Toespraak minister van Defensie, Ank Bijleveld-Schouten, ter gelegenheid van de Nationale Herdenking Capitulaties 1945
bij Hotel de Wereld in Wageningen, op 5 mei 2021
***
Dames en heren, kijkers thuis,
Op zaterdag 5 mei 1945 zit de jonge To Hofstra aan de radio gekluisterd.
Samen met haar vader en haar oudere zus Hilly hoort ze de omroeper zeggen:
“Vrijdagavond om half 7 is in de tent van Montgomery, bij een ruw houten bank waarop nog dekens lagen, de capitulatie met een kantoorpen getekend!”
To is een pienter meisje uit het Friese Sneek, een dochter van de plaatselijke veearts.
Toen de oorlog uitbrak, was ze zestien jaar.
Omdat To’s opleiding werd stopgezet, nam ze dag en nacht de zorg voor haar dove oma op zich en hielp haar in het huishouden.
Dankzij deze dankbare taak kon ze de verplichte Arbeidsdienst voor Meisjes omzeilen.
Iets wat voor bijna 3.000 Nederlandse meisjes niet opging… zij werden door kampleidsters gedwongen om een verplichte ‘formatie’ in het nationaalsocialistische gemeenschapsideaal te ondergaan.
To zocht, in de voor haar verdrietige maar ook saaie jaren ’40, naar afleiding en een manier om de oorlog gaandeweg te verwerken.
Vanaf dag 1 versloeg ze de oorlog door krantenknipsels, brieven en bonnen,
pamfletten en munten te bundelen in schriften.
Het werden er tien in totaal, geordend naar datum en voorzien van eigen commentaar en gevaarlijke
anti-Duitse grappen.
Haar vader zorgde er daarom voor dat de verhalen goed werden verstopt op oma’s zolder.
Vandaag de dag zijn To’s oorlogsschriften van onschatbare waarde.
Ze laten ons zien hoe een heel normaal gezin de oorlog heeft beleefd… vanuit de ogen van een opgroeiende tiener.
De ochtend van 5 mei 1945.
8 klokslagen klinken door de kamer van huize Hofstra.
En dan daalt het besef in… Nederland is vrij! Echt vrij.
(…)
En dat zijn we nog steeds.
Al 76 jaar lang leven wij in vrede.
76 jaar mogen we zijn wie we willen zijn, wat onze achtergrond ook is.
Zelfs in deze uitzonderlijke tijd,
waarin we voelen hoezeer onze levens onder druk staan door een dreigend virus.
Waarin we moeten omgaan met onzekerheden,
botsende belangen en de kwetsbaarheid van onszelf en onze dierbaren.
Waarin we hebben beseft dat we elkaar alleen kunnen beschermen als we tijdelijk een deel van onze vrijheden opgeven.
Wij zijn vrij.
Maar velen van ons zoeken begrijpelijkerwijs naar houvast en hoop.
Naar samenzijn en verbondenheid.
(…)
Ook op een dag als vandaag, op deze plek, waar de Tweede Wereldoorlog voor Nederland eindigde.
Hoewel we, net als vorig jaar, de vrijheid hier helaas niet samen kunnen vieren, zijn we in gedachten met elkaar verbonden.
We herdenken en delen dit belangrijke moment in de geschiedenis, dat het begin inluidde voor ons leven hier en nu.
Want ondanks zware verliezen, een hoop puin, pijn en immens verdriet konden mensen in 1945 weer
voorzichtig gaan dromen…
en uitkijken naar een toekomst waarin volgende generaties in vrede en vrijheid zouden kunnen opgroeien.
To vertelt ons over de getooide huizen met vlag en wimpel, de guirlandes op de gevels, oranje sjerpen op paarden, gratis koffie of thee voor ieder gezin en zeep en suiker voor de pasgeborenen.
Volgeladen boerenwagens met juichende kinderen, kinderoptochten met meisjes in oranje jurken met witte kraagjes en manchetten, een papieren schortje van
rood-wit-blauw en een oranje krans in het haar.
Na jaren van avondklok en verplicht verduisterde
huizen, werd de straat in de Friese stad eindelijk weer verlicht met lampions.
En op 9 mei werden 5 enorme vreugdevuren aangestoken.
De hele omgeving werd door de vlammenzee verlicht.
(…)
Het vuur werd een symbool van bevrijding.
We ontketenen het ieder jaar opnieuw op deze historische plek…
om onze zwaarbevochten vrijheid te vieren en onze bevrijders te bedanken.
Daarin neemt ook Defensie een bijzondere plaats in, door de organisatie te steunen met de inzet van
militairen en veteranen die dienden tijdens recentere missies.
In goed overleg zijn we overeen gekomen dat Defensie nog steeds ieder jaar zal deelnemen aan het defilé.
In kleinere vorm dan voorheen, maar met een representatieve delegatie die eer doet aan onze bevrijders.
Het zijn de geallieerde troepen die ons het licht in de duisternis hebben geschonken.
Zij kwamen op voor ons. Onvoorwaardelijk.
Zij zorgden dat ons Koninkrijk weer in onze handen kwam en we ons hart mogen volgen,
zonder belemmerd te worden door een bezetter.
Dat maakt deze veteranen een voorbeeld voor ons allen… en ook nu, 76 jaar later, een inspiratiebron om in onzekere tijden weerbaar en moedig te zijn.
(…)
Het bijzondere is dat vele geallieerden nog jong waren, en vochten voor de toekomst van de jongeren na hen.
Zij maakten het verschil toen, en plaveiden het pad voor de verschilmakers van nu.
Daarom schreven leerlingen van scholengemeenschap Pantarijn dit jaar persoonlijke brieven aan de 680 nog levende veteranen.
Eén van de veteranen vertelde dat hij destijds helemaal niet besefte hoe groots en bepalend de inzet van hem en zijn kameraden was.
Hij deed simpelweg wat hij moest doen.
Ik herken dit uit de gesprekken die ik door de jaren heen met veteranen uit de Tweede Wereldoorlog heb gevoerd…
in Arromanches, Driel, Vlissingen, in het
Engelandvaardersmuseum en hier in Wageningen.
Bijvoorbeeld met de Poolse parachutist Tadeusz Cisek en onze Britse Ridder der Militaire Willems-Orde
Kenneth Mayhew.
Mayhew beschouwt zijn ridderschap als een eervolle onderscheiding voor alle mannen en vrouwen
die hoge offers brachten voor ons,
terwijl ze dezelfde dingen deden als hij.
De bedankbrief die de geallieerde veteraan recent kreeg, van een voor hem onbekende jongere uit Holland, raakte hem diep.
Hij deelt met ons zijn levensles:
durf altijd keuzes te maken.
Want als je niets doet, geef je vijanden een kans om te overwinnen.
Zijn verhaal leert ons dat vrijheid iets van ons vraagt.
Dat er altijd mensen nodig zijn die onze vrijheid blijven beschermen.
En dat we met elkaar de herinnering aan de oorlog levend moeten houden, zelfs als er over enkele jaren geen enkele overlevende of bevrijder meer in leven is.
Ook To zorgde dat haar indrukwekkende werk niet verloren ging.
Ze gebruikte haar oorlogsschriften als docent en 50 jaar na de bevrijding vormde haar werk de basis van een Friestalig kinderboek.
To’s stukken zijn nu voor iedereen te lezen, in het Fries Verzetsmuseum en digitaal.
Een nalatenschap die ons nooit laat vergeten hoe kwetsbaar vrijheid is.
(…)
Dames en heren,
Op de witte grafstenen op de Canadese begraafplaats in Groesbeek staan de woorden:
May your reward be as great as your sacrifice.
We zijn het aan onze bevrijders en onszelf verplicht om de vrede in stand te houden.
Ter ere van alle veteranen maken we in Nederland de keuze om onze vrijheid te beschermen,
voor onszelf en toekomstige generaties.
Daarom geven we vandaag het bevrijdingsvuur door.
Aan jong en oud, in heel het land.
Dankbaar, en zo weerbaar en moedig als hen die zich voor ons hebben ingezet.
0-0-0
