HOOFSTUK V
GELOOFSEKERHEID VANUIT PEDAGOGIESE GESIGSPUNT MET BESONDERE VERWYSING NA ONDEK'1YSERSOPLEIDING
Nadat in honfdee1 EEN die dogmatiese ideaa1ste11ing en fundering gegee is en daarna 'n skets van die werk-1ike toestand van ge1oof by die onderwysstudent, moet vervo1gens in hoofdee1 DRIE aandag ge e word aan die eise wat die ideaa1 aan onderwysersop1eiding ste1 om 'n verbetering in die gediagnoseerde werk1ikheid te bring en/of te voorkom dat die werk1ikheid nog verder verswak.
A.
DIE VERBAND TUS8EN &ELOOFSEKERHEID EN ONDERVilYS 1.0 Ter orientering
1.1 Ge1oof en wetenskap
a) A1gemene ge1oof en wetenskap
Die wetenskap kom op uit die algemene openbaring van God; dit word beoefen kragtens die algemene getuie-nis van die Gees van God in die mens; en dit alles is moontlik omdat God die algemene geloof aan almal (heiden en Christen) gee uit hoofde van sy algemene genade. l) b) Saligmakende geloof en wetenskap
Hoewel alle gelowiges en ongelowiges wetenskap dus kan beoefen, bestaan daar die wesentlike gevaar van op
'n dwaalspoor te gaan as gevolg van die sondegebroken-heid waarin sowel die voorwerp van die wetenskap as die beoefenaar daarvan hom bevind. Daarom moet ook nog gevra word: Watter betekenis het die saligmakende ge-loof, die besondere genade, die besondere openbaring en die besondere getuienis van die Heilige Gees vir die wetenskap (en vir die onderwys by implikasie)? 2)
1. Vgl. Potgieter, F.J.M. Geloof en onderwys.
Roe-Eigg,
2: 10-16; Junie 1965; vgl. ook Bayne,s:F.
(Jnr.) God is the Teacher (In Pollard, W.G. e.a.; The Christian idea of education, P- 255 e.v.); vgl. ook Brederveld, J. Hoofdlijnen der paedagogiek van dr. Herman Bavinck, p.
33.
Vir Adam was dit moontlik- voor die sondeval - om die wese van dinge te deurskou. Daarom kon hy aan die diere name gee. Hy was dus 'n goeie fenomenoloog. Hy k6n dit wees omdat die algemene openbaring nog vol-maak was. Omdat die skepping intussen in sondegebro-kenheid verval het, kan die fenomenologie nie meer deur-dring tot die ware wese van enige deel van die
werklik-id nie. 3)
God het na die sondeval met sy besondere openbaring getuienis uit sy besondere genade aan die mens gegee om lig te werp in die duister. Daarom moet Calvyn gelyk gegee word as hy die Heilige Skrif vergelyk met 'n bril met behulp waarvan die ware kennis van die Skepper en die ware kennis van die verdorwe werklikheid leer ken moet word. 4 ) Die Heilige Skrif is weliswaar nie 'n handleiding vir die wetenskap nie maar 11daarin is die
ware openbaring vervat aangaande oorsprong, aard en be-stemming van alle dinge. Daaruit moet die grondbegin-sels geformuleer word wat die fondament van die weten-skap in sy geheel en in al sy dele vorm." 5 )
Verder is dit ook waar wat Treurnicht se: "Die waarhede van die Christelike geloof kan nie bely word
sonder dat dit 'n besliste uitwerking op ons hele denke eL wetenskapsbeoefening, of ons siening van die grondslag en taak van 'n univer teit, het nie." 6) Omdat die waarheid 'n eenheid is, is die openbaarde waarheid in die Bybel, in Christus en in die natuur as God se hande-werk 'n eenheid en bevat dit nie teenstrydighede nie. Die beoefening van die wetenskap deur die Christen moet daarom nie los staan van die Christen se lewens- en
wereldbeskouing nie en dus ook nie van sy Christelike ge-loof nie.
7 )
3.
Loc. cit. Vgl. egter ook die diafanerotiose metode van Stok8r, Oorsprong en rigting, p. 237 e.v.4. Calvyn, aangehaal deur Potgieter, op. cit., p. 15.
5.
Potgieter, F.J.M., op. cit., p.15.
6. Treurnicht, A.P.
Die Kerkbode, 13: Universiteit en Christendom. 388-389, 31 Maart 1965. 7. Vgl. Bayno, S.F. (Jnr.), op. cit., p. 264: " .. the
end of truth is not neutrality; thoro is no neutra-lity in truth ••• the end of learning is that we may discover ••• how to take sides."
Geloof en Christelike wetcnskap is dan ook geen tecnstrydighcid nie. Tog is dit duidelik dat 'n nie-Christelikc wetenskap groot teenstrydighede met die ge-loof kan opwerp teen die gege-loof, byvoorbeeld as 'n feno-menoloog uit die studio van die opvoedeling sou kom tot die standpunt van 'n inherent goeie mens. Sodanigc wetenskap is vir die geloofsekerheid van die student uiteraard 'n groat gevaar, want 'n mag so groat soos die "wetenskap" bevraagteken dit.
1.2 Christelike wetenskap en gelootsekerheid
Dat neutraliteit ten opsigte van die wetenskap ge-handhaaf kan word, sal deur en denker verdedig kan word nie. 8) Dit het Immanuel Kant al in die vorige eeu
(1881) afdoende aangetoon 9 ), en ook Herman Bavinck op-nuut in 1928. lO) Ook verklaar Jeffreys in meer resen-te tyd: HThcre are issues so fundamental that ostensible neutrality is illegitimate and real neutrality is
im-possible." ll)
Hoewel die subjek van die wetenskap na objektiwi-teit streef, is hy nooit neutraal nie maar gaan hy van voorveronderstellings uit wat niks anders as
geloofstel-lings is nie. Dit kan van die positivistiesc grondstel-ling, naamlik dat die wetenskap geen voorveronderstel-lings het nie, ges~ word dat so 'n bewering reeds 'n ge-loofstelling is.
Na gelang 'n mens glo dat God is of dat Hy nie is nie sal jou werklikheidsbeskouing ook wees. "Indien God bestaan, is hierdie werklikheid, soos die Skrif leer, na sy wese skepping; en indien Hy nie bestaan nie, kan
dit nie skepping wees nie en moes dit, soos die konse-kwente evolusionis glo, vans elf ontstaan het'1 ) en
vanself voor+,bestaan.
Uitg~ande van die feit dat die werklikheidsbeskou-ing van die Godsbeskuuwerklikheidsbeskou-ing afhang, kan daar dus minstens tweijrlei wetenskap woes, t.w. di6 wat uitgaan van die
8. Vgl. Potgieter, F.J.M. Prinsipiele verantwoording, p.
3.
9. • Id. , p. 3.
10. Bavinck, H. Geref. Dogm. I, p. 28.
11. Jeffreys, M.V.C. Beyond neutrality, teenoor p. 1.
voorveronderstelling van die kreatuurlike werklikheid wat dan ook glo dat hierdie werklikheid vir sy
voortbe-staan van God afhanklik is; en tweedens die wetenskap wat die werklikheid in sy selfstandigheid handhaaf.
(Deisme en ander halfslagtige vorme nou daargelaat.) Hieruit volg nou logies dat 'n foutiewe voorver-onderstelling ten opsigte van die aard van die werklik-heid 'n wetenskap meebring wat die werklikwerklik-heid vervals. Potgieter noem drie voorbeelde hiervan l3):
a) Die bioloog wat die skeppingsgedagte verwerp en die evolusiedogma ten grondslag van sy wetenskap l~;
b) die sielkundige wat die gebed as inbeelding beskou; c) die opvoedkundige wat nie rekening hou dat die kind
na die beeld van God geskape, maar deur die sonde-val van die beeld in engere sin beroof, alleen in Christus herskape kan word nie.
Christelike wetenskap wil nie die Bybel as 'n hand-leiding vir die wetenskap gebruik nie, want dit bly
pri-m~r die heilsopenbaring in Christus. Maar in die Hei-lige Skrif word die grondwaarhede t.o.v. die diepste vrae gevind, die na die oorsprong, wese en bestemming van die kosmos in sy geheel en in al sy dele. Hierdie grondwaarhede dien op die verskillende terreine van die wetenskap as uitgangspunt in plaas van die deur die mens gepostuleerde metafisiese veronderstellinge. 14)
Dus wil die Christelike wetenskap ook nie die wetenskap verteologiseer nie maar sl die aprioriese
cordele waarop die wetenskap rus en waarvolgens die be-oefenaar van die wetenskap sy feitemateriaal gaan in-terpreteer, verskaf.
Hieruit volg nie alleen die goeie reg van Christe-like wetenskep (wat so belangrik met die oog op
geloof-sekerheid is) nie maar ook ons afwysing van die soge-naamd neutrale of nie-Christelike wetenskap. Wie die gangbara neutrals wetenskap wil beoefen en in die onder-wysersopleiding (bv.) "net met godsdiensonderrig an Bybeltekste wil aanvul, dink nie fundamenteel nie en sal nie daarin slaag om 'n wal teen die afvallige
13. Id. p. 5.
wetenskap op te werp nie. Die lewende geloof moet juis ook in die beoefening van die wetenskap self ver-gestalting kry."
15 )
Anders gestel: Die wetenskap moet vir die student nie loofstruikelblok wees nie maar in sekere sin geloofsarbeid. Die groot probleem waarvoor ons egter staan, verklaar Treurnicht, bestaan miskien nie daarin "dat wetenskaplikes en ander geleer-des volslae ongelowiges sou wees nie, maar d·'aarin dat'n sekere gespletenheid in hul godsdienstige geloof en wetenskapsbeoefening aan die lig tree - 'n huiwering om al die riglyne van die Bybel ook vir die wetenskaplike en sy wetenskap tc ontdek en die konsekwensies daarvan dcur te trek in die prakt)k van die vakonderrig en vir die hele universiteit" 16 - of onderwyskollege.
Hierdic gespletenheid, selfs teenstrydighede van geloof en wetenskap~ word in die universit~re en kollege-onderrig op die jeug oorgedra 17 ) met gevolglike skade aan die geloofslewe en toenemende twyfel as gevolge. Vandaar dat Jeffreys waarsku dat onderwys noodwendig heidens sal wecs as dit nie deur en deur - in doel, in-houd en metode - Christelik is nie. 18)
Dit geld ook vir die onderwysersopleiding~
Teen hierdie agtergrond moet nou bepaal word hoe-danig onderwysersopleiding moet wees om die ideaal van geloofsekcrheid te dien.
15.
Potgieter, ? • J .M. Prinsipiele verantwoording, p. 6.16. Treurnicht, A
.r.,
op. oit., pp.388-389.
17.
Vgl. Coetzee, J. Chr. e. a. Leerstellige onderrig op skool, p. 2.18.
Jeffreys,M.v.c.
Education Christian or pagan, p.7;
vgl. ook Bayne, S.F. (Jnr.), op. cit., p. 265: "Wl1en God, in the supreme moment of teaching came into this world in Jesus of Nazareth, heB.
DIE IM:PLIKASIES V AU DIE VERBA1ill TUSSEN
GELOOF-SEKERREID- Eli 01TDER1JYS VIR ONDERWYSER~EIDING
1.0 Die noodsaaklike rol van Christelike onderwysers-opleiding t.o.v. die ideaal van geloofsekerheid Geformuleer in die Heilige Skrif, deur die psigo-1 e wetenskaplik verantwoord, deur die lewenspraktyk bevestig en deur die nood van die Westerse beskawing beklemtoon 19 ), mag die noodsaaklikhe van geloofseker-heid as ideaal vir (ook) die jeug nie deur die opvoeding negeer word nie 20); nog minder mag dit d groat rol wat dit daarby te vervul het, ontken. Wurth stel die waarheid s6: 11Dat (naamlik kritiek op die Roomse
stand-punt- H.J.S.S.) neemt niet weg, dat op ziohzelf dat be-gins van het apostolaat der Christelijke organisatie iets is, waartegenover wij met valle sympatie kunnen staan en dat o.i. ook geheel ligt in de jn van de his-torie van onze eigen christelijk-sociale beweging.
Natuurlijk, de taak van de ohristelijk-soo e beweging is niet om zending te drijven of te evangelizeren. Dat is primair de roeping van de Kerk. Maar ind ect heeft ttirdege de ohristelijk-sooiale beweging (en daar is geen rede om die onderwyskollege ens. hierby uit te sluit nie - H.J.S.S.) een apostolisohe taak, een roeping om mee te werken aan de kerstening van het leven der
same-) leving."
Op grond van hierdie belangrike uitspraak, sowel as op grand van ons diagnose in hoofdeel TWEE kan nou ver-klaar word: Vir die so belangrike geloofsgroei van die
onderv~sstudent, en dus vir die bereiking van ons funda-mentele doel, is dit menslik gesproke noodsaaklik en
selfs 'n voorwaarde dat die onderwysersopleiding in al sy geledinge Christelik moet wees, naamlik in gronJslag, doel, inhoud, soneel, organisasie ens. Ons moet
19. Vgl. Bekker, J. Onderwyahervorming. Onde~~
£lad, 792: 286 - laaste paragraaf, Oktober l9b?.
20. Vgl. hfst. II, A, 1.1 - 1.4; d.i. supra pp. 39-42. 21. Brillenburg-Wurth, G. Herorientering ten aanzien
van het ontmoeting tussen Kerk en wereld, p. 62.
Vgl. verder ook Stoker se opmerkings oor "Chris-tianisering van die lewe", op. · cit., pp. 65-67.
dus vervolgens, uitgaande van die doel of ideaal, nl. loofsekerheid, die milieu, grondslag, personeel, in-houd en organisasie wat die doel moet dien, vasstel. 2.0 Die fundamentele doel van o~~wysersopleiding
Voorop staan dat opvoeding en onderwys in die skoal bepaalde eise aan onderwysersopleiding stel. Onderwy-sersopleidingsinrigtings moet naamlik s6danige
onder-wysers kweek as wat in staat sal wees om die doel en oog~
merke van skoolopvoeding en -onderwys doeltreffend te kan dien. 22) Allereers moet dus gevra word: Watter fundamentele doel streef die skoolopvoeding na? Uit die antwoord op die vraag sal die noodsaaklikheid van gelowige onderwysers blyk.
2.1 Die fundamentele doel van_~koolo~voeding
Die skoal wil d kind lei tot volwassenheid in die lewe. "De verhoud tot God is en blijft het middelpunt van het lcven. 11 23) Uitgaande van hierdie
Protestants-Christel beskouing is die fundamentele doel van die opvoed om tot eer en verheerliking van God Drieenig 24) mense van God te vorm vir elke goeie
25)
werk volkome toegerus. t is mense dus wat in die korrekte geloofsverhoud tot God, die naaste en die res van die kosmos staan. 6)
Aan genoemde fundament e doelstelling word nader-byliggende doelstellings ontleen wat as noodsaaklik be-skou moet word vir die verwes van die opperste
27)
religieuse doelste ing. Waaragtige geloof,
22. Vgl. Jordaan, G.J. Norme vir doeltreffcnde on-derwysersopleiding. Qgderwysblad, 784: 470; vgl. ook T.O.D. Vers van sending na oorsese lande: Deel I~ Die grondwetlike beheer oor die onderwys, 30 April 1965, p. 88.
23. Brederveld, J., op. cit., p. 23. 24. Vgl. supra p. 49·
25. Vgl. Van Loggerenberg, N.T.
&
Joo e, A.J.C. Verantwoordelike opvoeding, p. 36.26. Vgl. De Lange, J.P. Christelik-Nasionale onder-wys dringcnd noodsaaklik huidige omstandighede. Roepin_g, 2: 1, 2, 7, 8, Junie 1967, p. 1.
27. Van Loggerenberg, N.T.
&
Jooste, A.J.C., op. cit., p. 36.waaragtige kennis en vertroue aangaande God en dankbaar-id is die doe1ste11ings wat naderby1iggend is. 28) Dit is duide1ik dat die dankbaarheid, vertroue, ware kennis en sekerheid leen bestaan waar daar ware gelo is. Daarom 'n vaste gelo as ideaal vir die opvoeding stel word.
Die Christel sko wat hi ie ideaal dien, is 'n "banier en monument" vir teosentriese opvoeding. Dit st2an in skerpe teenste tot seku1arisme en is in a1 sy aktiwiteite daarop ingeetel om die kind se denke, wil, gevoel, gewete ens. so te vorm dat die kind leer om in diens van God sy geloof in God te integreer in die daaglikse akt iteite. 29 ) t staan dus lynreg teenoor alle ore wat die loofs1ewe van die leer-ling kan verwoes, byvoorbeeld die tydsgees 30 ), psigo1o-giese wanontwikkel 31 ), stories-pad iese faktore wat tekort doen aan die ge ofslewe 32 ), die werking van
Satan vanuit die transendente 33) ens.
Sl met onderwysers en onderwyseresse wat die fundamentele doe1 van sko opvoed vir hulleself oak huld , sal die doel van die Christelike sko gedien word. Daar word due Christelike onderwysersopleiding veronderstel waar sodanige opvoeders eek word. Immers, indian geloofsgroei by die leerl die ideaal is, hoe kan di t ten beste met 11ge1o o.~e'' opvoeders
geskied?
2.2 Die fundamente1e doel van onderwysersop1eiding Die primAre doel is om bekwame onderwysers op te lei. Hierdie onderwysers moet ook bekwaam wees om die Christelike opvoedingsideale in die skool na streef.
28. 29. 30. 31. 32.
33.
om moet hulle bewustelik aan die
onderwysersoplei-• hfst. I, B, veral 4.0 (gel ); hfst. I,
, 2.0
&
3.0 (Kennis en vertroue); hfst. I, B, 11.0 (dankbaarheid). Dit is supra pp. 3 e.v., ook 37.Vg1. Van Wyk, J.H. Die sillabus vir Godsdiens-onderrig en Bybelkunde aan Transvaalse onderwy-sersopleidingsinrigtings, pp. 2,
3.
Vgl. hfst. III~ 2.0, d.i. supra p.
Vgl. st. III, 4.4, d.i. supra p. 117.
. hfst. III, 3.2, 3.3, d.i. supra pp. 114, 1 Vgl. hfst. III, 1.0, d.i. supra p. 89.
dingsinrigting religieus gevorm word. Maar ook ter wille van hulleself moet die student Christelike vorming ondergaan. Dat dit veral ook noodsaaklik is, vloei voort uit ons diagnose. Die heel belangrikse kwalifi-kasie van die prim~re doel, nl. onderwysersopleiding, is dat dit Christelik moet wees - ter wille van die kind aan sy voete later.
Gesien vanuit die gesigspunt van ons onderwerp, die problematiek van geloofsekerheid, is Christelik-reli-· gieuse vorming van die student 'n noodsaaklike doel by onderwysersopleiding - en ook 'n fundamentele doel. 34 ) Religieuse of lewensbeskouelike neutraliteit of indif-ferentisme by die bepaling van die doelstellings van onderwysersopleiding kan daarom nie geduld word nie. 35 ) Gesien vanuit die gesigspunt van ons bevindinge in die diagnostiese hoofdeel sal meer bewuste nastrewing van hierdie fundamentele doel van onderwysersopleiding moet geskied.
2.3 Die onderwysstudent se behoefte noodsaak so 'n doel Van Wyk stel die vraag: Is die onderwysstudent by aanmelding vir opleiding nie reeds sedelik volwasse nie? Daarop antwoord hy tereg dadelik ontkennend 36 ) en dus heeltemal in ooreenstemming met ons diagnose - veral van hoofstuk IV. Hy doen dit deur te verwys na Oberholzer wie se ~edagtes in die verband kortliks s6 saamgevat kan word 37J:
Wanneer die student inskryf en dus pas of nog nie agttien is nie 38), is die beskermde en gebonde lewens-fase grootliks verby en gaan hy die selfgebonde lewens-fase in: die voorregte van die vryheid word die probleem van die eise van die vryheid; en hy begin die implikasies van
34. Vgl. De Klerk, W.J. gerapporteer in Die Veteraa~,
4: 66, Des. 1966; vgl. ook hfst. I, l0o4, IT;
ook hfst. III, 3.1, d.i. supra p. lll. 35. Vgl. hfst. III, 3.1, 5), d.i. supra Po 113. 36.
37.
Vgl. V~n Wyk, J.H., op. cit., pp. 9, 10.
Vgl. Oberholzer, O.K. Die filosofiese grondsla9 by die opleiding van onderwysers (In Publikasie-reeks van S.A.V.B.O. nr. 1: Aspekte van die op-leiding van onderwysers, 1959, pp. 4-8.)
volwassenheid as sedelike selfstandigheid aanvoel.
Daar ontstaan worstelinge om gehoorsaamheid aan die eise van die toegeeiende lewensopvatting. Hierdie worstel-periode en dus die eintlike vormgewing aan die godsdiens-tig•sedelike karakter vind eers naskools, eers tydens die opleidingsjare, plaas en daar is selfs baie wat die inrigting verlaat aan die einde van hulle kursus sender dat hulle genoegsaam gevorm is. Daarom moet die onder-wysersopleiding besondere bemoeienis maak met die
gods-dienstig-sedelike vorming van die onderwysstudent.
Die onderwysstudent is volgens Oberholzer eerder worste-laar met lewensprobleme as met onderwystegnieke en die eintlike sin van die opleiding 1~ dus ook nie in die eerste plek in die bybring van kennis en tegnieke nie maar in die toerusting met norme en 'n lewensbeskouing
soos vereis deur die onderwysberoep.
39 )
Dit is, soos reeds aangedui, die ware Christelike onderwys.Wanneer die jongmens vanaf omstreeks die agttiende lewensjaar 'n sterk worsteling om die indiwiduele hou-ding teenoor godsdienstige waardes ondervind, het hy be-sondere behoefte aan godsdienstig-sedelike vorming.
Ter wille van die ideaal van geloofsekerheid sal die student in hierdie periode (en ook later wanneer hy vanaf 20 jaar met sy eie godsdienstige behoeftes in die gemeenskap probeer inleef) deur die onderwysinrigting onderskraag, gelei en gevorm moet word.
"En in dat alles", s~ Langeveld van die twyfelende en soekende jongmens, "heb ik nooit gemerkt dat onze
jongeren geen leiding wensen. Integendeel." 40 )
Sodanige konsekwente godsdienstig-sedelike vorming van die onderwysstudent veronderstel dan in die eerste plek 'n Christelike milieu.
3.0 'n Christelike milieu is noodsaaklik 3.1 Die onderwysinrigting as milieu
Langeveld praat van 'n "godsdienstig gevormd en
p~edagogisch fyngevoelige milieu" wat klaar moet staan om die jongmens reg te lei in sy soeke na vastighede of
39.
Tot sover Oberholzer, C.K.40. Langeveld, M.J. Inleiding tot de studie der paedagogische psychologie, p. 135.
geloofsoortuigings. milieu's. 41 )
Hy noem dan ses moontlike
1) Die eerste milieu is antigodsdienstig en "giet ZJ.Jn pupillen afkeer en geringschatting voor elk gods-dienstige leven met de paplepel in.11
2) Die tweede is totaal onverskillig en leef sander kontak met watter godsdiens ook al.
Die resultaat van genoemde twee milieu's is totale vreemdheid; eventueel 'n utilistiese waardering vir die godsdiens; eventueel 'n estetiese waardering; in meer ontwikkelde kringe is ook natuurwetenskap-like besware en afkeer van die kerk en kerknatuurwetenskap-like lewe vry algemeen.
3) Die milieu is onverskillig teenoor die godsdiens maar vind dit vir die opvoeding van die kinders wel
goed dat hulle 11iets11 van die godsdit,;ns "weet".
Die resultaat van hierdie milieu is vervreemding wat lei tot uitwendige verkerkliking.
4)
Die vierde milieu handhaaf kerklike tradi es son-der innerlike oortuiging. Die resultaat is tradi-sionele kerklikheid met weinig kritiek; die lewens-houding bly in hoofsaak "toevallig" religieus (resp. heidens).5) Die milieu handhaaf nie kerklik-godsdienstige tradi-sies nie maar is ir~erlik bewoe en soekende. Die resultaat: Soos by milieu's (3) en (4) besoek die
jeug katkisasie, maar hier vind dit steun in die ge-sin. Dieselfde geld kerkgang. Vormgewing is eg-ter gebrekkig; daar is geen leiding by die kritieke groeiperiodes van die mens nie.
6) Die sesde milieu handhaaf 'n lewende tradisie en is dus self r;odsdienstig lewend. Die resultaat: Hier bestaan die beste kans vir gesonde en lewende gods-dienstige vorming. 42 ) Daarmee hang natuurlik ten nouste saam takt en versigtigheid, sag en gevoelig-hcid vir rypheidsgrade in die aanb ding en oplegging
41. 42.
van godsdionstige vormgewing. Tot saver Langeveld. Vir die skep van 'n Christelike openbare mening of
Langeveld, M.J., op. cit., p. 126.
Vgl. o.a. hf~t. IV, B, 3.2, d), iii, 3.3, a) iv, b); 3.4, d.J.. resp. 131, 132 en 133.
milieu is Christelike onderwys 'n voorvereiste en vir Christelike onderwys is Christelike onderwysersoplei-ding en 'n Christelike milieu weer noodsaaklik. In 'n tyd van afnemende sosiale betekenis van die kerk, is die noodsaaklikheid van 'n Christelike milieu (soos van (6) hierbo) by die opleiding van opvoeders vir Christelike
skole des te meer noodsaaklik. Al kan aan die
w~reld-of plaaslike milieu niks verander word nie, kan die ''kollegewAreld" waarin die student leaf wel 'n bepaalde milieu h~.
Dit impliseer dus die noodsaaklikheid van 'n Chris-telike onderwysersopleidingsinrigting. In die algemeen hou dit die volgende in:
3.2 Ond~rwysersopleiding en die tydsgees
Uit die vroeere kenskets van die tydsgees 43 )
blyk die volgende eienskappe (alt.: magte) van die tyd 'n skadelike uitwerking op die gcloof van die student te h~: Die massalitcit as gevolg van tegnologiese ont-wikkeling wat depcrsonalisasie tewecgbring en waarmec ten nouste onsekerheid, onrus, relativisme, emansipasie, ontkerkliking en les bes sekularisasie saamgaan. Die gevolg is 'n ontbrekende Bybelsbopaalde openbare mening.
Teenoor hierdie sekulariserende en algemeen verwar-rende tydsgees moet die onderwysersopleiding juis 'n verohristelikende, geloofsversterkende en normgewcnde milieu vir die onderwysstudent d&arstel. In die
alge-~ gesprokc meet die onderwyskollege teenoor die seku-larisasic van die tydsgecs staan.
Die Christelike milieu waarbinne die onderwysstu-dent in sy gcloofsworsteling en -groei gelei en gevorm moet word, veronderstel egter in die bosondor (bonowens
'n ChristelikP doel wat reeds gaskets is) 'n Christclike grondslag, kurrikulum, personeel en organisasie. 44 )
43. Vgl. hfst. III, 2.0, p. 89 e.v.
44. Vgl. Coetsee, G. Nuwe onderwysbeleid: moeilike dae wag. Dagbreek en Sondagnuus, 21(3), 16 kol.
4.0 'n Christeliko grondslag is noodsaaklik
4.1
Waarom so'n
grondslag noodsaaklik isVir die formulering van 'n Christelike doel, die beplanning van 'n Christelike beloid on organisasie, die keuring van personeel wat in staat is om daardie doel te dien en die opstel van 'n kurrikulum wat die leerstof voorsien tot bereiking van so 'n doel, is 'n Christolike grondslag 'n vanselfsprekendheid. "Die ware grondslag vir die geostelike gebou van die opvoeding", se Coetzee,
"is ••• die Woord van God self ••• alle kennisoordraging rus ..• op die fondament van Gods 'Hoard." 4 5)
Sander so 'n grondslag kan die student nie eer word nie dat hy as student en later as opvoeder aange-sprokene van God is en dat hy in sy onderwysgodrag daar-van tuienis moot geu dat daar n•n Skrifbepaalde ver-houding tussen ons en God, ons en ons medemens en tusson
ons en die natuur is."
46 )
Sander so 'n grondslag is dit ook ondenkbaar om die student wat in "'n moeras van kennis" leef te leer dat die primere verhouding tot die werklikheid die geloofsverhoudin~ is onder wie se juk die kenverhouding moet staan. 47Ten slotte is positiewe Christelik-godsdienstige leiding aan die geloofs-onsekere student deur milieu, kurrikulum, personeel ens. nie moontlik sander die Woord as grondslag nie.
4. 2 1
Vetgewlng in verb and met OI].derw;ysersopleiding moe_!
so~~1 grondslag moontlik maak
1)
Pedagogiese argurnenteIn hulle sug na versoening en neutraliteit het ons owerhede in 1907 en 1910 sommige opvoedkundige beginsels oorboord gegooi 48) wat op grand van die godsdienstige
45.
Coetzee, J.c.792: 229-30;
Ons grondslag. Onderw~blad,
Sept. 1965, p. 230.
46.
De Lange, J.P. Christelik-Nasionale onderwys: dringend noodsaaklik in huidige omstandighede. &Qepin£, 2: 1-2, 7, 8, Junie 1967, p. 1.47. Id., p. 2.
48. Vgl. Bekker, J. Onderwyshervorming. Onderw;ys-blad, 793: 283-286, Okt. 1965, p. 285.
nood van ons jeug teruggebring moet word. Kandel wys daarop dat uit die vergelykende opvoedkunde die onom-stootlike waarheid na vore getree het dat dit onsinnig is om 'n gemeenskaplike of neutrale skoolwese vir ver-skillende volk- of kultuurgroepe te antwerp. Want elke opvoedingstelsel moet ten nouste saamgeweef wees met die historiese, godsdienstige, kulturele en ander invloede wat by 'n bepaalde gemeenskap vormend werksaam is.
49 )
Tiie neutraliteit moet oorboord gegooi word en gelowiges moet die Woord as grondslag kan neem vir hulle onderwys - ook hoer onderwys: Vir Christelike onderwys in die skool is immers onderwysersopleiding van dieselfde gees en rigting nodig! 50)2) ~e §oopbelofte
Potgieter wys daarop dat Christenouers deur die doopgelofte gebind is ten opsigte van die inhoud van die onderrig wat hulle kinders ontvang en dat daar nog nadat die kinders belydenis van geloof afgele het 'n verbondsverpligting op die ouers rus. 51) Omdat die universitere en kollege-onderrig ten diepste die mens se Godsbeskouing en dus sy hele lewensbeskouing raak 52), rnoet die ouers deur verteenwoordiging op die universi-teitsrade en streekkomitees van onderwyskolleges (of op
'n nog te bepaalde wyse t.o.v. laasgenoemde) medeseggen-skap he oor die aanstelling van doserende personeel en oor die inhoud van die onderrig. 53)
3) .Qif_fer~~=h_eri!]._g te.n~-o-psigte va!l_ge}-og_fso££!.1dJ-_ging Bekker spreek sy oortuiging uit dat dit hoog tyd is "dat die huidige verdeling uitgebrei word tot 'n gedif-ferensieerde rigtinggewing op grond van lewens- en we-reldbe skouing. 11 54 ) Tii t sal in gelowige Afrikanerkring
byvoorbeeld 'n homogene groep vind wat self die koers sal
49.
Kandel, I.L. p. 285.Aangehaal deur Bekker, J., op. cit.,
50. Vgl. Coetsee, G., op. cit., p. 16. 51. Potgieter, F.J.M.
heid. Roep~!].g, 3:
Liberalisme en akaderniese vry-1- 3 .; Sept . 19 6 5 , p . 3 • 52. Vgl. hfst. V, voetnoot l l .
53.
Vgl. Potgieter, F.J.M. vryheid. Roepjng, 3: Liberalisme en akademiese l--3; Sept. 1965, p. 3. 54. Bekker, J., op. cit., p. 285.aandui, wat onderwysers van hul eie lewensbeskouing sal verkry en waar byvoorbeeld "weggedoen kan word met die gewetensklousule waaragter liberalistiese onderwysers kan skuil." 55)
Na aanleiding van 'n referaat van prof. H.J. Strauss op 'n kongres van die Vereniging vir Christelike Hoer Onderwys in Bloemfontein in Oktober 1965 is deur daardie kongres eenparig besluit: "Aangesien die owerheid die beginsel van differensiasie volgens gelyke geleenthede vir verskillende bevolkingsgroepe handhaaf (bv. afson-derlike ontwikkelingsgeleenthede) dring die kongres van die V.C.H.O. daarop aan dat dieselfde beginsel op die gebied van die onderwys sal geld t.o.v. owige ouers, nl. die vryheid om hulle kinders te laat opvoed volgens bulle geloofsoortuiging. Die owerheid se onderwysbeleid moet dus so wees dat skole en universiteite ens. op posi-tief-Christelike grondslag - op versoek van ouers en uni versi tei tsrade - daargestel kan word. 11 56 )
Op hierdie weg le die bevordering van geloofseker-heid by e student, nie 'n 11flou,
middel-van-die-pad, opportunistiese" 57 ) onderwysersopleidingsinri ing nie. Gesien vanuit die gesigspunt van die problematiek van geloofsekerheid by die Afrikaanse onderwysstudent moet 'n verkl::1arde Christelike grond ag vir onderwysers-opleiding as 'n noodsaaklikheid gekonkludeer word.
5.0 'n Christelike keuri~sgro~d~ noodsaakli~
5.1 Gewetensdwang 'n g~ar vir die gelooL
Onderwysersopleidingsinrigtings vir Afrikaners in Suid·-Afrika kan gerieflikheidshalwe in vier groepe ver-deel word:
1) Universiteite met die gewetensklousule;
2) 'n Universiteit sonder die gewetensklousule en met 'n verlrlaarde Christelike grond ag, naamlik die P.U. vir C.H.O.;
3) 'n Universiteit sonder die gewetensklousule wat
---~---55. Loc. cit.
56. GE::rapporteer in E:._oeping, 1:
3;
Maart 1966.loof in "die Alrnagtige God" verklaar en wat dus stories interpreteer kan word as oof in God Drieenig, aangesien hierdie 'n Afrikaanse Univer-siteit is, maar wat juridies moont anders ver-klaar mag word.
4) Onderwyskolleges ten ops e waarvan en wetgewing of provinsiale ordonnansie bestaan wat die
grand-reel nie, maar waaroor waarskynl in 1968 wet-gewing ingedien sal word deur die sentrale regering.
die totaal van genoemde inrigtings wat onder-wysers oplei, is daar dus een wetlik en in soveel woorde verklaarde Christel inrigting.
Uit die totale aantal genoemde universiteite is daar twee wat na d loofsoortuiging of wetenskaplike apriories van applikante vir die personeel vra;
ander wat dit wel doen, doen dit sonder wett sanksie. By die onderwyskoll s hang keuring ten slotte af van wie die keuring doen - nou en die toekoms.
In die geheel em, is daar weinig ui sproke Christelike gronds in die statute van die Afrikaanse onderwysersopleidingsinrigtings. Dat daar wel Christe-like arbe verrig word aan vsel meer as di~ wat 'n po-sitief verklaarde grondslag het, is sekerlik waar, maar dit bly sonder wett skriftelike sanksionering oppor-tunisties. 11As 'n universiteitsraad11
, om 'n voorbeeld van Jooste te neem, 11op een of ander manier in verkeerde
hande beland en 'n onchristelike weg opgaan, is daar geen wetlike bepaling waarvolgens hy tot orde geroep kan word nio." SB)
Die gewetensklousule - wat dosente van verskeie geloof en standpunt aan universiteite tot gevolg het en ewe so 11neutraliteit11 by streekkomitees van
onderwyskol-leges waardeur navraag na die reli euse standpunt van applikante nagelaat word - moet uit my eie en ander on-dersoeke se implikasies asook op grond van prinsipiele oorwegings afgewys word. Die gewetensklousule of "neutraliteit" beskerm wel die dosent maar lewer die student uit aan 'n verwarrende hoeveelheid standpunte en
11norme11 wat vir sy geloofslewe verwoestend is - terwyl
---
...----··----58.
Jooste, J.H. wys, p. 2 ..onder-hy juis op daardie stadium in sy lewe is waar godsdiens-tig-sedelike toerusting sy hoogste behoefte is.
ermee word, soos later breedvoeriger aangedui sal word, nie isolasie bepleit nie. Die student moet met e wetenskaplike standpunte kennismaak, maar hy moet terselfJertyd leiding ontvang om daardie strominge
in Christelike g te beoordeel.
e toepassing van die gewetensklousule by univer-siteite of Hneutraliteit11 by onderwyskolleges verloop in gewetensdwang op die Christen. Want r die Chris-ten is dit geweChris-tensdwang on tot 11neutraliteit" verplig te word, om die waarborg ontneem te word "dat Christen-seuns en -dogters uit Christen-huise deur Christen-do-sante onderrig sal word".
59 )
Die staat het nie die reg om deur die ho§r onderwys wat dit skep die jeug los te maak van die Bybel en in hulle geloofsgroei te strem nie.5.2 'n Vinculum of keuringsgrondslag
In sy doktorale proefskrif oar onderwysersopleiding kom Rousseau tot die slotsom dat "The whole titution must have a positive, a firm philosophy! A house di-vided t itself cannot stand". Dan beskou hy dit
oak noodsaaklik dat saver moontlik "a set of clearly thought-out aims and objectives on which all can agree and which will control the life of the ins tution" ge-formuleer moet word. 60) So word innerlike teenstrydig-hede voorkome Hieruit volg es dat applikante in die lig van die vinculum gekeur moet word.
5. 3 Di_e Christelike do.~
"The Holy Spirit acts on men through men", verklaar Leeson. 61) Dit impliseer egter gelowige arbeid by die instrument wat die Gees gebruik; dus by die dosent "so that there may be no obstruction to block the e
move-62) ment of the Spirit ough the channel appo d. 11
59.
60. 61.
Krynauw, D.W. Die gewet onderwys, p. 8.
ousule in ons boer Rousseau, H.J. University teacher training, p.ll4. Leeson, S. Christian education, p. 120.
Drie eise aan die dosent is hier van groat belang: 1) Die eis dat, hoewel aan wetenskaplike standaard
geensins afgedoen mag word nie en alle wetenskap-1ike sta.ndpuntc oc:k gestel mag en selfs moet word, daar van die dosent Christelik-wetenskaplike stand-puntstelling en leiding aan studente verwag word. 6
3)
2) Die eis van 'n hoe godsdienstig-sedelike standaard, d.w.s. dat diegene verbonde aan 'n Christelike
onderwysersopleidingsinrigting "must realize that together they are called of God to perform a task in the world of scientific research, study, and education; and that they should perform their task in communion, ministering to each other, to the Christian community at large, and to the
64) world."
3) Die eis van begrip van die lewensvraagstukke waar-mee die jeug worstel en van die twyfelende jeug
self. Benewens sy vak, moet die dosent ook begrip van sy studente he. 65 ) Dit beteken dat hy ook
'n Christelike antropologie sal huldig. 66 )
6.0 Die in4o~~ van onderwysersopleiding met die oog op
g~ l o..2f.~.~_k e r hill
6.1 Die sekularisere1'l;,~.ffek van "neu trale 11 onderrig
~g nie die ideaal wees nie
Die nadelige gevolge van nneutrale" vakonderrig op die student se geloofslewe het telkens opgeval by die diagnostiese hoofstukke van hierdie verhandeling.
67 )
VanWyk wys ook daarop dat neutrale onderwys in die V.S.A. aan sekularisasie in so 'n mate gevolg gegee het dat
neutraliteit teenoor die godsdiens en eventueel
63.
Vgl. o.a. ook Schrotenboer,P.G.
student in the modern university. Bulletin, 2: 29-30, Okt. 65. 64. Id., p.29.
The Christian Interno Ref .. -65. Vgl. hfst. II, C,1.0,
b), d.i. p.72.
66. Vgl. Brederveld, J., op. cit., pp. 50-53.
67.
Vgl. hfst. III,3.1, 3)
en hfst. IV, D,3.0,
d.i. pp. ~ en p.172.
uitsluiting van Godsdiensonderrig uit die kurrikulum die gevolg was. Gevolglik is duisende afgestudeerdes gelewer wat godsdienstig en eties onvoldoende toegerus
68) was.
Sistematies en saamvattend kan ges~ word:
1) In die praktyk beteken "neutrale" onderwysersople ding dat die studente gekonfronteer word met 'n veelheid en uiteenlopendheid van standpunt - want neutraliteit is onmoontliko 69)
2) Vir die adolessente (onstabiele) student is 'n ver-skeidenheid van standpunte verwarrend, veral wan-neer dit met sy Christelik-religieuse geloofsoor-tuigings stry. 70 )
3) Die nuwe milieu, vryheid, standpunte ens. bring in elk gcval veranderinge in die student teweeg, maar wanneer die student in hierdie stryd nie leiding
ontvang nie, word sy stryd des te meer "intens!l -dus aan sg. neutrale of nie-Christelike inrigtings of deur gelyksoortige onderrig. 7l)
4) Indien die student die Christelike apriories of
5)
norme gelei en gevorm word sodat hy 1n maatstaf het
waarmee hy standpunte na waarde kan beoordeel, kan hy gerus (en moet hy) met 'n verskeidenheid van
(ook vreemde) standpunte kennis maak. Dit volg reeds uit die wese van twyfel. 72 )
Die roeping van dingsinrigtings inhou. 73 )
die Christ ike onderwysersoplei-moet dus meer as akademiese vorming
68. Vgl. VanWyk, J.H., op. cit., pp. 42, 43.
69. Vgl. hfst. V, A, 1.2; vgl. ook hfst. III, 3.1, 4); d.i. respektiewelik pp. 174, 113.
70. Vgl. hfst. III, 3.1, 5); vgl. ook Florovsky, G. Faith and culture (In Pollard, W.H. e.a. The Christian idea of education, p. 215): 11The major
tension is not so much between belief and unbelief as precisely between rival beliefs.11
71. Vgl. Schrotenboer, P.G., op. cit., pp. 17, 18. 72. Vgl. hfst. II, C, 3.2, eerste paragraaf, p. 76.
supra.
73. Vgl. De Klerk, W.J. Des. 1966.
Dit moet in die ware sin van die woord 'n 11Normaal11
-inrigting wees waar studente t.o.v. die Christelike norme gevorm word. 74)
6) Die opvoeding van die onderwysstudent in die Chris-telike norme is tersolfdertyd die doeltreffendste wyse waarop hy in sy onstabi e oorgangsfase weer-baar gemaak kan word teen die relativerings - en sokulariseringseffek van die tydsgees 7
5),
soos aangewaai en aangeblaas deur massakommunikasiemid-dele, buitelandse studio, popularisering van die wetenskap ens. 76 )7) Vanuit die gesigspunt van die problematiek van ge-loofsekerheid gesien, moet die onderrig nie seku-lariserend nie maar verchristelikend wees.
8) Die vorming van die student in die Christelike norme stel bepaalde eise aan die kurrikulum met behulp waarvan die beoogde d bereik moet word. 6.2 Die geloofse~eFheidsideaal stel bepaalde eise aan
die kurrikulum
Dit gaan hier nie oor ander d stollings en oog-merke van onderwysersopleiding as die religicuse nie. Daarom gaan dit hier dan oor die vraag: Wat moot die
aard en inhoud van die kurrikulum wees om die religieuse doel te dien?
a) Die kurrikulum moot uitdrukking van die Christelike lewensfilosofie van dio opleidingsinrigting
~.7
7)
Soos die Christelike milieu so is die kurrikulum vergestalting van 'n Christelike lewens- en wereldbe-skouing. Uitgaande van ons vroeere argument naamlik dat neutraliteit nerens moontlik is nie 78 ), moet hier74. Vgl. Oberholzer, O.K. Dio filosofiese grondslae by die opleiding van onderwysers (In Publikasie-reeks van S.A.V.B.O. nr. 1: Aspekte van opleiding van onderwysers, 1959, pp. 4-8).
75. Vgl. hfst. III, 2.5, vor&l 1) - 4), d.i. supra p. 100.
76. Vgl. hfst. III, 2.7, d.i. supra p. 105. 77. Vgl. VanWyk, J.H., op. cit., pp. 19-21. 78. Vgl. hfst. V, A, 1.2, supra p. 174.
ook weer gestel word dat 'n kurrikulum nie sonder 'n lewensbeskouelike onderbou kan wees nie. Inderdaad: "As die doel Christelik is, sal die kurrikulum daarvan getuienis lewer."
79)
Natuurlik word met •n Christelike kurrikulum nie bedoel 'n manipulering van die waarheid op so 'n wyse dat 'n bepaalde geloofsoortuiging en be e vooroor-dele gedien en 'n eerlike soeke na die waarheid strem word nie. Na stelling van die feit dat 'n Christelike kollege net so lojaal teenoor feite en " die daarstel-ling van sy kurrikulum net so toegewyd aan die soeke na ware kennis" is 80), waarheen dit ook mag voer, "as enige ander inrigting'', haal VanWyk vir Cunninggin aan wat verklaar: mrvhen education becomes Christian, i t does not change to superst on, or indoctrination, or whimsical piety. It remains what i t is in essence;
)
i t simply becomes better education."
Om die Christelik-religieuse doel te dien, en dus die godsdienstige vorming in stede van sekularisering van studente te beoog9 moet e kurrikulum aan drie ver-eistes voldoen (Dit volg natuurlik vanself dat die filo-sofiese, pedagogiese, hist se, psigologiese, sosio-logiese en ekonomiese kriteria sowel as die sosio-logiese en korrelasiebeginsel geeerbiedig sal word):
l) Voorsiening moet gemaak word vir die studie van die Bybel en die Christelike tradisie.
2) Nie 'n neutrale skaplike onderr
e maar 'n Christelike vakweten-moet geskied.
3) 'n Kursus in Christelike wetenskapsleer is nood-saaklik.
Vervolgens rnoet op elk van laasgenoemde drie punte dieper ingegaan word.
b) Godsdiensonderrig
By die be van die religieuse doel is kennis,
79.
Vgl. VanWyk, J.H., op. cit., p. 20.80. Eint nog meer lojaal en meer toegewyd want dit negeer nie soos ander die gegewe waarheid van die Skrif nie.
vertroue en dankbaarheid beklemtoon. 82 ) Op die vraag: Kennis waarvan, vertroue in Wie en dankbaarheid jeens Wie? verkry die Christen-gelowige 'n antwoord wat die inhoud van sy opvoeding en onderwys raak. Dit is
naarnlik kennis van Gods Woord
S3)
en daardeur kennis van God self, sy Raad, sy Werke ens. en gevolglik (mits na-tuurlik die inwendige roeping ook daar is 84 )) vertroue in en dankbaarheid jeens Hom. Vandaar die primere noodsaaklikheid van Woordverkondiging, wat in die op-voeding dan, benewens Godsdiensoefeninge by openings-en sluitingsgeleopenings-enthede, ook Godsdiopenings-ensonderrig inhou. Geloofsekerheid berus immers primer op kennis van God, verkry deur die Woord en die Gees.Van Wyk vind ook studie van die Bybel en die Chris-telike tradisie 'n noodsaaklike vak in die kurrikulum indien 'n kollege Christelik wil wees. 85 ) Voldoende aandag moet aan Godsdiensonderrig gegee word, aangesien verwaarlosing van die Woord gevolg gee aan onkunde in verband met God en sy beloftes en gevolglik die
geloofs-. 86)
groe1 rem.
Die verslag van die Britse Institute of Christian Education oor die werking van die onderwyswet van 1944,
verklaar ook dat "if there is no background of sound
B~blical knowledge confusion is worse confounded. In effect, the children will get a thin moral veneer laid upon their uncertain knowledge of Christianity instead
87)
of a lastin._g faith."
Daar is uit eie ondersoek aanduidings dat die jonger diplomastudent (3/3), wat oor 'n periode van drie jaar Godsdiensonderrig ontvang het t.o.v. 'n aantal sake
grater geloof en minder twyfel het as ouer graadstudente
(4/4) wat nie Godsdiensonderrig vroeer ontvang het nie. Dit is teen die verwagting in aangesien ouer studente
82. Vgl. su.pra B, 2.1, p. 180.
83. Vgl. hfst. I' B, 2.0; 4.6; 5.0, supra pp. 3, 13, 14.
84. Vgl. hfst. I' B, 6.6, p. 17.
85. Vgl. Van Vvyk, J .H.' op. cit., p. 21.
86. Vgl. hfst. II, A, 3.1, a) ' 1), supra p. 46.
87. Verslag van I.C.E., Landen~
w.c.
I, 1954, p. 120.reeds meer stabiliteit besit.
In hoofstulc VI sal breedvoerig aandag gegee word aan die rol wat Godsdiensonderrig by geloofsekerheid te speel het.
c) Christelike vakwetenskaplike onderrig
'n Christelike inrigting moet die konsekwensies van die aanvaarding van die Bybel as grondslagliggend vir alle kennis ook na die kurrikulum deurtrek. 88 ) Daarom is dit nodig om ook via die kurrikulum-inhoud aan hulle
II
wat onderwysers wil word te s~ dat alleen God absoluut, soewerein en al-selfgenoegsaam is en om eie ontwil be-staan, en dat niks in die ganse skepping om eie ontwil kan bestaan nie, ook nie die kennis en die wetenskaps-beoefening nie ••• n 89) omdat alle dinge uit God, deur God en tot God is.
Die Christen-gelowige personeel vir wie alle feite van die lewe godgegewe fei te is, moet di t as •n prim~re
II
vereiste van onderwysersopleiding sien dat die basiese verskil tussen n Christelike en nie-Christelike si~ning
van die lewe en heelal veel starker en meer doelbewus in al ons leerplanne en leerboeke vooropgestel moet word." 90)
In feite betaken dit Christelik-wetenskaplike op-leiding. Dit betaken in die woorde van Strauss dat
"elke Christelike dosent ••• in staat (moet) wees om die kennis wat hy gebruik s6 te begryp en s6 aan te pied dat die Christelike student ••• wat aan sy onderwysende ge-sag onderworpe is, direk daardeur Christelik opgevoed kan word ••• tot hom sal spreek in die taal van die Christelike religie - die enigste religie waarin die Christelike, onderwysende opvoedingskennis na waarheid veranker isl" 91 ) S6 is dan ook die onderrig wat die geloof versterk.
88o VglD hierbo, A, 1.0; d.i~ p. 174 9oVe
89. Fourie,J.J. C.N.Oo - beleid het koers verloor. Roeping,2: 3; Junie 1965, p.3.
go., Loc. cit.
91. Strauss,H.J. Christelike wetenskap en Christelike onderwys, p. 73.
Dit beteken nou nio, soos wel beweer word, dat die poging tot Christelike leiding aan die student 'n op-leiding of wetenskapsbeoefening daarstel wat nie diep en eerlik genoeg dink nie. Weliswaar is dit 'n gevaar waarteen gewaak moet word.
92 )
Met reg kan gevra word:"Worden Christenstudenten gedwongen zich, met een bewust-zijn van persoonlijke verantwoordelijkheid God groot te maken, in te laten met het moeizame denken en werken van deze geseculariseerde wereld?11 93) Is die
Christen-dosent bewus besig om 'n integrale Christelike teore-tiese opvoedkunde te ontwikkel wat op 'n oortuigende wyse ons tyd toespreek? Word die student liewer net geloofsreols en -praktyke geleer of kry hy in sy vakwe-tenskappe ook te doen met eerlik-moedige maar gelowige denke? Of word studente gevorm wat tevrede is om die eise van Christus alleen te laat geld in die afgehokte kompartement van die persoonlike godsdiens en van die gebruiklike godsdienstige organisasies en die kerklike gemeenskap?
Schrotenboer noem heeltemal tereg twee slaggate by hoer onderwys
9
4 ):a) Die eerste en die ergste is dat "neutrale" onderrig mcebring dat "faith be severely damaged".
b) Die tweede is dat die student genoop word om sy ge-loof te boperk tot "his private, devotional and church life11 en sodoende 'n gespletenheid tussen
hoof en hart skep en daardeur toon dat hy reeds in so 'n mate 'n sekul~re siening ontwikkel het dat die Christelike geloof van die terrein van die we-tenskap verban is.
c) Daar is egter 'n derde gevaar, naamlik die van iso-lasionisme waardeur die student nie kennismaak met die str:·dperk en die vrae van die wetenskap nie. Uiteindelik is dit tog so dat die Christelike stu-dent wat
66k
goleer het om "in die w~reld11 te wees,se geloof minder skommol word as die wat hoof-saaklik geloer het om "nio van die w&reld" te wees
92. Vgl. hfst. II, C, 5.0, d.i. supra p. 84.
93.
Vgl. Henry, C.G.H. aangehaal deur Anon. Reforma-torisch hoger onderwijs in Noord-Amerika. Inter-nationaal Reformatorisch bulletin,5:
9; Aprill9o2.
nie. Studentc moet nie geisolcer word van die stryd nie!
Christelik-wetenskaplike onderrig lewer die ant-woord op genoemde drie gevare wat juis ten diepste te make het met die geloof van die studente. Dit is 'n antwoord op genoemde gevare omdat dit respektiewelik ecrstens allc neutraliteit verban sonder om objcktiwi-teit in te boet; tweedens nie die geloof en wetenskap skei nie maar juis die kenverhouding tot die werklik-heid in die regte relasie tot die geloofsverhouding plaas; derdens nie die student tot weerloosheid iso-leer nie maar in kontak bring met alle standpunte en strominge, en daarby die student nie tot gcloofsvernie-tiging laat verwar deur die voelheid van standpunte nie maar aan hom norme ter rigtinggcwing bied.
Alleen deur eerlik-moedige, Christelik-gclowige wetenskaplike denke en onderrig sal die onderwysersop-leidingsinrigtings onderwysers kweek wat wecrbaar gemaak is teen die magte wat hulle cie en (later) hulle leer-linge se Christelike geloof bevraagteken.
d) Christ~1J~~~--~-.etenskaps~ee~
Wanneer begryp word dat die onderrig van elke vak Christelik opvoedkundig moet wees, is dit 'n logiese verwagting dat die Christelike onderwysersopleiding ook in die gedifferensicerdheid van die vakke 'n eenheid moet wees.
Die mens maak vir homself in die lig 7an die Skrif 'n geestelike voorstelling van die geheelwerklikheid waarin hy hom bevind. Hierdie geestelike voorstelling kom dan tot uitdrukking in sy taal, godsdiens, lewens-beskouing, wysbegcerte, kuns en al sy wetenskappe. 95 )
Gesien vanuit die problematiek van geloofsekerheid moet 'n eenheidsvisie ten opsigte van die
geheelwerklik-heid (en dus ook in die onderskeie vakke van onderwysers-opleiding) beskou word as voorkomend ten opsigte van die verwarring wat 'n veelheid van botsende apriories by studente skep. Die wetenskaplike waarborg vir hierdie eenheid van visie moet volgcns Strauss gesoek word in
95. Vgl. Meyer, P.J. Die beplanning van die Randse Afrikaanse Universiteit (In Referato van die Alge-mene Vergadering van die ~A. Akademic, 1967, p.
die alles oorkoepelende visie van die Christelike wysbe-geerte:
kan die laat
"Slegs aan die hand van Christelike wysbegeerte vakondor.cig in ons hoar onderwysinrigtings reg skied aan die eiso van die eenheid en harmonia van die waarheid wetonskap en onderwys.n
96 )
Dat die verskeurdheid in die wetenskap allerwee gevolg gegee het aan 'n behoefte aan oenheidsvisie en eenheidsvorming van die student, blyk onder andere uit die installing van kursusse 11Studium Generale" en
"Stu-dium Universale11 , "Beginse Bn metodeleer" ens. asook
die instelling van
interfakult~re
kolleges.97)
Wan-neer hierdie of ander aanverwanto kursusse egter nie van'n bepaalde eenheidsvisie van die wetenskap uitgaan nie en eintlik 'n kompilasie van s stukke kennis en stand-punta is, bied dit nie 'n antwoord op die verskeurdheid in die wetenskap nie. 98 )
Hieruit word dit duidelik dat d vakwetenskappe in ons tyd van spesialisasie en "departementalisme" die hulp van die wysbegeerte nie kan ontbeer nie. Die wys-begeerto moet naamlik die wetenskaplike met sy soeko na eenheid help en wel deur hom te help met sy perspekti-viese blik (die olik na bo) wat net so belangrik is as die analitiese blik (die blik na onder). Die weten-skaplike moet immors nio net oop woes vir die analit s ondersoekbare nie maar ook vir wysgeri perspektiewe en "as vakwetenskaplike en wysgerige oop vir teologiese en in fundamentele sin as wetenskaplike as sodanig oop vir voorwetcnskaplike perspektiewe, oop ten slotte vir die absolute eenheidsgrond nie net van die wetenskappe nie, maar van mens en wereld (kosmos"
99)
en dit is God.Die voorwetenskaplike oortuigings waarby die Wys-begcorte die vakwetcnskaplike te hulp kom op weg na 'n eenheidsvisie, kan egter 'n dwaling bevat. Ook die Wysbegeerte is immers mensewcrk en dus feilbaar. Egte wetenskaplikheid en daarmee ook die sekerheidsmoti eis
96. Strauss, H.J., op. cit., p. 74.
97. Vgl. Stoker, H.G. Die eenheid van d wetonskap (In Roforate van die Algemeno Vergadering van die S:A. Akademie, 1967, p. 119).
98. Id.
99.
Stoker, H.G. 121.van die wetenskaplike (dosent) dat hy hom sal verantwoord ten opsigte van sy voorveronderstellings van wetenskaps-beoefening. Vir die Christen 1~ die sag van sy voor-verondcrstelling vas in die Woord van God. Dit impli-scer dat die Bybel vir die beocfoning van d wetenskap van betokenis is (nio as tn handbook vir die wetenskap nie, maar) as 'n openbaring van God wat vir die ganse menslike lowe (insluitend die wetenskap) gesigspunte bied wat deur die eerlike wetenskaplike nie negeer mag word nie.
Prof. Stoker vestig die aandag op sekere perspek-tiewe wat die Heilige Skrif vir die wetenskap open. Dit 1~ ten grondslag van 'n eenheidsvisie waarmee die verskeurdheid in die wetenskap(pe) teengegaan moet word. Hierdie perspektiewe uit die Skrif moet die basis vorm van 'n wysgerige kursus (noem dit Christolike wetenskaps-leer of Christelike lewens- en wereldboskouingswetenskaps-leer of Studium Universales ens.) wat die cenheidsvisie aan ons hoer onderwysinrigtings op so 'n wyse sal bevorder dat tog nie 'n dwang vanuit die wysbegeerte op die vakweten-skappe gel~ word nie. In elke vak moot eerlike onbe-vange Christelike soeke na die waarheid nog moontlik woes.
Die voorveronderstellings waarvoor prof. Stoker die aandag vra on wat direk uit die Skrif geneem is, is dan die volgende lOO):
1. Uit, deur en tot God is alle dinge! Wie dit aan-vaar, sal alle smes wat God uitskakel en iets in die plek van God selfgenoegsaam stel - on dus alle vorme van sekularismo - in sy wotenskapsbeoefening nie 'n plek gun nie.
2. In die kosmos het God 'n radikale (onderling onher-leibare) verskeidenheid. Die wetenskaplike wat dit glo, sal hierdie verskeidenheid soek en eer-biedig en dit nie relativeer of wegteoretiseer nie
(soos ver -ismos doen). Hy sal dus net spesialiseer tot op die gronse van die nie verder herleibare nie.
3G
Die radikale verskeidenheid wat God geskape hot, hang saam. Die wetonskaplike wat dit glo, sal dus diesamehang soek en aanvaar -· maa~ sonder om die
radi-kale verskeidenheid aan te tas. Hy sal dus nie in partikularisasio verval nie omdat hy ook die samehang en eenheid soek. Die samehang van dit wat radikaal onderskeie is, vorm 'n grens van menslike verklaringsmoontlikhede.
4. God bestier alle dinge; Hy het vir die ganse
kos-5 •
mos sy wetsorde bepaal. Wie dit glo sal nie die wetsorde op 'n anomistiose of indeterministiese wyse negeer nie. Hy sal ook nie die wetsorde ver-absoluteer in 'n nomistiese of deterministiese sin nio. Oak s~l hy nie die wetsorde verlaag tot 'n menslike maaksel nie. Hy sal die onselfgenoeg-saamheid daarvan erken, maar daarby begryp dat God dit gesaghebbend gebruik as 'n instrument om sy raadsplan te verwerklik.
Die mens is na die beeld van God geskape.
nus
is die mens toerekenbaar9 verantwoordelik en vry.As sodanig is hy met 'n roeping in die kosmos ge-plaas, naamlik om sy deel by te dra tot verwesen-liking van die bestemming van mens en kosmos oor-eenkomstig die raad van God. In hierdie roeping is ook die wetenskap(pe) ingesluit.
6. Die mens is as geskape wese nie in staat tot meer as 'n kenne ten dele nie. Sy kennis is kreatuur-lik begrens. Sy kennis (w.o. ook die wetenskap-like kennis) veronderstel die (besondere) openba-ring van God in sy Woord en ook die (algemene) openbaring van die kosmos aan die mens. Die aan-vaarding daarvan is geloof. Die diopste eenheids-grond van alle (ook wetenskaplike) kennis is met die re euso geloof (in God en sy Woord) gegee. Alle (ook wetenskaplike) waarheid is beantwoording van kennis aan die geopenbaarde.
heid sal hy strowe.
Na hierdie
waar-7.
Die doel van die wetenskap is om God tu eer en te verheerlik deur roepingsvervullenc deel te neem aan die geopeLbaarde en deur die wetenskap(pe) dienstig te maak aan ander menslike kringe met hulle betrokke roopings. In sy diepste weso is ook wetenskapsbeoefening religieuse diens aan God. 8. Deur die sandoval is die mens se rede verduister.Vir sy roeping, ook as wetenskaplike, is die lig van Gods Woord noodsaaklik. Slegs die verlossende en herskeppende soendood van Christus herstel die oorspronklike verhouding van God en mens (en ook kosmos).
Die kern van hierdie agt afleidings van prof, Stoker uit die Skrif is dat die Woord van God universelo lig bied wat vir allo wetenskapsbeoefoning van bolang is en wat moet dien as oenheidsgrond van die wetenskap(po). God is die Eenheidsgrond van die wetenskap(pe). Met hierdie voorwetenskaplike oenheidsbepaling kry die
weten-skapsbeoefening sy fundamentele eenheidstendens en hoef die wetenskap dus nie te verbrokkel nie. Met sy Skrif-tuurlike uitgangspunt staan hiordie wetenskap dus teen-oar wetenskapsbeoefeninge wat bogenoemde voorwetenskap-like oordele weerspreek (al moet dit ook steeds ander wetenskapsbeoefeninge se waarheidsmomente oorneem). lOl)
t sou onrealisties wees om te meen dat le ver-skeurdheid in die wetenskap in hierdie lewe opgehef kan word. Maar dit ontneem nie die wetenskaplike die roe-ping om in die lig van die Skrif die eenheid eerlik en wetenskaplik te soek nie.
Die gevolgtrekking waartoe gekom word, is dat grond-slaestudie van die wetenskap in die lig van die Skrif vir die roeping van die wetenskaplikes aan die universi-teit of kollege en vir die lewens- en w~reldbeskouing
van die studente aldaar besonder relevant is. Dit skyn dus wenslik te wees dat die studente 'n wy3gerige kursus moet volg (wat nie formele wysbegeerte is nie) wat hulle die grondslae van 'n Christelike weg in die wetenskap
sal leer. 102) Dit wil
s~:
benewens die spesifieke Christelik-filosofiese onderbou van elke onderskeie vak-wetenskap wat as integrale deel van die vak doseer word deur die vakwetenskaplike, moet ook nog 'n aparte kursus, Christelike wetenskapsleer, gevolg kan word waarin vir die wetenskap in die algemeen bepaaldevoorveronderstel-101. Stoker, H.G. 126.
Die eenheid van die wetenskap, p.
102. Meyer, P.J., op. cit., p. 58: "By sommige nuwe universiteite volg alle eerstejaarstudente •••
'n algemene dingskursus waarin die eenheid van die wetenskapsbeoefening behandel word in
samehang met verskillende teologiese of lewens-beskouelike uitgangspunte. 11
lings uit die Skrif aangedui word. Bogenoemde agt pun-te wat Stoker noem en wat oak saamgevat kan word onder die hoofinhoud van die Bybel - skepping, sondeval en verlossing- soos wat Dooijeweerd dit wel doen l03), behoort die basis te vorm van so 'n kursus.
7.0 Aspekte van die o~ganisasie van onderwysersopleiding
~die lig van_§ie ideaal van geloofsekerheid 7.1 Geleentheid vir kerklike aktiwiteite
"Religion obviously occupies a position of varyir..g prominence on different college campuses, and its promi-nence on a given campus
minant of the role that of the students there." ner aan wat vroeer ges~
seems to be an important deter-religion will play in the life 104) u· lller 1e ev1n 1ng erln-d' b . d' h . is. l05) Dit is duidelik dat studente godsdienstige vereniginge behoort te h~ op die plek van studieverblyf (dit wil s@ binne gemeenteverband) waarbinne hulle aktief betrek kan word. Dit is
prin-sipieel nie korrek om die grense wat op die kerklike lewenskring bestaan deur te trek na die onderwys nie. Kerklike verdelinge behoort nie aan aparte kerklike
ver-eniginge aan 'n onderwysinrigting gevolg te e nie. Die organi e van 'n onderwyskollege of universiteit behoort onder normale omstandighede sodanig te wees dat studente die geleentheid sal kry om gedurende 'n middag of aand van die week jeugvereniginge van d eie kerk
(onder jurisdiksie van die kerkraad dus) - liefs by die kerk - by te woon om sodoende die wisselwerking tussen kerk en koshuis te skep.
Aan die Afrikaanse onderwysinrigting kan 'n
Pro-testants-Christelike vereniging wel bestaan waar studente oor aktuele sake deur sprekers op uitnodiging toegespreek kan word - en waar Afrikaanse studente dus ook hulle
ekumeniese verbondenheid as Christene kan beleef. 106) 103. Vgl. Dooijeweerd, H. In the twilight of Western
thought, p. 125; vgl. in die verband ook die na-dere uitwerking van hierdie tema in die Afrikaanse werkie van Strauss, H.J. Christelike lewens-en w§reldbeskouing.
104. Hadden, J.K.
&
Evans, R.R. Some correlates of religious participation among college freshmen. Religious education, LX: 277-286, Julie-Augustus~b5~
----105. Vgl. supra: hfst. II, A, 3.3, p. 48.
Die godsdienstige behoefte by die 1aat-ado1essent s1uit aan by sy psigo1ogiese behoeftes. Byvoorbee1d is dit so dat die bybring van godsdienstige kennis en die wakkerroep van 'n godsdienstige behoefte by die in-dividu in ooreenstemming is met die sug na veiligheid en sekerheid by die adolessent. Die bevrediging van
'n psigo1ogiese behoefte bring verder ook waardering mee van die wyse waarop of instansie waardeur dit bevredig is. 10
7)
"In die geva1 van 'n godsdienstige behoefte word dit gedee1te1ik by wyse van kerk1ike bywoning en dee1name aan aktiwiteite in die kerk1ike 1ewe bevre-dig." 108) Hiervan mag die student dus se1fs nie in die geringste mate verstoke wees nie. Passiwiteit van die student t.o.v. die kerk1ike 1ewe moet teengegaan word met 'n wisse1werking.7.2 Die "te vee111 in onderwysersop1eiding
Besinning en selfref1eksie is vir die student nodig, want daarsonder bestaan die gevaar dat die "toev1ucht genomen wordt tot een mechanisch kennen, vreemd aan de ge1oofskennis; en dat de waarachtige ge1oofsactiviteit, die ook op de innerlijke be1eving is gericht, word onder-drukt". 109) erby moet nou genoem word dat Prins 'n
k~iti8k1oosheid b~ senior Afrikaanse onderwysstudente vasgeste1 het 1101 wat seker1ik dui op te min se1fref1ek-sie.
In die 1ig van voorgenoemde is besinning noodsaak-1ik oor die vee1heid van vakke wat tans in onderwysers-op1eiding voorkom en (in verband daarmee) die onderwysers- op1eidings-duur, asook die juiste verhouding tussen 1esingtyd en
se1fstudietyd.
In die huid eeu met sy sogenaamde "kennisont-p1offing" was d aanvaarde op1ossing vir die Vermeer-dering van mensekennis 'n oor1aaiing van vakke. Dit het juis ge1ei tot vermindering van besinning en ver-meerderj_ng van 'n "mechani sch kennen11• Die antwoord
107. 108.
109.
110.
Supra .P. 144 (Bevinding van Van Doornik). Prins, S.J. Kerksheid, persoon1ikheidstrekke on
agtergrond by die vroegvo1wassene, p. 42.
Waterink, J. Inner1ijk be1even en kennen in de structuur der opvoeding, p. 41.
op hierdie probleem is dat denk- en waardestrukture van elke vak prim~r onderrig sal moet word. Dit sal 'n ver-mindering van die massa feite bring.
7.3 Si~kundige dienste
By die bespreking van die tydsgees lll) het dit dui-delik geword dat die fenomenale verandering wat ons w~ reld in 'n kart tydsbestek ondergaan het, spanning en
onsekerheid in die hand gewerk het. 112 ) Dit is ge-volglik te verwagte dat daar dus oak aan onderwysinrig-tings studente is wat persoonlikheidsprobleme het. l:3)
Daar is kursus- en studieprobleme maar dis probleme van 'n lewens- en w~reldbeskouelike en godsdienstige aard wat soms te voorskyn kom uit 'n dreigende psigiese ontsporing. Vir die hantering van hierdie onseker ge-worde studente moet daar gespesialiseerde dienste in die organisasie van onderwysersopleiding voorsien word. 114 )
In die behoefte aan leiding kan in 'n groat mate deur 'n stelsel van raadgewende dosente voorsien
word. 115 ) Daarby is dit egter noodsaaklik dat siel-kundige (wat die godsdienstige probleme betref: pasto-raal-sielkundige) dienste tot beskikking moet wees vir
sowel die student wat deur die dosent na meer gespesia-liseerde aandag verwys word as vir die student wat sy raadgewer-dosent nie oor persoonlike probleme wil
raad-pleeg nie en tog hulp wil verkry.
In die verband dien gewys te word op die Instituut vir Sielkundige en Opvoedkundige Dienste en Navorsing
aan die P.U. vir C.H.O. waarin sielkundiges, opvoedkun-diges, psigometrici, terapeute ens. 'n span vorm on onder
---111. Vgl. supra p. 89.
112. Antsirintanes soos volg aangehaal deur Florovsky, G. Faith and culture (In Pollard, W.G. e.a. The Christian idea of education, p. 214): "We live in the ruins of civilization, hopes, systems, and souls".
113. Vgl. supra p. 120.
114. Vgl. Anon. Sielkundig-opvoedkundige dienste. Die Veteraan, 2: 12-13, Junie 1966.
115. Dit wil s~: aan onderskeie groepe studente word afsonderlike dosente-raadgewers toegewys.
