Expertteam Warmte Provincie Gelderland

(1)

Expertteam Warmte

Provincie

Gelderland

(2)

Hoofdstuk 1: Businesscases warmte

2

Programma 1

(3)

Transitievisies

warmte Verkennen

Businesscases Marktordening Warmtekavels

definiëren Warmtekavels

uitwerken Bepalen strategie rolneming gemeente

• Duiding voorkeurs oplossingen: welke warmteoplossing in welk gebied?

• Uitwerking integrale, transparante en gedragen businesscase

• Geredeneerd vanuit vastgoedtypen en eindgebruiker

• Welke rol neemt de

gemeente in het ontwikkel- proces van de voorkeurs oplossing en hoe draagt de gemeenten bij aan het verlagen van de ORT?

Marktbenadering Warmtekavels

vermarkten

• Verschillende routes naar realisatie warmtesysteem

• Inzetten financiële instrumenten

• Komen tot een warmtedeal en financial close

Een visie op marktordening is nodig voor effectieve rolneming

Een warmte businesscase heeft vrijwel altijd een onrendabele top. Hoe deze te dekken?

(4)

Programma

4

Opening

Inleiding: van TVW naar marktbenadering

Businesscase: Integrale energie-vastgoedwaardeketen Marktordening en marktbenadering

Verdieping financiële instrumenten

Tips, wensen en vragen

(5)

#

5

Inleiding: Van TVW naar marktbenadering

2

(6)

Van RES, via Transitievisie Warmte naar Wijkuitvoeringsplannen

6

Regionale Energie Strategie (RES)

30 energieregio’s onderzoeken waar en hoe het best duurzame elektriciteit en warmte

opgewekt kan worden.(RSW)

Gemeentes geven richting aan hoe zij wijk voor wijk van het aardgas af gaan.

De oplossingen worden per wijk uitgediept en een plan voor de uitvoering wordt vormgegeven.

Transitievisie Warmte (TVW) Wijkuitvoeringsplan (WUP)

Regio Gemeente Wijk

(7)

Missende stap tussen TVW en WUP: wat is je rol en marktordeningsstrategie?

7

Regionale Energie Strategie (RES)

30 energieregio’s onderzoeken waar en hoe het best duurzame elektriciteit en warmte

opgewekt kan worden.(RSW)

Gemeentes geven richting aan hoe zij wijk voor wijk van het aardgas af gaan.

De oplossingen worden per wijk uitgediept en een plan voor de uitvoering wordt vormgegeven.

Transitievisie Warmte (TVW) Wijkuitvoeringsplan (WUP)

Regio Gemeente Wijk

(8)

Transitievisie Warmte in een notendop: WAT, WAAR en WANNEER?

Welk technisch alternatief leidt tot de laagste maatschappelijke kosten in welk gebied? Welke wijken zijn vóór 2030 aardgasvrij?

Binnenstedelijk Buitenstedelijk

(9)

Transitievisies

warmte Verkennen

Businesscases Marktordening Warmtekavels

definiëren Warmtekavels

uitwerken Bepalen strategie rolneming gemeente

Marktbenadering Warmtekavels

vermarkten

Een visie op marktordening is nodig voor effectieve rolneming

Een warmtebusinesscase heeft vrijwel altijd een onrendabele top. Hoe deze te dekken?

(10)

Marktbenadering: verschillende routes naar een duurzame energieketen

Bron: RVO

(11)

#

11

Businesscases in de energiewaardeketen

3

(12)

Transitievisies

warmte Verkennen

Businesscases Marktordening Warmtekavels

definiëren Warmtekavels

uitwerken Bepalen strategie rolneming gemeente

Marktbenadering Warmtekavels

vermarkten

Een visie op marktordening is nodig voor effectieve rolneming

Een warmtebusinesscase heeft vrijwel altijd een onrendabele top. Hoe deze te dekken?

(13)

Van ‘achteren naar voren’ rekenen in de energiewaardeketen

Transparant inzicht en eindgebruiker centraal

13 E. Energiegebruik

C. Levering B. Transport

(regionaal én lokaal) A. Verkoop van

warmte D. Vastgoed aansluiten /

aanpassen

Rendement Rendement Rendement of marge Nut

Eigenaar/ gebruiker Tarief per GJ Energieleverancier

Inkomsten per geleverde GJ Netbeheerder

Inkomsten per GJ getransporteerd Warmte producent

Inkomsten per GJ opgewekt

Doel Partij Focus

• Risico’s: liggen daar waar ze het beste gedragen kunnen worden

• Transparantie: inzicht in de kosten en baten per stakeholder

• Uitgangspunt: betaalbaarheid voor de gebruiker

• Samenwerking: we gunnen elkaar een gezonde marge vanuit de keten

(14)

Opbouw integrale businesscase collectieve warmte

Transparant inzicht in de deel businesscases van de collectieve warmteketen

14

A. Productie/inkoop van warmte B. Transport C. Levering

Warmteproducent(en) Netbeheerder Energieleverancier

Exploitatiekosten:

- Inkoop warmte - Inkoop transport - Beheerkosten

- Marge energiemaatschappij

Opbrengsten:

+ Vergoeding levering warmte + Vergoeding vastrecht

+ Vergoeding meet- en afrekenkosten + Vergoeding afleverset

+ Bijdrage aansluitkosten (eenmalig) Exploitatiekosten:

- Onderhoud en beheer - Elektriciteitskosten pompen

Opbrengsten:

+ Vergoeding transportkosten + Vergoeding meet- en afrekenkosten + Vergoeding afleverset

+ Bijdrage aansluitkosten (eenmalig)

Opbrengsten:

+ Eventuele huurverhoging + Eventuele subsidie woningaanpassingen

Besparingen:

+ Verlaging onderhoudskosten

- Warmtetarief (€/GJ) - Vastrecht (€/jr)

- Meet- en afrekenkosten (€/jr) - Huur afleverset (€/jr)

- Extra elektraverbruik koken (€/kWh)

Opbrengsten:

n.v.t.

Besparingen:

+ Verlaging energielasten D. Vastgoed aanpassen

Vastgoedeigenaar

E. Energiegebruik Energie afnemer

Investeringen:

- Investering aanleg tracé (leidingen, onderstations, afleversets)

- Investering kunstwerken

Investeringen:

- Piek- en back-upvoorziening(en) Investeringen:

- Bijdrage aansluitkosten (eenmalig) - Verwijderingskosten gasaansluiting - Overstappen van gas op elektrisch

koken

- Aanpassen installatietechniek (o.a.

leidingen, verzwaren radiatoren) - Eventuele isolatiemaatregelen

Investeringen:

Opbrengsten:

+ Verkoop van warmte Exploitatiekosten:

- Onderhoud en beheer - Elektriciteitskosten Investeringen:

- Investering productiefaciliteit of bronuitkoppeling

(15)

Marktpartijen en verschillende vormen van marktordening

Mogelijke strategieën beredeneerd vanuit diverse (semi) publieke en private partijen

Privaat (klein) Bedrijf Bedrijf Bedrijf Nieuwbouw

Energiebedrijven; Vattenfall, Eneco, Ennatuurlijk, HVC

Drinkwaterbedrijven: Waternet, Dunea, Waterbedrijf Groningen Netbeheerders: Netverder, Enpuls, Firan & Engie

WKO en nieuwkomers;

Eteck, Vaanster, Essent

(16)

#

16

Marktordening en marktbenadering

4

(17)

Transitievisies

warmte Verkennen

Businesscases Marktordening Warmtekavels

definiëren Warmtekavels

uitwerken Bepalen strategie rolneming gemeente

Marktbenadering Warmtekavels

vermarkten

Van marktordening naar marktbenadering

Eerst kiezen voor een passende strategie, daarna kiezen voor de juiste marktbenadering

(18)

Marktbenadering: verschillende routes naar een duurzame energieketen

Bron: RVO

(19)

Verschillende organisatievarianten die wij terug zien in de markt

Gepresenteerd in oplopende volgorde van proactieve gemeentelijke rolneming

Variant 1 Concessiemodel

De gemeente besteedt alle taken aan in de vorm van een integrale concessie of opdracht (huidige praktijk).

Variant 4

Gemeentelijk uitvoeringsbedrijf

Gemeentelijke dienst. Alle rollen in de warmteketen zijn belegd bij een gemeentelijke dienst, waarbij de gemeente alle taken zelf uitvoert. Deeltaken (zoals aanleg) worden in de markt

aanbesteedt.

Variant 3

Uitvoeringsorgaan op afstand

Een uitvoeringsorganisatie verantwoordelijk voor aanleg, beheer, operatie en onderhoud van het warmtesysteem, op afstand van gemeente.

Variant 2a Regie-organisatie

Variant 2a: Oprichten regie- organisatie die (ook

kleinere) opdrachten beheert.

Variant 2b Deelneming

Gemeentelijke deelneming in markpartijen (klein aandeelhouder).

(20)

Relatie tussen schaal warmtekavels en passende marktordeningsvarianten

Geschiktheid van bepaalde variant is mede afhankelijk van schaalgrootte

Toekomstbeeld Privaat groot

Variant 1 Toekomstbeeld Privaat klein

Variant 2a

Schaal warmtekavels Groot

Toekomstbeeld uitvoering op afstand Variant 3

5-10 jr. track-record ontwikkelen

Klein

PubliekPrivaat

Toekomstbeeld deelneming Variant 2b

Toekomstbeeld gemeentelijke uitvoering Variant 4

(21)

Relatie tussen schaal warmtekavels en passende marktordeningsvarianten

Geschiktheid van bepaalde variant is mede afhankelijk van schaalgrootte

Toekomstbeeld Privaat groot

Variant 1 Toekomstbeeld Privaat klein

Variant 2a

Schaal warmtekavels Groot

Toekomstbeeld uitvoering op afstand Variant 3

5-10 jr. track-record ontwikkelen

Klein

PubliekPrivaat

Toekomstbeeld deelneming Variant 2b

Toekomstbeeld gemeentelijke uitvoering Variant 4

(22)

• Een gemeente of regio ontwikkelt een integraal energie-masterplan voor warmte, elektriciteit en mobiliteit.

 Gestuurd op schaal en integratie voordelen voor warmte projecten.

• Volledig private ontwikkeling is vooral voor de ontwikkeling van bronnen en warmtekavels geschikt;

• Richt alle warmtekavels in volgens het energie-masterplan. Dit zijn grote kavels, en slechts enkele partijen hebben de kennis, kunde, capaciteit en balanspositie om hieraan mee te doen.

• De gekozen warmtebedrijven doen voorinvesteringen vanuit balansfinanciering. Dit is mogelijk door garanties en zekerheden van de gemeente. De koersvastheid van de gemeente zorgt voor het behalen van schaal en

integratievoordelen bij projecten. Dit toekomstbeeld sluit aan bij gebieden met een actief grondbeleid.

• Het masterplan stelt de warmtebedrijven, samen met de netwerkbeheerders in staat om geografische integratie te behalen, maar ook de integratie van warmte en energie.

• Kapitaallasten voor de gemeente zijn laag.

Marktordeningsvariant op basis van Concessiemodel

Marktordeningsvariant op basis van Concessiemodel (Variant 1)

In de praktijk: case Groenoord in Schiedam.

(23)

Marktordeningsvariant op basis van regie-organisatie

• Een regio of gemeente kiest voor een dynamische aanpak. Deze aanpak is vooral van toepassing in versnipperde gebieden zonder duidelijk bron en met divers afnameprofiel:

 Inspelen op nieuwe technologische, politieke, sociale en economische ontwikkelingen. Zij is er van overtuigd dat dit bijdraagt aan het meest duurzame, betrouwbare en betaalbare warmtesysteem.

• Zet kleine warmtekavels in de markt: Resultaat wordt behaald door flexibel en tijdig bij te sturen bij de inrichting van een nieuwe warmtekavel.

• Er is sprake van veel competitie, en nieuwe partijen treden toe op de markt.

 Drijft innovatie en betaalbaarheid van de warmtelevering aan klanten. Naarmate de markt verder ontwikkelt, zal er mogelijk consolidatie van partijen ontstaan door M&A. Kavels kunnen gecombineerd en geïntegreerd worden. In dit toekomstbeeld wordt er geleerd en verbeterd vanuit de praktijk.

• Projecten zijn klein, CAPEX is relatief laag, meerdere financieringsvormen zijn mogelijk.

• Kavels maken gebruik van verschillende warmteoplossingen, waardoor nieuwe ervaring wordt opgedaan.

• Kapitaallasten voor de gemeente zijn laag.

Marktordeningsvariant op basis van regie-organisatie (Variant 2a)

• Lappendeken van verschillende oplossingen. Mogelijk energetisch inefficiënt;

• Losse WKO-systemen (iedere ontwikkelaar zijn eigen WKO-systeem)

• Onwenselijk scenario op hoger schaalniveau:

• Te weinig sturing vanuit gemeente mogelijk;

• Integraal energieplan voor gebiedsontwikkeling komt niet van de grond In de praktijk: voorbeeld Amersfoort Langs Eem en Spoor (LES)

Interferentie tussen WKO systemen

(24)

• Een regio of gemeente zet in op deelneming in project gefinancierde SPV.

 Als aandeelhouder transparant en met inzicht te sturen op risico en resultaten, vanuit een vastgesteld en gedeeld belang. De unieke bijdrage van de gemeente in de deelneming kan bestaan uit kapitaal en/of het dragen van een vastgesteld deel van het vollooprisico.

• De best practices & lessons-learned uit de ene deelneming deelt de gemeente met andere warmtebedrijven waarin zij deelneemt.

• Strategische sturing vanuit de rol als aandeelhouder is mogelijk. Marktpartijen stellen als voorwaarde dat de mate van sturing vanuit de rol als aandeelhouder goed geborgd is.

• Schaal en integratievoordelen kunnen worden behaald mits er sprake is van een koersvast beleid op basis van een integraal energie-masterplan voor warmte, elektriciteit en mobiliteit.

• Kapitaallasten zijn significant voor kleine gemeenten, en daarmee ook het risicoprofiel.

Marktordeningsvariant op basis van publieke deelneming

Marktordeningsvariant op basis van publieke deelneming (Variant 2b)

Voorbeeld deelnemen in SPV:

• Voorbeeld: 33% deelname gemeente in EnergyHub

• Investering: €40 mln euro

• Financieringsconstructie:

• 70% Vreemd vermogen – rente 3,5%

• 10% Equity gemeenten – rente 2,0%

• 20% Equity marktpartij – interne rendementseis 15%

• WACC gaat van 7% naar 5,6%. Besparing op BAK al snel €500 euro

• Publieke deelname = €4 mln investering, tegen rendement van 2%

• Woonwijk van 5.000 woningen aardgasvrij = €2,5 mln euro besparing op BAK door publieke deelname

• Publieke deelname t.b.v. sturing op strategische beslissingen kan ook tegen lager % van equity.

(25)

Marktbenadering: verschillende routes naar een duurzame energieketen

Bron: RVO

(26)

#

26

Verdieping: Financiële instrumenten

5

(27)

Invulling geven aan marktordeningsvarianten

Welke financiële instrumenten kan een gemeente inzetten in de warmteketen?

Voorbeelden van financiële instrumenten in de keten:

• De bewoner / gebouweigenaar

• De aanleg van distributienetten

• De aanleg van een regionaal transportnet

Revolverend fonds voor VVE’s via SVN, subsidies regionaal/lokaal

Aandeelhouder worden, risico overnemen volloop risico door voorfinancieren dan wel vooruitbetalen BAK

Aandeelhouder worden in ontwikkelingsfase, dan wel in

het project vanaf de investeringsbeslissing

(28)

Overzicht financiële instrumenten

Waar zit de maatschappelijke ‘bang for your buck’?

• Bestaande subsidies Rijk

• ISDE-regeling BAK: €3.325 per woning

• ISDE-regeling installaties: verschillend per systeem. Oplopend tot €7.650. 25%-40% van maatregel.

• ISDE-regeling isolatie: verschillend per maatregel. Uitgedrukt in €/m2. 25%-40% van maatregel.

• SAH-regeling aansluiting warmtenet: max. €5.000 per woning

• PAW-regeling: max. €8.000 per woning

• Voorbeeldcasus woning aardgasvrij door aansluiten op warmtenet:

• Totale kosten: €5.000 BAK, €1.500 inpandig leidingwerk, €4.500 extra isolatie = €11.000 euro

• Subsidiebijdrage Rijk: €3.325 BAK, €1.750 extra isolatie = €5.075

• Eigen bijdrage woningeigenaar: €5.925 euro

• N.B. Deel van dit resterende bedrag kan terugverdiend worden door besparing op energierekening.

• Extra gemeentesubsidie voor BAK/inpandig leidingwerk/isolatie? Bijvoorbeeld 2x €1.000 euro:

• Extra subsidiebijdrage gemeente voor woningeigenaar: €2.000 euro

• Eigen bijdrage woningeigenaar na extra subsidie: €3.925

• Woonwijk van 5.000 woningen aardgasvrij = €10 mln subsidie

(29)

Overzicht financiële instrumenten

Waar zit de maatschappelijke ‘bang for your buck’?

• Deelnemen in SPV (distributienet, transportnet, Energy Hub – of allemaal)

• Voorbeeld: 33% deelname gemeente in Energy Hub

• Investering Energy Hub: €40 mln euro

• Financieringsconstructie:

• 70% Vreemd vermogen – rente 3,5%

• 10% Equity gemeenten – rente 2,0%

• 20% Equity marktpartij – interne rendementseis 15%

• WACC gaat van 7% naar 5,6%. Besparing op BAK al snel €500 euro

• Publieke deelname = €4 mln investering, tegen rendement van 2%

• Woonwijk van 5.000 woningen aardgasvrij = €2,5 mln euro besparing op BAK door publieke deelname

• Publieke deelname t.b.v. sturing op strategische beslissingen kan ook tegen lager % van equity.

• Financiële optimalisatie:

• Voorfinanciering BAK. WACC gaat (voor onderdeel financiering) van 7% naar 1,5%. Besparing op BAK = €250-€500 euro.

• Impact op weerstandsvermogen gemeente per 5.000 woningen = €0,1 - €0,2 mln euro

• Deze constructie bevat minimale kostenelementen voor de gemeente – alleen rentelasten

• Impact voor bewoner = €250-€500 euro minder BAK

(30)