Verslag onderzoek Nieman Raadgevende Ingenieurs
Aan : a.s.r. Vastgoed Vermogensbeheer B.V.
T.a.v. : De heer H. Tenback Referentie : 20171723 / 11625
Behandeld door : De heer ing. A. van der Ham / ing. S.J.P. van der Tol Datum : 6 maart 2018
Betreft : Bonifaciuslaan te Hilversum
1. Inleiding
De vijf woongebouwen aan de Bonifaciuslaan 1 - 299 en 2-200 in Hilversum zijn recentelijk gerenoveerd. Bij de renovatie is de isolatie van de gevel verbeterd en is het ventilatiesysteem
aangepast. Na de aanpassingen is een grote groep bewoners niet tevreden over het binnenklimaat in de woningen.
Nieman Raadgevende Ingenieurs heeft onderzoek gedaan naar de oorzaken van de klachten. In deze notitie geven wij een samenvatting van de onderzoeksresultaten.
Opdrachtgever a.s.r. Vastgoed Vermogensbeheer B.V. en uitvoerende partij BAM Wonen hebben kennis genomen van de onderzoeksresultaten. In deze notitie geven wij een toelichting op de uitkomsten van ons onderzoek en geven wij ook een reactie op het door deze partijen voorgestelde vervolg.
Onderstaande foto geeft een beeld van één van de vijf gebouwen (representatief voor het totaal), de afbeelding geeft de plattegrond van één van de verdiepingen net daarin de verdeling in woningtypen.
2. Omschrijving van het onderzoek
Een deel van de bewoners ervaart na de renovatie klachten van discomfort, een onprettig
binnenklimaat. De omschrijving van de klachten of de concrete hinder wisselt. Ons onderzoek moet vaststellen of de klachten verklaarbaar zijn, wat de oorzaak is en op welke manier de situatie zo nodig verbeterd kan worden.
Het uitgevoerde onderzoek bestaat uit een aantal onderdelen. De eerste stap is een bureaustudie van de beschikbare gegevens en de oorspronkelijke doelstellingen van de renovatie.
Vervolgens zijn bij 24 woningen inspecties uitgevoerd. Bij deze inspecties hebben we de klachten met de bewoners besproken en is er een opname van de gevel en de inrichting van het ventilatiesysteem uitgevoerd. Bij twee woningen hebben we over een langere periode het binnenklimaat gemeten. Op basis van deze gegevens is een analyse van de klachten en mogelijke oorzaken gedaan.
In de volgende paragrafen geven we een toelichting bij onze bevindingen.
3. De ventilatievoorzieningen in de woning
De ventilatievoorzieningen in de woningen bestaan uit handbediende ventilatieroosters in de gevel (voor luchttoevoer) en mechanische afvoer door middel van een individuele afzuigunit via afzuigpunten in de keuken, badkamer en het toilet. De afzuigunit wordt aangestuurd door een CO2-sensor in de
woonkamer. De aansturing kan in verschillende standen: automatisch, afwezig, aanwezig en maximaal.
Bij de beoordeling van het ventilatiesysteem hebben wij het volgende vastgesteld:
• Er zijn niet genoeg en/of te kleine roosters geplaatst waardoor de benodigde toevoercapaciteit niet beschikbaar is. Dit heeft een nadelig effect op de luchtkwaliteit.
• Voorgaand punt heeft tot gevolg dat de luchtsnelheid bij de aanwezige roosters toeneemt en dat luchtlekken in de gevel meer merkbaar worden. Dit is een verklaring voor de gemelde tochtklachten.
• De stokjes voor het bedienen van de roosters passen niet handig bij het kozijn. Hierdoor steken ze naar voren. Het gevolg is dat mensen de bediening weghalen, helaas vaak in combinatie met dichte roosters.
• Als gevelroosters permanent gesloten zijn heeft dit een groot nadelig effect op de luchtkwaliteit.
Daarnaast zorgt dit ervoor dat de luchtstromingen door de lekken in de gevel (die er altijd in enige mate zijn) worden versterkt en dat luchttransport tussen woningen (geurhinder)
makkelijker optreedt. Ook om deze redenen moeten bewoners goed geïnformeerd zijn over het belang van ‘open roosters’.
• In een woning moet lucht zich kunnen verplaatsen van de ene ruimte naar de andere. Dit moet via openingen rondom binnendeuren (overstroomvoorzieningen). Zeker via de deur tussen de (hoofd)slaapkamer en de woonkamer is dit belangrijk. Los van de kieren in de deurpost is een
opening tussen de onderkant van de deur en de vloerafwerking gewenst. Het ventilatiesysteem werkt ’s-nachts het best als de slaapkamerdeur (enigszins) open staat.
• De CO2-sensor is geplaatst in de woonkamer. Dit is passend bij het gekozen ventilatieconcept maar heeft als nadeel dat het systeem niet reageert als het CO2-gehalte in de slaapkamer ’s- nachts oploopt. Bij dit concept is het nodig om het ventilatiesysteem ’s-nachts standaard op
‘maximaal’ te zetten. De voorkeur heeft het plaatsen van een tweede sensor in de hoofdslaapkamer.
• De afvoercapaciteiten zijn niet altijd goed ingeregeld (soms te weinig, soms te veel). De inregeling van de afzuigventielen moet worden nagelopen.
• Het systeem gedraagt zich niet altijd zoals verwacht mag worden. Zo kan bijvoorbeeld in de
‘auto’-stand het CO2-gehalte te hoog oplopen. De communicatie tussen de sensor en de afzuigunit moet gecontroleerd en goed ingeregeld worden.
• De ventilatie-units voeren de lucht af via een collectief ventilatiekanaal. Dit kanaal was al aanwezig en is tijdens de renovatie niet gewijzigd. Uit een nadere beoordeling moet blijken dat het kanaal voldoende capaciteit heeft zodat de afvoer naar buiten goed kan plaats vinden en dat lucht niet terug kan stromen in andere woningen.
4. Het verwarmingssysteem in de woning
Het verwarmingssysteem bestaat uit een collectieve verwarmingsketel met verticale standleidingen per ruimte van woning naar woning. In de woningen zorgen paneelradiatoren met thermostaatkraan voor de warmteafgifte. Dit systeem is niet gewijzigd bij de renovatie. Maar omdat de warmte-isolatie van de gevel sterk is verbeterd kan de beleving van de bewoners over de verwarming wel veranderd zijn. De controle van de inregeling en het functioneren van de verwarming in de woningen is geen onderdeel van ons onderzoek.
De volgende waarnemingen kunnen van invloed zijn op de koude- of warmteklachten:
• Op veel plekken zijn de thermostaatkranen afgeschermd door vensterbanken, gordijnen of bankstellen. Dit heeft als nadelig effect dat de temperatuur bij de thermostaatknop hoger kan zijn dan de ruimtetemperatuur. De verwarming is dan minder vaak actief dan dat uit het oogpunt van comfort wenselijk is.
• De standleidingen zijn niet geïsoleerd, dit is ook geen verplichting. Als een bovengelegen woning warmte vraagt dan geeft de standleiding ook warmte af aan de ondergelegen
woning(en), ook als hier geen warmtevraag is. Dit effect is na de renovatie groter dan daarvoor omdat de warmte-isolatie van de gevel verbeterd is. Een oplossing kan worden gevonden in het isoleren van de standleidingen (en expansiestukken).
5. De invloeden van het gebruik door bewoners
Het binnenklimaat in een woning is altijd een samenspel tussen de gebouwschil, de woninginstallatie, het bewonersgedrag en de inrichting. Bij de inspecties zijn geen bijzonderheden vastgesteld in het bewonersgedrag, over het algemeen in het gebruik passend bij de aard en omvang van de woningen.
Op de volgende punten kan bewonersgedrag het binnenklimaat beïnvloeden:
• Zo veel mogelijk moet voorkomen worden dat bankstellen, gordijnen en dergelijke de thermostaatkranen afschermen, dit is vooral relevant om koudeklachten te voorkomen.
• De ventilatie in de slaapkamers kan alleen goed functioneren als er lucht vanuit de slaapkamer richting de afvoerpunten kan stromen. Een aantal woningen heeft valdorpels of hoge
vloerafwerkingen. In deze situaties heeft het de voorkeur om de opening onder de deur vrij te maken of in ieder geval te slapen met een geopende slaapkamerdeur.
• De algemene indruk is dat bewoners voldoende bewust zijn van de wijze waarop de woninginstallaties gebruikt moeten worden. Echter, de waargenomen afwijkingen in het ventilatiesysteem leiden nu tot verkeerd gebruik of onvoldoende resultaten. Na de optimalisaties is het raadzaam de bewoners te voorzien van een goede instructie.
6. Onze conclusies
Op basis van ons onderzoek stellen wij vast dat een aanmerkelijk deel van de klachten begrijpelijk en verklaarbaar is. Met name het ventilatiesysteem functioneert niet naar behoren en voldoet op
onderdelen ook niet aan de voorwaarden van de regelgeving. Op onderdelen zijn aanpassingen nodig of aan te bevelen.
Wij merken op dat een deel van de klachten geen directe relatie hebben met de uitgevoerde renovatie.
De beleving van bijvoorbeeld de verwarming kan wel zijn veranderd door de verbeterde warmte-isolatie van de gevel. Een aantal klachten (geurhinder, installatiegeluid) is incidenteel en vragen een woning specifieke benadering, dit valt buiten de scope van ons onderzoek.
7. Aanbevelingen voor verbeteringen
Hieronder geven wij een aantal aanbevelingen voor verbetering van de situatie. Een deel is nodig om te voldoen aan de regelgeving, deels betreft het aanbevelingen ter verbetering van het comfort.
Aanpassingen nodig om te voldoen aan regelgeving
1. Breng extra toevoerroosters aan in ruimten waar de toevoer volgens de ventilatiebalansberekeningen ontoereikend is.
2. Regel de afvoercapaciteiten per woning en ruimte opnieuw in conform de resultaten van de ventilatiebalansberekeningen.
3. Beoordeel de capaciteit van de bestaande collectieve afvoerkanalen. Bij een te hoge luchtweerstand kunnen aanpassingen aan de dakkappen verbetering geven.
Aanbevelingen voor het verbeteren van het comfort
4. Controleer en de communicatie tussen de CO2-sensor en afzuigunit en regel deze goed in.
5. Om een betere ventilatie in de (hoofd)slaapkamer te waarborgen, heeft het de voorkeur ook een CO2-sensor in de (hoofd)slaapkamer op te nemen.
6. Zorg dat er ruimte is rondom de binnendeuren (overstroomvoorzieningen) van de slaapkamers.
7. De verwarming kan worden geoptimaliseerd door de thermostatische regeling van de radiatoren te controleren en de standleiding en expansielussen te isoleren.
8. Zorg voor een goede bewonersinstructie in woord en schrift. Zo kunnen bewoners het binnencomfort positief beïnvloeden met de mogelijkheden die de woning biedt.
9. Biedt een alternatieve bediening van de roosters als het stokje niet past.
Aanbevelingen voor verbeteringen bij woning specifieke klachten
Onderstaande aanpassingen kunnen het comfort verbeteren, de noodzaak is afhankelijk van de specifieke situatie bij individuele woningen en gelden niet algemeen.
10. Voorzie de woningtoegangsdeur van een rondgaand kierdichting om luchttransport tussen een woning en de algemene verkeersruimten tegen te gaan.
11. Als na het optimaliseren van het ventilatiesysteem geurhinder blijft, kunnen interne luchtlekken met een meting worden gelokaliseerd en daarna afgedicht.
12. Controleer de aanwezigheid en type van afzuigkappen in de woningen. Een gemotoriseerde afzuigkap mag niet op het centrale systeem zijn aangesloten, dit kan alleen via een apart afvoerkanaal. Maak gebruik van motorloze afzuigkappen met een klep en regel de afvoer in met de klep in de afzuigkap gesloten.
8. Voorstel te realiseren maatregelen
A.s.r. Vastgoed Vermogensbeheer B.V. en BAM Wonen hebben kennis genomen van onze
onderzoeksbevindingen. Op basis van onze aanbevelingen stellen zij voor de volgende maatregelen uit te voeren:
Overgenomen uit aanpassingen om te voldoen aan regelgeving:
1 Op basis van de ventilatiebalansberekening worden toevoerroosters bijgeplaatst in de volgende ruimtes:
o Woningtype A: woonkamer boven de balkondeur.
o Woningtype B: woonkamer boven de balkondeur.
o Woningtype B: slaapkamer 3 (naast keuken) in het raam.
o Woningtype C: woonkamer boven de balkondeur.
o Woningtype D: woonkamer boven de balkondeur.
2 De afzuiginstallatie wordt per woning opnieuw ingeregeld.
3 De kanaalweerstand van de collectieve kanalen is beoordeeld. Hieruit blijkt dat de prestatie van enkele kanalen afhankelijk is van de luchtweerstand van de dakkappen. Deze
luchtweerstand is niet bekend, waardoor dit een onzekere factor is. Na uitvoering van de maatregelen in de woning blijkt of de dakkappen voldoende presteren. Eventuele
aanpassing betreft werkzaamheden buiten de woning.
Overgenomen uit aanbevelingen voor het verbeteren van het comfort:
4 De communicatie tussen de CO2-sensoren en afzuigunit en het systeemgedrag wordt gecontroleerd op basis van een project specifieke checklist
5 In de hoofdslaapkamer wordt een CO2-sensor bijgeplaatst die ingeregeld wordt op de aanwezige installatie.
8 Na de uitgevoerde verbeteringen zal iedere bewoner geïnformeerd worden over een optimaal gebruik van de woning en de installaties.
9. Afsluiting
Ons onderzoek naar de klachten over het binnenklimaat in de appartementsgebouwen aan de Bonifaciuslaan te Hilversum laat zien dat de klachten verklaarbaar zijn. Het zwaartepunt van onze bevindingen ligt bij het functioneren van het ventilatiesysteem. Met de voorgenomen
verbetermaatregelen ontstaat de nu nog ontbrekende goede basis voor het beheersen van het binnenklimaat. De aanbevelingen die niet direct worden overgenomen kunnen worden gebruikt om in specifieke situaties de situatie verder te verbeteren.
6 maart 2018
Nieman Raadgevende Ingenieurs B.V.
ing. A. van der Ham ing. S.J.P. van der Tol
