Prof dr. H.ES Woldnng

• '

INHOUD

Column

Prof dr. H.ES Woldnng

De christelijke politiek voorbij? Of toch licvcr terug?

Dr 13 de Vries

De toekomst van de christen-democratie Drs. FH Buddenberg

Betwistc zclfstandigheid Drs. Hlllle van de Streek

Tussen credenda en agenda Drs HJ Kaiser

Periscoop: De handen vrijl

( IJV

372

374

385

392

103

408

z H et CDA 1s een karikatuur van z".:hzcll, omdat her als chmtelijke partij on- herkenhaal i-, geworden.

Hopelijk zullen de vcrliezen van het CDA bij de laJl'>lgehouden verklezin- gen een heilzaam ellcct hebben, een d- lcct van diepgaande en bngdurige hc- zinning. Die hczinning i-, door de Com- missie-CJrdcnic,-s voorhereid, maar moct door de partij als gehecl worden gedaan. Het CDA komt zichzelf tegen

Het CDA staat zwaar weer tc wachten.

De deconfessionalisering in de samcn- leving versbat duizenden. D66, de PvdA en de VVD zullcn vroegere CDA-kiezers weten te vcr-

ovcrcn en steeds mecr vrocgerc C:DA-kiezers breken door naar andere partijen. Deze partijen zijn er meesters in het goede dat is gepresteerd op hun 11aam te schrijven en hct vcrkecrde te wijten aan hct CDA. Dar soort pro- paganda wcrkt!

ve1·schillen in 'soorteli)k gewicht' lu'>'en die aanhevclingen hcstaan. Lr zijn na- melijk kwesties van organisatmische aard, die hi) volgende verklezingen he- ter moeten en kunnen worden aange- pakt, die kwesties ziJn op hetrekkelijk korte tcrmijn tc 1-epareren. Er zijn ech- ter ook andere onderwcrpcn, die crnsti- gcr zip1, die ziJn nameliJk van mecr lundamcntele aard en hebben onder andere betrekking op de doorwerking van het Progran1 van Uitgang<.;puntcn, up de 1ntegriteit van bestuurders, de heeldvorrning en mel name het 'sociaal gezicht' van het CDA en de band I niet slcchts contact) met de achterhan. Die ondcnvcrpcn vragcn

inve~tcringcn

Frnstiger is dat met het

C:DA zcll icts mis is. De Prof dr II. ES \Yaldrmq

voor de lange termijn.

Die onderwerpen noem ik ern<,t1ger e11 lundamcnteler dan de organisatorische kwesties lk zal dit ultleg- gen en kies voor de duide- lijkheid scherpcre woor- den dan de Commissie- Cardenicrs deed. Ernstig is namclijk dat in het CD;\

zeit een deconkssionalise- ring doorh,·cekt de laatste JillTll is het C:DA als chris- C:ommissie-Cardeniers hedt daarover

een uitstekend rapport gcschreven, dat naa~t ccn hc...,chrijving en analy"ic van wat n bij de verkiezingen van dit jaar gocd en tout i~ gcgaan, ook aanhcvclin- gen bevat. Die aanbevelingen hehhen mijns inziens 111et allcmaal hctzellde gewicht. k zou kunnen zeggen dat er

teliJke parti) onhcrkenhaa1· geworden' Verscheidene woordvoerders van de partij kennen nog wei de kernwoorden uit het Progran1 van Llitgang~puntcn, n1aar ziJ kunncn die nict gcargunlen- tecrd uitleggen, in parlementaire rede- voeringen en in de media kunnen

niet het vcrhand Iaten zien tussen de

UlV <J '"

politieke overtuiging van de partij en concrete politieke problcrncn. De kem- woordcn gaan lunctioncrcn al-. 'snij- blocmen' zondcr wortck Maar die kemhegrippen zijn niet te gehruiken los van de politickc overtuiging. Fen C:D/\ dat lm raakt van haar christclijke politieke ovcrtuiging wordt cen karika- tuur van zichzclf. l\lo nonsrusr-argunlcn- tcn en lllJtcntlc hclangcn gJJn dan overheersen, de lcvenwi-;ie wordt vlak en gcestcliJk arm.

Woordvoerdcrs van het CDA spraken in de verkiezingstird over de partij al' over het 'verkopen van eer1 produkt' '.also/ het om een wasmiddcl gingl, zonder dar ziJ repten over her geestelijk gehalte van dat 'produkt' tv1arketing- termen schicten tekort al' het om gees- telijke zaken gaat. In het CDA- draaihock voor de verkiczingcn, gcti- tcld 'Vuurprocf '94'. <,taan allerlcr tech- nische aanwijzingen, maar geen letter over het CDA al-; ecn chr;qelijke ol conks'>ionelc partiJ De partij li)dt aan gee-;tclijkc armuede. Aampreekhaar zijn voor de grotc

i-; ten ko'lte gcgaan van cigcn idcntitcit en van hen die zich daarin hcrkcnnen. llij her Wetenschappelirk ln<;tituut vour het CDA, hct CDA- Vrouwenheraad en hij het CDJA is meer pulitickc uvertuiging en clan aan trdkn dan hij de partijtop.

Wat staat het C::DA te doen7 Fr wordt in de partij gczcgd: 'We n1octcn tcrug naar een sterk C:DA. omdat dar gocd i' voor de samenlcving' llcdoelt men een groot en rnachtrg C:DAJ Mi"chien is zo'n (])/\ helcmaal niet goed voor de ..,an1cnlcving. /\rrogantic van de n1acht kan zich herhalcn en dan i' de hc,tuur- il)ke integriteit in het geding Zo'n par- ttl is orn uit te <,puwen. Laat men loch zcggcn· 'We n1octcn tcrug naar de christell)ke idcntiteit van het CDA, up- dat we daarin sterk zijr1. ons sociaal be-

C IJV 'J'q

lcid kunnen prohlcren en voor de kie- zers herkenbaar zijn. Dan, en aileen dan, kan een <,terk C:DA goed zijn voor de samcnlcving' SchcrpcL licver ecn CDA dat verlie-,t en dat zich druk maakt om zijn identiteit en daarin zijn principicle kracht laat zien, dan een partij die op loze gronden arrogantie van macht vertoont. Het CDA moct zich hezinner1 op de vraag, hoc het kie- zcr-, kan aan-,preken met moderne pro- paganda, waarin de kracht van de politieke overtuiging en ecn daarop gc- basecrd helcid worden uitgelcgd Het i' hekend dat veel kiezcr<, de ver- kiezingsprogramma's niet lezcn. En al' zc her wei doen, wat dan nog: De CDA-programma\ hevatten doortim- merck verhalen en gocdc argumcntcn.

.lv1aar die verhalen en argumenten up zichzclt ovcrtuigen nict. Kiczcrs hcb- hcn namell)k antennes, waarmee zij iets willen opvangen dat dieper ligt, name- lijk de moticven en visie die aan argu- menten ten grondslag liggcn. t·dedc op grond van die n1oticvcn en visic gcvcn zij voor een aantal Jaren een globaal vertrouwen aan gekozenen in gemeen- teraden, staten en het parlcmcnt. De pulitieke overtuiging van het CDA be-

<,chreven in het Program van Uitgangs- punten, bevat die moticvcn en visic.

Veel CDA-woordvoerders tonen in hun publieke optreden niet de hezieling van die visie, laat staan dat zij er iets van kunnen ovcrhrcngen. In de politieke overtuiging ligt de voedingsbodem en de bczieling van her C:DA Op grond daarvan kan cen appel uitgaan op chris- tenen en niet-christcnen. Wat we nodig hehbcn ZtJn hcziclde hcstuurder<, en politici Vecl dank aan de Commissie Cardeniers, en nu verder'

flrof. dr./I.E S Wo/,!rin£) is !Joo£jlmwr f'olrlic- kc fi/osofic

de Vrijr LlniPmilcil

n 0

r

c 5:.

z

z

UJ

z

<t:

l.) f-

Wat is de betekenis van het christelijk geloof als inspiratiebron en bindmiddel van het CDA? Hebben we niet meer aan een zakelijke benadering? Bespiegelingen van een door de wol geverfde CDA- politicus.

P olitiek is er om een land te he- sturen. Als de samcnleving in·

gcwikkeld is, de overhcid zich met vee\ bezighoudt en de macht wordt gedeeld met andere partij- en, is dat geen eenvoudig karwei.

Het vcrgt geweldig vee\ energie, de he- reidheid om je in van aile-, en nog wat intensicf te verdiepen en het vermogen om verstandige bcsli<>sin-

gcn te nernen, rcspcctieve- lijk genomen beslissingen verstandig tc heoordelen Tegen die prozaische ach- tergrond heh ik gepro- hecrd war na te denkcn over de hetekcnis van het christelijk geloof als inspi- ratichron en prngrarnrna- tisch hindmiddel van een

.1. Waar halen we dezc kaders vandaan"

4. Wat Ievert her op~

In de praktijk is he<>turen vooral hard werken. Dat geldt aileen a\ vnor het lecswerk. )aarlijb gaan cr velc duizen- den stukken over her bureau van een mini<;ter; vaak heel korte en <,impele, maar ook nota\ van honderden pagina\

of ingewikkclde en bclangriJkc wcts- ontwerpen

Over a\ die stukken moe- ten standpuntcn worden ingcnomen. Dat roept de vraag op hoc het zit met de relatic tusse11 die stand- punten en de diepere drijl- veren en critcritl \Vaardoor pnlitici zich Iaten leiden Hoc relevant zijn die driJt-

politieke beweging; van vcren en criteria~ Caat het

een heweging dus. die wil Dr. B. de V1·ies in de praktijk tnch niet mcedoen aan hct be<,tuur van de ge- vooral om gezond ver<,tand, de.,kundig- meente, de provincie of hetland.

lk zal daarbij vier vragen centraal stcl- len

I. Kunnen we niet toe met een zake\ij- kc henadering~

2. Wat mogen we verwachten van rich- tinggevende interpretatiekaders:

hcid en het vcrn1ogcn on1 bruggcn tc slaan tussen uiteenlopenclc opvattin- gcn!

Ander<, gezegcL hehben we niet mccr aan een nuchrere zakeli1ke benadcring clan aan hogc idealcn, waar je in de praktijk iJI aile kanren mee uit kunt ilf

CllV

<J4

;,om;, zeit<, ook totaal verkecrd mee kunt uitkomenJ

Een ding is in iedcr geval duidelijk Voor het nemcn van goede beslissingen zijn goede uitgang-,puntcn aileen nict voldocndc.

Toch kan het ook ll!et zonder. Het i-, a!<, met ecn rivicr, die ccn bovenloop en ccn hcnedenloop kent. De bcneden- loop wordt gevormd door de bredc stroom van concrete politieke he-,lui- ten, die in de zce van de samcnleving uihtrooml. Aan de hovenloop treHen we de hronncn aan waaruit de bestuur- dcrs hun inspiratie, hun beginselen put- ten.

Tu<,<,en de hoven- en benedenloop krijgt de rivier cr nog vee! vocding bij vanuit ziJriviercn c11 wordt de samcn-

<,tclllllg van het water ook meebcpaald door zaken die ondcrweg mce<,poclcn.

I )aarmcc doc! ik dan op de maahchap- peliJke, economische en politieke con- text waarin alwcgingcn n1octcn worden gcn1aakt.

Hct zou vol<,trckt onvcranlwoord zijn hi) hct nemcn van hcsliS'>ingcn de kcn- mcrkcn van de actuelc <,~tuatie huiten be-,chouwing te Iaten. In de prakti)k zijn zc echtcr vaak zo dominant, dat gcmakkclijk hct gcvocl kan ontstaan dat hct eigenliJk nict uitmaakt door wclkc hron de rivicr wonlt gcvocd.

Nog ecn !Iinke <,tap verder gaat de op- vatting dat het ook cigcnlijk maar hetcr i.., om gccn vcrhand tc lcggcn tu-,-,cn hoge idcalcn cncrzijds en de praktijk van hct hc-,tuur anderzijch, vooral niet a!-, d1c idcalcn worden ontlccnd aan al- lc;,omvaltcnde lcvc!l',he-,chouwingen ol idcologici'n. Lccrl de gc-,chicdeni-, im- mcr;, nict hoc ri-,kant het i;, om vanuit zo'n ailc-,hchccrscnd intcrprelatickader de -,anlenlcving te willcn hcrvormcn~

Zckcr na de val van de Berlijnse ,\!uur

( [)\' 'l 'I I

lijkt er minder dan ooit behocfte aan ideologie tc hcstaan.

Tcgclijk is cr evenwel sprake van cen groeicnd bescf dat we er met techno- cratic aileen ook nict komen. Politicke heslissingen die betrckking hchhen op de inrichting van de -;amenleving en de richting waarin die <,amcnlcving zich ontwikkelt, kunnen niet worden gcno- men op basi'> van puur zakclijke, tcch- nische en organisatorischc gegevcns.

lmpliciet of expliciet liggen daaraan normaticve opvattingen ten grondslag, die ergens vandaan komen.

Hct onthreken van een <,ystematische reflcctie daarop en verantwoording daarvan kan cen politieke beweging of zeit, een samenlcving als gehccl zijn richtinggcvoel en <,tabiliteit ontnemen.

l'oliticke partijcn worden dan modege- voelig; al le gcvoelig voor clkc nicuwc trend.

In het slechtstc geval ontwikkclen zc zich tot supcrmarktcn. Het op maat he- dicncn van een grillig electoraat om het marktaandccl op pcil te houden wordt dan al gauw tot hoogstc duel vcrheven, met als gcvolg dat het bclcid nu ccns de enc kant en dan weer de andere kant uit zwahhcrt

Dat is slecht voor de geloofwaardig- heid van de politick, brcngt de burger-,

111

verwarring en is hovendien ondoel- malig en kosthaar voor de <,amcnleving.

Het i-, ccn risico dat in onze tclcvi-,ic- maatschappij nict cen bcpaalde partii, maar aile politiekc partijcn hedreigt 1'-:ieltemin kan er vcrschil hcstaan in de behocftc om zich cr tegen tc verwcrcn.

De lilosool Van Peurscn hccft daartoc een aantal maandcn gcledcn het C:DA opgcrocpcn.

Als ZJangrijping:-,punt daarvoor vcrwecs hiJ naar cen duidclij- kc post-seudari-,atic tendcns, waarh11 de hcrontdekking van hct belang van criteria ccntraal staal. Dat ziJ11 de vcclal

c

z

Cl

c z

-l m

z

z

v

z

vcrhorgen richtingwijzcrs voor het da- gclijb handclcn en dcnken.

Hct daaraan vooralgaandc rroces van sccularisatic vcrklaardc hij uit hct gc- vocl dat de oudc criteria nict meer vol- dcden. Ze rasten nict meer bij de gewiJzigde maatscharrclijke verhou- dingen en de moderne stand van we- tcnschar en tech nick. I )aardoor kwamcn ze ais hct ware in de Iucht te hangen.

In kite is cr dus ook hier sprake van een slingerheweging. AI., reactic or on- vredc met de oudc ver<,\cten interprcta- tiekadcrs onhtond een rroccs van secularisatie, en a\<, reactie or de tekort- kon1ingen van cen volstrckt geseculdri- '>eerde <,amen levi ng or1tstaat de hehodtc aan nieuwc richtinggcvende i nterrretatiekader'>.

Hebben richtinggevende interpretatiekaders nut?

Dit roert de vraag or wat we eigenlijk van zo'n richtinggevend intcrpretatic- kader mogen verwachten. De preten- tie<, ervan kunnen heel hoog

Hebben we niet meer aan een nuchtere, zakelijke

zijn, maar ook tamelijk be- scheiden. In her cerste geval is er sprake van ecn gelool of ideologic die niet aileen de richting maar ook de mars- route naar de heilstaat wijst.

In her laatste geval gaat het om enkele algemcne grond- noties, die tclkem ornieuw van concrete inhoud moeten worden voorzien in hct Iicht van de actuele situatic.

benadering dan aan hoge idealen, waar je in de praktijk of aile kanten mee uit kunt of soms zelfs ook totaal verkeerd mee kunt uitkomen?

Het verhaai van de llijhel laat

0[1

dit runt een cluidelijke ontwikkcling zien

llij tv1ozes is srrake van een allesonwat- tencl interrretatiekadcr De wctten die or de berg Horeb worden algckondigd

wijzen de wcg naar her goedc Ieven.

Voor het volk ais geheel hetckent clat uitzicht op hct lklooldc Land een lcgi- timatic van de uitroeirng van aile vol- ken die daar wonen. Voor elke volksgcnoot alzonderlqk betekent het ccn groot nagc.;;lacht dat vcilig zal

rwn onder de ergen wijn<,tok en vijge- hoom, in een land dat vloeit van melk en honing. Or het niet nalcven van de gchoden ~tJJt qrengc -araf: hunger, re'>t, ondcrdrukking door de hcidcnse volken ronclom en uiteindeliJk ze\f., wegvocring in bollingschZlp.

r\ 1aar zo ecnduidig is het Ieven nict.

]oh maaktc het mee en Preclikcr he-

<,chrijlt hoe dikwijls het voorkomt dat de rechtvaardige met rampsroed te kampen heelt en dat het de godclelnze tot het cine! van ziJn Ieven goed gaat.

Na de llahylonische halling<,chap blijkt dat hct nauwgezct nalcvcn van de Thora ook aan het volk als geheel gecn aldoendc gararllic biedt tegcn econo- mrsclre tcgcnslag en vijandelijkc ondcr- drukking Kortom, de hoge. maar aarcl., gerichte, nude interrretatiekadcrs vol- clocn niet mecr. Er ontstaat bchocfte aan vcrnicu\ving.

CeleidcliJk ver<,chuilt dan het heilsper- srectiel van het hiernumaa\., naar het hicrnamaals. In her Nieuwe Te<,tamcnt heloolt _lcZLis zijn volgelingcn wei vre- dc des harten en dat is nict nib maar voor wat bctrelt hct aard<,e Ieven ook veel krui.,dragen l'a<, ~an hct eindr:

van de ge<,chicdeni'> zullcn de <,chapcn van de bokken worden gcschr:iclen.

Dan zuiien de gelovigen ceuwig geluk- kig ZtJn bi1 hun Hecr en de ongclovi- gen hun eeu\vigc ':-.!rat ondcrgJdll.

Tegeiijk hliJtt echtcr de notic voluit ovcreind dat de <,chcclgroci en het on- recht in de werelcl hun diep<,te oorzaak vinden in hct niet luistcren naar of het

UlV'J'Jl

vcrkcerd omgaan met Cod, gebodcn.

C:hri<;tencn die zich wei voluit houdcn aan die gchoden zullcn wcrken al' zuurde'>elll in een brood, ol met cen an- dcr hecld. a], zoutend zout dat het be- dert tn de wcrcld tegengaat.

De normen hehben niet afgedaan, maar het nalcvcn ervan hiedt gccn uitzicht ll1CLT op ccn :-,an1cnlcving, waarvan de harmonic. de welv<1<1rt en de vredc zip1 verzckerd. lczu<; belooft wei hevri)ding van de zonden en dc <,chuld, maar niet van de Romeinen, al haddcn zijn di,ci- pclcn dt~t laat':.tc jui;.,t zo graag gc\vt!d.

Voor dit Ieven bctekent cbt du<; cen dra<;ti<;che verlaging van het verwach- ltng'>patroon, zonder dat dit een alibi oplcvert om zich maar uit die wereld tcrug te trekketl. Wat men<;en kunnen, al, ze hun vcrantwoordeliJkheid op ecn goede manicr heleven, i'> alle,hehalvc onbelangrijk

Zuurdc<;cm of zoutend zout zip1 <;peclt zich niet at aan de marge, maar i11 het hart van de -,amenlcving. Hct hclpt om heel te maken wat gebroken i'> en om op te nchten wat gcknakt i'>. ,\\aar dat gchcurt wei in ccn \Vcreld \Vaarin gc- hrokenheid aile verhoudingen blijft be- la<;tcn Aardbevingcn. oorlogen en pc<;tilcnticn kriJgen we met otl'> geloof nict de wereld uit.

Ook hier riJ<;t de vraag of het interpre- tatiekader voldoet. Komen we op deze manier niet gemakkeli1k uit hiJ ce11 WZlt al te laag amhitie-niveau voor wat he- trcft het Ieven hicr op aardc'

Vanat de Renais<;ance hecft die vraag vclcn hcziggehouden. Dat hedt hij hu- mant<;ten gelcid tot de optimi<;ti<;chc vi- '>ie dat de ge<;chicdcni<; zeit ecn opgaand pmce<; i<; Wie goed oplct bc- mcrkt dat de mem en de schepping he- zig zijn gclt:idclijk Jan toe tc grocien naar de vervolmaking. Dat komt omdat

( [)\! 'J 'J I

we <;teed' mcer van on<;zelf en van de ...,chcpping gaan begrijpcn.

Hier vandaan naar de filmohe van de Verlichting i<; het maar een slap. Het gaat nict meer om de Schepper, maar om de <,chepptng. lnzicht in de wetten van de natuur zal on.;; de cnigc en tcge- lijk de zekere weg wijzen naar de ver- dcre vervolmaking.

Na de Verltchting hebbcn we het we- ten<;chappelijk sociali,me van J\larx ge- had en in de twintig,tc eeuw de ideologic van het nationaal-<;ociali<;me.

Stuk voor <;tuk waren het bewegingen dte in <;taat waren zeer vclcn in glocd te zettcn. Ze verschaften ecn lcgitimatie on1 rcvolutionairc vcranderingcn door te vocrctl, zonodig ten koste van hon- derdduizendcn of miljocnen men<;enle- vcn.;;.

Stuk voor stuk ook vielen ze door de 111and en dar ongcnadigcr naarn1atc zc mccr ruimtc hadden gekregcn of geno- mcn om zichzell te hewijzen.

Len logi<.;chc rcactie op die ervaring vormt de tegenpool van de Verlichting, namclijk het conservatisme.

l.ccrt de geschiedeni<; zelf ons niet dat aile grote ideologieen uiteindclijk he- rusten op grove simplismen, die on- recht doen aan de vcrwardheid van de memelijke natuur en de ingewikkcld- hcid van hct mensclijk bestaan~ 1-'n ge- tuigt het daarom niet van wij<;heid om aile' wat in de loop der tijden aan wet- ten, gcwoonten, instcllingcn en zcdcn

i-.; gcgrocid n1ct rc~:.pcct tegcn1oet te trc-

den~ Nict om dat aile;, tc Iaten vcrste- ncn, n1aar wel vanuit de overtuiging, dat zoals Burke hct schreel woecle en razernij in cen halt uur mccr omvcr kunnen wcrpen dan omzichtigheid en vooruitziend overkg in een ecuw kun- nen opbouwcn.

C:on<;ervatisme in dczc zin i<; du;, niet hctzclfde als hehoudzucht. Vcrandc-

c

c z

- j m

z

z

w 1-

z

:J

z

<(

u

1-

ringcn zijn nodig, n1aar cr n1oct gron- dig over nagcdacht worden en zc moe- ten met behoedz<:une voorzichtighcid doorgevocrd worden. Dat Ievert niet zozeer een interprctatiekadcr op a is wei een geestcshouding die aampoort tot hezonncnhcid, juist met hct oog op de onoverzienhare schade die aangcricht kan worden door lichtzinnigheid en overhaa'>ting. Het is een notie die dicht aan<,]uit bij hct theologische bcgrip tra- ditie. Zekcr wanneer dat zo wordt ver- staan, dat hct er nict aileen om gaat over tc lcvcrcn wat voorgaondc genera- tics a], hetrouwhaar hcbhen hevondcn, maar de geldigheid daarvan ook steeds

\Veer tc toct.:;cn aan gc\vijzigdc onlston- digheden Daar is niks mi'> mee.

f)at zou jc ovcrigcn.;; nict zeggcn a!.:; jc afgt~at op de ncgaticvc rcactic-., die hct hegrip con<,ervatisme vaak oproept Voor veel ex-Anti-Revolutionaircn is het zells een onaangenamc schok a]<, zij crop worden gcwezen hoezccr Bur·ke door Croen van Prinstercr- in ZIJil 'Ongelool en Revolutie' wordt gcpr-c- zcn als de scherpzinnig'>te denker van ziJn tijd 'LCl·st en hcrlecst zijnc ge-

<,chrihcn' zo roept Crocn om toe

Tot groot'> en mceslcpcnd Ieven spoort dczc gecstcshouding ons indcrdaad niet aan_ Dat i'> voor· vckn, met name ook chri'>tencn loch weer tc weinig llehoort JUi<,t ecn christen in de politick niet zoicts a]<, cen droom te hehhen~

JCen inspiratic aan de llidwl ontsproten, die ccn hijzondcrc zingcving tocvocgt aan de hesluitvorming van aile dag~

Hct Exodusvcrhaal vcrvult nogal eens die lunctic lk vind dar ecn riskant en te zwak gelundeerd avontuur. In de ge- daantc van hevrijding-;thcologic vcr- wordt het ook al te gemakkelijk tot een ideologic die niet mindcr simplisti'>ch is dan andere, met aile gevolgcn van dien

Dat lcidt miJ tot de volgende conclu- sies·

1 Richtinggevende interpretatiekadcrs blijvcn nodig om de verwarrendc vccl- heid van feiten, invloeden en samcn- hangen te kunnen beoordelcn 2. De functie van deze kadcrs is de sa- mcnlcving van stabiliteit en richtings- gcvoel te voorzicn.

3 Het mceste uttzicht biedt een gces- teshouding, drc enerzijds datgenc wat voorgaande gcncratic.:; a!.., betrouwhaar hchhen hevondcn met respect tegc- moct trcedt, maar andcr·zijds wordt gc- kenmcrkt door de hcr-cidhetd de bruikhaarheid crvan voortdurcnd te toetsen aan zich wijzigcndc omstan- dighcdcn

-t. De christclrjke in'>piratic moet daari11 tot uttdrukking komcn dat christenen zich hewust van hun vcrantwoordeliik- heid - a]<, een zoutend zout werkzaam zijn in cer1 wcr-eld die wei in ontwikke- ling, maar nict or wcg naar de vol- maaktheid rs

Welke bronnen?

]., de llijhel de cnige hror1 voor inter- prctatickader<,~ In het voorgaandc i'> al wei gehlcken dat dat antwoord ook voor ecn chri'>ten niet zonder mecr voor de hand ligt.

Fr doen zich tcnmtn'>le twec u>mplica- ties voor. De cer<,tc is dat ook in de ge- schicdeni'> van de llijbel de richting- gcvcndc duiding van waardcn en nor- men '>teeds moe<,t plaatwindcn in een context die naar plaats, tijd en om<,tan- digheden wi'>'>clde Ook daar vond - om tcrug tc gaan rlJJI' het hceld aan het begin van dit artrkel- de actuclc pmi- tiehepalrng dus steeds plaat'> aan de he- nedenloop van de r·ivicr

Dat lcidde tot concrete alwegingcn er1 kcuzcn, waarvan wij cr vclc thano.., nict mecr voor onze rekening zouden willcn

C IJV ''

z

UJ

f-

z

:J

fJ)

u z

<(

u

f-

rin ge n zijn nod ig, maar e r moet gron - dig over na gedacht worden e n ze moe - ten met behoedzam e voorzichti gheid doorgevoerd worde n. Dat levert niet zozeer een interpreta tiekader op als wel ee n geestes houdin g die aanspoort tot bezonn enheid , jui st met het oog o p de o noverz ienbare schade di e aangericht kan wo rden door lich t zinn igheid en ove rhaasti ng. H et is ee n notie die dicht aa ns lui t bij het theo logische begrip t ra- ditie. Zeker wanneer dat zo wo rd t ver- staan , dat het er ni e t a llee n om gaat over te leve ren wat voorgaande genera- ti es als betrouwbaar hebbe n bevonde n, maar de ge ldig heid daarvan ook s te eds weer te toetsen aa n gew ij zigde omstan- dighede n. Daar is niks mis mee.

Dat zou je overigens niet zeggen als je afgaat op de negatieve reac ties die het begrip conservatism e vaak oproept.

Voor vee l ex-Anti-Revoluti o nairen is he t zelfs een onaa ngename sc hok als z ij erop wo rden geweze n hoezeer Burke door G roe n va n Prinstere r in z ijn 'Ongeloof en Revo lutie' wo rdt gepre- ze n als de sc he rpzinni gste denker va n z ijn tijd . 'Leest en he rleest z ijne ge - sc hriften' zo roe pt Groen o ns toe .

To t groo ts en meeslepe nd leve n spoort deze geesteshouding ons inderdaa d niet aan . Dat is voor ve le n, met name oo k c hristenen toch weer te we inig.

Behoort juist ee n chri ste n in de politiek ni et zoiets als een droo m te hebbe n?

Een in s piratie aa n de Bijbe l ontsproten , die ee n bij zo ndere zingeving toevoegt aan de besluitvorming va n alle dag ? H et Exodusverhaal ve rvult noga l ee ns die functi e. Ik vind dat een riskant e n te zwa k gefund eerd avontuur. In de ge- daante van bevrijdingstheo logie ver- wordt het ook al te gemakkelijk tot ee n id eologie die ni et mind er s implistisc h is dan andere, met a lle gevo lge n van dien.

Dat leidt mij to t de volgend e co nc lu- s ies:

I . Richtin ggevend e inte rpretatiekaders blijven nodig om de verwa rrende vee l- heid van fe iten, invloede n e n same n- han ge n te kunnen beoordelen . 2. D e fun ct ie va n deze kaders is de sa- me nleving va n stabi lite it en richtin gs- gevoel te voorzi e n.

3. H et me este uitz ich t bi edt een gees- tesho uding, die e ne rzijds datge ne wat voorgaande ge nerat ies als betrouw baar hebben bevonde n me t resp ect tege - moet treedt, maar ande rz ijds wo rdt ge- kenme rkt door de be reidhe id de bruikbaarheid e rvan voortdure nd te toetse n aan zich w ijzige nde omstan- di gheden

4. De christelijke in spi ratie moe t daarin tot uitdrukking komen dat c hriste nen - zich bew ust van hun veran twoordelijk- heid - als een zoutend zout werkzaam z ijn in een wereld di e wel in ontwikke- lin g, maar ni et op weg naar de vo l- maaktheid is.

Welke bronnen?

Is de Bijbe l de enige bron voor inte r- pretatiekaders? In het voo rgaa nde is al we l geblek en dat dat antwoord ook voor een c hri ste n niet zo nder mee r voor de hand ligt.

Er doe n z ich tenminste twee complica- ties voor. De eerste is dat ook in de ge- sch iedenis va n de Bijbel de ric htin g- geve nde duiding va n waarden e n nor- men steeds moest plaatsvi nde n in een co ntext die naar plaats, tijd en omstan- dighe de n w isselde. Ook daar vond - om terug te gaa n naa r het bee ld aa n het begin van dit artike l - de ac tue le pos i- tiebepa ling dus steeds plaa ts aa n de be- ned enl oop va n de ri vier.

Dat le idde tot conc rete afweginge n en keuzen , waa rvan w ij er vele thans ni et meer voo r o nze re ke ning zo uden will en

CDV 9/94

neme n. Dat betre ft ni et al leen de ge- oorloofd heid van bepaalde tran sa cties , bijvoorbee ld honderd voor huiden van Fi li stijnen als prijs die Da vid moest be- ta le n om met Michal , de dochter van Saul te mogen trouwen. Het is eve n- zeer aa n de orde bij het nader co ncreti - se re n va n ce ntra le normen , bijvoor- bee ld dat vrouwen in de gemeente ni e t mogen spreken.

Om tot de kern door te dringe n moe- te n we du s de ce ntrale normen als het wa re zuivere n van de verontre inig- in gen, die sa me nhange n

we reld - de mensen nog tot de beno- digde bezinning? Wie helpt ze daarbij?

Of moge n we ervan uit gaan dat h et vanzelf goed ko mt a ls iede r doet wat goed is in e igen ogen? Is het ris ico ni et e rg groot dat heel vee l mensen, als ze al op zoek gaan , feite lijk maar wat g ras- duinen in all es wat er rijp en groen op de markt wordt gebrac ht?

In de ke rn komt dit neer op de no g ner- ge ns bea ntwoorde vraag of er zonder ee n stukje bevo ogding uite indelijk vo l- doe nde fund amente le consensus is te

organiseren om een sa - met de actuel e conte xt ,

waarin zij destijds tot gel- ding moes ten kome n.

Veranderingen zijn menleving, die die naa m waard is, bij elkaar te hou-

nodig, maar er moet ^den. ~

Een tweede comp licatie, die hierm ee samenhangt, is dat de tijd voorbij is waa rin no rmen konde n word en gefundeerd op Goddelijk of kerkelijk ge- zag. Als er ee n ingew ik- ke ld proces van zu ive ring en concretisering met het oog o p ni e uwe tijden no- dig is, dan telt ind erdaad

grondig over nagedacht worden

D aa rm ee rijst tegel ijker- t ijd een nieuwe vraag, na- melijk: hoe exclus ief christelijk kan he t zoeken naar een nieuw richting- gevend interpretatiekader nog z ijn? Vooral als we daa raan de voorwaa rden ste llen dat dit kader zich te nmins te zelf kenme rkt

en ze moeten met behoedzame voorzichtigheid

doorgevoerd worden .

niet meer h et argument van het gezag, maar all een nog het gezag van het ar- gu ment. Een norm krijgt dan pa s funde - ri ng als dat met vo ldoende argumenten kan worde n onderbouwd.

In maatschap pelijke zin beteke nt dat overi gens ten opzi chte van vro eger· wel functieverl ies va n godsdienst als het gaat om de ethiek . Niet langer ka n d an imm ers godsdienst worde n gebru ikt als in strument 'to nwke people do w/,at they have

lo do a11yhow'. Dat vraa gt om mo ndige mensen die de moeite nemen o m zelf na te denken over de beginsele n waa r- doo r zij zich will e n laten leiden.

Is dat niet teveel gev raagd ? Wie moti - veert - in ee n grotend eels ontkerstende

CDV 9/94

door een zekere duur- zaamheid en h oudbaa rheid en ook ce- ment moet verschaffen aan ee n sa me nl ev ing, waarin zee r velen het christendo m voo rbij z ijn.

Komen we dan niet terecht bij enkele kernbegrippen die we weliswaa r aan de Bijbel kunnen ontl enen, maar die tege- lijk een zo universe le betekeni s hebben , dat je de Bijbe l er eigenlijk niet voo r nodig hebt? Feitelijk komen we d an uit bij de o ude theo logische di scussie ove r de twee rijke nl eer. De vraag dus of we de waa rden en norme n voor dez e tijd niet te nminste voor een goed deel kun- ne n e n moete n opsporen door he t be- st udere n van de geschiedenis, de natuur e n de concrete o msta ndi ghede n waa rin

c

-1 () )>

z

()

fJ)

c z

-1 m

z

z

UJ

1- ',1

'i

z

'

:J

i!'

v;

0

z

<t

v

1-

:J

zij llloctcn \Vordcn gcopcrationo\i-,ccrd.

Fen hevc-,ttgcnd ant\voord op die vraag biedt uitzicht op een gocde middcnwcg lL"'>en aan de ene kant de opvatting dat de Bijhei om over dczc zaken niet'>

hcdt te zcggen en anderzijd-. de opvat- ting dar de llijhei her aileen voor het zeggen hcdt.

A], de hi,tori-.ehe en culturelc atqand tu"cn om en de mecr concrete hqhei- '>C tek,ten te groot i'> geworden om de hetekcni'> crvan voor de hedcndaag-.c

~t1n1cnlcving op ccn nict n1i<; te vcr~tanc n1anicr aan tc gcvcn, i<; cr trouwcns ook nauwclijb een aitcrnatiel lk vind hct voor een chri<,ten gecn -.chande dat tc crkenncn, al i'> dat nict miJn iaat-.te woot-d.

Het hetekent wei dat cr nteh op tegen i'> om op de -.pcurtocht naar normcn die gczag vcrdicnen ook ccn open oog tc hchhcn voor de opvattingen van an- dcr-.clenkcndcn e11 andct-c culturen Aile-. wat zich a], waardevol hcdt he- wczen. kan worden mcegcnomcn mit' cr voldoende aandacht hiiJit hcqaan voor con-.i'>tcntie Als in andere cultu-

!Ttl hijvonrheL'ld het rCSJ>CCt voor het gc-,chtlpcnc a\..,zodantg grotcr

dan in onzc cultuur kan het ecn verriJking zijn dat ntec tc nemcn

In die ztn i'> cr du-. geen redctl voor chri-.tencn om cxclu-.ivitcit ol ecn mo- nopoiiepn-.ittc op tc ciscn op het tcr- I"CIIl van \Vaordcn en norn1en. Hct i"' jammer dater tijdcns de rccente vct-kic- zing-,campagnc op dit punt weer nli<.,- vcr-,tandcn zij11 onhtaan.

Waarom i-. dat dan loch nog nict hct laatste woordc Omdat de chri<,tclqkc traditie, hij hct zocken naar cigentijdsc waardcn en norn1en wei degelijk hc- langnJke richtingwiJzcr-. ver,chalt. lk denk daarhij in de ccr<,te plaah aan de

nadruk die in hct hclc Oude en Nicuwc Te<,tament worcit gclcgd op hct a-.pcct van de eigen, pcrsoonlijke vcrantwoor- delitkhetd hit het makcn Viln keuzcn uit gocd en kwaad

Dar hcgint in het pMi!dtJS Het '>laat centrilili in de at-.chetd-.rcclc-. van ,\lozes en lozua. We horen het van Flia als htj vanal de berg Karmei het volk tocmcpt: 'Ktes dan hcdcn wic gil clic- nen zuit' lczus maant zitn di,cipelen dat hun gerechtighcid ovnvlocdiger moet zijn dan die van de f'arizccctl en ciat ziJ Lbar per-.oonliJk op zullctl wor- den algerekcnd e11 ook in de hrieven van de apostci l'aulus vinden we dat clement steeds terug

Dat maakt gcvociig voor de notic clat cen '>alllcnlcving die onvoldoende rutnlte hiedt vnor en appcilecrt aan de eigen vcrantwoordclijkhcid van de bur- ger<.., en hun orgdlli'-.dtic'-. ccn heel hc- iangrijk aspect over het hook! zict.

Verhinding van dit a-,pcct met clat van de gchmkcnhcid '>poort cchtcr tcgcliJk aan om h11 de imichting van de -.an1cn- lcv1ng nict uit tc gaan van ccn al tc op- timistisch mcmhccld. t\lcn,cn kunncn hc,t Wilt, maar zit kunncn ook onl'>po- rcn. I)aarom 1-.. hct van hclong 111 nlaat- schappcliJkc <,lructuretl en vcrantwoor- delitkhctdwerdcitngcn waar mogclitk c/Jccb en ho/,IIIU'' in tc houwcn die daar heschcm1ing tcgcn hicdcn

Dan nog blitlt hct risico aanweztg dat war zwak en kwetshaar i'> onvoldocndc aan z'n trckken komt ])at vcrctst dus hiJzondcrc aandacht en ondcrstcunmg Ook dat

cen continu hcrkcnharc ltJn die dwars door hct Oudc en 1\ieuwc Testament heen loopt.

I let geliJktiJdig hcnadrukkcn van de ci·

gen vcrantwoordcliJkheid en van de tc- kortkomingcn van de mens ondn- schcidt chri-,tcn-dcmocraten Viln de 11a-

( [)\' 'J'q

zaten van de Verlichting, die van een veel P'"iticver men<,beeld u1tgaan I )e laat<,ten kocstcren vee I hog ere ver-

\Vachtlngcn van ccn san1cnlcving: hetzij verwachten zij allcs van de burger'> in- dividuecllliberalcnl danwel van de hur- gcr<.;, gcorgani<..,ccrd in de ">taat (socia- li-,tell i

Wat Ievert het op?

llinnen het C:DA hedt de hiervoor ver- melde '>peurtocht Ulteindelijk geleid tot de keuze in het l'rog1·am van llit- gang'>punten voor de bckende vier kernhegrippen gcrechtigheid, ge<,prei- de verantwoordelijkhe1d, renlmce-,tcr- 'chap en <,olidaritelt Het zip1 op zichzclt geen gczichtspuntcn waar an- dcren niel op zouden kunncn komcn.

~r i-, du-, gccn grond on1 cxc\u..,ivitclt op te ei'>en.

\X'c:l echtcr mag worden vcrwacht, dat de hij[xl-,e nchtingwi)ZCI'>, die ik zo- jui-,l hchandelde, tot een herkenhare ei- gcn chn<,len-democrali<,che inklcuring van dezc hcgrippcn zullcn lciden. De vraag kan zelts wmden ge<;teld ol deze richtingwqzcr-, de spccitiek christen- denwcrati<,chc impiratie niet heter ty- pcren dan de v1cr kernhegrippen zcll

Ccrechtighr:id hetekenl dat allcs en ie- derecn zqn )uistc plaat<, en gewicht moet kri)gen. De samenlcving behoort zo te worden ingericht, dat lllCilsen ruimte en kam<:n krijgen om in even- wichtigr: verhouding<:n tot andcrcn tot hun recht le komen. Daarbij pa'>t zowel ruiml<: voor eigen vcrantwoordelijkheid al<, rckening houden mel de mogclijk- held, dat mensen die ruimle ook kun- nen henutten om andcren tc schaden.

Vcrantw<>ordel i

kheclc11 d1encn voorkcur zo over hurgcr~, hun organi- satles en de ovcrheid l<: worden vcr- decld dat he,lis-,ingell da.:u· worden

( \ ) \ ' (j(J.t

genomen waar de lusten en la<,ten aan dr:n lijve worden gevocld Aileen als dat niet kan ol als dit een lc groot risico oplcvert voor hasisnivcaus van beschel·- ming en ontploo1ing in het gedrang ko- mcn i-, er aanleiding van die regel at te wijkcn ,\Jaar dan moetcn we wei op onze hoede zijn voor de risico's van on- evenwichtige alwcgingen, zowcl hij de heschermers als de bcschermden.

Rentmecsterschap is een begrip dat ons crvan doordringt dat hij de afwegingcn die we maken hijzonderc aandacht no- dig is voor de gcvolgen crvan op lange-

termijn. WiJ bchoren ervoor te zmgen dat de aarde en de samenleving die wij achterlaten ook voor onze kin- dcren en kleinkinderen nog kdhaar is.

c

Solidariteit vraagt om matc- ricle en 1mmatericle waarhor- gcn tcgcn hct wcgdrukkcn

De kernbegrippen zijn op zichzelf

z

(]

c z

-l m

z

van hct kwetshare en de

geen gezichtspunten

zwakkeren in de samcnk- v111g. Nict omdat hct kwets- bare en de zwakkcren zoicb als ccn intrinsiekc morek mecrwaardc zouden hebben, maar on1dat zij extra aan- dacht nodig hehben om aan hun trekken tc kunnen ko-

waar anderen niet op zouden kunnen

komen. Er is dus geen grond om exclusiviteit op te

n1en

Solidariteil vraagt niet om het in de wattcn kggen Ook

de zwakkeren moe ten in cen rechte verhouding ten opzichte van de andere leden van de gemcenschap worden gc- plaatsl. I )us evenwicht tussen rechten en plichten, geen ruimte voor fraude en klaplopcrij. Maar evenmin ruimte voor ccnzijdigc atwcnteling van cconnnli- sche tegenspor:d op de inkomen<, van ui tkcringsgen:chtigdcn.

Len -,erieuzc toets ol de cigen christcn- dcmocrati-,chc inklcuring van deze vier kc:rnhegrippcn op een evenwichtigc

eisen.

z

LU

z

<(

wijze herkcnbaar wa'> in de opecnvol- gende programma's van het CDA, vind ik zccr de moeite waard. Is het steed, gelukt de cigcn accenten tc lcggcn~

Luktc het de goede koers en balan., te vinden" Of waren we in de praktijk on- clanks aile goedc hcdoelingen loch tc klcurloos, te conscrvatid of jui'>t te mo- degevoelig7

ciaal-democratcn. lk herinner me ook geen heftig verzct tegen de linhe norm van Duiscnberg om het aandecl van de collecticvc sector in het nationaal inko- mcn elk jaar met I')(, tc Iaten groeien Weliswaar zat daar de bedocling achter om het tempo van de expamie te tem- peren, maar dat acccntueert aileen maar·

hoc hard het tocn ging.

,',Jijn overtuiging is dat het CDA de afgelopcn decen- nia wei ccn stabilisercnde

De vraag of twee Hooguit bn worden vol- gehouden dat de confes- sionelen in die d<~gen voortdurend onder de ver- dcnking '>tonden tegcn heug en mcug tc worden

carrieres zich wei

rol in onzc ..,an1enleving hecft vcrvuld, maar niet al- tijd even duidelijk eigen klcur heeft bekend. lr was eerdcr sprake van een te grote modegcvoeligheid dan van ccn overn1aat aan comervatisme. In ecn zeer

verdragen met voldoende aandacht

van de partners voor elkaar en

meegcslccpt door het progressieve denken.

Tegelijk kan ik uit de eigcn ervaring van n1ijn hcginja- ren als voorzitter van de

voldoende energie

trendgcvoclige omgeving voor de opvoeding C:DA-Tweede is dat overigcn.;; nict erg

verrassencl. van kinderen, hoeft Kan1crlractic gctuigen dat het voor een groot dccl van de partij niet gcmak- kelijk was afstand tc ne- mcn van dat denken. l'<~s tocn de overheidslinan- cicn vollcdig uit de hand liepen en de werkloosherd lk wil dcze '>telling om

toch m<~ar weer praktisch te cincligcn - tenslotte illu- '>trcren aan de hand van twee voorbcclden.

niet per se voort te komen uit een

reactionaire

Het eerste betrelt hct den- ken over de maakbaarheid

mentaliteit.

van dl' 'i311lenleving en de on1vang van de collcctieve sector

Tocn in de jaren ze'>tig en zcvcntig het ma<~khaarheidsdcnken en in samenhang daarmee uithreiding van de collectieve sector in hoog aanzien stondcn, kon niet gczcgd worden dat de partijcn die later hct CDA zouden gaan vormen daaraan krachtig weer'>tand hodcn.

Visies op de ovcrheid al-, schild voor de zwakkcn, gc'r'nspireerd door de llcrgrede en de oproep tot lvangelische radicali- tcit declen her toen beter dan thans.

De conkssionele partijcn dcdcn in hun ijver voor de uithouw van de vcrzor- gingsstaat tlauwelijks onder voor de '>O-

hct miljoen dreigdc te na- dcren, drong het tot vclcn door dat Je niet per se een recht"-" rcactronair he- hoefde tc zijn om bcl<~ng te hechtcn aan cconomische concurrcntickracht en ecn gczond financiccl hcheer

Daarna duurde het nog geruimc ti)d voordat besprcckhaar wa'> dat niet ai- leen de maatschappelijk '>terken, maar ook de m<~atschappelijk zw<~kkcn ge- voclig \VJren voor de ruinHc die de "Y"-

tenlcn van de vcrzorging'-.-..tJJt hodcn voor oneigenlijk gchruik, mi'>hruik en fr<~ude.

Ook hicr dreigt echter het gevaar van tc ver docw;chietcn als het nreuwe den- ken eenmaal ingJng hccft gevondcn

( llV '' •q

Dat geheurt wanneer de discu-.sie over te hog<: loonko<;ten wordt gereduceerd tot ccn di~cussic over ccn tc grotc wig, die vervolgem hehendig wordt losge- koppeld van ecn bezinning op de mate van solidariteit waartoe onze kernbc- grippen oproepen. Hct gebeurt ook al-;

verkkining van de collcctieve sector en dcregulcring hijna alsop zichzelf staan- de normcn worden gepre-.entecrd. Dat hiedt teveel ruimte voor een mentali- tett, die de sterke11 legitimeert om re- vanche te nen1en op zwakk<:n, die ten omechte en al te lang in de watten ziJn gckgd

Het is te -,impel al-. rechtvaardiging daarvoor tc vcrwijzcn naar idccCn en theortei'tl die vanuit de i\ngelsaksisc.he Ianden de oceaan of het Kanaal over- waatcn. Wat daat· wot·dt hedacht, blijkt lang niet alt11d van dumzaam allooi.

Hct twcede voorbccld van een t<: grotc nwdegevoeligheid hetrdt het denkcn over gczin en individualiscring.

Het is nog maar cnkelc ckcennia gcle- den dat het gezin als hock-,teen van de samenlcving onomstrcden was. Daar wcrd de nicu\vc gcncTatic opgcvoedi daar wcrdcn prin1air waardcn en nor~

n1cn ovcrgcdragcn en ingcprcnt.

Dat moeder de vrouw weinig mogelijk- heden had zich buitcn de dem te ont- plooicn werd door weintgen als cen prohlcem gezien. Hocveel mannen hadden trouwen<, het gevocl zich te ontplooien met hct vcrdienen van de kosC Was het niet vooral een reden om clankhaar te zi111 dat de tijd van vrou- wen- en kinderarheid voorhij was) Door tal van oorzaken Z1Jn deze opvat- tingen intu"en dra<,tisch veranderd.

l:n hocwel dat rtstco hij een onder- werp als dit grout is - wil ik graag hct mtwerstand vcrmiJden, dat ik daarin gccn grotc wtn"it zou zicn

t llV "<J-l

Waar ik de aandacht op wil ve-;tigcn, is dat ook hier het denken gemakkelijk doorslaat naar hct andere uiter<,tc.

Ieder mens hehoort vandaag de dag economisch zelfstandig te willen zijn.

Over het gezin wordt vooral gesproken in tcrn1cn van zorgtakcn waar wclis- waar ruimte voor gemaakt moet wor- den, maar dat mag vooral geen hoofdtaak worden.

Dat ideaalbeelcl wordt dan nogal eens onderbouwcl door de zakclijke consta- tering dat de risico's verbonclen aan het afhankelijk ziJll van relatie-; die minder duurzaam ZIJn dan vroegcr, te groot zijn en dat met name vrouwen daarvan het slachtoller plegen te worden.

Ook hicr laat zic.h de vraag stellcn of zodocnde niet aileen de JUtste richting maar ook de goede halans wordt ge- vonden

Vragen staat hter echtcr nauwelijks vrij.

loch hehocl t de vraag of twee carrieres zich wei vcrdragen met volcloende aan- dacht van de partners voor elkaM en voldoende encrgie voor de opvoeding van kinderen, niet per <,e voort te ko- men uit een reactionairc mentaliteit.

De vraag kan ook bcdocld zijn om ccn discussie te entamercn over andere mo- del len om zowel heide partners als de cssenticlc functies van het gezin beter tot hun recht te Iaten komen.

lk heb wclcem de indruk dat de angst om te worden heschuldigd van comer- vatismc, chri-,ten-dcmocraten alrcmt om over zo'n onderwerp frank en vrij de discu"ie aan tc gaan. Toch staat cr ook in dit geval genoeg op het spel om angst te beschouwen als een slcchte raadgever.

Samenvatting

Samcnvattcnd kom ik tot de volgendc conclusie'>:

I Met een zakclijke benadcring over

c

c z

-l m

z

z

I..U

f-

z

:J

Ul

l )

z

<(

l ) f-

de betekeni s van he t chri ste lij k ge loof a ls inspiratie bro n e n bindmidde l va n ee n pol iti eke beweging all een komen we we l een e ind, maar ni e t ve r genoeg;

bez inning op ric htinggeve nd e interp re- tatiekaders is nod ig om ee n politieke bewegin g voldoe nde ri ch ti ngsgevoe l en stabilite it te verschaffen ; zo nd er dat wordt de poli tiek te tre ndgevoe lig.

2. Daarbij past ee n gees teshoudin g, die enerzijds datgene wat voorgaa nde ge- neraties als betrouwbaar hebben e rva- ren met respec t tege moet treedt, maa r anderzijds wordt geken me rkt door de bereidhe id de bruikbaarheid ervan te toetse n aa n zich wijz ige nde omstandi g- heden.

3. De waarden e n norm en di e voo r de- ze tijd va n belang z ijn , z ul le n we voor ee n belangrijk dee l moeten opspo re n door het bestud ere n van d e geschiede - ni s, de natuur e n de concrete o msta n- digheden waa rin z ij m oeten word en ge opera tiona l iseerd.

4. De chri s te lijke traditie verschaft b ij deze speurtocht be langrijke ri ch ting- wij ze rs door de nadruk d ie daa rin ener- zijds wordt gelegd op het aspect va n de persoonlijke verantwoo rde lijkheid e n anderzijds op het aspect va n de gebro- kenheid; voo r de inric htin g van de sa- menleving betekent d at meer co nc reet, dat:

a. burgers en hun orga ni saties ruimte moeten krijgen de e igen ve rantwoo rde- lijkhe id te beleven ,

b. bij de inrich tin g va n de same nl eving zovee l mogelijk waarborge n tegen o nt- sporing mo ete n wo rde n in ge bouwd, c. ook dan nog het zwakke e n kwets ba- re ex tra aandacht e n o nde rsteun in g be- hoeve n.

5. D e ke rnbegrippe n waa rvoor h et C D A in z ijn Pro gram va n Uit- ga ngspunten heeft ge kozen, z ij n op zic hzelf genom en te uni versee l om aa n-

spraak te make n op exc lus iviteit. Ee n specifi ek c hri ste n-democratische kl eur krij gen de begri ppen voo ral door bij de invulling erva n de o nder 4) ve rme lde aspecten te be nadrukke n.

6. De w ijze waaro p deze invulling in het ve rl eden heeft plaa ts gevo nden toont aan, dat de c hri ste n-democrati e wel ee n sta bilisere nde functi e h eeft ver- vuld , maa r niet altijd even duidelijk ee n e igen kleur heeft bekend. Daardoor was e r eerde r sprake va n een te g rote mode- gevoe ligheid dan va n ee n overmaat aan conserva tisme.

7. Er is alle reden in de toekoms t nog meer ernst te mak en met e n verant- woording af te legge n va n de crite ria die ri chtinggevend zijn voo r chris te n- democratisc he politi ek en de w ijze waa rop wij d aaraa n in vullin g w ille n ge- ve n.

Dr. B. de Vries (-1 938) was lid van de Tweede Kamer voor het CDA ( 1978- ·1989) en 111inister vm1 Sociale Za kw w Werkgelegenheid ( 1989- 199• 1).

Noot

I Trouw 9 april 1994.

CDV 9/94

Het CDA is er niet in geslaagd om het vernieuwende van de ver - antwoordelijke samenleving aan de kiezer over te brengen . Oude normen en waarden z ijn te vaak centraal gesteld, waardoor het CDA een imago van conservatisme en behoudzucht kreeg. De wervingskracht van een eigentijdse boodschap moet dgor de juiste personen worden uitgedragen.

D inc iden te le oorza ^{e van jongstlede uit slui ve 2} ken worde ^{tend rki maart ezin n op gsned kunne} n ve ^{e gro n e nd} rklaard. ^{n 3 rl agen ni mei va et n} Er is meer aa n de hand . De exte rne om - geving waarbinne n het CDA moet ope-

Daaro m begint dit artike l me t ee n ana- lyse van de omgevin gsfactore n.

Vervolge ns worden de hoofdzake n van de CDA-visie over de ve ra ntwoorde lij- ke sa menleving nog ee ns o p ee n rijtje gezet . C ruciaal is nu of het co ncep t va n de verantwoorde lijke sa menl ev in g nog reren ve randert in s ne l

tempo. H et gaat daarbij vooral o m cultuurverande- ringen , di e worden sa me n- geva t ond er het begrip individua li serin g. De secu- larisering e n de ontzuilin g van de same nlevin g han- ge n hier rechtstreeks mee sa me n, eve nals het fe it dat maatschappelijke organisa- ties die tot nu toe tot de

'CDA-famil ie' behoorden Drs. Ff-1. f3"dde11lmg

wel ee n adequaat ant - woord geeft op de vera n-

derende externe

omgeving. H et is per slot va n reken in g een uitda - ging o m co nsta nt te zoe- ken naa r ee n e ige ntijdse verta lin g va n de CDA-ui t- ga ngsp unten op de maat- schappij van va nda ag. H et artikel wordt afges lote n met het beeld dat de k ie- zer van het CDA heeft, opgaa n in gro tere meer neutrale ver-

banden. Essentieel is daarom de vraag of het concep t va n de vera ntwoordelij - ke sa men lev ing, maa r ook de w ijze waarop dit door het CDA naa r buite n wordt uit gedragen , nog we l goed aa n- sluiten op die veranderingen in de sa- menleving.

CDV 9/94

oftewel het imago van de partij .

Omgevingsfactoren

De ex te rne o mgevin g waa rbinn en ni et alleen het CDA maa r ook alle politi e ke partije n moeten ope reren verandert in s ne l tempo. De moto r van deze vera n- deringen is de techno logische ontwik-

0 0

0 m

m

Ul

m

z

r m

<

z

Cl

Het CDA is er niet in geslaagd om het vernieuwende van de ver- antwoordelijke samenleving aan de kiezer over te brengen. Oude normen en waarden zijn te vaak centraal gesteld, waardoor het CDA een imago van conservatisme en behoudzucht kreeg. De wervingskracht van een eigentijdse boodschap moet door de juiste personen worden uitgedragen.

D ^c.· vcrkiczlng<;ncderlagen van 2 n1aJrt en :i lllL'l tongqlcdcn kunnen n1ct Ult-,\uncnd op grond van 111eidentele oorzaken worden verklaard.

Lr i<; mecr aan de hand. I )e cxterne om- gcvlllg waarhinnen het (])A moct ope-

Daarom hegint dit <lnikel met een ana- ]v..,c van de omgcving...,lactorcn.

Vnvolgen<, worden de hooldzaken von de CDA-vi<;ie over de vcrantwoordelii- kc ...,anlcnlcving nog ccn'J op ccn ri_itjc gezet. Cruciaal i<; nu of het concept van de vcrant\voordclijkc <.,tllncnleving nog rcren verandcrt in "1el

tempo Hct gttJt doarhij vooral om cultuurvcrandc- ringcn. die worden

gcvat onder hct hcgrip 111div1duali,ering I )c <;ecu- lari-.cring en de ontzuding van de <..,Jnlcn!cvtng han- gen h1cr recht,trcck-, mce

<;amen. cvenal, het lc1t dat moot..,chappcliJkc organJ<..,J- tie' d1e tot

toe tot de

CI)A-Iamilic hehoorden /)rs F II lluddmlm1j

wei een adequaat ant- woord geeft op de veran-

derende externe

omgcving. Her i<; per -,lot van rckcning een uitda- ging on1 conqant tc zoe- ken naar een eJgentijd<;e vertaling van de C:DA-uit- gang<;puntcn op de maat- 'chappiJ van vandaag Hct artikel wordt atge,lnten met het hceld dat de kic- zer van het C:DA he<:lt.

opgaZtn

grotcrc mccr ncutralc vcr- handcn. l· . ..,..,cnticcl 1..., dZtZlrom de vraag ol het UliKept VJil de vcrantwoordcliJ- kc ~Ztmcnlcvlng, I11JZlr ook de wijzc w<Jarop d1t door hct (I);\ naar huiten wor<.ft uJtgcdragcn, nog wcl gocd aan- ,\ultCil op die vcramlcnngen in de <;a- mcnlcvlng

{ [)\i I) ( j f

oltewcl het imago van de partq

Omgevingsfactoren

[)c cxtcrnc omgcving \VZlarbinncn nict eileen het CDA maar ook aile politiekc part!Jen mocten opcrercn verandert in

<;nel tempo. De motor van dcze veran- clcringen i-. de tcchnologi,che ontw1k-

<

)>

z

-l

m r

m

z

<

z

l)

z

>

lL

lL

1-

z

<0::

>

keling die met name na de Tweede Wereldoorlog gigantische vormen hedt aangenomen. Op de langcre tcr- miJn is de ontwikkeling en toepassing van nieuwe technologiecn een au- tonoom proces, dat niet is tegen te houden. Het overhcidsbelcid is in hoge n1ate de gcvangcnc van de tcchnologi- sche ontwikkeling De ontwikkeling van het autoverkeer vraagt bijvoorbeeld on1 \Vcgcn, viaductcn en bruggcn, tcr- wijl hct huidigc inlormatica-tijdperk ook allerlei ni<:uwe eisen stelt aan het ovcrheidsbeleid. Fen rechtstr-ceks ge- volg van de technologischc ontwikkc- ling j-, de wclvaart;.,-.;tijging van de laatqe decennia, die op zijn beurt weer een ingrinwnde verandering van de cul- tuur tot gevolg heel t. .~let cui tuur wordt hier bedoeld, onze manier van Ieven, met ons stelsel van normen en

\VJ.J.rdcn, in de door on"i vorn1gcgcvcn

~an1cnlcving

Het overkoepelende hegrip dat vaak voor het gcheel van culturele vcrande- ringen wordt gehruikt is individualise- ring Door de individualiscring zijn de bindingcn die n1cn'icn aangaJn kortcr en los-,cr gewordcn zowcl in hun on- dcrlinge cmotionelc rclatics maar ook in de relatie wcrkgever/werknerncr en - zeds we zell aan den lijve hehben on- dcrvonden- in de relatie kiezer/politie- kc partij.

De -;amcnlcving is veel plurilormer ge- worden omdat de omstandigheden waarin men-;cn vcrkeren. hijvoorbeeld wat hctrdt werk, huiwe<;ting. oplci- ding. kenni-;senkring en burgerlijke staat, steeds mecr van clkaar vcrschillen en vaker veranderen. Door deze grote- rc verschcidenhcid zijn de traditionelc bclangcntcgcn;.,tcllingcn tu~::.sen de gro- te collcctiviteiten van vroeger, zoals handarbeidcrs en hoofdarbeiders. werk- ncmer-; en wcrkgevcr-; veel mindcr dui-

delijk geworden. 1\lensen zijn moer- liJkcr in te delcn hi) een groep er1 als zodanig mindcr herkenbaar en dus minder aanspreekbaar. waardoor het gedrag van memen veel minder voor- -;pelhaar is geworden

De hier genoemde ontwikkclingcn hehhen in helangri)ke mate hi)gedragcn aan de ontzuilrng van de Ncdcrlandsc samenlcving. Inherent aan deze veran- dcring van de rnaatschappij is dat oude normen en waarden op de helling moe- ten en \Vordcn vervungen door nicuwc Want normen en waankn hchhen nu cenrnaal allcs te maken met relaties tus- sen mensen en indivrduelc en collectie- ve belangen en deze ZIJil de laat<,te decennia ingriJpend vcrandcrd. 01 men dit nu leuk vindt ol niet. men zal eraan moeten geloven De individuali":ring kan namclijk niet worden tegengegaan ol ongedaan worden gemaakt Omdat, en dat is de kern van mijn bctoog. de technologische ontwikkeling niet onge- daan kan worden gemaakt.

Verantwoordelijke samenleving In zip1 visie op de inrichting van de sa- menlcving laat hct C:DA zich lciden door het heeld van de mens die op grond van de bijhelse Vl'>ie medeverant- woordelijkherd draagt voor de andcr en voor de schepping SolidMiteit en rent- meesterschap mogen cchtcr nret wor- den atgcschovcn naar \Vet- en rcgc!- gcving door de ovcrhcrd, maar behor·cn voluit in maab<..happeliJkc en samenlc- vingsvcrhandcn tc worden be- lceld.

Solidaritcit en rentmec<,ter<,<..hap moe- ten du<, in gespreide verantwoordeliJk- hcrd gcstaltc krimen, omdat spreiding van verantwoordeliJkheden hi)- draagt tot de kwalrtert van onzc samcnlcving.

I kt is dan ook <:en kcrntaak van de over- heid om voorwaarden te scheppen voor cen verantwoordelijke samenlcving

CIJV

'J4

Daarnaa<;t hliJh de ovcrheid vcrant- woordelijk voor de min ol meer 'kla<;-

<;teke' kerntaken·

a. hct w<Jarhorgcn van financiClc en ..,o- uak hodem'i in her hc,taan,

h. her vcr<;terken van de rechr,orde, c de zorg voor de ~chcpring

I k con,equentic hicrvan i' dar op 'Y'- remati,che wiJze hct takenpakkct van de overhcid onder de loep moer wor- den genome11 en voorzovcr nict hcho- rend tot de hicrboven genoemde 'k\a<,<,ieke' kerntakcn dient een proce<;

van 'vernlaahchappelijking' te worden ge<,ttmulcerd

I kze principtclc Vt'>ie op taken en ver-

<Jntwoordeli,kheden wijkt du' at van hct concept van de vcrzorging...,...,taat.

De chri<,ten-denwcratte wil. dat mell- 'en en organi<;atie<; verc~tltwoordcliJkhe­

den kunnen oppakkctl en dat verant- woordeliJkheden ntct worden algcwen- teld. dat leven,hc'ichouwelijkc en cultu- rek phu-ilormttell worden crkend en clot de ovcThcid ztch meer protilccrt op die tetTetnen dte JUI'it tot haat- dometn hehoren.

Htcrdoor wordt dutdeliJk dat het (:J)i\

n1ct ktcq voor ccn tcrug-

opzicht mogelijk makcn van idccle en organi<;atori<;che vcr'icheidenheid doct recht aan de chri<,tcn-dcmocratischc vi- '>te op de verantwoordelijke mens.

Teneinde recht te doen aan dit mem- en maatschappiJbecld i<; spreiding van vera ntwoordclijkbedcn noodzakel ijk.

Nader toegcspitst gaar hct om twce centrale lijnen. Fncrzijds dienen pro- ces<,en van 'vemlaatschappelijking' tc worden gcstimuleerd, anderzijd., zal de

ovcrheid zich mecr mocten richtcn up haar kern taken

Is de verantwoordelijke samenleving gedateerd?

De VVD en \)(,(,, de partiJen die hct indiviclu centraal stclletl, zijn de grotc winnoor-, van de jongstc gcnlcentc- raads- en de Twecdc Kamcrverkic- zingcn gcworclen Terwijl hct CDA en de l'vdA, die heide in mecr ol minden:

mate aanhangcrs zijn van de -,o\idari- teihgcdachte, hi.,torische nederlagen hehhen gclcden

Wanncer de verkiczing<;uirslag v<1n hct C:J)i\ van 3 mei jongstlcden nadcr worclt geanalysecrd dan zijn de volgen- de trends opvallcnd,

I let Cl )i\ heclt, even tredende overheid maar

voor CTll andcr<; optreden- de overheid Op dtvctv·

tcrrcincn kan cr ccn vcr- ...,chuiving pb(lt<..,vindcn

ovcrhc·td,hekid naar mecr hekidwrt)hcid voor maat- 'chappclijke vcrhanden ( .ewcn<,t 1' een ovcrhcid die nadt·ukkcli ik de waardc en hetckcni' va11 tdcnttteil c·n plunlormiteil in de <;a-

Het CDA kiest algczien van de thuishlij- vcr,, de meeste zctcls vcr- lorcn aan de winnaars

niet voor een terugtredende overheid, maar voor een anders

optredende overheid.

VVD 1-l zetel'i) en DM 12.-1 zctcll.

Het C:Di\ heelt men dan gemiddeld vcrloren onder de rongcren i rei a trct vcrlic" 5-~(Xl), de grotc middengroep tu<;<;cn 35 en 50 )aar (relattcl vet-lie<; -17

mcnlcving crkcnt en dtEtrvoor ook de

1,Vr))

en in de grotc ;.,tcdcn (rclatict vcrlic;., 4H

!

l)c aanhang van hct (] )i\ onder dezc ,uh-grocpcn i' voorwaat·ckn schcpt. lut<;t plurilormlteil

kan lciden tut cen vnrljklllg van de sa- menlcving. Het ook 111 hclcic\,mattg

l IJV "'<I

dcrhalvc

vier jJJr tt!d _(jro~~o IJI011o gc- halvecrd.

<

z

-l

0 0

r

m

z

r m

<

z

Cl