Bijlage I Interviewschema
Introductie
Mijn naam is Gijs Euverman (23) en ik schrijf mijn afstudeerrapport voor het accountantskantoor en de Rijksuniversiteit Groningen in de periode september t/m december 2005 op kantoor Amsterdam.
Mijn afstudeeronderzoek richt zich op de consequenties van de invoering van nieuwe wet- en regelgeving op het gebied van fraude in de controlepraktijk van het accountantskantoor. Er wordt ingegaan op drie verschillende onderzoeksgebieden:
o RAC 240
o De Wet Melding ongebruikelijke transacties (Wet Mot) o ‘Unpredictability’.
Dit interview heeft tot doel te komen tot een beantwoording van mijn onderzoeksvraag:
Het interview zal maximaal een uur in beslag nemen en de gegevens zullen vertrouwelijk worden behandeld.
Vragenlijst:
In het grijs staat steeds aangegeven van welke antwoordcategorieën ik uit ga.
Inleiding
1) Wat is uw naam?
2) Hoe lang bent u werkzaam als accountant/ bij het accountantskantoor?
3) Wat is uw functie binnen het accountantskantoor en hoeveel jaren heeft u deze functie al?
4) Bent u, uw gehele carrière al werkzaam bij het accountantskantoor?
5) Hoeveel jaren maakt u al deel uit van het controleteam bij de betreffende cliënt?
6) Is het accountantskantoor verplicht bij de cliënt, die centraal staat in dit interview, de RAC 240 en de wet Mot te hanteren?
Planningsfase
7) 8) 9) Tijdens de kick-off meeting van het controleteam wordt gesproken over allerlei relevante zaken aangaande de controle.
Hoeveel meer tijd werd er bij de betreffende cliënt in 2004 binnen het controleteam tijdens de kick-off meeting gesproken over de kwetsbaarheid van de jaarrekening van de huishouding voor fraude (van materieel belang), t.o.v. 2002?
o < 5 minuten
o ≥ 5 minuten < 15 minuten o ≥ 15 minuten < 30 minuten o ≥ 30 minuten
Wat is er nieuw aan de vigerende wet- en regelgeving op het gebied van fraude en welke gevolgen hebben deze aanpassingen gehad en zullen deze aanpassingen hebben op de
werkzaamheden in de controlepraktijk van accountants bij het accountantskantoor?
RAC 240
10) Hoeveel toevoegingen (vb extra taken voor SPA (Systems & Process Assurance), meer aandachtspunten etc.) in controlemaatregelen op het gebied van identificatie van het frauderisico waren er bij de betreffende cliënt in 2004 t.o.v. 2002?
o < 2 o ≥ 2 < 5 o ≥ 5 < 10 o ≥ 10
Zou u een toelichting/onderbouwing willen geven op uw antwoord (vb specifieke overwegingen)
11) Hoeveel meer tijd (opgenomen in auditbudget) werd er in 2004 ingepland (aantal uren) bij de betreffende cliënt voor controlemaatregelen op het gebied van fraude t.o.v. 2002?
o < 1%
o ≥ 1% < 5%
o ≥ 5% < 10%
o ≥ 10%
Zou u een toelichting/onderbouwing willen geven op uw antwoord (vb specifieke overwegingen)
Interim-fase
De herziene RAC 240 stelt dat er meer inlichtingen ingewonnen dienen te worden over de wijze waarop de organisatie het frauderisico beheerst.
12) a) b) c) Wat werd er bij de betreffende cliënt in de praktijk meer gedaan in 2004 aan het inwinnen van inlichtingen over de wijze waarop de organisatie het frauderisico beheerst? Dit alles t.o.v. 2002. Bij de volgende categorieën:
Aantal meer onderwerpen interviews management:
o 0 o 1 o 2 o > 2
Aantal meer onderwerpen interviews toezichthoudende orgaan (AC of RvC):
o 0 o 1 o 2 o > 2
Aantal meer interviews anderen:
o 0 o 1 o 2 o > 2
Zou u per deelantwoord een toelichting/onderbouwing willen geven?
Aanwezigheid: agenda? Checklist? Uitwerking interviews?
(Ik denk hier bijvoorbeeld aan extra onderwerpen op basis van: een uitgevoerde risicoanalyse, ervaringen uit eerdere jaren etc.)
De herziene RAC 240 stelt dat de maatregelen die de organisatie heeft getroffen om fraude van materieel belang te voorkomen en te ontdekken dienen te worden geëvalueerd.
13) Worden de management controls bij de betreffende cliënt om fraude van materieel belang te voorkomen of te ontdekken in 2004 anders geëvalueerd dan in 2002?
o Ja, toelichting/onderbouwing…
o Nee, toelichting/onderbouwing…
De herziene RAC 240 stelt dat er controlemaatregelen getroffen dienen te worden om het risico van het opzettelijk verkeerd verantwoorden van opbrengsten en het doorbreken van de interne beheersing door de leiding tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen.
14) a) b) c) Vonden er bij de betreffende cliënt in 2004 controlemaatregelen plaats op het gebied van:
Naposten
o Ja, toelichting/onderbouwing…
o Nee, toelichting/onderbouwing…
Correctieposten
o Ja, toelichting/onderbouwing…
o Nee, toelichting/onderbouwing…
Schattingen in de jaarrekening
o Ja, toelichting/onderbouwing…
o Nee, toelichting/onderbouwing…
De herziene RAC 240 stelt dat er overige controlewerkzaamheden dienen te worden uitgevoerd, gericht op het mitigeren van geïdentificeerde frauderisico’s.
15) Hoeveel meer overige controlewerkzaamheden vonden er in 2004 bij de cliënt plaats, gericht op het mitigeren van geïdentificeerde frauderisico’s, t.o.v. 2002?
o 0 o 1 o 2 o > 2
Zou u per deelantwoord een toelichting/onderbouwing willen geven?
(Ik denk hier bijvoorbeeld aan een gedane risicoanalyse, klantspecificiteit en ervaringen uit eerdere jaren etc.)
Unpredictability
In de controle van 2005 is voor het eerst het uitvoeren van ‘onvoorspelbare activiteiten’
verplicht. De activiteiten dienen ook te worden gedocumenteerd in de ‘audit file’.
16) Hoeveel interviews vinden er plaats bij de betreffende cliënt in het kader van deze
‘unpredictability’?
o 0 o 1 o 2 o > 2
Zou u per deelantwoord een toelichting/onderbouwing willen geven?
Aanwezigheid: agenda? Checklist? Uitwerking interviews?
17) Op welke manier wordt vorm gegeven aan unpredictability?
(Ik denk hier bijvoorbeeld aan onaangekondigde inventarisaties, onverwachte steekproeven etc.)
18) Hoe frequent zijn jullie van plan acties uit te voeren met een onvoorspelbaar karakter?
o 1 keer per jaar
o 2 keer per jaar
o 3 keer per jaar
o 4 keer per jaar
o > 4 keer per jaar
Met ingang van 1 juni 2003 zijn de verplichtingen die voortvloeien uit de Wet Mot op grond van een Algemene Maatregel van Bestuur ook van toepassing verklaard op accountants.
19) Vinden er bij de betreffende cliënt controlemaatregelen plaats op het gebied van belangrijke ongebruikelijke transacties (Wet Mot)
o Ja, toelichting/onderbouwing…
o Nee, toelichting/onderbouwing…
(Ik denk hier bijvoorbeeld aan risico’s van grote cash geldstromen, het handmatig uitdraaien van journaalposten etc.)
20) Geven de herziene RAC 240, naar uw mening, voldoende richtlijnen voor het minimaliseren van het frauderisico in de jaarrekening?
o Ruim voldoende o Voldoende
o Niet voldoende/ niet onvoldoende o Onvoldoende
o Ruim onvoldoende
21) Heeft u zelf nog op- en/of aanmerkingen aangaande de werkzaamheden op het gebied van de RAC 240, unpredictability of de wet Mot?
22) Heeft u nog tips of opmerkingen ten aanzien van mijn onderzoek?
Vriendelijk bedankt voor de tijd en moeite die u hebt willen nemen voor dit interview.
Wet Mot
Algemeen
Bijlage 2
Overzicht resultaten interviews
Antwoordmogelijkheden:
4 categorieën: Categorie 1
Categorie 2
Categorie 3
Categorie 4
Vraag 7) xx xx x
Vraag 10) x xxx x
Vraag 11) xxx xx
Vraag 12a) xxxx x
Vraag 12b)
1xxx
Vraag 12c) x xxx x
Vraag 15) x xxxx
Vraag 16) xx x xx
5 categorieën: Categorie 1
Categorie 2
Categorie 3
Categorie 4
Categorie 5
Vraag 18) x x xxx
Vraag 20)
2xxxxx xxxxx
Ja/nee: Ja Nee
Vraag 13) xxxxx
Vraag 14a) xxxxx
Vraag 14b) xxxxx
Vraag 14c) xxxxx
Vraag 19) xxxxx
x = geantwoord door geïnterviewde manager
Bijlage 3
Onderliggend onderzoeksmodel
Het onderliggende model van de analyse is:
SOLL IST
( oud en nieuw) ( oud en nieuw)
Wel wet Mot Geen wet
Mot
Nieuwe RAC 240
Oude
RAC 240 Geen
‘unpredictability’
Wel
‘unpredictability’
Invulling werkzaamheden
Oud
Invulling werkzaamheden
Nieuw
Het accountantskantoor informeren over de consequenties van de invoering van nieuwe wet- en regelgeving op het gebied van fraude in de praktijk op de controlewerkzaamheden
van haar accountants
Bijlage 4 Krantenartikelen
13 september 2005
Affaire-Verhoef zwelt langzaam maar zeker aan; nieuwe dreiging voor Deloitte
Door Micha Kat
De strijd die Leo Verhoef RA al meer dan tien jaar lang voert om de grootste boekhoudfraude uit de Nederlandse geschiedenis over het voetlicht te krijgen wint de laatste weken aan felheid.
Verhoef heeft aangetoond dat Nederlandse overheden miljarden Euro’s willens en wetens buiten de boeken houden. De paniek hierover begint steeds groter te worden nu de Rotterdamse Rekenkamer onlangs heeft bevestigd dat de analyse van Verhoef klopt.
Verduistering
Rotterdam heeft in de jaarrekening 2004 een overschot opgevoerd van 104 mio Euro terwijl het werkelijke bedrag 152 mio Euro moet zijn. Over de periode 1998-2004 heeft Rotterdam 610 mio verduisterd, Amsterdam 2,3 mrd en Den Haag 434 mio.
Ook prof. H. Blokdijk RA heeft in een artikel (Overheidsmanagement, maart 2004) gesteld dat Verhoef het bij het rechte eind heeft.
Verhoef (ex-Van Dien & Co, ex-VB Accountants) kwam tot zijn spectaculaire conclusies na een nauwkeurige analyse van de jaarrekeningen zelf. Inmiddels zit de politiek met de handen in het haar zoals blijkt uit deze >emailwisseling tussen Verhoef en enkele kamerleden.
Bedreiging
De affaire vormt tevens een nieuwe bedreiging voor Deloitte (dat VB Accountants, de oude werkgever van Verhoef, in 1994 overnam) omdat Deloitte met een marktaandeel van 70% (het cijfer is afkomstig van Deloitte zelf) marktleider is als controleur van de jaarrekeningen van overheden. Ondanks tal van waarschuwingen gaat Deloitte tot op de dag van vandaag door met het goedkeuren van (willens en wetens) vervalste jaarrekeningen.
De affaire ligt politiek ook zeer gevoelig omdat gemeenten tal van lastenverhogingen motiveerden met een beroep op de financiële situatie. Waren de geheime overschotten bekend geweest dan was er vermoedelijk geen draagvlak geweest voor de lastenverzwaringen, met name van de OZB.
Aangifte
In de media heeft Verhoef jarenlang geen poot aan de grond gekregen, maar dat
'Gemeengoed'
De Raad van Tucht heeft de klachten van Verhoef nooit inhoudelijk willen wegen, maar stelde wel meerdere malen dat de gewraakte praktijk ‘gemeengoed’ is. Dat de gemeentelijke jaarrekeningen een getrouw beeld geven is ook door de Raad van Tucht echter nimmer gesteld.
Wat Deloitte betreft ligt de affaire extra gevoelig nu aan het licht is gekomen dat het invloedrijke politici betaalt. Deze politici, zoals Jan Fransen, commissaris van de koningin van Zuid-Holland, hebben een direct belang bij de gemanipuleerde jaarrekeningen. Deloitte is de accountant van de provincie Zuid-Holland, door Fransen zelf benoemd.
Bron: Accountingweb.nl
2 maart 2005
Aanscherping frauderegels
Volgens een nieuwe regel van het NIVRA, die per 1 januari is ingegaan, moeten accountants de mogelijkheid van fraude expliciet bespreken. In hun dossiers moeten ze vastleggen wat er is gedaan om eventuele fraude op te sporen. De nieuwe richtlijn is een gevolg van de bouwfraude en de boekhoudschandalen bij onder meer Ahold. Beleggers dienen steeds meer schadeclaims tegen accountants in omdat zij vinden dat die (mede)verantwoordelijk zijn voor financiële fraude. Zo claimen Japanse verzekeraars nu 2 miljard dollar van Deloitte in de Verenigde Staten, na het faillissement van Fortress RE, een klant van Deloitte.
In een intern stuk van Deloitte, het grootste accountantskantoor van Nederland, wordt zelfs gepleit voor een vaste fraudespecialist bij elke controle. Arthur de Groot, hoofd van de afdeling Bijzonder Onderzoek en Integriteitadvies bij Deloitte, zegt in een gesprek met Het Financiële Dagblad dat het maatschappelijk vertrouwen in accountantscontrole een flinke deuk heeft opgelopen. ‘De oorzaak zit in een controleaanpak die weliswaar is geëvolueerd, maar nog lang niet genoeg. Dertig jaar geleden werd bij wijze van spreken nog elk bonnetje bekeken en afgevinkt.
Tegenwoordig kan dat niet meer. Nu wordt er analytisch gecontroleerd. De controle is bijvoorbeeld meer gericht op het systeem van interne financiële rapportage. En toch staan we nu op een belangrijk moment in de geschiedenis van het accountantsberoep. We zullen anders moeten controleren. Dat impliceert met name het toevoegen van andere competenties en het aanpassen van de grondhouding.’
Professionele scepsis
De nieuwe houding komt vooral neer op professionele scepsis. Dat betekent volgens
De Groot dat accountants niet meer kritische vragen moeten stellen. ‘Ze moeten de
controle uitvoeren met een gezonde kritische blik. Dit zou ertoe kunnen leiden dat
de houding tussen cliënt en accountant verandert.’ Voorzitter Roger Dassen van
Deloitte-accountants vindt dat de forensische expertise in de controleteams moet worden vergroot. Nu wordt een forensisch specialist pas aan het team toegevoegd als er een probleem is gesignaleerd of als een opdracht al bij voorbaat als ‘riskant’
geldt. De grote Nederlandse accountantsfirma’s zijn vorig jaar allemaal begonnen met fraudetrainingen. In de Verenigde Staten is het al gewoonte om een fraude- expert op te nemen in het controleteam. Voor de meeste kantoren hier gaat een verplichte toevoeging te ver. Rens Rozekrans, forensisch expert bij KPMG, denkt dat er gewoon niet genoeg experts zijn als elk controleteam zo iemand moet hebben.
Bron: Redactie Accountancynieuws
Bijlage 5
Mogelijke punten teamdiscussie controleopdracht
3Bij de brainstormsessie met het controleteam kunnen onder meer de volgende vragen aan de orde komen:
Hoe zou fraude kunnen plaats hebben (modus operandi)?
Wie zou er kunnen frauderen?
Is er sprake van grote druk op mensen?
Zijn er mensen met een atypisch uitgaven- of gedragspatroon?
Wat zijn mogelijke motieven voor fraude?
Welke afdelingen of activiteiten zijn het meest kwetsbaar?
Welke externe of interne relaties zouden aanleiding kunnen geven tot frauduleus gedrag?
Wat is de houding van het management ten opzichte van interne- en accountantscontrole?
Wat is de kwaliteit van interne controles die specifiek zijn gericht op ondernemingseigendommen met een verhoogd frauderisico, zoals geld, bankrekeningen en waardevolle vaste activa?
Hoe ontwikkelt de cliënt zich in economisch/financiële zin?
Welke controlemaatregelen moeten worden genomen om het frauderisico effectief te mitigeren? Bijvoorbeeld: bepaalde controleobjecten intensiever controleren, verrassingscontroles uitvoeren, handelingen van bepaalde personen extra goed controleren.
3 Diekman, P. (2005) Meer focus op fraude; de frauderichtlijn herzien, de Accountant
