Toespraak Minister van Defensie, Ank Bijleveld-Schouten, ter gelegenheid van de inontvangstname van het ARQ onderzoek
Focus op Dutchbat III, 14 december 2020
Let op: alleen het gesproken woord telt
Goedemiddag allemaal,
Veel dank voor uw grondige onderzoek en toelichting op de resultaten.
Ik vind het fijn dat ik nu, nog voor het einde van het jaar, dit belangrijke rapport van u in ontvangst mag nemen.
Want 2020 is het jaar waarin 25 jaar geleden de enclave in Srebrenica viel.
Dat maakt het een bijzonder jaar voor de nabestaanden van deze gruwelijke genocide… maar ook voor onze Dutchbat-veteranen.
Ik heb veel van deze veteranen persoonlijk mogen spreken.
Bij mij op het ministerie, tijdens veteranenbijeenkomsten en tijdens de herdenking op 11 juli, die ik vorig jaar en dit jaar bijwoonde.
Door die gesprekken weet ik dat de ervaringen nog diep geworteld zitten…
en een deel van hen tot op de dag van vandaag nog steeds worstelt met de verschrikkingen van toen.
De resultaten van dit onderzoek bevestigen dat.
De meeste veteranen waren jong, tieners en twintigers nog, en stonden aan het begin van hun loopbaan bij Defensie.
Eén van hen vertelde me:
“We wilden met ons optreden van betekenis zijn, ook al waren de
omstandigheden verslechterd en heel anders dan we ons vooraf hadden voorgesteld.”
Dutchbat III vertrok kortom vol goede moed, vastberaden om het verschil te maken.
Maar de Nederlandse mannen en vrouwen stonden in juli 1995 alleen, en voor wat uiteindelijk een onuitvoerbare opdracht bleek.
Dat doet voor velen nog steeds pijn.
Want als militair wil je je doelen halen… en binnen je mandaat tot het uiterste gaan om de lokale bevolking perspectief te bieden.
Als dan ineens blijkt dat die doelen volstrekt onhaalbaar zijn, dan breek je.
En overheerst de twijfel of je er wel alles aan hebt gedaan.
Eigenlijk wil je niets liever dan de tijd terugdraaien.
Ik kan me daarom goed voorstellen dat veel Dutchbatters terugkeerden met gevoelens van verslagenheid, een deel zelfs getekend voor het leven.
Waar vervolgens thuis een nieuwe beproeving wachtte.
Want in plaats van steun te bieden, lieten mensen zich jarenlang negatief uit over het optreden van Dutchbat, of het vermeende gebrek daaraan.
Werkelijk iedereen had wel een mening, en schroomde niet om die kenbaar te maken aan wie het maar horen wilde.
De veteranen Anne Mulder en Liesbeth Beukeboom hebben hier later over gezegd dat ze zich niet alleen in juli 1995 machteloos voelden, maar ook achteraf in hun eigen land.
De pijn die zij en diverse collega’s 25 jaar later nog steeds voelen, snijdt in mijn ziel.
Ik bewonder ook de moed en kracht die zij tonen door hun verhalen nu wel te vertellen.
Want het actief delen van persoonlijke verhalen draagt er aan bij dat het beeld over deze missie in de samenleving langzaam aan het kantelen is.
Dit is in belangrijke mate te danken aan de indrukwekkende documentaire van Coen Verbraak deze zomer.
Dutchbatters konden hun kant van het verhaal kwijt: er was daadwerkelijk aandacht voor hun ervaringen.
Na het zien van het drieluik nam het begrip voor Dutchbat in Nederland toe.
Srebrenica is en blijft een vreselijke tragedie… een zwarte bladzijde in de geschiedenis.
Voor de nabestaanden en Dutchbat… voor Nederland en de hele wereld.
Om met de woorden van onze premier te spreken:
Het is een boek dat we nooit mogen en ook nooit zullen sluiten.
(…)
Op 11 juli mocht ik tijdens de herdenking op het Plein in Den Haag een foto-expositie openen.
25 foto’s van 25 Bosnisch-Nederlandse jongeren van 25 jaar oud, geboren in het jaar van de val van Srebrenica.
25 verhalen over gebroken families, maar ook 25 verhalen over hoop en kracht voor de toekomst.
Ik was daar, te midden van die cirkel met foto’s, samen met een delegatie van Dutchbat.
Dat was een hartverwarmend en aangrijpend moment, wat ik niet gauw zal vergeten.
Dutchbatters herdachten daar samen met de nabestaanden, zij aan zij…
ieder voor altijd met een kras op hun ziel.
Voor het eerst in 25 jaar voelde de herdenking echt anders.
Er is nu meer wederzijds begrip… en er wordt steeds meer samenwerking en aansluiting gevonden.
Dat vind ik een positieve ontwikkeling, die vervolg krijgt in de herdenking volgend jaar.
Een ander mooi voorbeeld is de theatervoorstelling ’25 jaar Srebrenica:
gevaarlijke namen’ die twee weken geleden in première ging.
Daarin vertellen de Bosnische Alma en Dutchbatter Raymond op het podium samen het verhaal over de val.
Op dit moment wordt overigens de laatste hand gelegd aan de
schaderegeling voor de nabestaanden van de omgekomen vluchtelingen in Srebrenica.
Ook deze verwacht ik nog voor het einde van dit jaar bekend te kunnen maken.
Met deze regeling hoopt de Nederlandse Staat tegemoet te komen aan degenen die nog dagelijks met de gevolgen van deze verschrikkelijke gebeurtenis geconfronteerd worden.
(…)
Uit eerdere gesprekken met de Dutchbat-vereniging kreeg ik signalen dat het met een deel van de veteranen niet goed gaat.
Zij ervaren nog steeds problemen in het dagelijks leven als gevolg van deze missie.
Dat vormde voor mij de belangrijkste aanleiding om vorig jaar opdracht te geven voor een onafhankelijk onderzoek.
ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum heeft dit zorgvuldig uitgevoerd.
Daarnaast heeft een onafhankelijke commissie onder leiding van Hans Borstlap toezicht gehouden op de uitvoering van het onderzoek en beleidsaanbevelingen opgesteld.
Zij hebben beide zojuist hun bevindingen gepresenteerd.
Ik wil zowel de onderzoekers als de begeleidingscommissie hier heel hartelijk voor bedanken.
Wat als eerste opvalt, is de grote bereidheid van veteranen en hun thuisfront om mee te werken aan het onderzoek.
430 veteranen, meer dan de helft van de respondenten, hebben de vragenlijst ingevuld.
Dit toont aan dat de doelgroep het belang van het onderzoek onderschrijft.
Maar het is schrijnend om te zien dat één op de drie veteranen uit deze groep anno 2020 een duidelijk negatieve invloed van de missie ervaart door psychische of andere gezondheidsklachten.
Publieke verwijten speelden daarin een grote rol.
Driekwart van deze veteranen voelt zich weggezet als dader of schuldige.
Het leidt tot verlies van vertrouwen in de overheid en de medemens.
Dutchbatters voelen zich wel gehoord door hun directe omgeving en collega-veteranen, maar onvoldoende door de politiek, Defensie en de samenleving.
Het helpt wanneer het negatieve beeld over Dutchbat III definitief wordt omgekeerd… wanneer het echte verhaal beklijft, Defensie zich achter haar veteranen schaart en hier publiekelijk werk van maakt.
Van een plek aan de schandpaal naar een breed gedragen erkenning voor de situatie waarin zij verkeerden.
Zoals u en ik zojuist hebben gehoord, komt dit ook nadrukkelijk naar voren in de aanbevelingen die de begeleidingscommissie doet.
Ik neem de uitkomsten van dit onderzoek en alle aanbevelingen dan ook zeer ter harte.
En ik omarm de grote betrokkenheid die u en de veteranen hiermee hebben getoond.
Ik snap het belang van iedereen.
De eerste stappen zijn gezet… maar er is meer nodig.
Ook nu, 25 jaar na dato. Het onderzoek laat dat duidelijk zien.
Daarom wil ik de Dutchbat-veteranen én de Kamer zo snel mogelijk volgend jaar informeren over het vervolg en de aanbevelingen.
Want dat is wat onze Dutchbatters nodig hebben:
Duidelijkheid over wat zij kunnen verwachten.
En dat is wat onze Dutchbatters verdienen:
Respect voor de onmogelijke positie waarin zij zaten, waar zij het beste van hebben willen maken.
En erkenning voor het leed dat velen nog dagelijks met zich mee dragen.
Dank u wel.
0-0-0
