BEL € 20 – INT € 25 Architecture in Belgium
294
Februari – Maart 2022 Back to Brick Projecten van Blaf, Pierre Blondel, Bovenbouw – Bulk – Sergison Bates, Carton123,
Ectv, EDA-AU, Felt, Gafpa, Label, Meta – van Bergen Kolpa, noA + interview David Sebastian
5 Edito Lisa De Visscher 7 Opinie [voor] Leo Van Broeck 8 Opinie [tegen] Michael Bianchi Uitgelicht 10 40 jaar wedstrijdcultuur Louis De Mey
14 Lode Janssens – A Balloon Home Benoît Vandevoort 18 Het Zinderend Oppervlak Pieter T’Jonck
Recente projecten 20 Meta – van Bergen Kolpa, Agrotopia, Roeselare Pieter T’Jonck 26 Felt, Villa Kameleon, Zoersel Lisa De Visscher
Back to Brick 32 Sergison Bates – Bovenbouw – Bulk , Cadix, Antwerpen Christophe Van Gerrewey 40 Pierre Blondel, Archiducs, Watermaal-Bosvoorde Lisa De Visscher
46 noA, Het Steen, Antwerpen Pieter T’Jonck
54 Beyond Brick: Innovatieve ontwikkelingen en baksteenalternatieven 60 Label, Ursulinen, Mechelen Guillaume Vanneste
66 ECTV, Tekenacademie en jeugdcentrum, Lo-Reninge Hera Van Sande 72 Baksteen: bouwsteen van paradoxen Lieven Nijs
78 EDA-AU, Zaza School, Rwamishiba (Rwanda) Cécile Vandernoot 84 Carton123, Korbeek Winners, Leuven Edith Wouters
90 Gafpa, Sportcampus Lange Munte, Kortrijk Eline Dehullu Interview 94 David Sebastian Eline Dehullu en Lisa De Visscher
Wedstrijd 100 Moulin Williame, Lessen Stephane Damsin Product news 106 Viviane Eeman
Student 112 UGent: Brick Wall City Véronique Patteeuw
116 La Cambre Horta – ULB: Stabilisatie van ruwe aarde Véronique Patteeuw 118 KU Leuven: Baksteenstudio Véronique Patteeuw
Bureau 121 Raamwerk Eline Dehullu
Re-visited 123 Peter Callebout Francis Carpentier
294
Tommy Messelis
ALIPLAST ASSA ABLOY BEGA BELGISCHE
BAKSTEEN- FEDERATIE DAVIDTS LIGHTING DAW BELGIUM GEBERIT JUNG
KORATON METALFIRE NELISSEN NEOLITH OCCHIO SIMONSWERK STONE STÛVVANDEMOORTEL VOLA WIENERBERGER Editorial team
Editor-in-chief
Lisa De Visscher
Deputy editor-in-chief
Eline Dehullu
Production coordinator
Grégoire Maus
Translations
Eva Van Walle (Dutch) Alain Kinsella (French) Patrick Lennon (English) Antoon Wouters (Product News)
Copy-writing
Charlotte Bondel (Dutch)
Copy-editing and proofreading
controltaaldelete.be (Dutch)
Benoît Francès (French) Patrick Lennon (English)
Graphic design
Kritis & Kritis
Typeface
Rhymes, Prestige Elite
Printing
Die Keure, Bruges
Cover image
EDA-AU, Zaza School, Rwamishiba (Rwanda)
Back cover image
Tommy Messelis, Pavillion (UGent, Brick Wall City)
Artistic committee
Gilles Debrun Pauline Fockedey Nicolas Hemeleers Kelly Hendriks Véronique Patteeuw Hera Van Sande Guillaume Vanneste Ward Verbakel
Editorial address
Ernest Allardstraat 21/3 1000 Brussels
redactie@a-plus.be www.a-plus.be
A+ is a publication of CIAUD/
ICASD Information Centre for Architecture, Urbanism and Design.
Publisher
Philémon Wachtelaer Ernest Allardstraat 21/3 1000 Brussels
Copyright CIAUD/ICASD
Articles are the sole responsibility of the authors. All rights of reproduction, transla- tion and adaptation (even partial) reserved for all countries.
Board of directors CIAUD/ICASD
Chair
Philémon Wachtelaer
Vice-chair
Anne Sophie Nottebaert
Secretary
Geert De Groote
Members
Olivier Bastin Oana Bogdan Petra Decouttere Paul Dujardin Ruben Goots Nicolas Hemeleers Stéphanie Lorfèvre Benoît Moritz
Isabelle Vanhoonacker
Office management
Deborah Schwarzbaum abonnement@a-plus.be
Exhibitions and lectures
Lara Molino
Communication
Louise Van Laethem
Advertising management
Rita Minissi
rita.minissi@mima.be +32 497 500 292
Errata
‘Gezocht: spel- en hangru- imte’, in ‘A+291 Kids: Let’s Play’, pp. 70-71: de edities van de Leesstraat 2018, 2019, 2020 en 2021 zijn re- alisaties van Cakri vzw/
asbl en Muntpunt. Wauw had een ondersteunende rol in de productie van de editie 2021.
‘A house for Urban Logis- tics’, in ‘A+293 Brussels Architecture Prize’, p.
18: het Bouwmaterialen- dorp aan het Vergotedok in Brussel was een realisa- tie van Tetra architecten, tegenwoordig gesplitst in Architectuurplatform Ter- wecoren Verdickt (architec- tuurplatform.com) en Maker architecten (makerarchi- tecten.com).
2 A
+
294Francis Carpentier recently joined CIVA Brussels as Head of Collections. As an MSc in Conservation of Mon- uments and Sites and a board member of Docomomo Belgium and the Horta Mu- seum, he is particularly interested in critical attitudes related to the conservation of modern heritage.
Stéphane Damsin
is a Brussels-based ar- chitect. He runs the of- fice Ouest together with Jan Haerens. He has many years of experience in the cultural and academ- ic fields (Supersudaca, Recyclart). He currently teaches at the Faculty of Architecture La Cambre Horta of ULB.
Louis De Mey
graduated as an archi- tectural engineer from Ghent University. He currently works as an architect, publishes as a freelance critic in De Witte Raaf, H ART and Rek- to:Verso, and operates as an occasional scenogra- pher for the Strombeek cultural centre.
Lieven Nijs
graduated from the Sint-Lucas School of Architecture in Ghent in 2000. In 2003 he founded Blaf architecten with architect Bart Van Den Driessche. Since 2008 he is Teaching Assistant in Architectural Design and Design Theory at Ghent University. Since 2017 he is vice-chair of the Kwaliteitskamer Gent.
Véronique Patteeuw is associate professor at the École Nationale Supérieure d’Architec- ture et du Paysage de Lille and visiting pro- fessor at EPFL Lausanne and KU Leuven. She is the academic editor of OASE, Journal for Architecture.
She recently co-edited Modernities (2021) and Critical Regionalism Re- visited (2019).
Pieter T’Jonck is an architect. He writes on architec- ture, the visual arts and the performing arts for several Belgian and foreign newspapers and magazines. He works for the radio station Klara and was editor-in-chief of A+ in 2017.
Christophe Van Gerrewey is an architectural and literary theorist. In 2014 he obtained his PhD at Ghent University with a study of the writings of architecture critic Geert Bekaert. He has published in journals such as Architectural Theory Review, A+U and 2G.
He works as professor of architectural theory at the École Polytechnique Fédérale de Lausanne.
Hera Van Sande
graduated as an archi- tectural engineer from Ghent University in 1991.
In 2008 she completed her PhD on Kunio Maekawa (JP). She is currently the artistic director of Archipel vzw. She teaches at VUB and KU Leuven. She has been a partner at Juno Architects since 2014 (since 2020 MOP+JUNO).
Cécile Vandernoot is an architect and re- searcher. Since 2011 she has taught at LOCI, Fac- ulty of Architecture, Ar- chitectural Engineering, Urbanism of UCLouvain on the Brussels and Tournai sites. She has curated several architecture and art exhibitions.
Benoît Vandevoort graduated as an archi- tectural engineer from Ghent University. He is currently working on a PhD at KU Leuven on the history of education of interior architecture in Belgium.
Guillaume Vanneste is an architectural en- gineer and researcher. He teaches at the Faculty of Architecture, Architec- tural Engineering and Urbanism of UCLouvain (LOCI UCLouvain). He is a founding partner of vvv architecture urbanisme.
Edith Wouters
is the artistic director of Ar-tur, Turnhout.
Since 2016 she has run the cultural architecture practice Capasitee. She also works as a project coordinator on religious heritage for CRKC.
Contributors to this issue
A+ Architecture in Belgium Bimonthly bilingual magazine, ISSN 1375–5072, Volume 49 (2022) N1
Advertisers
Uitgelicht
10 A
+
294Meer dan architectuur-
wedstrijden
Louis De Mey – Foto’s Olmo Peeters
De architectuurcultuur in Vlaanderen has come a long way. In de jaren 1980 waren het enkelingen die grote ogen gooiden op de (inter)nationale scene. In- tussen wordt architectuur in Vlaanderen internationaal nauwlettend in de gaten gehouden en gevierd in tentoonstellingen en publicaties. Een van de belangrijkste katalysatoren van deze kwaliteit en de kansen die ontwerppraktijken vandaag krijgen en grijpen, is het ontstaan van een vrij indrukwekkende wedstrijdcultuur sinds de jaren 80. Het is op deze cultuur van competities dat twee tentoonstellin- gen van het VAi ingaan.
Open Oproep. 20 jaar architectuur in publieke opdracht belicht de recentste periode en werd gecureerd door Maar- ten Liefooghe en Maarten Van Den Driessche. Na stops in Gent, Hasselt, Kortrijk, Leuven en Atelier Bouwmees- ter in Brussel, houdt de tentoonstelling een laatste keer halt in deSingel. De ten- toonstelling belicht de wedstrijdformule in vier facetten.
De Wunderkammer opent de expo aan de hand van een carrousel die archi- tecturale fragmenten van gerealiseerde projecten toont. Joris Kerremans, Louis Seynaeve en Toon Verdonck interprete- ren zo de output van de vele wedstrijden door in maquettes te focussen op onder meer materialen, publieke interieurs of silhouetten.
Het archiefluik legt vervolgens het proces uiteen van twee Open Oproep- projecten. De focus ligt hier op voortra- jecten tot de projectdefinitie, actoren en het verloop van het proces. De eigenlijke natuur en complexiteit van de formule wordt hier opengeplooid.
In het Panorama dan wordt de rijk- heid aan projecten geografisch verbeeld in een gordijnkaart van de hand van Ester Goris, en thematisch per type landschap getoond aan de hand van geconstrueer- de diorama’s door Gosia Malgorzata Ol- chowska. Voor deze laatste halte van de tentoonstelling werd ook een uitgebreid luik interviews toegevoegd met gewezen
←
Open Oproep: 20 jaar architectuur in publieke opdracht
←
Coming of Age:
Architectuur wedstrijden in Vlaanderen en Brussel
40 jaar wedstrijdcultuur
→ 11 A
+
294Vlaams Bouwmeesters en leden van het Team Vlaams Bouwmeester.
Coming of Age, vervolgens, toont de voorgeschiedenis van de hedendaagse situatie. Ze werd gecureerd door Ma- thilde Breukink, Sofie De Caigny en Pe- trus Kemme. De tentoonstelling belicht architectuurwedstrijden uit de jaren 80 en 90. Het zijn vroege wedstrijden, waarvoor nog weinig institutioneel ka- der bestond. Elk van de wedstrijden is bijzonder om diverse redenen en effende zo mee de weg voor een formule zoals de Open Oproep. Opvallend is bijvoorbeeld hoe jonge ontwerpers bepaalde wedstrij- den trachtten open te breken. Zo is er de wedstrijd voor het paviljoen op de wereldexpo in Sevilla in 1992, waar een groep jonge bureaus zich verzette tegen
de originele gunning. Uiteindelijk werd een nieuwe wedstrijd uitgeschreven en won het jonge drietal Driesen Meersman Thomaes. Een kleine tien jaar eerder lie- ten vier jonge architecten zich opmerken in de wedstrijd voor het Europakruis- punt (1981–1983). Ze betraden de scene onder de vlag van Team Hoogpoort:
Stéphane Beel, Xaveer De Geyter, Arjan Karssenberg en Willem-Jan Neutelings.
Hoewel Georges Baines de wedstrijd won, werd het project erg belangrijk in het oeuvre van deze jonge goden.
In Coming of Age wordt bovendien een bijzonder brede kijk op archi- tectuurcultuur geopend. Niet alleen in de documenten is deze diversiteit zichtbaar (wedstrijdpanelen en -docu- menten, tijdschriften, briefwisseling,
krantenknipsels…) maar ook in de figu- ren die diverse rollen speelden in deze wedstrijdcultuur: van Vlaams minister Wivina Demeester tot instituten als Stichting Architectuurmuseum en cri- tici als Geert Bekaert. Hetzelfde zien we gebeuren in Open Oproep: niet alleen in de ontzettend diverse gerealiseerde pro- jecten, de belangrijke rol die de leden van het Team Vlaams Bouwmeester spelen, de klinkende of eerder kleine architec- tuurpraktijken die vertegenwoordigd zijn in de projecten, maar evenzeer in de auteurs die meewerkten aan de tentoon- stelling. Deze dubbeltentoonstelling is zo niet alleen bijzonder complementair, maar brengt bovendien zoveel meer dan louter een blik op architectuurwedstrij- den in Vlaanderen en Brussel.
40 jaar wedstrijdcultuur
Expo
40 jaar wedstrijd–
cultuur
— Open Oproep:
20 jaar architectuur in publieke opdracht
— Coming of Age:
Architectuur- wedstrijden in Vlaanderen en Brussel
Where
De Singel, Antwerp
When
27 November 2021 – 17 April 2022
Info and tickets
vai.be – desingel.be
← ↙
Open Oproep: 20 jaar architectuur in publieke opdracht
12 A
+
29415.03.2022
David Sebastian + Anupama Kundoo A+ Talk
Bozar (Brussels) 19:00
in English A+/Bozar 19.04.2022
Smiljan Radic (TBC) A+ Lecture
Bozar (Brussels) 20:00
in English A+/Bozar
26.04.2022 Thomas Demand A+ Lecture Bozar (Brussels) 19:00
in English A+/Bozar 12.05.2022 Bernardo Bader A+ Lecture
Bozar (Brussels) 19:00
in English A+/Bozar
4.10.2022
Junya Ishigami (TBC) A+ Lecture
Bozar (Brussels) 20:00
in English A+/Bozar 11.10.2022 AgwA
A+ Lecture
Bozar (Brussels) 19:00
in English A+/Bozar
12.10.2022–8.01.2023 AgwA
A+ Expo
Bozar (Brussels) A+/Bozar
22.11.2022
Lutjens Padnamabhan A+ Lecture
Bozar (Brussels) 19:00
in English A+/Bozar
Information and tickets www.a-plus.be
Lecture series, exhibitions
and launches 2022
Free admission for A+More subscribers
Abonneer je op A+!
A+ Standaard A+ Student/
Stagiair A+ More A+ Corporate
5 nummers &
1 speciale uitgave per jaar
Packagedeal met meerdere abonnementen meer info op a-plus.be 1 standaard abonnement +
duotickets voor lezingen, tentoonstellingen,
vip-events en vernissages + toegang tot ons tijdschriftenarchief
€ 99
(incl. btw)€ 59
(incl. btw)€ 250
(incl. btw)vanaf
€ 250
(incl. btw)Abonneer je op a-plus.be/nl/abonnement. Of stuur een mail naar abonnement@a-plus.be. Dank je!
ICASD vzw – IBAN: BE25 3101 3956 3282 – BIC: BBRUBEBB
Verschijningsdatum: 18.04.2022 Afgelopen jaren begonnen steeds meer mensen thuis te werken. Dit heeft een grote impact op de kantoorsector, die de laatste jaren sowieso al met leeg- stand kampte. Veel kantoorgebouwen uit de jaren 1960–1970 hebben bovendien grootschalige renovaties voor de boeg en de monofunctionele kantoortoren is een anachronisme waarin niet meer wordt geïnvesteerd. A+ onderzoekt welke toekomst het kantoor vandaag heeft.
Reimagining the Office
A+296 Small Escapes Juni – juli 2022
In dit nummer publiceert A+ kleinscha- lige projecten met een speciale focus op de eigen (tweede) woning van de ar- chitect. Want meer nog dan een vlucht uit de ratrace, is ontwerpen voor zich- zelf vooral een zoektocht naar traag- heid, lichtheid, vrijheid en bovenal experiment.
A+297 Architecture of Energy Augustus – september 2022 A+ onderzoekt hoe de energiezuinige stad er vandaag uitziet en welke im- pact dit heeft op de architectuur, zowel technisch als esthetisch.
A+298 At Your Service
Oktober – november 2022 In dit nummer onderzoekt A+ de ty- pologie van de dienstbare architectuur en publiceert projecten die deze sector opnieuw op de kaart zetten, zoals ge- meentehuizen, brandweerkazernes, po- litiekantoren of postgebouwen.
Beste architect,
laat ons weten wat u bouwt!
De redactie van A+ krijgt graag een overzicht van de recentste, kwalitatieve projecten
die in België gerealiseerd worden. Hebt u de afgelopen twee jaar een project afgerond? Laat het ons weten!
Surf naar a-plus.be/nl/dien-een-project-in.
↑HUB, reconversie van een bestaand kantoorgebouw uit de jaren ’70, Antwerpen, 2020
© Stijn Bollaert
126 A
