingen vinden er daar activiteiten plaats waardoor mensen mee kunnen doen.

b. Huis van Ervaring, daarbij is meer aandacht voor andere doelgroepen, zoals bijvoorbeeld ouderen, mensen met een taalachterstand, asielstatushouders.

2. Specifieke aandacht voor kinderen

Kinderen zijn het ultieme slachtoffer en daarom een bijzondere groep in het armoedebeleid.

Kinderen die in armoede opgroeien zijn kwetsbaar en lopen meer risico’s op emotionele, sociale en fysieke problemen op weg naar volwassenheid dan andere kinderen. Het is belangrijk dat kinderen zich niet hoeven te schamen dat zij opgroeien in een situatie van armoede en als dit het geval is, dat er dan zoveel mogelijk perspectief is om mee te doen en zichzelf te ontwikkelen. Wij willen extra aandacht voor de jeugd omdat we vinden dat kinderen niet de dupe mogen zijn van financiële problemen van hun ouders/verzorgers en om het risico van sociale uitsluiting te voorkomen.

Scholen spelen een belangrijke rol als signalerende partner en vervullen deze rol nu ook al.

Voorbeelden van alarmsignalen die leerkrachten waarnemen zijn: hebben de kinderen ontbeten, krijgen zij gezonde voeding of beschimmeld brood mee naar school, is er voldoende speelgoed en ontwikkelingsmateriaal – zoals boekjes – thuis, hoe is de verzorging van het kind (gebit, gewassen), hoe zit het met de kleding, wat zeggen de kinderen in de kringgesprekken, is er verandering in het gedrag, wordt er nog gespeeld met vriendjes, worden kinderen gepest etc.. Scholen vervullen vanzelfsprekend nu ook al een rol als verwijzer naar de juiste hulp en ondersteuning.

(16)

16

a. Onderzoeken: huiswerkkamer voor kinderen/jongeren die vanwege omstandigheden niet de mogelijkheden om goed hun huiswerk te doen en geen mogelijkheden hebben voor

commerciële huiswerkbegeleiding (samen met Onderwijs, Huis van Ervaring; bibliotheek).

b. Armoedelespakket scholen. Raming: € 1.500,- . Na overleg en in samenwerking met onderwijs.

c. In stand houden van het Jeugdfonds Sport en Cultuur in zijn huidige vorm.

d. Belemmeringen voor zwemlessen wegnemen.

e. Voor jeugd in armoede ontvangt de gemeente de ‘Klijnsmagelden’. De afgelopen jaren zijn deze middelen met name ingezet voor het Jeugdfonds Sport en Cultuur. De

Klijnsmamiddelen zijn opgenomen in de begroting. Met vaststelling van deze nota worden deze middelen structureel geoormerkt voor het realiseren van het armoedebeleid.

3. Specifieke acties andere doelgroepen

Voor iedere inwoner wordt maatwerk geboden. Daarnaast is er specifieke aandacht voor inwoners die laaggeletterd zijn, voor asielstatushouders, ouderen met een laag inkomen, mensen met een licht verstandelijke beperking, mensen met een GGZ-, justitie- of verslavingsachtergrond en de groep werkende minima. Zij maken volgens landelijk onderzoek weinig gebruik van voorzieningen. Uit onderzoeken blijkt dat van een deel van deze kwetsbare groepen te veel eigen kracht wordt verwacht, waardoor de aanbodgerichte aanpak van het pakket minimaregelingen naast het doel schiet. Het hangt soms van toevallighedenheden aan elkaar welke regelingen wel en niet worden gebruikt. Ook dit vereist weer een goede signalering en intensieve begeleiding.

Nader onderzoek is nodig om te bepalen welke acties en instrumenten specifiek voor deze doelgroepen bij kunnen dragen aan de doelen de gesteld zijn ten aanzien van armoede.

5.4 Eigen regie en zelfredzaamheid vergroten

Wij willen de eigen regie en de zelfredzaamheid van haar inwoners vergroten. Grip op de eigen situatie geeft mensen vertrouwen en zelfvertrouwen. We willen bijdragen aan het sterker en weerbaarder maken van inwoners zodat zij beter in staat zijn eigen regie te nemen over hun levenssituatie waardoor een grotere kans bestaat dat de problemen tijdig kunnen worden opgelost en gevolgen beperkt worden. Stressvermindering en het voorkomen van problematische schulden zijn daarbij belangrijke aspecten. Verschillende acties en instrumenten kunnen daaraan bijdragen.

1. Stress sensitieve werkwijze

Armoede en schulden kunnen veel stress veroorzaken bij inwoners. Dat betekent dat het rationele handelen en het incasseringsvermogen onder druk komt te staan. Mensen zetten (overlevings-) strategieën in om te kunnen omgaan met de situatie waarin zij verkeren. Die verschillen per persoon.

Sommige mensen worden passief, verliezen grip en nemen alleen besluiten voor de korte termijn.

Hierdoor kunnen problemen op andere leefgebieden ontstaan of escaleren problemen bijvoorbeeld doordat de post niet meer wordt opengemaakt.

De strategieën die mensen hanteren sluiten niet altijd goed aan op de benaderingswijze van uitvoerders. Deze verbinding is echter van groot belang om goede hulp te kunnen bieden. Van inwoners wordt verwacht dat zij goed kunnen lezen, schrijven en rekenen. Het denk- en

oordeelsvermogen van mensen is echter beperkt en dat wordt verder ingeperkt door stress. ‘Weten is nog geen doen’, zo signaleert de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (2017). Zij

analyseert het ‘doenvermogen’ van mensen; het vermogen om plannen te maken, in actie te komen,

(17)

17

voornemens vol te houden en om te kunnen gaan met verleidingen en tegenslagen. Dit vermogen wordt beïnvloed door erfelijke persoonskenmerken en dat resulteert in de belangrijke conclusie dat niet alle burgers gelijke kansen hebben op redzaamheid. Het doenvermogen wordt beïnvloed door levensomstandigheden en is bovendien beperkt trainbaar gezien de erfelijke aanleg. Dit heeft gevolgen voor de dienstverlening aan mensen in armoede.

Voor de gemeente Montfoort betekent deze kennis dat wij een stress sensitieve werkwijze willen hanteren; een coachende begeleiding waarbij het gesprek wordt aangaan met de inwoner over diens situatie en diens uitdagingen. Wat staat er voor deze persoon nu hier op het spel? Daarbij wordt aangesloten, passend bij het werken volgens de omgekeerde toets. Het betekent dat de gemeente (via de uitvoerders) inwoners in armoede en schuldpreventieprojecten een structurele en proactief inzet pleegt. Voorbeelden daarvan zijn het nabellen om te verifiëren of hulpverlening heeft

bijgedragen aan het oplossen van problemen en het vergroten van eigen regie en zelfredzaamheid, nabellen bij een afwijzing van een verzoek tot bijzondere bijstand of warme overdracht bij de afloop van een schuldhulpverleningstraject. De komende periode wordt verder uitgewerkt worden hoe wij in Montfoort de stress sensitieve werkwijze kunnen vormgeven.

2. Vergroten (financiële) zelfredzaamheid

Het vergroten van grip op de eigen situatie geeft mensen vertrouwen en zelfvertrouwen en daarmee een grotere kans om uit de problemen te komen. Eerder zagen we dat we realistisch moeten zijn in het vergroten van het ‘doenvermogen’ van de inwoners. Dat weerhoudt ons er vanzelfsprekend niet van om te werken aan (financiële) zelfredzaamheid en het bevorderen van gezond financieel gedrag.

Het vergroten van financiële vaardigheid en kennis vraagt om een lange termijn aanpak die liefst al start in het basisonderwijs en die ook omvangrijker zal moeten zijn dan alleen aandacht ervoor in de jaarlijkse Week van het geld. De volgende instrumenten worden onderzocht:

a. Opzetten van een budgetcursus waarbij inwoners leren in behapbare stappen hoe zij grip op hun administratie en financiën krijgen.

b. Inzet van ervaringsdeskundigheid; mensen met ervaringen delen een wereld met elkaar die hulpverleners en hulpvrager niet met elkaar delen. Zij begrijpen uit eigen ervaring waar mensen tegenaan lopen en kennen de schaamte van binnenuit. Dat maakt dat

ervaringsdeskundigen kennis hebben die mensen zonder deze ervaringen niet hebben. Dit vanuit ‘niet over ons en zonder ons’ (een uitgangspunt dat verplicht is gesteld voor de implementatie VN verdrag Handicap). Ervaringsdeskundigen kunnen ook op andere manieren toegang krijgen tot mensen in (stille) armoede dan uitvoerders of de gemeente zelf. Wij willen meer met behulp van mensen met ervaringen onze doelstellingen proberen te bereiken. Het is gebleken dat het bevragen van mensen met ervaringen er toe kan leiden dat het vertrouwen en zelfvertrouwen toeneemt omdat mensen deelnemen als waardevolle kennishouder en niet alleen als afhankelijke hulpvrager.

c. Mensen met ervaringen kunnen van elkaar leren, hetgeen bijdraagt aan het vergroten van eigen regie en zelfredzaamheid.

d. Het starten van een geldloket in het Huis Van Ervaring of het Doe Mee Huis; vrijwilligers/

formulierenbrigade. ´Het financieel spreekuur´ ; inwoners kunnen vragen stellen over allerlei zaken over inkomen, uitkeringen en regelingen maar ook over budgetbeheer en

schuldhulpverlening. Mensen zoeken vaak pas hulp als de problemen al erg groot zijn. Het financieel spreekuur moet een laagdrempelige voorziening zijn en een ‘linking pin’ naar overige uitvoerders.

e. De mogelijkheden van inkomens- en budgetbeheer.

f. Relaties met leefstijl beïnvloeding. Armoede heeft gevolgen voor meerdere terreinen zoals gezondheid, welzijn, eetpatronen en bewegen. Wij willen onderzoeken op welke wijze instrumenten rond het beïnvloeden van de leefstijl en armoede effectiever ingezet kunnen

(18)

18

worden om de eigen regie op meerdere levensdomeinen te vergroten. Gedacht wordt aan de inspanningen van de buurtsportcoach, (vitaliteitsproject) leefstijl-beïnvloeding via de

huisartsen en laagdrempelige psychische ondersteuning bij stress. Om daarmee meer inzicht te krijgen in verschillende aangrijpingspunten voor armoedebestrijding en beperking van de gevolgen van armoede.

5.5 Vooruitblik beleidsplan schuldhulpverlening

Het beleidsplan schuldhulpverlening wordt geactualiseerd. Armoede en schuldhulpverlening hebben raakvlakken met elkaar. Gedurende het proces van totstandkoming van het beleidsplan armoede zijn verschillende voorstellen benoemd die verder uitgewerkt worden in het beleidsplan

schuldhulpverlening.

a. Afspraken over vroegsignalering met verhuurders van woningen, energie–

waterleveranciers, CAK en zorgverzekeraars. De vroegsignalering is onderdeel van de nieuwe Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Deze wet gaat in per 1 januari 2021.

b. Uit de gesprekken met ervaringsdeskundigen met schulden komt naar voren dat het besteedbare inkomen lager is dan reëel noodzakelijk na de aftrek van aflossing van schulden. Maatstaf is wat er na aftrek van schulden daadwerkelijk te besteden is. Zo staat het ook in de regelingen, maar dit wordt echter niet altijd zo ervaren. Dit moet voor alle betrokkenen en instanties helder zijn!

c. Het overnemen of herfinancieren van schulden voor jongeren tot 27 jaar. Een pilot van twee jaar, actief op zoek gaan naar jongeren met een schuld, schuld overnemen?

Onderzocht wordt of de gemeente daaraan mee kan betalen bijvoorbeeld om schuldeisers over de drempel te trekken. In het plan schuldhulpverlening wordt opgenomen om hier verder onderzoek naar te doen, maar het idee is al wel de mogelijkheid te scheppen dit in individuele omstandigheden al toe te passen om ervaringen op te doen.

d. Mogelijkheden voor vormen van coachende begeleiding in Montfoort onderzoeken.

e. Debiteuren Ferm Werk niet automatisch invorderen maar jaarlijks bespreken met Ferm Werk.

f. Schuldhulpverlening aan (voormalige) ondernemers; Montfoort doet mee in de

aanbesteding van Woerden en Oudewater hiervoor (besluitvorming in Montfoort hierover moet nog plaatsvinden);

(19)

19

6. Waar staan we over 4 jaar?

Het ideaalbeeld is dat met behulp van de acties en instrumenten, de bestaande en nieuwe, de mensen in Montfoort, of ze nu tot een speciale doelgroep behoren of niet, of dat ze arm zijn en/of schulden hebben of niet, de eigen regie hebben en zichzelf zoveel mogelijk kunnen redden en mee kunnen doen in de samenleving. Het streven is de vroegsignalering te hebben ingebed bij alle mogelijke samenwerkingspartners, dat ingeval van schulden deze geen onaanvaardbare stress veroorzaken, dat mensen met schulden tijdig aan de bel trekken, dat zij serieus en met respect worden behandeld.

Door interventies en acties wordt in de komende jaren een flinke stap gezet in de verwezenlijking van de doelstellingen. Deze zijn echter niet zo makkelijk te vangen in prestatie indicatoren, vooral omdat het van alle partijen de nodige inzet en medewerking verlangt, óók van inwoners zelf. Toch proberen we het beleid in deze nota vast te leggen in de volgende resultaatafspraken voor de korte en middellange termijn. We geven onszelf daarbij de opdracht om de doelstellingen van deze nota en de kwaliteit daarvan elk halfjaar periodiek intern en met onze partners te bespreken en te toetsen.

6.1. Korte termijn (1 jaar)

• Alle directe en indirecte samenwerkingspartners zijn actief geïnformeerd over de

minimaregelingen en de hulp die daarbij mogelijk is. →De samenwerkingspartners geven inzage op welke wijze zij deze kennis actief delen met inwoners van Montfoort.

• In de voorlichting en informatie over de omgekeerde toets wordt het armoedebeleid meegenomen. → Er worden afspraken gemaakt over de momenten waarop deze voorlichting plaatsvindt.

• Alle partners zijn op de hoogte van het Montfoortse armoedebeleid, zijn alert op vroegsignalering en verwijzen ‘warm’ naar de juiste instellingen. → Partners worden

gevraagd in contact te blijven met de cliënt om te verzekeren dat de juiste organisatie ook de juiste ondersteuning heeft geboden.

• De vertegenwoordigers en contactpersonen van de samenwerkingspartners en instellingen werken stress sensitief en met de juiste toon aan een oplossing van de ingebrachte vraag of problematiek. → Alle samenwerkingspartners informeren de gemeente over de mate waarin hun medewerkers zijn getraind en hoe zij hier uitvoering aan geven.

• Door de vorming van het maatwerkfonds naast de reguliere regelingen zijn problematische schulden en andere problemen voorkomen. → We willen via verhalen van

ervaringsdeskundigen na een jaar kunnen concluderen dat het maatwerkfonds/noodfonds significant bijdraagt dat 5 gezinnen meer dan voorheen ‘mee doen’ in de Montfoortse samenleving.

6.2. Middellange termijn (2- 4 jaar)

• Het ontbreken van financiële middelen is geen belemmering om lid te kunnen worden van een sport- of culturele vereniging. → Voor diegenen die geen beroep kunnen doen op voorliggende voorzieningen, zoals de Declaratieregeling Maatschappelijke participatie of het Jeugdfonds Sport en Cultuur. Ook hier streven we via verhalen van ervaringsdeskundigen te concluderen dat er 5 inwoners hier mee zijn geholpen.

(20)

20

• Over twee jaar worden de acties en maatregelen in deze nota tussentijds geëvalueerd → Dit behoudens bijzondere omstandigheden die beleidsaanpassingen noodzakelijk maken.

7. Financiën

In de begroting 2020 staan op diverse posten bedragen genoemd voor minimabeleid. In totaal ruim € 462.000,-.

In deze nota worden drie budgetten voorgesteld:

1. € 7.500,- voor de pilot Montfoortse noodfonds/maatwerkfonds, 2. € 1.500,- voor een structurele inbedding binnen het onderwijs, 3. € 2.000,- voor scholing en training van professionals en vrijwilligers.

De laatste twee budgetten zijn incidenteel. Het noodfonds/maatwerkbudget is een pilot, maar wel bedoeld als een structurele voorziening. De drie voorstellen worden gedekt binnen de huidige begroting (2020). Een eerdere en betere voorlichting en signalering voorkomt daarnaast veel latere inzet van middelen voorzieningen. Verder is het de verwachting denkbaar dat een deel van incasso-, invorderings- en juridische kosten die de gemeente nu maakt vervallen bij een meer op maat benadering, minder stress en tijdige inschakeling van hulp en ondersteuning. Uit landelijk onderzoek blijkt dat elke euro geïnvesteerd in schuldhulpverlening minstens twee euro oplevert.

Begroting 2020

Inkomensregelingen Cliëntkosten Uitvoeringskosten Overige minimaregelingen oa jeugdfonds € 62.042 Tegemoetkoming Meerkosten Zorg € 12.500 € 7.200 Inkomensondersteuning bijzondere bijstand € 165.000 € 60.408 Inkomensondersteuning declaratieregeling € 72.500 € 26.543

Kwijtschelding (BSR) € 56.375

Totaal € 368.417 € 94.151 € 462.568

De gemeente ontvangt jaarlijks de zogenaamde ‘Klijnsmamiddelen’. Deze worden nu besteed aan het Jeugdfonds Sport en Cultuur. Daar vallen ook deels kosten voor zwemles voor kinderen onder. Die overigens in sommige situaties kunnen worden betaald via de bijzondere bijstand. De

Klijnsmamiddelen (ongeveer € 42.000,-) staan structureel in de begroting. Bij vaststelling van deze nota worden deze middelen structureel voor armoedebeleid aangewend. In dat geval zijn er geen extra middelen nodig.

8. Planning en Slot

De ASDM (Adviesraad sociaal domein Montfoort) werkt sinds 2019 op een andere wijze. Als eerste traject van hun nieuwe werkwijze na netwerkbijeenkomsten hebben zij armoedebeleid benoemd als speerpunt. Er is halverwege 2019 besloten om de voorbereiding tot de totstandkoming van deze nota dit onderwerp gezamenlijk op te pakken. Zomer 2019 is het brede netwerk schriftelijk bevraagd over de ervaren minimaproblematiek in Montfoort. In het najaar van 2019 is het ambtelijk

(21)

21

inhoudelijk voorbereide kader van deze nota besproken met de portefeuillehouder en opnieuw voorgelegd aan het netwerk. Daarna is mede op basis van de opgehaalde informatie van de ASDM, waarbij zij met name hebben zorggedragen voor de input van ervaringsdeskundigen, deze nota opgesteld. Deels in co-creatie, maar met behoud van de eigen rollen, want deze nota is een beleidsdocument van de gemeente, waarover de ASDM om advies is gevraagd.

De nota is een dynamisch document, waarmee wordt bedoeld dat de inhoud niet voor jaren vaststaat, maar meebeweegt met de ontwikkelingen. Op deze wijze kunnen voornemens en

instrumenten periodiek worden aangepast, uiteraard binnen de vastgestelde visie, doelstellingen en financiële middelen.

Na de bespreking in het netwerk en de instemming van de portefeuillehouder en het college is het concept van de nota intern en extern uitgezet naar samenwerkingspartners. In de definitieve versie zijn de op- of aanmerkingen meegewogen en is de inhoud op onderdelen verfijnd en aangepast.

Besluitvorming door de gemeenteraad is voorzien na de zomervakantie 2020.

Alle die hebben bijgedragen veel dank voor hun moeite en tijd. Hopelijk vinden zij iets daarvan terug in de nota en de instrumenten en acties daarin.

Na vaststelling wordt de nota breed gedeeld met alle mogelijke partners met daarbij voor sommige partners concrete vragen om mee te doen aan de onderzoeken en zich te committeren aan de inhoud.

Montfoort, 5 augustus 2020

(22)

22

Bijlage 1: Samenvattende tabel acties en instrumenten

Doel en thema's Acties en instrumenten Middelen Status

1. Vraaggericht werken 1a. Alle uitvoerders werken volgens de omgekeerde toets loopt 2. Samenwerken 2a. Afspraken maken over gesprekken met inwoners die risico lopen najaar invoeren

2b. Invoeren 'rode knop' waar adequaat handelen geboden is en

bestaande wegen niet lijken te werken najaar invoeren

2c. Alle kernuitvoerders onder een dak afgerond muv FW

2d. Samenwerking huisartsen, sportverenigingen, scholen loopt

2e. Bezoekproject ouderen voortzetten loopt

2f. Jaarlijkse netwerkavond armoede en schuldhulpverlening najaar invoeren 3. Preventie

3a. Bevorderen dat financiele situatie altijd besproken wordt bij

contact met professionals najaar invoeren

3b. Bekendheid bestaande regelingen bij inwoners vergroten najaar invoeren 3c. In gemeentelijke, lokale en sociale media twee keer per jaar

aandacht voor regelingen en schuldhulp najaar invoeren

3d. Maatschappelijke organisaties jaarlijks informeren over

bestaande regelingen najaar invoeren

3e. Aansluiten bij landelijke campagnes najaar invoeren

4. Vroegsignalering

4a. Scholing professionals, onderwijs en vrijwilligers over

signalering armoede en verwijzing € 2.000,00 wacht op besluit 4b. Cursus vroegsignalering formulierenbrigade en andere

vrijwilligers onderzoek najaar

5. Maatwerk 5a. Crisisinstrument bij KCC; waardebonnen voor supermarkten najaar invoeren

5b. Maatwerkfonds € 7.500,00 wacht op besluit

5c. Sociale incasso invoeren najaar invoeren

6. Communicatie verbeteren

6a. Aansluiten bij laaggeletterdheid, minder (digi)taalvaardigheid

en handicap najaar invoeren

7. Systeemaanpassingen 7a. Werken volgens MAST najaar invoeren

7b. Bevorderen eenvoudige en laagdrempelige aanvraag verder verbeteren

8. Lokale belastingen 8a. Kwijtschelden van lokale belastingen loopt

1. Sociale uitsluiting voorkomen 1a. In stand houden van het Doe Mee Huis loopt

2. Specifieke aandacht voor kinderen 2a. Onderzoek uitvoeren naar huiswerkkamer onderzoek najaar 2b. Armoede lespakket voor scholen invoeren € 1.500,00 wacht op besluit 2c. Jeugdfonds Sport en Cultuur in huidige vorm in stand houden loopt

2d. Belemmeringen voor zwemlessen wegnemen loopt

2e. Klijnsmagelden structureel oormerken voor realisatie

armoedebeleid wacht op besluit

3. Specifieke aandacht andere doelgroepen

3a. Nader onderzoek doen naar ondersteunende maatregelen voor

specifieke doelgroepen najaar uitvoeren

1. Stress sensitieve werkwijze 1a. Ontwikkelen en invoeren van stress sensitieve werkwijze najaar ontwikkelen 2. Vergroten (financiele) zelfredzaamheid 2a. Onderzoek doen naar budget cursus najaar onderzoeken 2b. Onderzoek doen naar inzet van ervaringsdeskundigheid najaar onderzoeken 2c. Onderzoek doen naar verbinden van mensen met ervaringen najaar onderzoeken 2d. Onderzoek doen naar het starten van een geldloket najaar onderzoeken 2e. Mogelijkheden onderzoeken van inkomens- en budgetbeheer najaar onderzoeken 2f. Onderzoeken van relaties met leefstijl beïnvloeding najaar onderzoeken

Duurzaam armoede verminderen

Eigen regie en zelfredzaamheid vergroten Gevolgen van armoede beperken

(23)

23

Bijlage 2: Proces van totstandkoming en vervolg

De volgende procestappen hebben in de afgelopen periode plaatsgevonden en zullen nog plaatsvinden:

1. Presentatie en input Netwerkbijeenkomst ASDM 9 oktober 2019;

2. Eerste concept januari 2020;

3. Versturen naar partners en bespreken in diverse gremia maart 2020;

4. 1^e Conceptnota naar college juni 2020,

5. Bespreking 1^e conceptnota met uitvoeringspartners juli 2020 6. Definitief concept naar college juli 2020

7. Voorstel vaststelling definitieve nota forum en raad september 2020;

8. Diverse plannen naar aanleiding van vaststelling nota armoedebeleid; onderzoek in 2020 en 2021;

9. Beleidsplan Schulddienstverlening actualiseren najaar 2020/1^e halfjaar 2021;

10. Monitoring en tussenevaluatie acties Nota Armoedebeleid: najaar 2021.

Nota Armoedebeleid is onderdeel van de (actualisatie van) de integrale nota sociaal domein gemeente Montfoort (december 2020).

Overige bijlagen, te voegen bij het raadsvoorstel

• Advies op de conceptnota van de Adviesraad Sociaal Domein gemeente Montfoort (juli/augustus 2020)

• Extra’s bij een laag inkomen (folder Ferm Werk editie juni 2020);

• Ongevraagd advies en rapport Participatieraad, december 2018;

• Benchmark Armoede en Schulden Ferm Werk, Divosa (augustus 2020);

• Jaarverslag Schuldhulpverlening gemeente Montfoort 2019, Plangroep

• Jaarverslag 2019 Jeugdfonds Sport en Cultuur

• Jaarverslag 2019 Stichting Leergeld Groen Hart