~3taan nie. Vir '11 evaluering van die eksistensialiP=

4. KRITIESE EVALUERING.

4.1 VERTREKPUNT.

In die vorige hoofstw(ko lS op die kenmerke van die eksistensialisme en die implikasieD daarvan vir die opvoeding gewys sonder om standpunt daarteenoor in te neem. Die Christen-opvoeder kan daarmee nie vol=

~3taan nie. Vir '11 evaluering van die eksistensialiP=

me en sy implikasies moet die Christen-opvoeder stand=

punt inneem~ self weer self-ondersoek en selfverant=

woording doen

want die eksi stensiali sme as mode- filosofie hot die roepstem van die moderne mens ge=

word.

'11 Sogenaamde neutrale of objektiewe lewenshouding sal nie as vertrekpt..mt van so ·n evaluering kan dien nie.

As Oberholzer die wetenskap as ''waardevrye en waar=

deringsvrye aangeleentheidH (Oberholzer

1954~ p.

59)s sien,kan daar dus geen sprake van '11 kritiese evaluering op begin:3elgrondslag wee s nie.

Die eksistensialii:me :oal ^IJJ)U ge-evalueer word vanui t die Calvinistiese standpunt. Stoker definieer Cal=

vinisme asg "Calvinisrne is in beginsel die enigste konsekwente ₉ harmoniese ₉ totalitere Christendom ₉ om=

dat sy uitgangspunt is~ Uit ₉ deur en tot God is al=

le dinge ₉ alles (die hele kosmos) behoort aan God

en is aan Gods wil en wet onderworpe ₉ God. is abso=

luut soewerein oor alles wat Hy geskape het; Chris=

tus is Verlosser en Herskepper en Koning van die hele kosmos; Gods woord werp lig op ~lle dinge; die mens is in alles wat hy d.oen en laat geroepe om God te dien en sy van God gegowe roeping te vervul~ enso=

voort~;. Hiermee is alle Protestantse dualisme of skolastiek sowel as die Roomse twee-terreine leer by die wortel afgesny. Dit beteken dat ons in ons weten=

skapsbeoefening (opvoeding) kontekstueel met al hierdie waarhede rekening moet hou en aldus ons hele wetenskapsbeoefening in diens van God stel.'v (Stoker ₉

s.d.9 PP• 10- 11).

4.2 DIE WESENSKENJY!ERKE VAN DIE EKSISTENSIALISMEo

Ofskoon die klem by die een ander;'3 mag val as by die ander, kan die volgende kenmerke? in die geheel gesien?

as tiperend van die eksistensialisme beskou word.

4.2 .1 DIE HU!'iiANISTIESE KENJIIIERK.

Die eksistensialis is opsetlik humanisties. Die

mens staan hier in die sentrum9 die eksistensiele

mens is die middelpunt waarom alles draai. Nie

alleen word die gesag van God ontken nie

maar ook

(VanWyk, 1973; 12)o Hierciie hu'11ani;-=1me ic::1 verder

individuali::~tie::_::. Dit ste1 veral die inclividu in die middelpu___nt en brine; ·~1 s:panninc daarmee ten op[~igte

van die samelewinc;"'!.vertande o

Die mens beiJaal r::,y eie wette en norme

Hy beskik oor sy eie lot in absol"Ll.te vryheid. Die mGns wat hier in die sentrum staan

hoGf hom nie logies of rasioneel te verantwoorcl vir ::,y doen of late nie, omdat nikL:::

uiteindelik verklaar kan word nie en derhalwG vir die verstand ontoeganklik en du:-3 irra;:~:ioneel iE3. Die ek=

sistenRialisme i;J d.us •n irra:::::ionele hu'Ylanismeo

Hierdie moclerne von'1 van menslike self -f:l8ntra1i ;::;ering lei tot die :=-Jclfver~"3kroeiinc: van die mens en tot ·n kul tuurkrL3iSo In ""Y humanistiePe vryheidswaan klui=

ster die mens aan homself, selfs tGn ko :Jte van die wereld waarin hy leefo In die omgewing van hierdie afgod kan geon kultuur bloei nieo Kultuurdiens 9 ar=

beidsroeping floreer nie hier nie. (Vglo Spier

1951

} ) 0

l 71)

Duvenage wy-::: daarop dat ook wat die sedelike aanbe=

tref

ons die opkoms van die sogenaamde Nuwe Moraal- skool kry wat hom enersyds afkeer teen die sogenaam=

de wettG en beginsels waarvolgens die mens moet lewe

en wat andersyds die geluk van die individu en sy

kie svryheid ·bo a11e tvvyfel vvi1 ste1. Die Nuwe 1Vloraa1 sou dan die nadruk 1e op die 1iefde vvat ter wi11e van die inc1i vidu voorkeur moe-l; kry. Die eer1ike mens is die mens vvat s;{ natrrur ui t1ewe en hierdie natuur word beskou as onbedorwe en ~aaf. In die beoorde1ing van sede1ike en ander prob1eme word die vryheid en

se1fverantwoorde1ikheid as ·n maatstaf gebruik en nie die norme van we1voeg1ikhoid nie. In die Nuwe

Moraa1 kom ook weer die spanning tussen individu en die same1ewingsverbande na vore. As die huwe1ik of gesin die vryheid van die individu aan bande sou 1e~

dan moet die vryheid van die individu die voorkem~

ontvang. (Duvenago~ 1972~ p. 151).

Die Skrif openbaar aan ons dat God die mens na sy bee1d en sy ge1ykonis geskape het. S1egs die mens is as sodanig geskapo. Die skeppingsverbond gee aan die mens die opdrag om oor die aarde te heers en dit te beheers. Die mens b1y egter ^TI bonde1ing, voor en na die sondeva1. Die mens is 6f ver1os van die sonde, dus vrygemaak 9 6f daaraan vers1aaf. In die vo1voering van sy bestemming op aarde as ver1oste a1 dan nie, dien hy as profeet, priester en koning~ en dit word verge=

sta1t in die opvoedingswerk. (Stoker~ s.d., pp.

10 - 11).

Soo :::.1 reecl:=. aans:edui het die elc:oi stensiali sme opgekom in reaksie teen die ra,:;ionalicnne wa,t diu redo die wctgevmr van die lc•J r.;mie :::.;e werl-clikheid wou maak en '11

verabsoluteercle vvetenska11like clenlce voorhou. Die ek=

r::i stensiali sme if; dus irra::::ionali ctie ;:,~ van aard. Vol=

gens Spier stel die irra:::>ionali stie se filo sofie die menslike :persoonlikheidsicleaal as die r::Jelf opgeroepe wetenskapsideaal wat uit[;aan van die geloof in die outonome en :::mevvercine 1)ers0on van die men:=::

waardeur nie meer die kosrn.iese wet vergoddelik word nie 9 maar

een of ander !O'~ubjek. (Spier~ 1~51~ p. 164).

Raf.:;ionele kcnbaarhcid betoken vir die eksiDtensialif:>

onvryheido KemLiS is mac 9 maar geken-word is magte=

loo:.::;heicl. "De mcnselijke existentie is echter een bron van onaanta~:;bare macht en selfbe:=-chikking: zij onttrekt zich onschendbaar ;:::ouverein, aan iedere ana=

lytische voorwerJlGli jkheid. (Zuidema, 1943~ p. 10).

Die eksistensialiste i:::; ecnparig in hulle verset en verwer:ping van ·n afce slote of va C-'te ~~L:1teem waardeur tot '11 abstrakte vertolking van cUe mens geraak word.

Alle objektiewe waarhede of dit nou filosofies of

godsdienDtig van aard is

i;3 vir hulle sinloos.

92o

Die eksistensialic i::: ,3isteemsku, dog is ook maar weer ·n -i sme ₉ wa t naamlik clie o1c:.:;i r;ten0ie verabso=

luteor

dit wi1 ::,c die werklikhoic1o Ook die mens word vanui t een crond.be:giw:.;e1

to wete die eksi sten=

sie ~ verklaar

Elu<istensie ka:n volgens Skr:i_fgeflm=

deerde standpu.nt nooit volmaak weeE.; nie; die ek:-=.1is=

tensialis neem dus die onvol."l1l.aakte as ay uitgangs=

(Van Wyk ~ 1 J7 3 ^~ -p

110) • Die Chri ste:n i ,J di t eens met die eksi~Jtensializ~ dat die archimedespunt nie in enie;e ko:~mie~::e aspek (logiese, :3ede1ike

ens.) geneem kan word nie:- want geen bohoorlike en werklik=

heidsgetroue beeld van die tydelike ko smo ;::~ in sy ::.:in=

totaliteit en sinverckeidenheid kan ooit vanuit die ko c:.:mie r3e verkry word nie. Eksi stensiali sme e;aan aan

irunanente beperkinze manl-::. Ware kenni ;::: kan 0legc:

vanuit die Godsopenbarin6 vorkry word. Dit is dan meteens duidelik dat clie Skrifgelowige clenker ;;,_;y ar=

chime de S})unt alleen sal vind in clie Chri stelike

,~rondmotief van skepl)ing

sondeval en verlo ;-:<sing.

(Schoeman ₉ lr:J75 ₉ Pll• 16- 17). Want deur hierdie grondmotief word ons deru{e gerig op die Christus van God en het ons daardeur deel aan die

'nuwe wortel

van die herbore lw~rrnos 9 want hierdeur word in Chris=

tus die enigste ware archimedespunt van die denke/

rede verkry.

die oorbeklemtoninc van ('J.ie ek~:;i:Jten;c:ie en ;3aam daar=

mee van die su:; jektiewe en die indi viduele ~ die al[Se=

mene, die objektiewe en die :::Jir:!ternatie~3e misken en depresieer. (G1.mte:~·, 1J64 ~ p

280)

EKSISTENSIALISTvlE IS ⁰ N KRISIS-FILOSOPIEo

Die twee wereldoor1oe in die eer;::Jte he1fte van die twintigste eeu het die rasiona1i3tie,s-humani::3tie se ku1 tuurOIJtismi?.lll.e 1aat oors1ac:m na ·n 1ewen:::>gevoe1 van

onvei1igheicl, angf-' en somberheid by die moderne mens.

In hierdie tota1e kriuis van die kt.:.1 tuur~ moet die mens volgens die eksi~Tbensia1i::>me :::;oek na die 1aaste va[:theid en sekerheid waaraan hy kan vac;eryp in die ab;::mrcli tei t van ;=w bo:5taan.

Hierdie diep;::;te of 1aac::te vautheic1 en ;:;ekerheid moet die mens egter in homse1f~ in ~y eie eksistensie vind

terwy1 hy by voorbaat weet dat hy dit in hom=

self nie kan vine_ nio, omdat :JY diepste wese vo1slae nietigheicl, verganldikheid en :3in1oo sheid i::::. Vol=

gen;3 S};ier gee die elu:i~"ltensiali:Jme ui tdrukking aan die moderne 1ewen::::gevoel van die

ongeborge

mens~

dit gee ge;::talte aan defaitisme, lJesuimisme~ wan=

hoopstemmine, ontworte1inz, negatiwiteit en ·n besef van die sinloo sheid en ab2:urdi tei t van die be ~.:rbaan

by die mens wat op homself teruggewerp iso (Spier;

1951, ~· 167p vg1. ook Zuidema, 1948, Po 27).

94o

Smart en lyding word deur die ek si stensiali s as •n

we senseie van die men::-:like be staan of ek si stensie ge=

sieno Die mens is begrens en bedreig deur sy eie situasie wat hy nio 1wn ontvlug nieo

Die lewe dra ·n noodlot skarakter wa t in voortdurende vorwording deur teespraak? konflik en lyde bestaano Alles is onbegrypbaar en •n absurditeit. Venter skryf

van die eksi stensie-filo sofie tereg soo s volg~

99

Kleinlik en benepe in uitsig

kan dit die krisis wel aandui ^Y maar nie die ui tweg nie o

En~

We senlik is

die eksi stensie-filo sofie daarom die wanhoop skreet van die r;e sekulari :::~eerde denke wa t God ui t sy lewe geban het ₉ maar wat hom tog nio aan die Goddelike greep kan ontworstel nie. Dit is die pseudo-religie van die verwereldlike kultuurmens in ·n absurde we=

reld. Op:::etlik het hy die toegang tot sy wesenlike oksistensie dig probeer grendel teen God en sy Wet.

Hy staan buite die Woord - die hoop en besieling van geslagte wat wa:=::

wat :ls en wat sal k6m. Hy hoor die ruising van die lokkende klanke? maar hy ver=

staan daardie taal nie meer nie.

En tastend soek hy na sy God.

Hy vind hom nimmer meer nie.

Want wie nie voor die God van die Skrifte wil buig niey soek tervergeefs na Hom in die doolgange van

sy wysbegeerte.

(Venter ^y 1369

p o 90).

Bybels. By hulle hoor ons gedurig van angs~ dood~

vertwyfeling, mislukking, wanhoop? wal[;ing, skuld ₉ uitsigloosheid. Die Christen het ·n hoori op die toe::::

koms. (Van Wyk~ 1973 ₉ p. 12).

Die krisisbestaan van die moderne mens in die gein=

dustraliseerde en getegniseerde samelewing het ook sy invloed op die kuns en letterkunde van ons tyd.

Die absurde

walglike en "diessei tige

word ver=

heerlik en as vrye uiting van die kunstenaar se vry=

heid beskou. Die opvoeder en die skool e.e taak ten opsigte van die dekadente invloede in die samelewing spreek vanself.

DIT IS ⁹ N REDUKSIEFILOSOFIE.

Elke filosofie wat een deel van die ryke skepping van God of een aspek van die menslike lewe? neem en dit oorbeklemtoon ten koste van die andcr of dit selfs vergoddelik

is '•n reduksiefilosofie of -lewensbe=

skouing omdat alles dan herlei word tot hierdie een deel of aspek en alles van daaruit besien word.

By die eksistensie-filosofie word alles herlei na en besien vanuit die eksistensie? die konkrete bestaan van die mens. Die ander aspekte van die lewe van die mens - sy gevoel? sy wil

sy verstand en kenver=

moe

sy liefd.e ensovoortsy word. herlei en ook besien

deur die bril van :w ek;:li ;Jten::::ie. Hierdie oorbeklem==

toning van ecn 3::·::::;ek en cUe vervJaarlo ~c;inG of negoring van clio ander a:::-:y)ekte, moot nocrlwenclig tot gevolg he, do..t Cl8

^- l::eold van die men:" v1at cLeur die ek~listen::c·ia==

l i '~ aan on;.: voorcehou word

·n skoefgetrekte ueelcl en derhalwe •:1 kari~;:atuu:.:.' van die ware mcnsliko lewe is.

Alleen a;:; die men~:;likc lewe be sien word in die lig van die Woord van God word ·n ;:miwere beelcl daarvan verkry en aan elke a~·:pek DY regmatir;e plek en funk=

sionering toegeken.

DIT IS ⁹ N LIBERALISTIESE FILOSOFIEo

Die ek::::i:3ten~:iali ~3me to on baie cluidelik trekke van die liberalir,.me omdat baie nadruk gele word op die onbel;erkte vryheid van die mens. In sy ekci stensie moet hy onbeperkte vryheicl van keuse he. Hy moet aan

geen ge ::ag onderworpe wee:-; nie ~ ook nie aan die ge sag van God nie. (DeBruyn, Uod., Po 5)o Die idee ciat

iet:3 gee;oe i;; sowol a.,~ die behoort, word ontken.

Hiermee word die werklikheid verval::::

die lewe van sy sin beroof en die mens vergoddelik. Ook die neutrale beoefening van die opvoeclkunde en opvoeding i;.=:: libe=

ralisties - dit onttrek die wetenskap aan die gesag van God. Die immanente spreek die laaste woord~ die men;:,, ic: ;:.;elfske:ppend~ selfverklarend

~::elfverant=

woordelik.

DIE K8N]YL.8RKEliDE ANT ITESE

Die antite se in die elu:i stensie-filo ;:-;ofie ver ~-_:.kil van die Chri f::telike anti to r.1e van geloof en ongeloof. Die anti te seleer van die e1c:i ~=·.ten~~iali ;_; ru~:; op die ba 3i s van ·n individualistio::Je~ irrac~ionalif3ti8':G 9 :lUbjekti=

vi stie se lewensbr.3 skouint;. (Spier~ lJ5l, P• 176).

Hierdie anti te r::e is clie tu:::::;;en eintlike (ware) eksi s=

tensie en ·nie-eintlike (val '3e) ele;i stensie.

Eintlj~ _§)k:3i~<tensie lB die lewenshouding van elk=

een wat in clie aanvaardinc; van sy eie vryheid en ver=

antwoordelikheid vir hom~:elf ;::y eie lewenDwet, icW

handel en wandel bepaal l'Jresies net DOOs hy dit self wil he.

Oneintlike eksi~-oten~:~ie is die lewenshouding van die deur:::mee mar:::;samens wat verraad teenoor llomself plee{:;

deur sy eie vryheid prys te gee en hom onderwerp aan die o-penbare mening of enige axuler va:::.:te norme of wette ( ook die Chri :::::tel ike norme of wette) wat van buite af op hom neerkom en nie uit sy hart gebore is nie.

Hier het on:-: te doen met ·n val::.;e antitese wat op tipie r.;e l i berali stie ;.;-humani::.:;tie r-oe wyf:.Je ₉ die ware Chri "=.:tel ike vryheid laa t omslaan in •n onehri stelike bandeloosheiCl. met •n "Ek i<::~ my eie baasn - houdin(j.

Die antitese-ber::kouing is

aldus

Spier, niks anders

a~~ die verset van die individualisme teen c1ie ,,miver=

salisme binne die lJerke van ·~1 irrac-::ionalistieso per=

soonlikiwid~3t;eloof nie. (Spier, 1951~ Po 176).

Ui t di8 antite r;;e-be :c;kouing blyk ook dio valse ~

ari=

;.,~tokra tie se

trel<::kr,:; van die oksi btensiali :c-me, wa t die eintlike eksi rJtenuie be ::..~kou a

,..)

die voorreg van slogs

enkeles. Die enekeles wat die hoe trap van eintlike eksistensie bereik~ word beskou ao die vernaamster.:;, die verhewene s>. die gee stelike edelmanne

Die masc::a=

menE>

die e;epeupel, wat oneintlik eksisteer~ kan die hoe peiJ. nie bereik nie

o;ndat die nie-eintJ.ike eksis=

ten;:;ie by huJ.J.e gevind word

Dit behoort tot die vEJrdienste van die eksistensia=

J.i&lle dat hull(~ gewy:::, het op die ontstaan van die

maGsanen~-; wat nooi t as indi vidu na bui te optree nie;

aJ.leen a;::; lid van ·n massa is hy tot aksie te beweeg.

Tereg ~CJe Gunter dat ons pedagogie r3 die ly-.a. sou kon trek na die ind.ividuele kind as subjek of persoon wat cehelp moet word om die pad van die ware menslike be=

staan te vind

te 1.-.:ie s en daarop te bou en

daarom

mag hy nie in enige mate aan die c:kool

die kerk of

die r3taat a::1 inf::telling~ die leerplan

die leervak

die eksamen of die onderwyc:sisteem opgeoffer word

nie.

(Glmter

lJ64

p. 266).

band mot die voore;aande" So veel van jeug word optjeswelc dc1.-~r die onpersormlike ma;.3sa en verloor daardeur hul vryheid, waarcle en waarC.igheicl as per=

Die ekoi stensiali ,,. dvving lcerk en ;-;kool al bei om te

be~in oar die vraag of die mens in TI veruiterlikte Christendom nie verlore gegaan het nie

I ~l die in=

dividuele f3tanc1pL-mtneming? beslissing en persoonlike aange sprokenl1eid nie verruil vir •n ~Jleur- en EJ.assa=

be r-:Jtaan vvaar die kind au i.ndi vidu verlore gaan en al hoe meer gefrw.:;treerde jongmense op seclelike e:;ebied wegdryf en met wa:ngedrag en uitspattighede die aandag

op hulle pro1Jeer trek nie?

DIE KLOOlil TUSSE:N DIE EKSISTENSIE EN DIE WeRELDo

Ondanks die in~c-lie-wereld-syn van die eksi.stensie is daar tu.=;sen be ide •n kloof. Hulle is prin~~ipiee1 ge=

skei on het geen gemeen;:.,;kaplike worte1 nie

want die

ek~~istensie i;,~ vry en ken geen ander wet as sigr3elf nie, terwyl die wereld die terrein is van die rasio=

nele wetmatighede

waar clie wetenskap sig kan uitlewe.

Die sin van die wereld word in die skema van die we=

tenskapideaal vervat terwyl die ::~in van die be staan slegs benader kan word vanuit die humanistiese per=

ooonlikheidsideaalo

100.

·n Eenheidsvisie wat clie totale geskape werklikheid omspan, ontbreek. In die Heilige Skrif openbaar God aan ons wio Hy i::.::; en wat ;_;y verhoudin{~ tot die ::.:kep=

in sy Woord aan en:::: au Skepper van allo dinge. Tereg

;o:.e Schoeman be :3taan.de rJin{[.e nie hul finale be stem=

ming immanent'/ clit wil se binne hulself vind nie~

want alle dint;e wys heen na alle ander geskape dinge?

en die weer na die men;:.i? en deur die mens na die Oor=

Saam met die mens is die boetemmins van die wereld (skepping) dan wat Van Riessen noem~ "ten diepste de dienst van God in Zijn Schepping.?' (Van Riessen~ 1970? p. 173).

Die Christelike opvoeder se standpunt is dat alle ge=

~:kape dingo en veral ook die opvoedende onderwys~ ·n be sondere? Godgegewo ~Jin vertoon. Geen ko smie :.:;e as=

pek? aktiwi tei t of lewensvorm

en r·'o ook nie die OlJ=

voeding nie ₉ kan buit8 die sinvolle ₉ onderlinge same=

hang tus;Jen die verskeidenheid~ wat deur die Skepper gele i:::.'~ bedinl-c word nie.

DIE EKSISTENSIALISME IS VREElYID OPENBARING VAlT GOD EN DIE GOD OPENBARING.,

AAN DIE VAN DIE

Sommige el>::::::istensialiste ₉ onder andere Sartre ₉ is

oortuigde ateiste. Ander eksistensialiste praat

wel van God of van die Tranr:::endente

maar tereg se

Spier; "het is duide1ijk, dat dit niet de God en Vader van onze Here Jezu2 Christus is, maar een phi=

1osophiche god, die zij zich naar het exempe1 van de mense1ijke existentie gecreerd hebben, een verborgen

god~ die ons van zichse1f geen openbaring gegeven heeft.

(Spier, 1951

p. 200).

Loen gee die indruk dat hy vanuit die godde1ike woord=

openbaring wi1 fi1osofeer en in sy wyobegeerte die God van die Bybe1 wi1 be1y as die vaste grand vir ons 1ewe en den.."ke. By nadere ondersoek b1yk d.i t egter, dat die eksistensia1istiese motiewe van irrasiona1e humanistiese den1~e, oak by hom die openbaringsmotiewe vervorm het ₉ sodat hy se1fs sy eksistensie-idee van die mens as historie in God projekteer en daarmee die grond van die georJenbaarde Woord van God ver1aa t het

om op p seudo-chri ;:-;te1ike wyse in die h·urnani stie se ideaa1 vas te steek. Die vryheidsidee van Loen ant=

trek die mens1ike ekf;istensie prinsipiee1 aan die wet van God. (Spier 9 1951, p. 202).

4.3 DIE KENTEORETIESE UITGANGSPUNT VAN DIE EKSISTENSIALISME.

Die konsekwente eksistensia1isme~ soos die van Sartre ₉ wat die mens in die were1d s1egs vanuit die eksisten=

sie as ui tgang:Jpunt wi1 verstaan en verk1aar

het

geen positiewe waarde vir die pedagogiek en die sede=

102o

like in ruimer sin nieo (Gunter? 1964~ Po 278)o Die subjektivering word in so ·n mate geradikaliseer

dat die enigste kriterium vir waarheid (kennis) in die subjek self gelee is. Dit is uitsluitlik in die

subjektiwiteit en nie in objektiwiteit nie dat die primere kennis gevind wordo Objektiwiteit is geen

so eke na die waarheid nie

maar eerder ·n onderwerping aan die gemiddelde mens en die gemeenplaaso Jaspers verklaar selfs dat die eksistensialistiese kenne al=

leen waarlik rasioneel is as geheel die rede~ feitlik en bewustelik 9 gegrond is in a-rasionalisme (non- reason)o (Jaspers~ 1951

p. 118)o

Gemeenskaplik aan alle eksistensialiste is dat hulle anti-rasionalisties en ook anti-sistematies iso Die rede met sy abstraksie help om die konkrete lewe te vervreem, en juis die konkrete liggaamlike situasie van die mens is belangrik. Die nadnD.t word oral en altyd op die korucreet persoonlike~ die hele mens ₉ die eintlike ek gele. Die porsoonlikheid is geen objek tussen ander objekte nie

nog minder is di t ·n ding tussen ander dinge. Di t bly ·n r.mbjek tussen ander subjekteo

In hierdie bewerings is daar seker ·n mate van waar=

heid~ maar die teendeel is ook waar ~ di t kan ·n ge=

vaarlike oordrywing weeso Die persoonlikheid is geen

ding nie

Dit is waar ~ Di t is ook waar dat ons •n sekere bewusthoid het van ons eie aktiwi tei te in •n

a-teoretiese en nie-objektiewe sin. Maar tereg s&

Wild~ HThis practical a_pprehension is dim and hazyo Unlecs it is supplemented and clarified by objective insight 9 it may lead us into irrational bias and fanaticism

it is dangerous to neglect any mode of cognition to which we have access. Each has its contribution to make. (Wild

1955

p. 183).

Eksistensialisme in sy r-uimer betekenis kan aangedui word as daardie soorte denke waarin die mens se ek=

sistensie op ·n besondere manier op die voorgrond getree het in die mens se verstaan (ken) van homself 9

die w&re1d en God. (Gunter

1964

p. 247). Objek=

tiewe ₉ begripmatige kennis is dus nie die enigste kennis nie 9 m~ar daar is ook eksistensiele kenniso Objektiewe kennis is koue kennis en moet plek maak vir warme kennis ₉ wat met die eksistensie verbonde is ₉ naamlik eksistensio1e kennis ₉ want bo-alles is nood=

saaklike kennis subjetief en innerlik. (Heinemann?

19549 Po 40)o

Die subjektiwisme van die eksistensialis is •n ui ter=

ste teenstander van die Christelike geloof ₉ want noodwendig sal dit geen plek laat vir die uitsprake van God se Woord as geldende waarheid nie. Die sub=

jektiwisme kan geen outoriteit bo homself erken nie.

l04o

Alle wet of norme word deur die dryfkrag van die sub=

jek deur homself geskepo Fourie stel di·(; dat vanwee sy verankerdheid in die subjektiwisme 9 is die eksis=

tensialis in OJ!f.~tand teen alle clenk:::.:isteme wat ·n be=

slag van lm.i te aan die 1JG1owing van binne wil gee

n~.h f3kien is di t d9-Clrom cla t dio men!::' van ons tyd die klem verskuif van die objektiewe wereld van dinge bui te hom na die i:::merlike, van die em:pirie se erva=

ring na die intuitiewe ervaring

vvant die enigste sfeer vun ware bestaan is dan ware E~ubjektiwiteit."

Die voorgaande het ook positiewe waarde vir die op=

voedingo Die verwerping van dio oormatige rasiona=

lisme in die opvoedkundige teorie en praktyk van die verlede met sy metode van objektivering~ meting en kwantifisoring ₉ het die opvoodeling as eksisterende subjek misken. Die klcm op intelligensietoetsresul=

tate, parate feitekennis en die

J!untelisme

maak die opvoedeling tot ⁹¹ ding ⁹¹ ₉ ''syfer" of objek. (Van

·n Ander bcginsel van po si tie we waarde is da t die op=

voedeling so kennis op werklike belewing moet rus;

• A •

clat belewing en subjektiewe kennis albei prlmer ls.

Om tE:: oksi:::teer is belangriker as om te ken9 eksis=

ten:::1iele kenni c kom voor ob j ektiewe

konseptuele

kennis. (Morris, 1966~ p. 211).

Die klem ::;;kuif c"lus va::.1. pa:Jsiews o:;:mame van koue feite=

kermis na aktiowo cleelnamc. Projekte vvaar clio eie belewing

hanclel.ing en ins:par.J.ning tot eksisten:o.;iele kennis lei~, voeC.. beter op a;::: stukko wat ngeleer

rnoet vvord.

Ook die irrasionele karakter van die eksistensialisme hou vir die opvoeding waarde ino Dit vestig die aan=

dag pertinent daarop dat daar ander soorte kennis is as vvat die koue verf.~tand alleen vorskaf. (Pistorius

19699 Jlo 281) o

Die intellek-behcptheid van die moderne onderwys en veral die moderne skool het ongetwyfeld •n eensydige ontwikkeling van die opvoedeling tot gevolg gehad.

Daardeur het hy ongovoelig geword vir die buite-sin=

tuiglike on bo-ra::.:Jionele kennis wat E.4legs vir ctie ge=

loof toeganklik is. Spier is dit eens dat die klem tereg gelo word o:p die belangrikhoid van die irrasio=

nel8 9 maar dit dring ongelukkig nie deur tot die aan=

vaarding van die bo-ra:::;ionele nie. (Spier

1951 ~ p

171)

In di.e kenleer van die eksistensiali.E: plaas die mens homself in die middelpunt en skend so die religieuso to tali tei t :wisie. Niks in die ko smo s is outonoom

oiemagtig er.L selfbepalend nie. Die totale ge skape

werklikheid en elke deel daarvan is Gode-subjek

106.

(nan God onderworpe). Omaat alle mensliko fu..>iksio s bepaal word deur die roligie wat op die hart van die mens r)e slag gale het ~ so,l ook ::o.:y lwnne dour sy reli=

gie bopaal word. Die Chriccus-hcrbore hart kan dus nie ander::.i nie a':: om die werklikheid te ken by die verhelclerende lie van die Evangelie van Jesus Chrir:::=

tus. Die universeel-r:;esaghebbende Woord van God strek sy outoriteit ook uit oor die menslike kenne.

(Van Wyk~ 1974 ~ 1). 8).

Die Christen-opvoeder weet dat alle konnis kreatuur=

lik begrens is en dat sy kenaksie deur die sonde ver=

duister is on dat wetenekaplike kennis verifikasie vereis (bewys en begronding - God is die diepste Grand van alle be::-;taan); ^FJY Woord is ·n waarheid waarop die kenner hom vorifi8rend kan beroep. (Van

Wyk~ 19749 P• 3).

Die probleem van die kenni~; kan ons alleen benader vanuit die goloof dat God die Skepper van hemel en

aarde~ ook die Alkcnner is. Hy ken alles, omdat Hy die bron is van alles~ die hele skepping ₉ hemel en aardc? dine

plant, dier en men;::1 is voorwerpe van

sy volmaakte ewige kennis. Tussen die Skepper en sy skepping bestaan daar •n ab;:.Jolute grens~ Hy is die Kenner~ die skepping is die gekende. God het die menf< ook goroep on bekwaam tot konnis van sy

skepping~ alles in die skepping i:::: vir die menslike

kenner (subjek) kenbaar~ mens~ dier ₉ plant lewelose ding. Die kosmos as ·n openbaring van God ₉ as gedag=

te van die Alkenner~ is onmiddellik gegee in die be=

wussyn van die mens as ·n objektiewe openbaring~ as

kenbare~" (Coetzee ₉ 1960 9 p. 125). Hiermee is die Christen-gelowige se antwoord op die eksistensialis

se miskenning van die subjek-objel: relasie gegee.

4.4 KOSMOLOGIE EN ONTOLOGIE.

Heidegger onderskei in sy visie oor werklikheid nie tussen materie en idee nie

maar tussen syn en nie-

syn9 di t wil se die grondvraag is nie om •n oorbrug te vind tussen gees en stof nie~ maar tussen dit-wat- is en dit-wat-nie-is-nie. Die vraag is alleen te be~

antwoord vanuit die mens as kennende fenomeen. Die synsvraag kan·nie beantwoord word deur die histories- gewortelcle Logika of Metafisika (die Christelike wetenskapsbeoefening is volgens die eksistensialis ook metafisies van aard) nie 9 waarby die mens hoor~

maar glad nie verstaan nie. (Heidegger ₉ 1951 9 p.

233)

Die Dasein moet deurgrond word om tot die Syn te kom want slegs vanui t die menslike eksi stensie kan die werklikheid benader word. Die eerste grondmotief van die Heideggerse ontologie is dat die Niks die teen~

hanger van die bestaande is. Die synde

die bestaan=

lOBo

de~ kan alleen verklaar word as dit teenoor die nie-

syn~ die nie-bestaande of die niks gestel wordo (Zuidema 7 1972? p. 202)o

Die eksisten::::ialisme wat ui tgaan van die menslike be=

staan as geworpene in sy situasie in die wereld as fundamentele gegewene ₉ sander om die vraag na die oorsprong van die mens te stel~ impliseer~ ontolo=

giese nihilisme. (Gunter~ 1964 9 Po 315)o Vir die eksistensialis is die idee van ·n ontologie onmoontlik vanwee die feit dat in alle ontologiese beredenering die idee van die Syn ge-objektiveer ^word~ en vir die eksistensialis is die objektivering ·n vervreemding van die eksistensie

sodat in ·n ontologie die eksis=

tensie verdw;yn. Die subjektivering word geradikali=

seer sodat die enigste kriterium vir waarheid en werk=

li~1eid in die subjek gelee is. Vir Sartre gaan die bewussyn aan die nik:'::i vooraf en as bewu.ssyn van die objektiewe i:::4 dit •n totale leegheidJ •n inhoudloosheid.

(Sartre~ 1956 9 inleidine po 1 ii). Daar kan dus

streng gesproke nie •n ontologie as ^sy11. in die abstrak=

te gekonstrueer word nie. Die fakties-gesitueerde mens kan as enieste singewer alleen ·n wereld-vir-my konstrueer en kan aan die objektiewe slegs ontiese

sin toeken.

Vir die opvoedine en onderwys sou voorgaande ·n tweer=

lei betekenis kan he. Enersyds sou dit beteken dat die waarde van opvoeding en onderwys bepaal word deur die subjektiewe oordeel van die opvoedeling? want ook hy is in sy vryheid onbegrens en outonoom en hoef

daarom nie te glo d.at 6f onderwys 6f opvoeding enige sin dra nie. In die lig van bostaancle is beide im=

mers deel van die omringende objektiwiteit wat geen sin in sigself dra nie. Andersyds sou dit beteken dat die wetenskaplike kelli~is van die kontingent syncle eweseer sinloos is of hoogstens sinvol vir my. Van

•n algemeen-geldige waarheid kan dan self s in na tuur=

wetenskaplike sin geen sprake wees nie.

Alle wetenskap is op die kosmos as ondersoekveld gerig en word gerig vanuit die hart. Die religie (harte=

gerigtheid) is bepalend vir die realiteitsvisie? waar=

onder die kosmologie. (VanWyk? 1974 9 Po 8).

Strauss stel dit dat die mens as kroon van die skep=

ping, en as konsentra:::1iepunt van sy aardse tuiste v

geroepe is om in gehoorsaamheid aan sy Skepper be=

heersend en vormend besig te wees. Sy werkplaas is aan hom gegee - 'i:y aardse tuiste ~ sy aktstruktuur

(die gereedskap van sy persoonlikheid) en die voor=

skrifte waarvolgens hy die werk moet doen - die wet

van Godo (Strauss? 1964~ P• 49).

110.

Tereg se van Wyk] dat wan_neer die Christe1ik opvoed::::

kundige hom dus op die pedagogiese werklikheid rig 7

weet hy dat hierdie werklikheid aan God behoort en dat hierdie werk1ikheid kreatuur1ik i:=::; en dat niks

daar1~it verabsoluteer meg word nie 9 soos onder andere die eksistensia1i3te doen. Hy weet ook dat hierdie werk1ikheid onder die v1oek van die sonde 1e en eers van verva1 sin0e gereinig moet V'Tord om die e ssensie 9

egtheid 9 waarheid en sin daarvan te peil. Hierdie werklikheid het •n stn.J.ktuur en :3in wa t na sy Skepper heenwys en dat sy struktuurmonente of kosmiese dimen=

sies ondersoek moet word om geanaliseer te kan word 9

maar eerc< in sy relasie tot die Skepper werklik be=

gryp kan word. Hy weet ool<:: dat die koningskap van Christus oor hierdie werk1ikheid geprok1ameer moet word en dat al1e bemoeienis met hierdie werklikheid bepaal word deur Godde1ike roeping en Godsliefde ₉ naaste1iefde en kosmo.:30ntginning sodat hierdie werk=

1ikheid na EW Godde1ike be ::>temming ont s1ui t kan word.

In hierdie werklikheid 1e nie s1egs ·n radika1e ver=

skeidenheid soof:: ge1e is deur die Skepper nie

maar ook •n onderlinge samehang tussen die verskeidenheido

(VanWyk, 1974 9 PP• 8 - 9)c

As onderhouer van die tydelike kosmos is God ook die Singewer aan en Eindbestemming van a1le opvoedings=

hande1inge sowel a:3 al1e opvoedkundige besinning

en

word die sinvolle bestudering van die opvoedingsfe=

nomeen eers werklik sinvol in sy Godbetrokkerilieid.

(Schoeman? 1975 9 p. 39).

God se skeppine; i :3 r:.>invol en ordelik. Di t beteken vir die opvoeding en onderwys dat letterlik niks buite orde kan gedy en wasdom bereik nie. Die nood=

saaklikheid van koers:; :planmatigheid en doelmatigheid in die opvoedende onderwys word hierdeur beklemtoon.

Di t beteken ook dat di t as ·n direkte opdrag aan die o:pvoeder gestel word om doelbevvus by dio opvoedeling eerbied en liefde aan te kweek vir die beginsels van ordelikheid ron wetsgehoorsaamheid.

Die chao tie se bandeloo shei.d van die sogenaamde "open schools

en "vrye dissipline" van die moderne tyd word summier as vBls en onhoudbaar verwerp omdat dit

teen die Goddelike wgreldorde indruis en daarom al=

leen tot anare;ie en ui teindelil-;:e selfvernietiging moet lei

soo s duidelilc gemanif esteer word in die

terreur van die moderne jeug in sommige Westerse landeo

Vir die Christen-opvoeder het die feit dat God die ewige Singewer van die geskape werklikheid is impli=

kasies met betrekking tot die wese en sin van die opvoeding ₉ die inhoud ₉ die roepingsgedagte? die nood=

saaklikheid en moontlikheid 7an die o:pvoeding

die

doel van die o:pvoeding en ook met betrekking tot

ll2o

vryheid en gesag in die opvoedingo

Ui t die voorgaande i;::; dit duidelik dat vir die Chris=

ten-opvoeder; die sin van clie ganse o:pvoedingsbemoeie=

nis met die o:pvoedeling~ alleen te vinde is in die God.gerigte grondslagy naamlik dat alle ctinge ui t ₉

deur en tot God bestaano Hierdie grondslag of grond=

beginsel geld ook Vvdnneer die antro:pologie en die op=

voeding bespreek wordo

4.5 ANTROPOLOGIE.

Soos in hoofstuk twee aangedui draai alles by die ek=

sistensialisne om die mens en sy eksistensie. Daarom is die antro:pologie sentraal in hierdie lewensbeskou=

ingo Die mens staan in die sentrQ~~ die mens sonder Godo Die mens is die vertrekpunt vanwaar die synde

oorskou en waarbo geen absolute gegewe staan om die mens te inter:preteer nie. Dit is veral so omdat die menslike vryheid as absoluut in sin en norm aanvaar wordo Die eksistensialisrne bied daarom ook geen ver=

antwoordelike antropoloeie nie en lei ook nie tot ·n teoretiese mensbegrip waarin die mensheid ingepas kan word nie o nwanneer hier c1us sprake is van •n lewens=

beskouing as antropologie moet dit verstaan word in dieselfde onafgeslotenheid 9 teenstrydigheid en raai=

selagtigheid as die ontologieseo~~ (Van der Merwe?

1964~ :p .. 116).

DIE MENS IS QN GEWORPE WESE.

Wanneer Heidec:;r:,er die men;::; na f:~Y herkoms tipeer as ·n geworpenheid in die ::Jyn -

ist clurch und c3:c:.rch geworfene Mc5glichkei t

(Heidegger

1949 ~ p. 114) ~ en Sartre <lie mens be ::.1kryf as die eksi stent in om,Jtandighede? as geworpene in 'n wereld en aan sigself oorgelaat in situasie (Sartre 9 1956~ Po 82),

·n si tuasie waarin hy hom~3elf as voortdurende tekort ervaar ₉ kan daar van ware Christelike opvoeding geen sprake wee s nie

want die mens be cit geen inhoud of geskape natuur of ideele prekonsepsies om te vervul nieo

Vnmvctnr hy geworpe l ;:::~ hoe hy van nie-syn tot bewus==

syn geword het ₉ is nie van belang nie want vir die atel:s ir::1 geen bewys vir die begin of einde van die wereJ.d n100ntJ.ik nie

00k niG Vir die ge ;:_:l~apenheid van die mens nie. Die "daar wees

van die mens is ook geen vasstaande datum nie. Dit i:::: ·n kwessie van vozu

sein oder nicht zu sein.

(Ja;;3pers

1952

p. 77).

Voorgaande sieninc van die mens [JaJ. beteken dat

om=

dat die mens na DY herkoms •n geworpe wese sonder enige prekonsepsie is ₉ daar ook vir die opvoeding geen geldige waardes sal wees wat enige dwingende verpligting op die opvoeder le nieb Elke opvoeder

sal self besluit waartoe hy die opvoedeling wil op=

ll4o

voed. Die opvoedeling sal ook vry wees om te besluit of die waardes wat aan hom voorgehou word vir hom enige geldigheid heto Dit beteken by implikasie die opskorting van die aksiologiese en die sedelike op=

voeding~

Tereg se Van Wyk. da t die geloof in God en sy Woord •n siening van die mens (opvoedeling) impliseer as beelddraer van God ₉ geroepene tot Gods- en naaste=

liefde en kosmosontginning. (VanWyk~ 1974 ₉ Po 7).

Geen fenomeen kan openbaar dat die mens beelddraer van God is soos die Skrif leer nie~ en as beelddraer is hy die religieus-bepaalde kroon waarop die ganse tydelike skepping aangele is. (Spier ₉ 1951 9 p. 242).

Die Skepper het vir sy bestaan niks nodig nie en is van absoluut niks en niemand afhanklik nie. Uit Hom

dour Hom en tot I1om is alles wat was

en is en

sal woes. God het alles terwille van Homself, tot sy eie eer, en verheerliking gemaak; alles moet open=

baring van sy grootheid ₉ wysheid en almag wees~ (Van Wyk

1974

p. 7). Waar die eksistensialis die mens

sien as geworpene in •n absurde wereld, sien die Chris=

ten-opvoeder hom as •n geroepene in ·n in sonde gevalle

wereld ₉ vir wie daar verlossing deur Christus bewerk

is. (Van Wyk ₉ 1973 ₁ ?• 11).

DIE MENS IS ONAF

ONVOLTOOID

Die eksi stensia1i srne oien die menr:t as onvo1 tooid

oop en onaf. Eksistensie i:3 nie ·n werklikheid nie? maar :G.10ontlikheid. Die eksisterende mens is steed~~ in be=

weging. Hy is nio, hy word. "Hy is restloos his=

torie." (Spier, 1951, p. 173). Om menslik te eksis=

teer beteken om die lewe en die kultuur met sy op=

voedkundige en ander sinsye te tran;::endeer. Die mens op pad na sy toekomstige self, besit die onto=

logies-gefundeerde bestemming om steeds meer as wat hy is te word.

Eksi stensie staan teenoor e ssensie. Eksi stensie is nie soos essensie

vasomlyn en onveranderlik nie

dit

is ope moontlikheid, voortdurende ontwerping van sig=

self in die toekoms. Die mens moet nie waardes ver=

onderstol en daarin oekerheid soek nie? hy moet dit skep, uit homself voortbring. Eksistensie beteken vryheid) die mens fel voortdurend beslissings in eie vryheid om so homself to verweE3enlik. Hierin le sy verantwoordelikheid. Menslike vryheid is vryheid tot verantwoordelikheid.

Volgens Gunter lS die dinamiese siening van die mens - hy wat homself deur keuses en inset moet vorm - op=

voedkundig waardevol omdat dit die verantwoordelik=

heid van die opvoedeling beklemtoon. Hy beklemtoon

116.

die fei t da t die ek;_;i Dtensiali ~; elko kind ue verant=

woordelikhoid ^O}J die hart wil druk deur hom op te voed tot 1;ersoonlike vorantv:oordelikheido Hv m"Det

_. geleer word om :::Jelf die verantw,)ordelikheicl te aan=

vaar vir al f:y dade en vir wa t hy in elke stadi w'Il van sy lewe i:_-;

of bosi,s is om to word. (Gunter~ 1964 9

p. 266).

Dat die men;.:. ·n woDe i~3 met moontlikhede en dat die porsoonlikhoid nie ·n gegewe klaarheid is by die ver=

skyning van die ek.:1i :Jtent nio

impli seer da t die mens as wese opvoodbaar is. Ook in die sedelike op=

voeding is dit noodsaaklik dat die opvoedeling se oordeeL_',in ten op sit;te van die sedelike ontwikkel moet word~ aange ;:;ien scdolike opvoeding •n inner like

groeipro so s; ·n :rro so;::: van innerliko bewu:Jwording i s

wat ;~tel selma tig go skied. To reg so Gunter da t die taak van die opvoeder meer is as toeru;::;ting met vaar=

digheid en kenni E::l. Want di t gaan nie om die leervak wat onderwys moot word nie

maar om die wordende ldnd in sy konkreto situasie wat opgevoed moet word. Die opvoedingsituaoie

die onderwyssistoem

die kurriku=

lw'Il~ eksamens

ensovoorts

is nooit doeleindes nie

maar middel;:; in diens van die opvoedine; van die per=

soon. (Gunter

1964

p. 266

vgl. ook Van V'lyk

19739 PP• 8- 9).

Vir die opvoeding sou dit verder betaken dat die per=

soon--in-wording geloi moat word tot die diepere er=

varing van die lewenswerklikheid in al sy menigvul=

dige fasette~ en ock tot aktiewe deelname in die

daar~telling van die hoogswaardevolle. Die passiewe luisterskool sal dus moet plek maak vir aktiewe be=

lewenis~ vir ::::keppende handeling. Ook met die feit dat die kreatiewe eksistent in persoonlike keuse kan bepaal hoe hoog hy hom deur inspanning en ywer wil bekwaam ₉ sal die opvoedine moet rekening hou by die opleiding van die ontwikkelende persoonlikheido Dit spreek vanself dat die leerstof rekening moat hou met die ervaringsveld van die wordende kind.

In die beklemtoning van die vrye selfverwesenliking van die eksistensialis~ word dj_e vryheid verabsolu=

teer. Aanvaarding van absolute vryheid impliseer ontkenning van absolute ^waarheid~ beginsels 9 norme 9 doelstellings~ want dit bind die mens. Absolute vry=

heid impliseer verantwoordelikheid teenoor die selfo Absolute vryheid loop uit op nihilisme 9 doelloosheid

en absurditeit van die menslike bestaan. (Van Wyk ₉ 19739 Po 10).

Vir die Christen-opvoeder is vryheid gehoorsaming aan

die Goddelike wet

dit is ook om getrou te wees aan

die Goddelike roeping. In die opvoeding moet nie

net aan die kind voorgehou word dat hy behoort nie ₉

maar ook wat hy behoort~ want die wat van die behoort is ons deur Goddelike openbaring in sy Woord gegee.

(VanWyk, 19'73

P• 11).

Die eksistensialis sien die mens as steeds op weg.

Nooit is hy gearriveerd nie. Hy bly soekend en mag nooi t vind nie. Sy lewe is dus ·n vraagteken sonder

hoop~ op ·n antwoord. Die Christen daarenteen het hoop op die toekoms. (Vgl. VanWyk~ 1973

p. 6).

DIE MENS IS vN TYDELIKE WESE.

Die mens is vir die eksistensialis egter nie onvol=

tooibaar alleen vanwee die feit dat sy moontlikhede oneindig is nie ₉ maar ook vanwee die feit dat hy ein=

diglik eksisteer. Die dood spreek vir die outonoom vrye mens die laaste woord: voortkomend uit die niks ₇ bepaal deur die niks ₉ vind die mens sy laaste bestem=

ming in die niks. Heidegger se vryheid-tot-die-dood en Sartre se stelling dat die mens ·n vergeefse passie is ₉ kan nie beskou word as die mens se vergeefse

soeke na die sin in die lewe nie ₉ maar eerder as die vergeefse soeke na absolute sin ₉ na selfgenoegsame vir-sigself-as-in-sigself. (Sartre

1956

p. 615).

In die taal van Jaspers is die mens tot skipbreuk

gedoem. Die sombere stemming geld selfs vir die

konsepsies van I1oen en Marcel~ vvat volgens Spier myle ver vervqder is van die nihilisme van Hoidegger

en Sartre. (Spier, 1951, p. 174).

Daar sal dus geen einddoe1 vvees waartoe die mens in sy finale lotsbesten~ing opgevoed kan word nie of waarheen hy in die laaste instansie op reis is nie.

Die aterstiese eksistensialisme vra alle aandag vir die hiernoumaals en hekel die Christelike gedagte van die niernamaals. Die opvoeding sal dus sy doel moet vind in die onvoltooibare en tydelike daarwees van die menso Uit hierdie tydelike vloei die leuse~

Carpe diemg Die toekoms kom in die hier en die nou (hie et nunc) op my af. Daarom moet ek leef vir die oomblik? want die levve is sinloo s en ook die

<1ood is sinloos.

Tereg i;e Schutte~ "Vandag is di t egter waar da t die wereld 'D prOd"Llk geword het van die mens se ~ eie

skepping. So raak dit die mens en veral die jeug se cliep ste ;;mrge en vre se en beweeg by hom in die ware hier-en-nou. Die eksisterende jeug ₉ die nuwe vra=

ende jeug wat dors na per~3oonlike betekenis in ^'11 we=

relcl van wetenskap, tegniek en geme enskap, wa t wel 'D

antwoorcl gee op die vraag~

Wat kan die mens doen?

:3oek na a:nker:3

nuwe vaote punte.

(Schutte,. 1969

p. 11). Dit impliseer die taak van die opvoeder ten

opsigte van die weerbaarmaking van die moderne jeug

120.

wat sy va>:·te punte ,,oek in die greep van seks~ a1ko=

ho1 en verdowinG.=:;midde1:3. Die p1ek en funksie van Godr:;dion3vnderrig is hier duidulik om1yn.

Vir Pistoriu:::: het die k1er::J. wat die ekc:i :::::ten~·:iali~ome

op die dooc1 l e O!:woedkt;Jldi~e waarcle, hoewe1 in 'D ne=

gatiewe :::1in. Hy beiJimer dat in die moderne bestaan

wat eensydig op die

pur~mi t of happine :c:<s

gerig

is~ lyding en dood verberg en by implikasie as n nie- menslike bestaanswyse voorgestel word ₉ waardeur dit vir die kind demonie::e betekenis kry. Die fei t dat hy a1 tyd in die aange sig van die dood lewe

het ·n vered.e1ende u.i tvverking op die mens

want dit laat hom vra na die waarde van sy handeling. (Pistorius

19699 p. 283).

Teenoor die eksi stensiali stie De siening van die dood staan die Christe1ike siening. Volgens~ De K1erk moet ons onderskei tus3en drie vorme van dood ~ nrn die eerste plek is daar sprake van die tydelike dood.

Dit word soms die liggaamlike afoterwe genoem. In

die tweede plek is daar sprake van die geeste1ike

dood. Dit is die deurbreking van die band met God

vanwee die sonde van die mens. Hierd.ie geestelike

dood kan die mens uit homself nie oorwin nie ₉ maar

kan alleen deur die wedergeboorte van die Heilige

Gees. Maar dan is daar nog •n derde vorm van dood ₉

naamlik die ewige doocl ₉ die dood van die totale

menf:> na die oordeel van God. u (De Kler-k) 1972

p.

205).

Vir die Chri ;:;ten-·opvoeder wat a~:: sondaar en verlorene bevvur:; i:J van r-w oic nietigheid en tydgebondenheid~

kom die geloof en clio woorde van Paulus egter duide=

lik ui t clio clu:L :c::ter van f.'Y donkere lewensui tkyk

"Want vir my is die levve Chri stus en die sterwe wins.

(Fillipense l ~ 2 6).

DIE MENS AS EENHEillSWESE.

Die mens is vir die eksistensio.lis deurleefde lig=

gaamlikheid. Die liggaam is die E:i tuasie van mens- wees9 'n noodsaaklike deel van die mens se si tuasie in

die wereld. Die mens staan as konltrete mens in die konkrete si tua~:1ie. Hy is nooi t same ;:::telling van

tw2e of moor dele nio. Hy is nie liggaam nie; hy is nio gees nie

•)ok nio 'n rekenkundige som van die twee nie.

Hy word steed:::; en as wordendo is hy 'n eenhoid van deurloefde liggaam. Siel en liggaam ir-; ononderskei=

baar. Daar word nie n idegle wereld agter dio kon=

krete syn van die mens veronderstel nie. (Van Wyk ₉

1973~ p. 7).

Tereg ;.;\e Van Wyk dat 'n belangrike opvoedkundige ge=

dagte wat regstreeks uit die ekaistensie-filosofie

122.

voortsJlruity die siening is clat di8 opvoeding altyd te doen het met clio hele kind in sy totaliteit. Die opvoeding i ~., ·n ondeel bare eenhe id. Die ge8 ;.:: word nie oorbeklemtoon ten kosto v:.1.n die liggaam nie. Ook word die ligc;aam nie ten L:o ste van die ge8 f', b8klem=

toon nie. Van ::,owel opvoeder as opvoedeling word gee::.<telike inSllanninc en die inset van die hele per=

soon geeis. (Van Wyk

1973, p. 8).

Die eksistensie-filosofie bring die mens as gees-

liggaam woer opnuut na vore en teken die mens se lig=

gaamlikheid as uitdru.kking van sy selfheid. Van der Merwe se clat clio Christen-OJ)VOGder hom daarvan sal moet ve:;rgewi ^:J of sy benadering aan hierdie eksi sten=

:;::.iele belewing l1eantwoord en hy ;::al moet rekenskap gee daarvan of hy hierdio eeillleidsvisie handhaaf ₉ dit wil se of hy nog na die bedoeling van die Woord? die liggaam be f:'kou as ui tdrukking van die gees om die lof van God op konbaro wysG te realiseer. (Van der Merwe ₉

l~J64~ :p. 229).

Hierui t vloei voort dat die liggaam as knooppunt van al di8 strukture van di8 menslike bestaan in die op=

voeding betrek word. Tereg se Brillenburg Wurth dat

as die Christendom weer sy aanklank by die mens van

die dag wil herwin, sal die Christen-opvoeder moet

be sof dat die mens as persoonlikheid ·n eenheid is

wat nie onverskillig is teenoor die aardse lewe nie.

Hier is sy taak hom toegewys en daarom moet hy die aardo trou b1y sodat hy sy taak met vreugde en toe=

wyd.ing kan vervul

a1 is hy hier •n reisiger wat geen blywende stad het nie. Van askese en bekrompenheid 9

van geesclrywer~r en afkeer aan die 1iggaamlike eksis=

tensie kan daar geen sprake wees nie. Se1fs in sy vrye tyd behoort die Christen die 1ewe te geniet en die fees van die 1ewe te vier. (Bri11enburg Wurth 9

19519 pp. 5 - 6).

Die taak van die Christelike opvoeding in die situ=

asie van die t.wintigste eeu ₉ waar die aan homse1f oorgegewe jeug in sy verwi1dering nie a11een geen perke ken nie ₉ maar skynbaar daarop uit is om e1ke gevestigde gebruik te vertree en e1ke wet te oortree 9

ic ·n ui tdaging

·n gewe1dige taak om eerstens die mens as individu aan homself terug te gee? en om tweedens die 1ewe met nuwe sin 9 nuwe vruegde en vol=

heid te vul deur die menf> te leer om ook as liggaam Christelik te eksisteer~ maar derdens moet hierdie ondeelbare eenheidsvisie van die mens veranker wees in iets beters en ho~rs sodat clio mens se1f ₉ in sy persoonlike verantwoordelikheid teenoor sy Skepper ₉ boreid sal wees om die lewe te lei tot die eer van God.

Die Christelike 1ewe moet gesien word in die 1ig wat

Paulus dit bedoel..

Jul1e is tot vryheid geroep;;

124.

gebruik net nie jullo vryheid as aanleidine tot die vlees nie." (Gal. 5 ^~ 13). Immers nie die liggaam=

likhoid nie ~ maar clie ooreawc aan die vlee sl:ike los=

bandigheid i :_:, die ::::onde. Daarom leer die Skrif da t die lie;gaam (1ie temr)el van God is en dat Hy in gee::::;

en lig:·;aLtm

wat beide aan Hom behoort, verheerlil;:

moet word. (l Kor. 6 lJ - 20)

DIE MENS IS MENS IN SITUASIE.

Vir Heidegger is menslike eksistensic ·n saam-wees met andere (l\fii t sein). Wanneer die mens egter sy incli vi=

dualiteit prysgoo en saamsmelt met cli8 ongedifforen=

sieercle massa~ c1it is

C,as man

bestaan die oneint=

like eksisten~:::ie. Ook vir Jaspers vind die menf:; ~;:,y

werklike eksistensie in die kogksistensie. Ook Mar=

eel teklemtoon die men::::1 ^:::-;8 t;erigtheiu op ander men:o1e.

Vir Sartro i f.3 die mon~J gedoem om op andere gerig te wees. (Poderseny 1956, pp. 70- 72). Sartre werp die men0 gehcel-en-al op homself terug en eis dat hy clio las van die lewe self moet dra. Sartro se eksis=

tensialismo kon~::ekwent deurgevoer v maak die opvoeding in sy ware betokenis sowel onmoontlik as sinloos en onnodig. (Gunter

1064

IJo 277).

By die ander eksistensialiste L3 die mens

and.ers as

by Sartre

oak vertikaal transenderend. As vraag na

clio Syn is die mens die rw::_.;telo se vrae steller. Sao s

voorheen aangetoon, verskil hulle antwoorde oor wat die Syn,is 9 skerp van mekaar.

Die opvoedingsi tuasie word korrek gesien as •n sosiale situasie en die belangrikheid daarvan word beklemtoon.

Die opvoeder wil hierdie bepaalde individuele kind leer ken en verstaan deur hom persoonlik te ontmoet in sy konkrete situasie, deur hom tegemoet te tree in ·n eksistensieel-dialogiese verhouding. (Gunter, 1964 ₇ p. 264). Die betekenis van kommunikasie

(Jaspers) is dat die skoal hom moet instel op geestes=

kontak en -verkeer tussen die leerlinge onderling~

tussen onderwyser en leerling en tussen die leer=

kragte onderling. Die onderwyser is in die situasie nie "leermeester

nie, maar helper, raadgewer, leier~

vriend. (Vgl. VanWyk, 1973, p. 10). Die persoon=

like kontak en positiewe verhouding tussen leerling en onderwyser word benadruk. Die leerlinge en die onderwyser moet saamwerk, saambeplan, ten opsigte van groepwerk, klasbesprekings, groepaktiwiteite, enso

Die opvoeding en onderwys in die Christelike skoal het die taak om die individuele kind wat voor clie versoeking staan om in die wereld op te gaan, hom=

self te verloor en deel te word van die massamens, te help om die pad van die ware menslike bestaan

te vind, te kies en daarop te bou. Die eksistensia=

lisme het in hierdie sin ·n belangrike betekenis

126.

vir dj_e opvoeder van on f) tyd

Want die woreld oor die algemeen en ons land i:1. die be'-:onder~ het vandag

•n drinGende behoefte aan manne em vroue wat bereid.

i ::; orn deur eio be :::3li GsinGf po ::-".i tief te antwoord op C:he uitda[Sing van clio E:i.tuu!C:lie waarin on:3 verkeer, om :::;8lf standig en onbevoordeeld -~l~ dink en volgens eie oortuigingo ja of nee te se~ mense wat hulle met oorgawe kan wy aan die uitdaging van die blywende Christelike

Gedelil<::e en maatskaplike d.eugde. (Gw"'l=

t e r ₉ 1 C) 6 4 ₇ p • 2 71 ) •

Die sedelike verval onder die hedendaagse jeug ₉ staan in noue verband met die voorgaande. Die taak van die Chri :::1telike skDol is dus om te verhoed dat die jeug hul toevlug sal neem tot~ en sal O}Jgaan in die >30 si=

ale massa en daardeur hul vryheid

waarde en waardig=

heid as r)ersone r3al verloor. En ook nie hul:::-::elf sal onttrek en in ·n self:::uctige indivic1ualisme sal verval nie

maar as peri30ne wo:t hulle verantwoordelikheid teenoor hulleself ₉ hul meclemenoe ₇ hul land en volk en daard81.IT ook teenoor die wereld sal be sef en be=

reid i::::: om dit na die berc;te van hul vermoe na te kom.

Die eksi~tensialiste sien tussen opvoeder en opvoe==

deling slegs diG inter-men~:like verhoudings raak.

Stoker se tereg dat ons hier nie net met louter in=

ter-verhouding;.3 (inter-menslike en inter-individu=

ele) te doen het nie ₉ maar juis ook en veral met die

intra-verhoudings kragtens die ::.:;truktuureenheid en doel (taak

bef:;te:r:'~rning) van die ,,:kool en gegee met die 1JI1ieke verhoudin0 van onderW'Jser en leerl~ng wat veel meer is as •n bloat inter-menslike verhouding.

(Stoker, f:l.cL, lJ• 54).

Hoewel die men;::; n unieke? individuele persoonlikheid met sy eie geaardheid, aanlegte, vermoens en beperk=

ings is, kan hy nooi t los van ny lewensmilieu van stof, plante~ diere, mence en verbande bedink word nie, en ook nie lo f:: van ~w Oorsprong nie. Die mens

is terselfdertyd individuele perr-;oonlikheid dog ook lid van ·n sameleVTing. Elke men,::; oefen OlJ die een of ander wyse invlood op r:.y medemens ui t ₉ en vir die Christon hou hierclio saak belangrike implikasies in.

Die men:.=; se so;::liale funksies, daardie samestelling van eienska:ppe wat by mense tot goeie medemenslike verhoudinge lei, ~0.oet ook Go<lgerig ont 3lui t in die

sin dat hulle onder leiding van ·n ont::>lote geloofs=

funksie tot valle ui ting komo Gevole,lik is die Chri~.::=

ten-opvoeder daartoe geroepe om die opvoedoling via ~

besondero skoolvak, dog ook deur sy omgang met hom bilme en bui t::; die klaskamer, te lei tot •n welaange=

pa::->te en ingepaste ₉ aanvaarbare lid van die gemeen=

skap en :..amelewing waarin hy hom bevind.