3.1 Cijfers
In Montfoort is het percentage huishoudens met een laag inkomen relatief laag: 3,3%. Gemiddeld regionaal is dit 5,5% en landelijk 8,2% (bron: Armoede in kaart SCP 2019). Landelijk, maar ook in vergelijking met omliggende gemeenten zijn de cijfers voor Montfoort relatief gunstig. Dit wil niet zeggen dat er geen uitdagingen zijn. Door professionals en vrijwilligers wordt met enige regelmaat aangegeven dat er sprake is van stille (verborgen) armoede en dat er bij de mensen die het nodig hebben te weinig bekend is over de landelijke en lokale regelingen voor mensen met een laag inkomen. Verhalen van ervaringsdeskundigen, de Voedselbank en de Adviesraad Sociaal Domein bevestigen dit. De uitdagingen waar onze maatschappij voor gesteld staat als gevolg van de uitbraak van het coronavirus zijn nog onbekend maar niet uit te sluiten is dat deze substantieel worden, ook op het terrein van armoede en schulden. Deze consequenties zijn in dit beleidsdocument niet opgenomen; zij kunnen wel de urgentie doen toenemen.
3.2 Bestaande regelingen minimabeleid
In deze paragraaf is een opsomming van de landelijke en de lokale Montfoorts minimaregelingen opgenomen. In 2019 zijn de door Ferm Werk uitgevoerde gemeentelijke regelingen geëvalueerd.
Naar aanleiding daarvan is de toepassing en de hoogte van een aantal regelingen aangepast. Verder is Ferm Werk breed besloten dat bij de toepassing van de bijzondere bijstand volgens de principes van de omgekeerde toets gewerkt gaan worden. Dat betekent dat niet alleen de veelal landelijke bepaalde vastgestelde beleidsregels worden gevolgd maar dat bijzondere bijstand meer wordt ingezet om knelpunten op te lossen. Daarmee krijgt de bijzondere bijstand meer het karakter van een maatwerkvoorziening.
Bij minimabeleid is het belangrijk om de zogenaamde ‘armoedeval’ in het oog te houden. Dit is het verschijnsel dat mensen in armoede of een uitkeringssituatie gevangen worden gehouden omdat ze er niets op vooruit gaan als hun inkomen stijgt wanneer ze gaan werken. De armoedeval is voor een
7
Nota Armoedebeleid gemeente Montfoort 2020-2024, v5aug20, def.
deel onvermijdelijk, maar wordt deels gedempt doordat in een aantal regelingen getrapte inkomensgrenzen van toepassing zijn.
Landelijke regelingen voor minima
Landelijke regelingen zijn niet altijd bij iedereen voldoende bekend. Daarom worden ze voor de volledigheid hieronder genoemd. Behalve de kinderbijslag worden ze uitgevoerd door de Belastingdienst Toeslagen.
• Huurtoeslag: Toeslag in het geval de huur te hoog is ten opzichte van het inkomen;
• Zorgtoeslag: Tegemoetkoming voor de kosten van de zorgverzekering bij een laag inkomen;
• Kindgebonden budget: Tegemoetkoming afhankelijk van de persoonlijke omstandigheden en het aantal en de leeftijd van de kinderen;
• Kinderopvangtoeslag: Tegemoetkoming voor de kinderopvangkosten voor werkenden wanneer een opleiding wordt gevolgd of deelgenomen worden aan een re-integratietraject of inburgeringscursus.
• Kinderbijslag: voor alle ouders ongeacht inkomen. De kinderbijslag wordt uitgevoerd door de Sociale Verzekeringsbank (SVB).
Montfoortse regelingen en voorzieningen:
• Bijzondere bijstand: vergoeding voor noodzakelijke kosten die gemaakt worden vanwege bijzondere omstandigheden. Er wordt gekeken naar de persoonlijke situatie van de
aanvrager. Voorbeelden: zwemles van kinderen, kosten van een bewindvoerder. Uitvoering door Ferm Werk.
• Individuele inkomenstoeslag: toeslag voor inwoners die al langere tijd (3 jaar) een laag inkomen hebben. Uitvoering door Ferm Werk.
• Individuele studietoeslag: voor inwoners die door een medische beperking naast de studie structureel niet kunnen bijverdienen. Uitvoering door Ferm Werk.
• Collectieve zorgverzekering: Voor mensen met een laag inkomen is er de mogelijkheid van een collectieve zorgverzekering van en met aanvullende pakketten met een lage premie, ruime keuze en een goede dekking, met name relevant voor mensen met hoge zorgkosten.
Uitvoering door Ferm Werk.
• Tegemoetkoming Meerkosten Zorg (TMZ): Voor mensen met een laag inkomen is deze tegemoetkoming bedoeld voor de meerkosten die ze hebben vanwege hun chronische ziekte of beperking. Uitvoering door Ferm Werk.
• Declaratieregeling maatschappelijke participatie: voor kosten van welzijnsactiviteiten, abonnement op tijdschrift en schoolbijdragen en zwemlessen in het geval de bijdrage van het Jeugdfonds onvoldoende is. Uitvoering door Ferm Werk.
• Peuteropvangtoeslag: Voor ouders die geen recht hebben op de kinderopvangtoeslag van de Belastingdienst maar waar het bijvoorbeeld in het kader van de voor- en vroegschoolse educatie wenselijk is dat de kinderen naar de kinderopvang gaan. Uitvoering door gemeente.
• Jeugdfonds Sport en Cultuur: Voor kinderen van ouders met een laag inkomen om kinderen mee te kunnen laten doen. Dit fonds betaalt de contributie of lesgeld voor kinderen en jongeren uit gezinnen waar te weinig geld is om te sporten, zwemles, muziek te maken, te dansen of iets anders creatiefs. Uitvoering door intermediairs binnen verenigingen, onderwijs en SWOM. www.allekinderendoenmee.nl.
8
Nota Armoedebeleid gemeente Montfoort 2020-2024, v5aug20, def.
• Kwijtschelding gemeentelijke belastingen: Voor mensen met een bijstandsuitkering of een laag inkomen is er mogelijk recht op kwijtschelding van gemeentelijke belastingen en waterschapsheffingen en waterschapslasten BgHu. Uitvoering BSR. www.bsr.nl.
• Stichting Leergeld Groene Hart: Deze stichting is ook actief in Montfoort en heeft tot doel om kinderen in gezinnen met een laag inkomen kansen te geven actief om deel te nemen aan binnen- en buitenschoolse activiteiten. www.leergeld.nl/groenhart.
• Voedselbank: Als het besteedbaar inkomen te laag is voor de meest noodzakelijke kosten, is er een mogelijkheid om in aanmerking te komen voor de voedselpakketten van de
Voedselbank Montfoort-Linschoten. www.voedselbankmontfoort.nl.
• Charitas: Het komt voor dat een bestaande regeling om wat voor reden dan ook niet gebruikt kan worden. Sommige kerkgenootschappen beschikken over een charitatief fonds voor bijzondere omstandigheden. Dit gaat buiten de gemeente om.
3.3 Mensen met ervaringen aan het woord
De Adviesraad Sociaal Domein van Montfoort heeft eind 2019 en begin 2020 gesproken met 10 mensen die leven in armoede in onze gemeente, soms gecombineerd met schulden. Het is een gemêleerde groep: het zijn ouders met kinderen, oudere echtparen, vluchtelingen, jonge en oudere mensen die alleen wonen en mensen met een psychiatrisch verleden. Uit deze gesprekken is een aantal rode draden te trekken. Ook zijn enkele quotes opgenomen. De informatie is aangeleverd door de ASDM.
• Mensen zijn zich over het algemeen bewust van het feit dat ze zelf een aandeel hebben in de situatie waar ze in zitten;
“Het was natuurlijk oerstom dat ik op een gegeven moment die enveloppen niet meer open maakte!”
• Volgens ervaringsdeskundigen hebben instanties de situatie vaak (aanzienlijk) verergerd (UWV, belastingdienst, incassobureaus, Ferm Werk, Schuldhulpverlening). Door de ervaren kwetsbaarheid en afhankelijkheid van medewerking van instanties ontstaat een
machtsverhouding die snel als weinig ondersteunend ervaren wordt. Ze proberen ze te vriend te houden en zijn bang om een klacht in te dienen omdat ze vrezen dat dat
consequenties heeft voor de relatie en ze dan nog minder geholpen worden. Men voelt zich soms ook geïntimideerd of onheus bejegend. Men ervaart achterdocht van instanties en weinig inlevingsvermogen.
“Ik ben echt letterlijk ziek geworden van de behandeling door al die instanties. Je wilt niet weten welke impertinente vragen gesteld werden en welke oordelen geveld werden”!
“Ik kon een keer de huur niet betalen. Toen zei hij tegen me: Nou, dan bel je toch gewoon de huisbaas op dat de huur wat later komt? Hoezo ‘gewoon’, dat is helemaal niet gewoon! Ik heb mijn mond maar gehouden”.
• Bij veel mensen springen familie en vrienden bij. Bij de één is dat een moeder die één keer in de maand boodschappen betaalt, bij de ander betalen vriendinnen de sociale uitjes. Het afhankelijk zijn van anderen heeft wel een prijs; er is geen wederkerigheid in relaties en dat weegt zwaar.
9
Nota Armoedebeleid gemeente Montfoort 2020-2024, v5aug20, def.
“Vaak gaan gesprekken over wat mijn vrienden gedaan hebben of over de
vakantieplannen. Nou, ik ga niet naar de bioscoop, naar een museum of shoppen. Ik ga ook niet met vakantie. Dan ben je gauw uitgepraat. Dat werpt een drempel op in het sociaal contact. Dat maakt dat ik me soms eenzaam voel en de aansluiting mis”.
• Mensen doen niet altijd mee vanwege het geld.
“Ik weet dat het lidmaatschap voor voetbal voor mijn zoon betaald kan worden door het Jeugdfonds Sport maar daarmee heb ik nog geen geld om ook te rijden naar uitwedstrijden of voor een rondje koffie in de kantine. Ik wil niet zeggen dat ik dat niet kan betalen. Ik heb een eigen zaak gehad, ik heb ook mijn trots”.
• Er is grote schroom om hulp te vragen. Dat wordt veroorzaakt door een veelheid aan factoren: schaamte, schuldgevoel, eergevoel, angst voor afwijzing, wantrouwen, niet op het idee komen, overschatting eigen mogelijkheden.
“Toen ik dan eindelijk om hulp kwam vragen, je wilt het toch eerst zelf oplossen, werd er fijntjes opgemerkt: “Je hebt wel erg boven je stand geleefd”. Ik werd daar zo kwaad over! Dat helpt echt, zo’n hulpverlener!”
• Er is onbekendheid over toeslagen en regelingen. Ook is de wijze van aanvragen voor mensen niet toegankelijk genoeg.
“Ik zit al negen jaar in armoede. Ik hoorde op de Voedselbank dat ik dan een
individuele inkomenstoeslag kan krijgen. Wist ik veel. Dat scheelt toch mooi € 300,-!
Ik moet nou bij het aanvraagformulier via intranet een screenshot aanleveren. Weet jij wat dat is?”
• De hulpverlening sluit niet altijd aan:
“Pret in het park kost 5,- per kind. Dat kan dus niet. Vroeger was daar een bijdrage voor”.
“Ik was ZZP-er. Financieel maakte ik een paar domme fouten. Ik heb geprobeerd om hulp te krijgen én mijn zaak te houden zodat ik zo gauw mogelijk mijn schulden af kon lossen. Dat kon niet. Als ik uitkeringstrekker was geweest, was ik veel sneller
geholpen. Dat klopt toch niet?”
“Ik ben afgekeurd. Ik had een eigen zaak. Ik heb ook een eigen huis. Dan kan je nergens meer aanspraak op maken. Ik moet de gemeentelijke heffingen betalen, er is geen tegemoetkoming voor een nieuwe bril, ik moet het onderhoud zelf betalen. Zo komt het dat we hier van € 80,-- per week met vijf mensen rond moeten komen. Ach het went, we houden van soep met brood hier in huis.”
Hierboven is een aantal uitspraken van ervaringsdeskundigen opgenomen. Wij willen dit niet een éénmalige actie laten zijn, maar gaan een vorm vinden om structureel beleid op te stellen en te toetsen, onder meer aan de hand van verhalen en ervaringen van ervaringsdeskundigen. Zie ook paragraaf 5.4.2.
10
Nota Armoedebeleid gemeente Montfoort 2020-2024, v5aug20, def.
3.4 Knelpunten in de huidige situatie
In Montfoort gaat veel goed. Veel inwoners kunnen meedoen, maar dat geldt helaas niet voor iedereen. Landelijk blijkt de tendens dat de maatschappij voor sommige mensen (te) complex is geworden. De overheid zelf draagt onbedoeld soms bij aan het vergroten van armoede en schulden.
De wijze van communiceren sluit ook niet altijd goed aan. Wij signaleren, ondanks alle goede bedoelingen, in onze gemeenschap ook verschillende knelpunten. Deze vormen – samen met de verhalen van ervaringsdeskundigen – de aanleiding voor de visie (hoofdstuk 4), de acties en instrumenten (hoofdstuk 5). We noemen een aantal knelpunten:
• Er glippen inwoners onbedoeld tussen de mazen van de hulpverlening door, dit leidt tot (stille) armoede;
• Niet alle inwoners zijn goed genoeg op de hoogte van bestaande regelingen en hun rechten;
• Landelijke en lokale regelingen sluiten niet altijd goed aan op de praktijk van inwoners; we slagen er niet altijd in om maatwerk te leveren daar waar dat wel nodig is vanuit de
doelstelling dat iedereen mee doet; Bestaande regelingen sluiten niet altijd goed aan op de individuele situatie van inwoners, maatwerk is nodig, en soms ook buiten kantoortijd;
• Uitvoerders werken nog niet altijd goed genoeg met elkaar samen maar ook andere partners en vrijwilligers vinden elkaar nog niet goed genoeg; ook hierdoor glippen mensen door de mazen;
• Uitvoerders verdiepen zich blijkens een aantal concrete ervaringen nog niet altijd goed genoeg in de persoonlijke situatie van een hulpvrager; wat staat er voor deze persoon nu op het spel? Als een aanvraag om wat voor reden dan ook formeel afgewezen moet worden, kan ik hem of haar dan toch op een andere manier helpen? Als ik een aanvraag afwijs, wat zijn dan eigenlijk de gevolgen en hoe vangt deze inwoner die op? Soms kan het niet anders, het is soms ook gewoon wettelijk bepaald.… maar dan nog moet er voldoende empathie zijn.
Waarbij overigens ook opgemerkt moet wordt dat in sommige situaties harde dwingender woorden nodig zijn. Soms staat het aanbod meer centraal dan de vraag van de inwoner;
• Er wordt niet altijd rekening gehouden met de ervaren stress van een inwoner die leeft in armoede of schulden; het lontje is soms kort, de kwetsbaarheid groot, de creativiteit en het vermogen rationeel te handelen gering;
• We weten nog niet goed genoeg hoe we de eigen regie en (financiële) zelfredzaamheid van mensen kunnen vergroten.