Jacobus Barnaart jr., Dagverhaal van merkwaardige voorvallen · dbnl

(1)

Jacobus Barnaart jr.

Editie Cécile van Boven-van Aerssen

bron

Jacobus Barnaart jr., Dagverhaal van merkwaardige voorvallen (ed. Cécile van Boven-van Aerssen).

Doctoraalscriptie bij de Vakgroep Nieuwe Geschiedenis, Vrije Universiteit Amsterdam 2001

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/barn025dagv01_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn.

i.s.m. en

(2)

2 Bijlage 1

Dagverhaal

¹

van merkwaardige voorvallen aangetekend door Jacobus Barnaart Junior te Haarlem

eerste deel

[1738]

* 1738 January 1.

Ben ik op het Latijnsche school gekomen, oud zijnde 11 Jaaren; zijnde Curatores Mr Cornelis Sylvius

Mr Gillis de Glarges

Mr Ludolf van Nieuwenhuizen.

Do Michael Arnoldi.

Rector Franciscus van Oudendorp.

Conrector Hermannus Joannes Egberts.

Praeceptores, Petrus van Assendelft &

Henricus Nieuwaart 22.

1 Het Dagverhaal van Jacobus Barnaart wordt bewaard in het Gemeentearchief van Haarlem, tegenwoordig het archief Kennemerland en is te vinden onder archiefnummer 44-001564 M.

De tekst is getrouw weergegeven, evenals de lengte van de zinnen en de bladindeling.

Woorden tussen \ / zijn tussenvoegsels van Jacobus.

Cursief gedrukte passages met de toevoeging CvB zijn door mij toegevoegd.

Afkortingen van Jacobus zijn door mij op de volgende wijze aangevuld, bijvoorbeeld: gem:

= gem[elde]. Passages, die bewezen door Jacobus zijn overgeschreven, heb ik gearceerd;

zijn bron heb ik in voetnoten vermeld.

In het notenapparaat worden minder bekende begrippen toegelicht. De definities zijn afkomstig uit:

- Van Dale's groot Woordenboek der Nederlandse Taal, 11^edruk (Utrecht/Antwerpen 1984).

- Verwijs, E. en J. Verdam, Middelnederlandsch Woordenboek (Den Haag 1927-1941).

- Groot Woordenboek der Nederlandse Taal

- Aa, A.J. van der, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden (Gorinchem 1839-1851).

- Grote Winkler Prins, 7^edruk (Amsterdam/Brussel 1977).

Jacobus Barnaart jr., Dagverhaal van merkwaardige voorvallen

(3)

April.

Heeft Her: Jo: Egberts conr[ector]

georeerd over het nut der studien in een 2.

gemeenebest, en de weg van die &

Joannes van Styrum over de burger \lijke/

pligten van een verstandig jongeling.

September

Heeft Jo: Creyghton curator en predicant georeerd, [over de

17. Godgeleerdheid=doorgestreept, CvB].

Als meede Jacobus Geerloff over de godgeleerdheid.

[1739]

* 1739. February 2.

Heeft Joannes Alberti curator en predicant een redenvoering gedaan; en Fr: v: Oudendorp rector georeerd over de onzekere dingen in de geschiedenissen.

Op dezen tijd waaren curatores Mr Jan van Dijk.

Mr Gillis de Glarges.

Mr Lud: van Nieuwenhuizen.

Do Joannes Alberti.

Rector, Conrector, en praeceptores als boven.

4. Augustus.

Heeft Her: Jo: Egberts Rector een redenvoering gedaan over de waare geleerdheid. &

Petrus Bosch over de Geneeskonst. &

Ik ben met de eerste prijs zijnde Cornelius Nepos

²

van het eerste na het tweede 12.

2 Prijsboek, zie bijlage 4.

(4)

school gepromoveerd Cornelis Baart met de tweede prijs Corn: van Putten met de derde.

Jacobus Appel met de vierde zijnde Franciscus van Oudendorp tot Rector te Leijden beroepen.

(5)

[1740]

* 1740. Maart 3.

Heeft Joannes Henricus Varenholtz conr[ector] een inwei redenvoering 2.

gedaan over de waare welsprekendheid,

&

Cornelius Elisa van Dijk tot lof der digtkonst gesproken, &

Gerardus Joannes Lette over de verwoesting van Jerusalem.

Curatores zijnde Mr G. de Glarges Mr Jan van Dijk.

Mr L. van Nieuwenhuizen.

Do Jo: Alberti

Rect[or] H.J. Egberts. conr[ector] Joan:

Hen: Varenholtsz.

Praec[eptores] P. v. Assendelft &

Antonius Faber.

zijnde H. Nieuwaart tot rect[or] beroepen te Schiedam.

Augustus.

Heeft H.J. Egberts rect[or] een redenvoering gedaan op het derde 3.

eeuwjaar van de boekdrukkonst van Laurens Coster uitgevonden, &

Bonaventura van Sijpesteyn over het nut der geschiedenissen.

*1740. Winter 4.

Dit jaar is hier te land een zeer harde winter geweest, alle waters hier omtrend, zelfs de Zuiderzee, wierden met paarden en sleeden bereden. Ik heb ook met mijn vader, moeder, en zusters met

[twee=doorgestreept, CvB] paard en slee

na Zaandam het IJ over gereden, veele

menschen reeden met koetsen met twee

(6)

paarden op het Spaarn

³

al de bruggen onderdoor tot de meer

⁴

toe zonder dat het ijs bewoog, men zag dagelijks op het buiten spaarn [op het ijs=tussengevoegd, CvB] de eerste week of eenig meer menschen dan men in een geheele week op de volkrijkste plaatsen van de stad ziet.

(zodat men met regt kan zeggen dat doen ter tijd het ijs als land gebruikt wierd, zonder

3 Spaarne, rivier door Haarlem, die voor de drooglegging het Haarlemmermeer met het IJ verbond. Buiten het centrum van de stad sprak men van Noorder en Zuider Buiten Spaarne.

4 Het Haarlemmermeer. Dit aanzienlijke meer tussen Amsterdam, Haarlem en Leiden werd tussen 1848 en 1852 drooggemalen, waardoor de Haarlemmermeerpolder ontstond, waarvan grote delen 4 meter onder AP liggen.

(7)

dat men van ongelukken hoorde) doch, op 't laast, de menschen dat playsier door de langheid van tijd gewend wordende, wierd de menigte dagelijks kleinder, [tot=doorgestreept, CvB] zodat er eindelijk niettegenstaande de vorst noch sterk aanhield, geen een mensch meer op 't ijs gevonden wierd, en men het zag als niet ziende.

*1740. Winter 5.

Het vroor met alle winden bijna zonder de minste dooi in die tusschentijd, de waassem zelf bevroor in huis aan de menschenmond, verscheide menschen zijn de armen en beenen afgevroren jazelf zijn sommige dood gevroren, door deeze onverwagte en langdurige felle winter wierd hier zeer groot gebrek aan voeder voor de beesten veroorzaakt zodat een groote menigte rundvee van honger gestorven is, dit bragt ook een groote duurte te weeg zodat een vierde deel boter voor 40 gulden verkogt wierd en alles na advenant.

de Thermometer van Prins heeft alhier een dag 2 gr: onder 0 gestaan.

[1741]

*1741. February 6.

Heeft Jacobus Hondius een redenvoering in versen gedaan over den apostel Paulus 1.

en Christianus Benjamin Voltelen over de naarstigheid Curatores

[zijnde=doorgestreept, CvB] rec[tor], conr[ector], en praec[eptores] als boven.

Do Fiberius Arnoldi.

(8)

Ben ik met de eerste prijs zijnde Lucius Annaeus Florus

⁵

van het tweede na het 1.

derde school gepromoveerd, en C. Baart met de tweede.

Augustus

Heeft Willem Barnaart een redenvoering gedaan over de taalkunde en koophandel en derselve

2.

(9)

nauwe verbintenis.

November

Door een zwaare storm uit het Westen zwol te Egmond op zee de zee so hoog, 27.

dat, daar deselve bij gewoone getijen 120 of 130 voeten van den tooren vloeide, men nu (na gissing) de hoogte van 10 voeten waters had tegen de duinen, die boven het strand aan het dorp de hoogte van 20 voeten hebben, door deeze geweldige slag der

zeegolven wierd de zandgrond

*1741 November 7.

maar dit maakt door zijn zwaarte, die slegts aan eene zijde ondersteund word, dat men de val van het overige gedeelte des te eerder te dugten heeft.

Door deeze geweldige instorting, die

genoegzaam op eenmaal geschiedde,

dreunde en schudde de omleggende

grond zodanig als in een ligte

aardbeving gevoelt word, hier door

barste een put in de herberg de valk,

dien omtrend 25 Rijnlandsche roeden

of 300 voeten van deeze tooren afwas,

op vijf of zes plaatsen, waardoor het

zand uit den grond der put (schoon die

33 voeten diep was) tot boven in

(10)

*1741 November 8.

de pomp opwelde, en deselve geheel verstopte: doch tans geeft die put wederom zoet en helder water.

De herberg de vergulde wagen is, eensdeels door 't geweld der zeegolven, anderdeels door de zwaare val van den tooren, zeer beschadigt, de

westerkamer is geheel weggeslagen, en 't huis bijna gants ondermijnd,

[de=doorgestreept, CvB] schoon men in het voorgaande jaar door verscheide middelen dit huis gepoogd heeft te bewaaren.

⁶

6 Spinder, Adriaan, Naauwkeurige afbeelding van den Toren en Kerk te Egmond op Zee (Haarlem 1741) 6-7. Zie ook bijlage 6

In de Mercurius 1741, deel II, p 304-305, werd de ramp in Egmond ook gemeld. De redactie kreeg hierover een brief, gedateerd op 28 november 1741.

(11)

[1742]

*1742 February 9.

Heeft Dionysius van Helmont curator en predicant, en de rector georeerd & zijn 7.

zoon Franciscus Joannes van Helmont over de hoop.

Curatores zijnde Mr G. de Glarges.

W. Gerlings.

Mr L. v. Nieuwenhuizen.

Do D. v. Helmont.

Rect[or] conr[ector] & praec[eptores]

gelijk boven.

Augustus.

Heeft Conradus Henricus de Wit georeerd over de vrijheid. &

Joannes Henricus van Dam over de regtsgeleerdheid.

En Jan van der Streng is van het derde na het vierde school gepromoveerd met de eerste prijs. &

ik met de tweede zijnde Sextus Aurelius Victor

⁷

.

1. *1742 September 10.

S'nagts ten 1 uuren is het 'thuiskomende Oost-Indische schip genaamd de oude 22.

zijpe gestrand op de Hollandsche kust een halfuur benoorden het dorp Sandvoort, het volk behouden, en, doordien het schip eenige weeken heel bleef, is er een groot deel van de lading geborgen

⁸

. In dit ongeval is aanmerkelijk dat dit het derde schip van die naam is dat gebleven is, zijnde de twee vorige bezuiden de kaap

8 Mercurius 1742, deel II, p 200 meldde hierover: ‘....alsmeede 't Schip d'Ouwe Zijpe een half uur benoorde Santvoort; doch d'Equipagien en meest alle goederen geborgen.

(12)

meede op de rijs na het vaderland gestrand.

December.

Ben ik op schaatsen na Amsteldam geweest. 28ste na Zaandam.

24. Winter.

Deze winter heeft het hier eenige dagen vrij hard

(13)

gevroren, hebbende het in 12 uuren 2 duim ijs gemaakt, waardoor verscheide menschen het ij en de meer met

paardenslee omgereden zijn.

[1743]

*1743 January 12.

Is Gillis de Glarges overleden.

18. Is Goedschalk Kops Jakobs met Maria C Kops getrouwd.

29. February

is Davis de Amoury op zijn bed dood gevonden, hebbende een ontsteking op de borst gehad.

2. Is te Alkmaar overleden Marijtje Warnaars oud 102 Jaaren, 10 maanden en 7 dagen.

5 Heeft Justus Huygens een redenvoering gedaan over een gewis leven uittekiezen, 6.

& Carolus de Graat over de vrindschap der leerlingen.

Curatores zijnde

Mr Cornelius Ascanius van Sypesteijn in de plaats van Willem Gerlings, die bedankt heeft.

Mr L. v. Nieuwenhuizen.

Dns D. v. Helmont.

Rect[or], conr[ector], & praec[eptores]

gelijk boven.

Namiddag tusschen twee en drie uuren is door de sterke Noordweste wind de 7.

resterende helft van de toren te

Egmond op zee in zee gevallen, niet aan

[Vanaf hier worden vrijwel alleen de linkerpagina's beschreven. De rechter pagina's

worden echter wel doorgenummerd. De oneven genummerde pagina's zijn dus

incidenteel beschreven rechter bladzijden uit het dagverhaal. CvB]

(14)

*1743 February 14.

stukken en brokken, gelijk de eerste helft, die den 27e November 1741 s'avonds ten 7 uuren in drie stortingen in zee viel, maar in zijn geheel

⁹

regt westaan in zee gestort met een huis benoorden en twee bezuiden de kerk.

Is Maria van Haren wed. van David de Amoury

10.

9 Mercurius 1743, deel I, p. 173.

(15)

overleden.

Maart.

Hebben wij de eerste rijpe aardbesie in onze tuin geplukt.

28. Is te Amsterdam een vrouwspersoon overleden, die 15 Jaaren bij de 29.

manesiemeester van Born als stalknegt heeft gedient, en in het behandelen der paarden boven alle andere knegts zeer ver uitgemunt heeft, en altijd voor een manspersoon is aangezien, zonder dat ooit iemand vermoeden heeft gehad dat zij een vrouwspersoon was, hetwelke zig eerst na haar overlijden

openbaarde, wanneer zij ontweid wierd door twee smitsknegts, die over zulke eene vermomming niet weinig verbaast waaren.

¹⁰

*1743 April 16

Deeze nacht heeft het hier wel een voet dik gesneeuwd, zodat er noch met arresleeden gereden is.

7. Mey

is Mars zeer digt onder Saturnus voorbijgegaan.

18.

(16)

Juny.

is Mars zeer na voorbij Jupiter heengegaan.

1. Augustus

Heeft Gerardus Wilhelmus van Oosten de Bruin in het choor van de groote kerk 7.

(in dewelke dit nu voor de eerste maal geschied is zijnde het te voren op het princenhof geschied) eene redenvoering gedaan in versen over Salomon. &

V. der Streng heeft een Grieksche prijs gekregen, & Ik een praemium diligentiae, zijnde Quintus Horatius Pilaus

¹¹

met de nooten van Bentleus.

(17)

Curatores zijnde Mr C.A. v. Sypesteijn.

Mr Anthony van Styrum.

Mr L.N. Nieuwenhuizen.

*1743 Augustus. 18

Dns Dionisius van Helsloot Rector H.J. Egberts.

Conr[ector] Petrus van Assendelft, in de plaats van Henricus Varenholtz, die emeritus gemaakt is.

Praeceptores, Antonius Faber, in de plaats van P. v. Assendelft.

Willem Hendrik Bruijnis in de plaats van A. Faber.

Is in de tuin van Jacobus van Resch een vuurige bal neergevallen, en daar zo als hij op de grond kwam stukkend geslagen, doch heeft niets beschadigt.

Is op de bleek van Jan Malefeit een vuurige bal gevallen, en zonder schaade te doen stukkend geslagen.

Is alhier door Dirk Klinkenberg een Comeet ontdekt tusschen de kop van de 18.

groote beer en de staart van de draak, &

is de laatste avond dat dezelve

geobserveerd is zijnde den 13e September waargenomen bij het linker been van Bootes

¹²¹³

, deese Comeet vertoonde zig zo klein en flaauw

*1743 Augustus 20.

dat zij van de meeste menschen, zelf op sommige Academies niet gezien is, ik heb

12 Mercurius 1743, deel II, p. 128-129. Dit tijdschrift was veel gedetailleerder en technischer in zijn berichtgeving over dit onderwerp dan Jacobus.

13 Sterrenbeeld aan de noordelijke hemel. De oudst bekende naam in de oudheid was Bootes, Ossenhoeder. In Nederland ook bekend onder de naam Herder.

(18)

dezelve egter verscheide reisen gesien door een verrekijker van 6 voeten, een Telescoop van 1 ‘voet van J. Jackson, en ook met het bloote oog, de observaties van deese Comeet door D. Klinkenberg gedaan heb ik.

Heb ik een vuurige bal door de lugt zien vliegen wel zogroot als een kaatsbal, die een lange straal agter zig liet.

20.

(19)

September

Is een metzelaar, die wat garnaalen ging kopen op de vismarkt doodgevallen.

-

Deeze Amsteldamsche kermis zijn te Amsteldam [zijn=doorgestreept, CvB] in 22.

de herberg het wapen van Emden te zien geweest 3 zeer konstige stukken gemaakt van te Parijs, van dewelke ervarene liefhebbers bekend hebben dat zij nooit weergaa gezien hebben, namentlijk vooreersteen kopere eend, welke de hals op de

*1743 September 22.

rug leide, de veeren uitsloeg, kwaakte, at en dronk als een levendige eend, en ook zekere kleij

¹⁴

van het eeten en

[eeten=doorgestreept, CvB] drinken, dat in deszelfs lijf door een machine stukkend gemalen afging:

Ten anderen een staande beeld levens grootte, hetwelke met de eene hand op de fluit speelde en met de andere op de trommel sloeg:

Ten derden een zittende beeld ook levens grootte, hetwelke op de dwarsfluit speelde; deese beelden moesten met de mond het geluid maken, en, als men op een van de gaten der fluiten iets hield, was het aanstonds een fals geluid, ook kon een ijder ze van binnen sien, waaruit men ligtelijk zag dat er geen orgel binnen inwas, maar dat zij met de mond het geluid, en met de vingers de toonen moesten maken, zij speelden beiden zo zuiver als het een mensch doen kan.

14 Uitwerpselen

(20)

*1743 October 24.

Deeze nagt heeft het aan de westzijde van het Spaarne hard gevroren, zodat het gras 6.

stijf, en de Turkse bomen, die nog in de tuinen stonden bedorven waaren, doch aan de Oostzijde van 't Spaarne heeft het niets gevroren; desgelijk te halfwegend Amsteldam en te Sparendam niets, maar een quartier uurs van halfwegen

Amsteldam wel.

(21)

Is hier op het begijnhof een metzelaar op een ladder klimmende door het breken van de ladder doodgevallen.

-

November

Is hier een totale maaneclips geweest, welke, niettegenstaande men de maan tot 2.

zij geheel verduisterd was zien konde, door de zwaare mist niet net kon geobserveerd worden, deeze heb ik met A. Spinder en D. Klinkenberg

geobserveerd, welke observaties ik hebben.

*1743 October [=doorgestreept, CvB] November. 26.

Is de planeet Mercurius over de zon gegaan, welk verschijnsel

¹⁵

doordien het 5.

weer zeer helder was net konde waargenomen worden, het welke dan gedaan is te Haarlem door het

genootschap der liefhebberen in de natuur en sterrekunde, van welke sommigen waarnamen in een donkere kamer, sommigen door een Newtoniaansche verrekijker van ruim 4 voeten, en een Astronomische verrekijker van 4 voeten met een micrometer voorzien, en

sommigen door Gregoriaansche

verrekijkers van 27 & 13 a 14 duim; door alle deeze kijkers heb ik dit verschijnsel gezien. De observaties hiervan heb ik gedaan te Haarlem door het genootschap der liefhebberen, te Amsteldam door M.

Martens

¹⁶

, te Krommenie door Gerrit

15 Mercurius 1743, deel II, p. 283-284. De berichtgeving was in dit tijdschrift veel uitgebreider en met name nauwkeuriger en wetenschappelijker.

16 ‘Leraar Wis-Sterre- en Zeevaartkunde in 't Illustre Atheneum der Stad Amsterdam’ (Mercurius 1743, deel II, p. 282)

(22)

Spinder, te Londen door verscheide Liefhebbers, te Parijs door twee heeren

*1743 November 28.

Cassini vader

¹⁷

& zoon, te Middelburg in Zeeland door den Hr Jan de Munk, te Leijden door den Hr professor J.

Lulofs, en te Thury

¹⁸

.

17 Bekende astronoom.

18 Mercurius deel II, p. 316-317 van de maand december.

(23)

Heeft het zeer hard gewaaid uit het ZW, maar den 14e nademiddag om 4 uuren 11, 12, 13 & 14.

liep de wind over het W na het N. en begon zo op te steken dat de menschen nauwelijks in staat waaren door de harde wind om over de straat te gaan, daar was op het Spaarne voor het huis van S.

Hoofd een vrouw die genoodsaakt wierd sig aan de bank vast te houden, S.H.

vroeg haar of zij in huis wilde komen, doch zij konde niet, en had zeerveel werk met zig vast tehouden dat zij er niet afwaaide, waar door hij haar bij een arm nam en zo schielijk in huis zetede. Door deeze wind dagt een ijder dat het water over de slaperdijk

¹⁹

zoude gelopen hebben vermids het die morgen

*1743 November 30.

al boven peil was, doch s'nagts liep de wind mede over het W na het Z en wierd van langsaame hand stiller, den 15e was de wind bedaard, en deezen dag was het water op zijn hoogst zijnde op 3 duim op de slaper; men heeft van geene schaade in deeze stad door de felle wind

veroorzaakt gehoord, als dat er eenige schoorsteenen ongewaaid zijn, doch niet veel. In deeze storm lagen 2 schepen, waarvan het eene zeer groot was, in het gesigt van Santvoort voor anker, van derwelken al verscheide noodschooten

²⁰

gedaan waaren, doch deeze zijn, de wind omlopende weer in zee gekomen.

Begon het s'avonds weer harder te waijen, en dus den 16e & 17e overdag stilder doch s'avonds weer harder wind.

15.

19 Binnendijk: een dijk die dient om, in geval de eerste of wakerdijk mocht bezwijken, het water tegen te houden.

20 Kanonschot, gelost door een schip dat in nood verkeert.

(24)

*1743 November 32.

was de wind harder als de twee vorige dagen, en liep over het W. na het N., deeze nagte waaijde het zeer

18.

(25)

hard, waardoor deeze dag in het gezigt van Santvoort een schip voor zijn ankers lag te reijen, welkers masten reeds gekapt, en waarvan al verscheide noodschooten gedaan waaren, doch dit is meede de wind omlopende weer in zee gekomen.

Waaide het noch hard uit het N.W.

somtijds met hagelbuijen, doch s'avonds wierd het stilder.

19. Praesenteerde de praesident van de koninglijke societeit van Londen, ridder 26.

Foulkes, een zeldzaam gewas, hetwelke onder water in de Barbados

²¹

groeit, en in allen deelen der gedaante van een bloem

²²

heeft maar op nadere consideratie bevonden word het leven en gevoelens van een dier te hebben

²³

.

Eenige arbeiders bij Canbury-House in een veld gravende vonden omtrent 30.

8 voeten diep in de grond 23 stuks van een oude munt, en bragten deselve bij een silver smid ter verkoping, die ze

*1743 November 34.

voor een gering geld gekogt hebbende onvoorzigtiglijk tot op één na versmolt, en bevond dat zij allen van het

zuiverste goud waaren, en, de behoudene gezuiverd hebbende, zag hij, dat het munten waaren van koning Hendrik de 1ste oudste zoon van Willem de Conqueror

²⁴

van Anno 1110.

²⁵

21 Eiland in het Caraïbisch gebied, dat eeuwenlang onder Brits beheer heeft gestaan.

22 Waarschijnlijk beschreef Barnaart hier een zee-anemoon.

23 Duidelijk geïnspireerd op een uitgebreider verslag in de Mercurius 1743, deel II, p. 318.

24 Willem de Veroveraar

25 Mercurius 1743, deel II, p. 318

(26)

December.

Heeft Dirk Klinkenberg hier een Comeet ontdekt tusschen de groote driehoek en 9.

het hoofd van den ram, deeze Comeet heeft zig bijna die geheele maand door zonder staart vertoont.

den 3e Jan: 1744 zag men die met een staart van circa 2 graaden,

den 14 & 15e was de staart circa 8 gr:

den 1e Feb: stond de Comeet in de vleugel van het vliegende paard en was zeer klaar, de staart had de langte van 14 gr:, zijn terugwijkende in in

(27)

evenaarsbreette afnemende beweging was in het eerst 3/4 graads in het etmaal, en is nu tot circa

*1743 December. 36.

1/3 van een graad vermindert, en behoud nagenoeg voor het oog in een regte lijn te gaan, zijnde in dezelve van dien tijd toen die eerst gezien wierd af tot nu toe omtrent 30 gr: terug

geweken; de staart van deeze Comeet was, toen die het langst was, alhier 26 graaden, eenige dagen was die in tweeen gespleeten, en is zo vurig en helder geweest dat hij, volgens het getuigen van oude menschen, de Comeet van het jaar 1680 en 1681 zeer ver overtrof, ja zelfs zoude hij

[volgens=doorgestreept, CvB] na het gevoelen van verscheide liefhebbers, die Comeet, als hij in zo een

voordeelige tijd verscheenen was, in langte overtroffen hebben.

²⁶

Heeft het hier s'avonds tusschen 9 en 10 uuren zo zwaar gemist, dat het bij 14.

menschen geheugen zo niet geweest is, de menschen konden malkander geen halfvoet ver zien, het ligt in de lantaarens kon als men er een kleine distantie van daanwas niet gezien worden, de

menschen moesten na de huizen voelende hun weg zoeken, veele men-

*1743 December. 38.

schen zijn hier door verdwaalt geraakt, zodat zij genoodzaakt waaren

[wat=doorgestreept, CvB] te wagten

26 Mercurius 1744, deel I, p. 98 (januari!)

(28)

totdat de mist wat gemindert was, eenige menschen zijn hier door ook in het water gelopen, maar noch tijdig gered.

Deeze tijd heeft het in Amsteldam meede zeer zwaar gemist waardoor verscheide menschen in het water gevallen en verdronken zijn

²⁷

.

[1744]

*1744 January 40.

Is John Jones in zijn huis bij Flint overleden in de ouderdom van 116 jaaren, hebbende zijn memo- 18.

27 Mercurius 1744, deel I, p. 99. Jacobus vatte hier in drie regels samen het verslag van elf regels in dat maandblad.

(29)

rie en gehoor tot het einde van zijn leven gehad, doch over een jaar het gesigt verlooren

²⁸

.

Heeft een hovenier aan de princes van Walles

²⁹

een heerlijke schotel met rijpe kersen en pruimen vereerd.

1. S'morgens tusschen 10 en 1 uur viel in S.

Haage een zo zwaare mist, als, volgens 26.

het eenparig getuigen van oude lieden, bij menschen geheugen ooit geschiet is.

³⁰

De confusie was bij die gelegenheid zeer groot, nademaal de voorwerpen elkander op de straat niet konden mijden, en al tastende na de weg moesten

[kon=doorgestreept, CvB] zoeken, verscheide menschen liepen hierdoor in de gragten deezer stad, die egter met grootte moeite noch tijdig gered wierden, de ruiterij was genoodzaakt bij het optrekken van de wagt van de paarden te stijgen, en dezelve met de hand te geleiden

*1744 January 42.

om hun weg te vinden; veele personen bij het eindigen van den publicen godsdienst waaren genoodzaakt weder in de kerken te treden om niet

verdwaalt te geraken, en de paarden der carossen wierden onder het ligt van de brandende flambouwen door voetgangers bestierd om ongelukken te verhoeden, waarvan men tot noch toe weinig of bijna niets gehoord heeft. Het is aanmerkens waardig dat de nevel zeer laag en de lugt helder en klaar was, zulk dat men van de bovenste verdiepingen der huizen de kerken, torens, en andere voorwerpen in een juiste gedaante

29 Jacobus schreef Walles, mogelijk bedoelde hij Wales.

30 Jacobus laste deze cursiefgedrukte zin zelf in. De rest van het verslag is vaak letterlijk over genomen uit de Mercurius, soms volstond hij met een samenvatting. Mercurius 1744, deel I, p. 99-100. Zijn informatie kwam uit het nummer van januari!

(30)

konde aanschouwen, doch na de laagte ziende niets kon erkennen; gelijk het ook niet minder remarquabel

³¹

is dat men op het dorp van Loosduynen een uur van den Haag gelegen geene de minste mist gewaar wierd,

31 Opmerkelijk

(31)

*1744 January 44.

zijnde het weer aldaar zeer zagt en lieffelijk en met een aang: zonneschijn vermengt, zulks de tuinlieden de broeijbakken openzettenden om het aardrijk door de zonnestraalen te doen koesteren en verwarmen.

Heeft het te Delft van s'ochtens 9 tot s'middags 1 uur zo zwaar gemist, dat 26.

dier gelijke bij menschen geheugen niet gezien is; de nevel was zo dik dat de menschen geen half voet ver elkander konden zien of erkennen, egter zij er geene ongelukken gebeurd, dan dat een oude vrouw daar door in het water is gevallen, doch aanstonds weder gered wierd

³²

.

Heeft het hier bij de gantschen dag zwaar gemist, doch niet in vergelijking bij den 26.

Haag en Delft, de neven

³³

hing hier meede zeer laag, zodat men de toppen der toorens klaar konde zien, en de lugt was zeer helder.

*1744 February 46.

In de Hollandsche historische courant heeft in een brief uit Carthagena gestaan 1.

dat aldaar de 28e Decemb: 1743 s'morgens ten 5 uuren een zeldzaam lugtverscheinsel geweest was aan de kant van den berg Roland, gelegen eenige uuren bewesten deeze stad. Het was een vuur in de gedaante van een rivier, die een waterval heeft in de form van een tafellaken. Dit lugtverscheinsel doorliep eenige uuren het O

³⁴

in die gedaante, gevende zo een helder ligt

33 Waarschijnlijk had hier ‘nevel’ moeten staan.

34 Jacobus gebruikte hier geen ‘nul’, maar de ‘O’ als afkorting voor het Oosten. Aangezien deze brief ook in de Mercurius werd gepubliceerd, ben ik daar zeker van.

(32)

van sig dat de oog en daar bijna van traanden. vervolgens zag men het veranderen in een gloeijende bol, doende verscheide omwentelingen in de [woordje onleesbaar doorgestreept, CvB] lugt, waarna dezelve aan stukken berste, en zig in vier verscheide vuuren verdeelde, die met onstuimigheid vertrokken, een na het N., een na het Z.,

(33)

een na het O. en een na het west, deeze uitbersting geschied met zo een

verschrikke-

*1744 February 48.

lijke donderslag dat [alle=doorgestreept, CvB] alle de inwoonders van verscheide plaatsen eenige uuren in het rond daar door ontwaakten en als verdoofden, en deeze slag wierd gevolgt van vier anderen, maar zo sterk niet als de eerste niet het allerklijnste wolkje zag men in dien tijd aan de lugt, en daar was zulk een zuiver hemelsblaauw over het geheele halfrond dat men de sterren zag flikkeren.

³⁵

van de bedekking van Jupiter door de maan heeft men hier door betrokken lugt niets kunnen waarnemen.

2. Begon het hier weer hard te vriesen met een zeer harde Noordooste wind en betrokken lugt.

2. Was het spaaren

³⁶

op sommige plaatsen toegevroren.

5. reeden er verscheiden op 't spaaren, de bruggen zelf, daar het de dag te voren 6.

s'morgens noch opengelegen had, onder door.

*1744 February 50.

Deezer dagen kwam een zeker persoon van Hornburch in Essex te Rumfort, 4.

niet ver daarvandaan een herbergier

35 Mercurius 1744, deel I, p. 157. In dit tijdschrift werd de Courant niet genoemd, maar wel dat de Mercurius een brief had gekregen, waarin het verschijnsel werd beschreven. Zou de schrijver zijn brief naar meerdere tijdschriften en bladen hebben gestuurd?

36 Het Spaarne.

(34)

van zijn kennisse bezoeken, en de tijd verstreken zijnde eerder als hij dagt, moest hij daar blijven, en met het bed van een soldaat daar in quartier leggende te vreden zijn; omtrend twee uuren in het bed geweest zijnde vloog de persoon zeer schielijk op uit den slaap, maakte de soldaat wakker en zijde, dat hij vreesde dat zijn huis in de brand stond, en dat hij daar na toe wilde gaan; de soldaat antwoorde hem dat het maar een droom was, en bepraatte hem dat hij zig weder te rust begaf,

(35)

doch zodra zijne oogen beschoten

³⁷

waaren vloog hij andermaal op, kleedde zig, en begaf zig op weg; de soldaat verzelde

³⁸

hem en nam zijn snaphaan

³⁹

gelagen met zig; wanneer zij aan het huis kwamen zagen zij aan alle

*1744 February 52.

kanten ligt, zij klopten aan, maar kregen geen gehoor, waarop de man de deur met geweld openbrak, en den soldaat verzogt te schieten als

tegenstand wierd geboden, omdat het zekerlijk dieven weesten moesten, nademaal hij zijn vrouw, een kind en een dienstmaagd maar alleen 'thuis gelaten had. Op datzelve ogenblik kwam een kaerel van boven na hen toegelopen, en de soldaat schoot hem dood, en een tweede kaerel sprong uit een venster en ontsnapte; de man en de soldaat gingen de trap op, en de man vond tot zijn uiterste droefheid zijn vrouw vermoord, en, wanneer zij het lijk van de doodgeschoten kaerel beschouden, zagen zij tot hun grootste verbaastheid dat het diezelve

herbergier was, daar zij van daan gekomen waaren, de gewaande goede vriend van dien man.

⁴⁰

37 ‘Mijn ogen waren even beschoten’ d.w.z. Ik was licht ingesluimerd.

38 (veroud.) vergezellen

39 Ouderwets geweer dat niet met een lont, maar door middel van een haan (soort hamertje, dat op het slaghoedje neerkwam, waardoor het schot afging) met vuursteen afgeschoten werd.

40 Mercurius 1744, deel I, p. 162-163. In de Mercurius stonden twee regels cursief gedrukt.

Jacobus legde géén speciale nadruk op deze regels.

(36)

*1744 February 54.

Heeft het bijna de gantsche dag als meede de volgende nagt hier gesneeuwt, zodat 8.

de sneeuw omtrend een duim of twee dik lag.

Deeze avond te 7 uuren heb ik in het W eenige gr. hoog een ligt gezien op de 9.

plaats daar de zon overgegaan was, hetwelke onder de linie doorgaans na de zon's ondergang, doch hier zeer zelden gezien word.

Onlangs is zekere heremiet

⁴¹

overleden, die gedurende

19.

41 Kluizenaar.

(37)

de tijd van ruim 20 jaaren zig op de duinen van Katwijk, Noordwijk, en langs die streek heeft onthouden

⁴²

. Hij sliep onder den bloote hemel, zelfs in het ruuwste van den winter, en zworf bij dag dan herwaarts dan derwaarts.

Hij geneerde

⁴³

zig dikwils met de kruiden van het veld, en ook met datgeene, hetwelk int mededogentheid hem somtijds wierd toegebragt. Zijn spraak was onverstaanbaar, en men wist niet bij wat gelegenheid hij daar gekomen was.

⁴⁴

Brieven van Toulon

⁴⁵

melden, dat men in die stad de proef genomen had van het zogenaamde

22. *1744 February. 56.

grieksche vuur, waarvan men beweert het geheim weder ontdekt te hebben. De Grieken pleegden in hunne oorlogen zig daarvan te bedienen eer het buskruit uitgevonden was. Dit vuur brandde zelfs in zee, en, in plaats van door het water uitgeblust te worden, scheen het in tegendeel om zo te spreeken daar in zijn element te weezen, wordende door hetzelve als gevoed, en krijgende daar zijn regte kragt voor het overige had dit vuur een gantsch tegenstrijdige beweging, werkende neerwaarts, in plaats dat buspoeder opvliegt. Dit vuur is in den jaare 660 door zekere Callinicus geboren te Heliopolis stad in Syrie, of volgens anderen veel vroeger uitgevonden door Marcus Gracus, hetzelve bestond uit zwavel naphte

⁴⁶

zijnde zekere lijmagtige

42 (veroud.) zich ergens of bij iets ophouden.

43 (veroud.) zich behelpen met.

44 Mercurius 1744, deel I, p. 157

45 Jacobus had deze informatie vast en zeker uit een krant, maar ik heb die bron niet kunnen achterhalen.

46 Naphta, nafta.

(38)

pik

⁴⁷

die alles verbrand daar ze bijkomt en bijna onuitblusbaar is, en uit

verscheide handen gommen, en konde niet uitgeblust worden dan

*1744 February. 58.

alleen met azijn gemengt met zand en urine, of wel met versche kruiden. Het aanmerkelijkste is

47 Zwarte, kleverige en zeer brandbare stof, die achterblijft als men teer destilleert.

(39)

dat olie, waardoor gemeen vuur gevoed en vermeerdert word, diende om dit vuur uitteblusschen, de ouden schooten dit vloeibaar vuur uit boogen, volgens P.

Maimbourg, en 't vloog regts en links nadat het geworpen wierd.

Men zegt dat een Frans officier deeze dagen met het vallen den avond gekomen 24.

zijnde in een dorp nabij het steedje

⁴⁸

Judoigne in Walsch Brabant verzogt had te logeeren bij een pagter, maar dat die geen commoditeit

⁴⁹

hebbende, dezelve zijn intrek had genomen bij den pastoor, die hem beleefdelijk ontving; dat te middernagt, alles in ruste zijnde, op de deur was geklopt, waarop de pastoor die openende door twee gemasqueerde personen besprongen was, stellende zij hem aanstonde het pistool op de borst, dat de gem[elde] officier opgewekt

*1744 February 60.

en toegeschooten zijnde de twee schelmen dodlijk had gekwetst, en dat volgens den eenen was bevonden de koster en den anderen inwoonder van hetzelve dorp te zijn.

is overleden Cornelius Ascanius van Sypesteijn

26. Maart.

Deeze nagt en dag heeft het met helder weer en een N. wind zeer hard gevroren, 7.

en, voornamentlijk deeze nagt, zeer hard gewaaid, zodat in het IJ verscheide ongelukken geschied zijn, als een schip

48 Stad(je) Jodoigne (België) 49 Plek, plaats.

(40)

van 25 last

⁵⁰

graanen inhebbende is tegen den dijk op halfweg Amsteldam geslagen, en, nadat er de menschen met zeerveel moeite afgered waaren, gezonken, doch naderhand weer lens

⁵¹

gemaakt, Een Groenlandvaarder

⁵²

is te Westzaanen tegen

50 Ben. van een oude inhoudsmaat van schepen, en vervolgens als maat of gewicht van ladingen;

in de graanhandel oorspr. 30 hl.

51 Voor anker gelegd.

52 Schip voor walvisvangst in de wateren rond Groenland

(41)

*1744 Maart 62.

de dijk gedreven en grootelijks beschadigt, twee schepen zijn voor Spaarendam gezonken. Een schip met 350 varkens uit Friesland komende is gezonken, als meede een schip met 20 paarden op het land gegooit.

Heeft Petrus van Assendelft als Conrector een redenvoering gedaan over de

5. lettergeschiedenis, & Joannes van der Streng over het gebruik der taalen, & heb ik voor een Grieksch prijs gekregen Aeliani varia historia Graece et Latine

⁵³

Curatores zijnde Mr A. van Styrum.

Mr L. v. Nieuwenhuizen.

Dns D. v. Helmont.

Rect[or], conr[ector, & praec[eptores]

gelijk boven.

*1744 April. 64.

Hebben wij de eerste rijpe komkommer in onze tuin gesneden.

6. Hebben wij de twee eerste rijpe aardbesien in onze tuin geplukt.

8. Is Lambert Simonsz in zijn leven glazemaker in de groote houtstraat te 19.

Haarlem, welke te Santvoort een

glazeraam gebragt had, en van daar weder na huis willende gaan van de zeelieden om de harde wind geraden was te blijven, doch niet willende van daar gegaan maar niet t'huis gekomen was een halfuur na gis in 't duin op de hoogte van

Bloemendaal door kindes daar spelende gevonden; alhoewel hij meestverst

⁵⁴

was en men derhalven hem niet konde kennen, heeft men egter niet getwijfeld of hij het

54 ‘Meest’ in de betekenis van: in de hoogste mate, in 't bijz. in omschrijvingen van een superlatief. Hier wordt bedoeld, dat zijn lichaam al in zeer verre staat van ontbinding was, waardoor hij onherkenbaar was.

(42)

was vooreerst omdat men van niemand anders wist die in eenige tijd vermist was als van hem, tenanderen omdat men noch al zijn gereedschap bij hem vond, men vond ook bij hem een fles daar noch

*1744 April 66.

eenige sterke drank in was, waaruit men besloot,

(43)

doordien hij zig dikwils dronken dronk, dat hij nu weder dronken zijnde daar was gaan zitten, en dus door de harde wind onder het zant geraakt en gesmoort, of dat hij, door de wind het pad niet

hebbende kunnen vinden, door het dwalen en de wind vermoeid zijnd was gaan zitten rusten, en dus, of gevallen zijnde, onder het zant gestorven was; zijne beenen

⁵⁵

zijn te Overveen begraven.

Is [...] van Limmen

⁵⁶

's morgens om half een nadat hij met zijn zoon, zo men zijde, 25.

groote questie

⁵⁷

had gehad, uit zijn bed opgestaan, en heeft zig in het Spaarn verdronken, de nagtwerkers, die daaromtrend bijgeval

⁵⁸

op die tijd werkten, eenig geraas horende gingen op het geluid daar natoe, eer zij hem vonden was hij reeds gestorven, en dus haalden zij hem aanstonds weer

*1744 April. 68.

uit het water. Deeze van Limmen was in de 70 jaaren oud, en zeer arm geworden door geen goede wijs op zijn leven te stellen, want hij was, zo men zijde, een dronkaart, zijn vrouw verteerde meer dan zij won, en zijn soon dogt nietveel en hiel van geen werken.

May.

Hebben wij voor 't eerst in onze tuin gegroeide peulen gegeten.

17.

55 Beenderen, botten.

56 [...] open plek in de tekst. Jacobus had mogelijk de intentie om de voornaam van Van Limmen ook te vermelden.

57 Bedoeld is hier: hevige ruzie of onenigheid.

58 Toevallig.

(44)

Juny.

Hebben wij voor het eerst uit onze tuin t'huis gekregen doperten, groote bonen, en bloemkool.

4. Is het schip van Willem Korthals

Delftsche schipper aangehaalt omdat hij 21 ankers

⁵⁹

wijn gesloten

⁶⁰

6.

59 In wijn- en vishandel gebruikelijke inhoudsmaat. Hier voor wijn, dwz: 38,8 1, of nu: 44/45 flessen.

60 Waarschijnlijk een verschrijving. Moet zijn: ‘gestolen’.

(45)

had, hij is gevlugt, en eenige dagen daarna is het weer gegeven aan Bastiaan La Fieber.

*1744 Juny 70

De nagt tusschen den 13e en 14e zijn twee kaerels omdat zij betrapt wierden 13.

terwijl zij besig waaren met wijn te sluiken

⁶¹

in de kasjot

⁶²

gebragt.

Hebben wij de eerste rijpe meloen, die zeer goed was, uit onze tuin t'huis gekregen.

14. Augustus.

Heb ik van het school na de Academie

⁶³

bevordert wordende een redenvoering 5.

gedaan tot lof der Sterrekunde, welke ik zelf gemaakt had, nadat de rector H.S.

Egberts een redenvoering gedaan had tegen het voorspellen uit de Astrologie.

Curatores zijnde Mr A. v. Styrum.

Mr Pieter van den Broeck.

Mr L. v. Nieuwenhuizen.

Dns, rect[or], conr[ector], &

praec[eptores] gelijk boven.

71. + tot een prijs krijgende Libanii Sophistae epistolae Graece et Latine

⁶⁴

,

61 Smokkelen

62 Cachot = gevang(enis) 63 Universiteit.

64 Prijsboek, zie bijlage 4..

(46)

*1744 September. 72.

S'avonds om agt uuren verscheen hier een seer groote vuurstraal in de lugt bij zeer 13.

helder weer, doch donkere maan, gevende zoveel ligt van zig dat het zo ligt, ja ligter was dan wanneer de maan helder schijnd;

dit geschiedde na het getuigen van iemand die te Krommenie in 't veld

⁶⁵

was en het dus

65 Waarschijnlijk Gerrit Spinder, broer van Adriaan.

(47)

van het begin tot het einde observeerde (want alhier heb ik niemand gesproken die het heeft zien opkomen) aldus:

zeer laag boven de kimmen in het zuidwest hingen eenige kleine wolken als onweerswolken, uit welke hij deeze vuurstraal zag opkomen zeer langzaam voortgaande, en wanneer hij een weinig over het toppunt heen was in het Zuidoost barstte hij van malkander, na het verloop van circa 5 minuuten nadat het vuur, hetwelke circa 2 minuuten van zijn opkomst tot zijn barsting besteed had, wier er een gerommel gehoord als van

*1744 September 74.

een zeer zwaare voortschrijdende wagen,

hetwelke zeer lang duurde, ik heb van

menschen gehoort die zijden dat wanneer

dit geluid gehoord wierd zij de glasen

hadden horen rammelen, niet alleen, maar

zelfs de grond voelen dreunen, dit geluid

meende die man met meer anderen

veroorzaakt te zijn door de uitbarsting

van dat vuur uit de wolk, maar niet door

desselfs van een barsting, omdat het

eveneens als het vuur, uit het zuidwesten

opkwam, en zo de weg van het vuur

volgde, het welke meer anderen, die het

gehoord hadden, getuigden, waaruit,

alsmeede uit zijn traage voortgang,

hetselve geoordeelt wierd vreeselijk hoog

te zijn. Het vuur geleek zeer wel van

fatsoen na een groote vuurpijl, zodat

sommigen meenden dat het een vuurpijl

was, en het geluid van een wagen, die uit

de eene of andere straat kwam rijden,

maar wanneer zij wagt-

(48)

*1744 September. 76.

ten en daarna zagen, kwam er geen; dit zelve verschijnsel is ook te Leijden ja zelfs te Oostende op dezelve wijs gezien, op alle welke plaatsen het regt boven het hoofd scheen te gaan, zodat het zeer hoog moet geweest zijn.

Dit verschijnsel zelf heb ik niet gezien, noch ook het geluid gehoord, doordien ik in een kamer met meer menschen was, maar het ligt zag ik door

(49)

de glasen, weshalven ik aanstonds opstont en na de plaats ging, maar daar komende zag ik er niets van, schijnende de sterren zeer helder, waardoor ik mij niet konde verbeelden wat het geweest was, nadien ook niemand daar in huis het verschijnsel zelf gezien had. +

In dit jaar zijn te Haarl[em] overleeden oude personen 493 Kinderen 600, samen 1093

In de groote kerk zijn gedoopt zoonen 270, dogters

260, samen 530, daaronder 5 paar tweelingen en 2 bejaarden, in deselve kerk zijn getrouwd 180 paar.

*1744 77.

Dit jaar zijn uit Tessel gezijld...

1251 schepen --- in --- binnengekomen ....1691 schepen waaronder de Groenlands en

straatdavidsvaarders

⁶⁶

begrepen zijn.

Dit jaar zijn in Amstel: [Amsterdam]

getrouwd ...2261 paren

...gestorven ... 7994 mensen

⁶⁷

December

+ 24. Is het zeewater over de slaper gelopen, doch, nadien de wind kort daarna stilde, en na het oosten liep, heeft het water niet zeer hoog gestaan en is zeer schielijk gezakt.

66 Ook walvisvaarders, maar niet in de wateren van Groenland, doch in de Straat van David 67 Mercurius 1745, deel I, p. 92. (januari).

(50)

[1745]

*1745 January 78.

Is met een zeer zwaare noordweste wind en hevige hagelbuijen, welke die

13. ganschen dag meest aanhielden, 's morgens vroeg het zeewater over de slapen gelopen met zulke kragt, dat menschen in de Santpoort wonende getuigden dat zij in veele jaaren zo zwaar een storting niet gezien hadden, waardoor het water zeer hoog op het land en in de stad geweest is, zodat het op het korte spaarn tot op de stoepens van de huizen, en voor onze deur een voet of twee ver op de wal gestaan

(51)

heeft, dit water heb ik in de tuin van Isaak van Nikkelen bij de zijlpoort

⁶⁸

leggende zien aankomen, het welke zeer wonderlijk om te zien was en zeer snel vloog.

heeft het hard gevroren, zodat het spaarn zo dik toelag dat het op veele plaatsen 14 & 15.

nauwelijks kon stukgeslagen worden, en op den 15e reeden er verscheide op de verdronke velden op schaatsen

*1745 February. 80.

Hebben Laurentius Overvest en Didericus Le Leu de Wilhem van het school na de 3.

Academie gepromoveerd wordende redenvoeringen gedaan, de eerste over de kwaade manieren der jongelingen, en de laatste over de jonge Cato.

Curatores zijnde, rector, conr[ector] &

praec[eptores] gelijk boven.

s'middags tussen 1 en 2 uuren zijn hier zeer groote hagelsteenen gevallen, 13.

waarvan ik er gehad heb, die 24 aasen

⁶⁹

het stuk wogen, alsmeede de 12 één loot.

Is hier de sterfte onder het rundvee

⁷⁰

, die al eenigge tijd om de stad en verscheide 19.

andere plaatsen hevig gewoed had, in de stad begonnen.

Is de sterfte onder het rundvee om de [stad be gonnen=doorgestreept, CvB]

Beverwijk begonnen.

20. Is hier in de groote houtstraat bij zeer koud weer en harde vorst van een wagen 27.

met vier paarden [Jacobus schrijft zijn verhaal door op pagina 82, maar voegt een en ander tussen op pagina 81, CvB]

68 Stadspoort van Haarlem naar Overveen

69 Aas: het kleinste gewicht in het oude stelsel, dwz 0,048 gram

70 In de Mercurius schreef men over ‘de Pest-Ziekte van 't Rundvee’ (bijv. in 1745, deel I, p.

170)

(52)

*1745 February 81.

Heden zijnde biddag is te Haarlem gecollecteerd en gepredikt als volgt.

24. f 423,5,- Amos 4:10-13

voorm: F.

Hagenaeus Gr: kerk

f 359,5,- Ps: 119:75,76

nam: W. v. Asperen

f 84,15,- 2 Chron: 7:13,14

voorm: J. v.

Eijbergen N. kerk

f 176,15,- Hos: 14:2,3

Nam: B. v.

Coevorde

f 232,10,- Lev: 26:23:27

voorm: A. Hansen Bak: kerk

(53)

f 61,10,- Petr: 3:8-13

Nam: J. Crygton

f 124,05,- Nah: 3:8-14

voorm: A. Heshusius Jans kerk

⁷¹

f270,15,- Jer: 6:8

Nam: L. Luijken

_____

f 1732,15,- f 347,-,- In de kerk in de peuselaarsteeg

⁷²

gecollecteert:

in S Haage is gecollecteerd alwaar zig de prins van Oranje bevond

f721,-,- voorm: bij do: van Kessel

In de groote kerk

f 528,-,- Pielat

Nam:

f288,-,- van Starese

S'av:

f243,-,- van Utrecht

voorm:

Klooster kerk

f303,-,- Wittebol

Nam:

f429,-,- Sandifort

voorm:

Nieuwe kerk

f650,-,- Mol

Nam:

f 52,-,- Hoedemacher

Hoogduitsche kerk

_____

F 3214,-,- F

11337,10,- Te Amsteldam is in de nederduitsche kerken

gecollecteerd...

F

2749,14,- Te Dordrecht is in drie nederduitsche gereformeerde

kerken gecollecteerd...

*1745 February 82.

die van Amsteldam gekomen was, een paard, dat door de gladdigheid gevallen was, en zelf niet op konde staan of geholpen, door de kou verstijft zijnde gestorven.

71 Hierboven vier Kerken in Haarlem: Grote Kerk, nu de St Bavo op de markt, de Nieuwe Kerk, de Bakkenessekerk en de Janskerk. Er worden in geen van deze kerken nog reguliere diensten gehouden. In de Janskerk is het Archief van Kennemerland gehuisvest, waaronder het GAH.

72 De Doopsgezinden

(54)

Deeze nagt heeft het hier zeer hard gevrooren, sodat, niettegenstaande het 28.

zeer hard waaide, het spaarn egter zelf onder de bruggen zeer digt toegevrooren is, en zo dik, dat Klaas Hogeboom scheepmaker aan het zuider spaarn deeze morgen voor zijn huis tot op het midden van het spaarn gelopen is, zoals mij zelf verhaald heeft.

Maart

Deeze nagt heeft het hier zeer hard gevroren zodat er deeze morgen verscheide op het spaarn

1.

(55)

op schaatsen gereden hebben, zelfs de bruggen onder door, zonder dat het ijs boog of kraakte, staande de barometer van Hk Prins op 29-9 1/5 R.d.'e

*1745 Maart. 84.

Na middag omtrend 5 uuren, terwijl Gerard Hugaart met Phemina Heemsten

⁷³

17. aantekenen waaren, raakte het werkhuis van de bruid's vader staande in de lange veerstraat over zijn woonhuis door onvoorzigheid van het werkvolk die na de bruid stil zijnde gaan zien gaaren in een stoof hadden laaten vallen, in de brand, 't welk zeer groote confusie

⁷⁴

veroorzaakte, doch de brand was, verscheide spuiten erbij gekomen zijnde, vrij spoedig geblust, de vlam is het dak niet uitgeweest, doch de rook vloog zeer sterk door de pannen en uit vensters.

Hebben wij de eerste rijpe comcommer uit onze tuin 't huis gekregen.

20. Is oom Abraham Barnaart

⁷⁵

overleden in den ouderdom van [....] jaaren, [....]

maanden, [...]dagen.

⁷⁶

21. Hebben wij de 8 eerste rijpe aardbesien uit onze tuin t'huis gekregen.

29. *1745 Maart. 86.

Zijde mij Pieter Sjoerds wonende te Harlingen dat in Friesland van de 100.000 29.

koebeesten wel al 30000 gestorven

73 Doopsgezinde dichteres. Haar echtgenoot zou later een van de uitvoerders worden van het testament van Pieter Teyler.

74 Verwarring

75 De grootvader van Willem Barnaart, waarvan het portret in deze scriptie.

76 [....] Opengelaten in de tekst; Jacobus vulde geen cijfers in.

(56)

waaren, en dat de sterfte aldaar noch continueerde.

Hebben wij een bloeijende rooseboom uit onze tuin

⁷⁷

t'huis gekregen.

30

77 Waarschijnlijk heeft deze rozenboom overwinterd in een kas in hun kweektuin in de nieuwe stadsuitleg en werd nu gebracht naar hun stadshuis van de familie aan het Spaarne.

(57)

May

Zijn hier al de grootste jongens uit het kinderhuis gelopen nadat zij al de 15.

suppoosten in het huis braaf

⁷⁸

afgeslagen, en de regenten, die op dat gerugt

aangekomen waaren, het huis uitgejaagd hadden, dus het huis uitlopende hebben zij de schout met een diender of twee, die tot hulp gekomen waaren, weggejaagd, en een word zelf gezegt zijn mes tegen de schout uitgetrokken te hebben, totdat eindelijk de schout met zes dienders vier a vijf van hen met twee man, die hen de schout zogtte

⁷⁹

ontzetten, in de boejen gebragt had, alwaar zij tot den 21e gezeten hebben en doen in het

*1745 May. 88.

tugthuis gezet zijn, en van de lui, die hen had zoeken te ontzetten, losgelaten zijnde.

Is hier op de runmolen

⁸⁰

van Willem Vos een knegt elendig omgekomen op de volgende manier.

met een frisse koelte de molen aan twee enden gezwigt malende ging een van de 15.

knegts, die boven in de molen werkten, buiten op de stijger, zo de ander meende om eens uit te zien, maar hij scheind door het kruis van de wieken na de lening

⁸¹

van de stijger uit een kunstje, naar dien hij er niets te doen had gelopen te zijn, doch dit is niet zeker, maar, hij mag er gekomen zijn zo hij wil, papa en verscheide andere menschen hebben hem er altans zien staan, die er zeer van aangedaan waaren dat hij daar zo schrikkig en gevaarlijk stond, nadat hij dus een wijnig tijd

78 Flink, fiks.

79 Proberen

80 Molen, waarmee eikeschors tot run werd gemalen. Run werd gebruikt bij het looien van leer, maar ook als bemesting in broeikassen.

81 Leuning, borstwering.

(58)

gestaan had wilde hij weder door 't kruis van de wieken na de molen lopen, doch dit mislukte hem, en hij kreeg een slag van een wiek op zijn linker zijde zo verschrikkelijk dat hij tegen

(59)

*1745 May. 90.

de lening en een steekbord van die wiek van boven neer op de weg, dus bleef hij zonder zig iets te bewegen of te kermen leggen, zodat wij allen meenden dat hij dood was, totdat er menschen onder uit de molen op het vallen van die plank kwamen uitlopen en hem daar zagen leggen, die aanstonds de molen in de vang

⁸²

zetteden; de knegt die boven in de molen werkte verwondert zijnde dat de molen stilstond liep aanstonds na buiten, en vond zijn maat daar dus leggen, waardoor hij niet weinig verschrikte, en een rijs of twee tegen hem riep wat hem scheelde, doch hij bleef daar als door dood leggen totdat de andere knegt met een knegt, die papa om wat te helpen er na toe gestuurd had hem in de molen draagden, alwaar papa's knegt hem noch wel een half uur in zijn armen en asijn onder de neus hield of hij noch mogt bekomen, doch te vergeefs doordien hij na omtrend

*1745 May. 92.

een uur nadat het ongeluk gebeurd was zoals er de chirurgijn bijkwam stierf, aan die zijde, daar de slag aangekomen was, scheen zijn arm en been stukkend te zijn (doch dit onderzogt de chirurgijn hij doch dood zijnde niet nauw) en zijn aangezigt was zeer gekneust, buiten aan zijn lijf bloede hij niets, doch het bloed liep hem de keel uit, zodat hij van binnen dodelijk schijnd gekwetst geweest te zijn.

Hebben wij de eerste rijpe peulen en snijboonen uit onze tuin t'huis gekregen.

19.

82 Rem, waardoor de wieken niet meer kunnen draaien.

(60)

Hebben wij de eerste rijpe meloen uit onze tuin t'huis gekregen, en den 30e de tweede.

29. *1745 Juny. 94.

Eenige vissers van Scheveningen

rapporteeren, dat men aldaar het grootste 4.

gedeelte van de gepasseerde nagt van verre sterk heeft horen kanonneeren, en met het aanbreeken van den dag door

(61)

verrekijkers diep in zee ontdekt twee schepen met malkanderen slaags zijnde op de hoogte van 't zelve dorp, zodat men distinct het vuur had gezien, doch men weet niet wat schepen het geweest zijn.

Heb ik alhier een Rhenoceros gezien, dit dier was donker bruin, en had geen haair 14.

als alleen eenige haairtjes agter de ooren en aan 't einde van de staart, op de neus had hij een zeer korte dikke hoorn, zijn kop liep na voren spits toe, de ooren waaren gelijk die der ezels, en de oogen na proportie van het dier zeer klijn, en hij daaruit niet als schuin ter zijden afzien, de huid was geheel met schilden overdekt die in leden wel een handbreed over malkander

*1745 Juny. 96.

heen sloegen, de pooten waaren kort en dik voorzien met drie klaauwen en met schubben, dit dier wierd gezegd zeven jaaren oud, 6 voeten hoog, 14 voeten lang, 16,5 voet dik te zijn, vijf duizend ponden te wegen, en tot zijn dagelijks voeder te eeten 60 ponden grof hooy en 20 ponden brood, en te drinken 14 emmeren water.

Heeft het hier de geheele namiddag vrij hard gedondert geweerligt en geregend bij zeer stil weer.

14. Heeft het den gantschen dag door bij extra stil weer gedondert, voor de middag 15.

niet zeer hard; nademiddag hing de lugt

rondom vol zeer zwaare buijen, waarin

men het van alle kanten hoe langer hoe

harder hoorde donderen en zag weerligten

geheel zonder regen met een NW. wind,

doch de buij kwam doen meest tegen de

wind opzetten en dreef na het ZW. over,

(62)

om 6 uuren liep de wind ZW, en het waaide en

*1745 Juny. 98.

regende een minuut of vijf zeer hard, waardoor dieselfde buij uit het ZW. zeer schielijk kwam opzetten, toender tijd donderde het hard en de donder was nabij, doen de buij genoegzaam boven ons hooft was wierd het weder zeer stil, waardoor men het in die bui, die na het westen ging, zeer zwaar hoorde donderen en zag blixemen en weerligten tot over

(63)

negen uuren, wanneer een andere noch veel zwaarder bui in het ZO zeer langzaam kwam opzetten, in deeze zag men het om negen uuren zeer zwaar weerligten, doch de donder hoorde men niet voor half tien uuren en doen noch zeer min, doen de bui op 't naast bij ons was donderde en blixemde het zo verschrikkelijk dat ik in veele jaaren er geen weergaa van gezien heb; dit alles zonder de minste regen tot over tien uuren wanneer het zeer hard begon te regenen, het onweer duurde

*1745 Juny. 100.

tot over elf uuren, tot het einde van deeze bui bleef het doodstil, de donder scheind ons, niet tegenstaande hij zeer hard was, niet zeer nabij geweest te zijn, doordien ik observeerde dat de slagen, doen zij omtrend op zijn hardst waaren, een halve minuut na de blixem kwamen, en doen de slagen het hardst waaren kwamen zij egter na gis een seconde of tien na de blixem. Ik heb niet vernomen dat

hieromtrend door die bui eenige schaade

veroorzaakt is, niet tegenstaande in het

hevigst van de buij alles in vuur en vlam

scheen te staan, door de blixem was het

gedurig zo ligt dat men de molens en

huizen op de kant van de meer staande ja

zelf de stad Amsteldam, niet tegenstaande

het donker weer was, uit onze tuin zeer

klaar kon onderkennen.

(64)

*1745 Juny. 102.

Uit het hoofdquartier van den

veldmaarschalk graave van Bathiani te Alspach.

Op den Mars van heden wierd een Hanovers kapitijn met zijn paard door de 15.

blixem doodgeslagen, en een gansch gelid soldaaten agter hem omvergeworpen doch geen van deselven, uitgenomen een sergeant, zijn gekwetst. De kapitijn en 't paard waaren in een ogenblik verstikt, en een gedeelte der kling

⁸³

van desselfs degen in de scheede gesmol-

83 Lemmet, het blank van een zwaard.