HALAL
IN DUITSLAND
Halal in Duitsland
Inhoudstafel
Voorwoord ... 3
Introductie ... 3
Wat is halal? ... 4
Halalproducten ... 6
Halal cosmetica ... 6
Halal geld lenen ... 6
Halaltoerisme ... 6
Halalvlees ... 7
Halal slachten ... 7
Distributie van halalvlees ... 8
Halalproducenten en groothandelaars in Duitsland ... 8
Certificaten ... 10
Halalcertificeerders ... 11
Marketing voor halalproducten ... 12
Consultancy ... 12
Ethno-marketing ... 12
Beurzen - Forum ... 14
Anuga – Keulen – 07-11.10.2017 ... 14
Halal Expo Europe – 30.04 - 01.05.2017 ... 14
World Islamic Economic Forum... 15
Bronnen ... 16
Voorwoord
Het woord ‘halal’ kent iedere Vlaming. Het klinkt vertrouwd in de oren en we vergaren steeds meer kennis over de levenswijze van moslims. Flanders Investment & Trade heeft deze studie omtrent het onderwerp ‘halal’ voor de Duitse markt opgesteld.
Onze speciale dank gaat uit naar de heer Koen De Praetere - Halal Balancing en de heer Rachid Lamrabat – Tiqah. Deze heren bezorgden heel wat interessante weetjes en tips over het thema ‘halal’.
Introductie
Halal is de benaming voor elk product dat gemaakt is volgens de islamitische voorschriften. Als moslim is het namelijk verboden om bepaalde producten te consumeren en met het woord ‘halal’ wordt uitgedrukt dat dit toegestane producten zijn. Veelal worden producten gecertificeerd om het halal karakter ervan te bevestigen. Op deze manier weten moslims of ze een product al dan niet zorgeloos kunnen kopen. Halal beperkt zich niet alleen tot vlees, maar heeft ook betrekking op andere producten, productieprocessen en de manier waarop ze verpakt zijn (bijvoorbeeld cosmetica en wasmiddelen).
Commerciële partners op de halalmarkt vinden, is geen sinecure. Ondanks het feit dat de markt ondoorzichtig is en moeilijk te begrijpen, zijn halalproducten booming business. Volgens het marktonderzoeksinstituut DinarStandard uit New York zal de halal levensmiddelensector en de halal lifestylesector wereldwijd met 6% groeien tegen 2020.
5% van de Duitse bevolking is moslim. Dit komt neer op ongeveer 4 miljoen mensen en dit aantal blijft nog stijgen. Binnen deze bevolkingsgroep wordt bijna uitsluitend gekozen voor het consumeren van halalvoedsel en de consumenten spenderen dan ook tot vijf miljard euro per jaar aan halal levensmiddelen.
Eten alleen moslims halal? Neen, onbewust consumeren niet-moslims ook halalproducten. Want bijvoorbeeld onverwerkte groenten en fruit zijn eveneens halal. De voorwaarden voor het produceren en verkopen van halalproducten hebben we in deze studie vermeld. Steeds meer bedrijven in Europa gaan de mogelijkheden in de markt verkennen.
Sinds het begin van de vluchtelingencrisis in 2015-2016 is halal meer en meer in ons dagelijks beeld present. Bedrijven stomen zich klaar om de eerste stappen op de halalmarkt te zetten. Die drempel is vaak hoog aangezien de halalmarkt niet altijd transparant is.
Moslimbevolking in Duitsland:
Wat is halal?
Het woord ‘halal’ betekent letterlijk ‘rein’ in het Arabisch. Met deze islamitische term wordt aangegeven wat voor moslims die de Islam praktiseren, is toegestaan. Alles wat niet beschouwd wordt als halal, wordt ‘haram’ ofwel ‘onrein’, genoemd.
Halal heeft betrekking op verschillende aspecten binnen het leven van een moslim, zoals bijvoorbeeld de manier waarop men geld kan lenen, maar ook specifiek voor voedsel gelden speciale richtlijnen die moslims dienen te respecteren. Deze richtlijnen zijn afgeleid uit de Koran en de Soenna.
Het gaat niet alleen om het eindproduct, maar ook om alle handelingen en bewerkingen die voorafgaand aan de levering plaatsvinden. Dit wil zeggen dat in eerste instantie de productie, maar ook de verpakking van het voedsel of eender welk halalproduct, halal moet zijn en dat de reinigingsprocessen van de productiemachines ook volgens de halalprincipes moeten gebeuren.
Zo mag er niet gewerkt worden met alcohol. Alcohol is geen halal en wijnazijn ook niet, natuurazijn wel.
Het is ook belangrijk uw doelgroep te bepalen wanneer u nadenkt over het produceren en exporteren van halalproducten. De Duitse halalmarkt is vooral Turks georiënteerd en dit wil zeggen dat de markt in Duitsland dan ook vooral aan de Turkse verwachtingen voldoet.
Wat reglementering betreft is het overal anders. Elke lidstaat van de Europese Unie heeft zijn specifieke moslimbevolking en deze zet zijn eigen accenten wat halal betreft. Er bestaat geen EU-norm voor halal. De religieuze verscheidenheid van de manier om halal toe te passen maakt het allemaal wat moeilijker. In Europa wordt er met religie in het dagelijkse leven een pak minder rekening gehouden dan in islamitische landen, waardoor halal soms niet altijd voldoende ernstig wordt genomen, ten onrechte.
U hoeft ook niet per se moslim te zijn om halal te kunnen produceren en verkopen. Als Vlaming is het dus heel goed mogelijk om de markt te betreden zolang u goed op de hoogte bent van alle regels en procedures. Veel niet-moslimproducenten exporteren naar moslimlanden. Aangezien deze landen niet genoeg eigenproductie hebben, zijn ze op niet-moslims aangewezen.
Vertrouwen is het grote sleutelwoord binnen de moslimgemeenschap en dit is ook heel belangrijk wanneer u de halalmarkt wil betreden. Realiseer u echter dat u als niet-moslim begint met een motie van wantrouwen, u kan vertrouwen winnen met de juiste intentie. Verbreek deze vertrouwensband met uw partners of klanten dan ook niet. Wees eerlijk over wat u doet en wees open, want slecht nieuws doet snel de ronde binnen de gemeenschap. Daarom is het altijd beter halal ernstig te nemen.
Het is perfect mogelijk om halal correct te produceren terwijl u in uw bedrijf bijvoorbeeld ook varkensvlees verwerkt. Als u daar eerlijk over bent en contaminatie vermijdt, kan u nog altijd een deel van de halalmarkt bereiken. Als u geen varkensvlees produceert, kan u uiteraard een groter deel van de markt bereiken en als alles in uw bedrijf plantaardig is en volgens de regels van de islam, kan u zelfs 100% van de markt betreden.
Puristen gaan nog een stapje verder en appreciëren ook een financiering conform het islamitische gedachtegoed. Dit is niet noodzakelijk om de markt te betreden, maar het kan u extra cliënteel opleveren. Doorgaans worden veel bedrijven in moslimlanden echter op de traditionele manier gefinancierd.
De eisen voor halalproducten worden ieder jaar scherper. Vlaanderen is gekend voor zijn vooruitstrevende productietechnologie en hoge kwaliteitseisen, een pluspunt voor de export van halalproducten. In Duitsland is de grootste doelgroep, namelijk de Turken, pragmatischer en iets makkelijker. Maar ook hier zijn vertrouwen en een goede kennis van halal de basisprincipes bij het betreden van de markt.
Halalproducten
Moslims kunnen heel gericht op zoek gaan naar vlees dat op de juiste manier geslacht wordt, maar de consumptie van andere producten moet ook gebeuren volgens de halalvoorschriften. Moslims mogen bijvoorbeeld geen alcohol consumeren. Hiermee moet dus ook rekening gehouden worden bij de productie van een halalproduct.
De halalmarkt is ook veel breder dan alleen vleesconsumptie. Islamitische doelgroepen zijn ook op zoek naar halalcosmetica en –drogisterijproducten, halal geld lenen, halalreisbureaus en zelfs specifieke uitvaartverzekeringen die aansluiten bij hun wensen.
Halal cosmetica
Zichtbare cosmetica is voor diepgelovige moslims niet toegestaan, maar moderne moslimvrouwen willen vaak toch bezig zijn met cosmetica zonder daarbij hun islamitische identiteit te verliezen. Dankzij de vernieuwde koopkracht bij moslimvrouwen komt er dus veel vraag naar halal cosmeticaproducten.
Het komt erop neer dat deze producten bijvoorbeeld geen varkensvet of alcohol mogen bevatten. Alles wat ze niet mogen eten volgens hun religie, mag ook niet verwerkt worden in hun cosmetica. Ook mogen de cosmeticaproducten niet getest worden op dieren en moeten ze in het algemeen diervriendelijk zijn. Inika is een van de bekendere halal cosmeticamerken.
Doorgaans zijn in cosmetica verschillende ingrediënten van dierlijke oorsprong. Daarom moet er gelet worden op de origine van bijvoorbeeld de gebruikte vetten. Zijn die van plantaardige oorsprong of afkomstig van halal geslachte dieren.
Halal cosmetica bestaat al een dertigtal jaar in Maleisië en kent er een sterke groei. In de westerse landen doet halal cosmetica net zijn intrede en wordt uiteraard ook verkocht aan niet-moslims.
Halal geld lenen
Ook geld lenen gebeurt bij moslims op een andere wijze. Bankieren in het algemeen gebeurt met de islamitische wetgeving in het achterhoofd. De regels verschillen van land tot land, maar overal wordt rente verboden. Ook het handelen in financiële risico’s is niet toegestaan omdat dit aanzien wordt als een vorm van gokken, wat verboden is. Er mag ook niet belegd worden in verboden zaken, zoals casino’s, varkensvlees, alcohol e.d. In principe mag er ook geen gebruik worden gemaakt van verzekeringen om risico’s af te dekken. De islamitische wetgeving omzeilen is uiteraard ook verboden.
Halaltoerisme
De manier van op reis gaan gebeurt bij voorkeur ook halal. Enkele reisbureaus spelen hier dan ook graag op in. Om aan de noden te voldoen, werden er verschillende zondenvrije vakantievoorstellen uitgewerkt. Wat zijn halalreizen? Als u op reis gaat naar bv. Turkije, kan u ongestoord met uw partner
aan een zwembad liggen. Maar in de moslimgemeenschap is het ten strengste verboden voor vrouwen en mannen om samen te baden, tenzij in familieverband. Op een halalvriendelijke vakantie worden dan ook aparte badgelegenheden (zwembaden, stranden) voor mannen en vrouwen gecreëerd. In zulke speciale resorts wordt er dus rekening gehouden met de specifieke wensen van een moslimklant.
Halalvlees
Het dierenwelzijn is een erg belangrijke factor binnen de islam. Humaniteit staat centraal bij de consumptie van dieren. Ook de gezondheid van de dieren en de manier van slachten is erg belangrijk.
Daarom wordt er enkel vlees geconsumeerd dat als halal of rein beschouwd wordt.
Halalvlees is uitgebloed vlees van een beperkt aantal toegestane dieren, die volgens de islamitische voorschriften zijn geslacht. Strikt genomen is het doden van een dier enkel toegestaan voor consumptie of om het uit zijn lijden te verlossen indien het ziek of gewond is.
Alles wat uit de zee komt, is doorgaans halal en hoeft niet op een speciale wijze gedood te worden.
Paardenvlees eten is toegestaan, maar het is eerder ongebruikelijk voor moslims om paarden te slachten.
Een haram dier, zoals een varken, kan nooit halal worden. Let ook op het feit dat varkensvlees en vlees van everzwijnen worden gelijkgesteld.
Het is ook de bedoeling dat toegestane dieren halal worden gekweekt. Dit wil zeggen dat deze een vegetarisch dieet moeten volgen.
Gelatine is ook enkel halal wanneer het product wordt onttrokken uit ritueel geslachte dieren. Gelatine bevindt zich in veel voedingsmiddelen zoals snoep. Dit maakt het voor een moslim moeilijk om altijd halal te eten.
Halal slachten
Om een dier op de correcte manier te slachten, dient men aan een paar voorwaarden te voldoen:
Het dier dat geslacht wordt, moet van oorsprong rein zijn. Het moet voldoen aan de universele en morele gezondheidswaarden;
Het dier moet humaan behandeld worden;
Het dier moet goed gevoed worden en gezond zijn;
Het dier moet in leven zijn tijdens het slachten;
Het dier mag niet geslacht worden in het bijzijn van zijn soortgenoten. De slachtruimte moet
Verdoven is toegestaan zolang het dier niet sterft door de verdoving, maar door het slachten. Daarvoor zijn speciale verdovingstechnieken nodig: verdovingstechnieken waarbij het dier terug tot bewustzijn kan komen na de verdoving.
Moslims zijn niet altijd op de hoogte van deze reversibele halal verdoving en hebben soms een voorkeur voor onverdoofd slachten. Voor sommige kleinere diersoorten waarbij bewustzijnsverlies snel optreedt, is het soms wel mogelijk ook onverdoofd te slachten op humane wijze. Maar dit is niet altijd het geval.
Distributie van halalvlees
Er zijn drie mogelijke distributiekanalen voor halalvlees:
Meestal wordt er veel vlees verhandeld via de islamitische slager en andere gespecialiseerde winkels. Het meeste vlees wordt via de slager verhandeld omdat er een vertrouwensband aanwezig is. Het is makkelijker te geloven dat het halalvlees effectief correct is behandeld als het wordt gekocht bij een moslim.
Daarnaast kan het vlees ook via supermarkten worden verhandeld. Echter, op dit ogenblik, nog uitzonderlijk in Duitsland.
Halalvlees wordt vaak ook rechtstreeks gekocht bij een landbouwbedrijf of slachthuis.
Vooral tijdens het Offerfeest kopen veel moslimfamilies een dier om zelf te slachten.
Halalproducenten en groothandelaars in Duitsland
Tuna Food GmbH Richard-Byrd-Straße 14 D-50829 Köln
T +49 221 9564670 info@tunafood.com www.tunafood.com Anatolia Helal Food GmbH Ohmstrasse 17
D-63225 Langen T +49 6103 3128640
info@anatolia-helalfood.de www.anatolia-helalfood.de
AVRUPA KEBAB Fleischwarenproduktion und Großhandels GmbH Merziener Strasse 107
D-06366 Köthen T +49 3496 700573 info@avrupa-kebab.com www.avrupa-kebab.com
Mercan GmbH Beckeradsdelle 34 D-45897 Gelsenkirchen T +49 209 1205251
kontakt@mercan-doener.de www.mercan-doener.de
Tahira Halal Nahrungsmittel- Handel GmbH Gustav-Kunst-Strasse 2-16
D-20539 Hamburg T +49 40 78073558 info@tahira.de www.tahira.de
Mekkafood GmbH & Co. KG Herrenpfad-Süd 46
D-41334 Nettetal T +49 2157 8960 info@mekkafood.com www.mekkafood.com
YAYLA Türk Lebensmittelvertrieb GmbH Emil-Schäfer-Strasse 18
D-47800 Krefeld T +49 2151 57997-0 info@yayla-tuerk.de www.yayla-tuerk.de
Certificaten
Er is momenteel nog geen halal-standaard opgelegd door de overheid in Duitsland. Zelfs wereldwijd zijn er geen vastgestelde reguleringen en normen voor het produceren van halalproducten en dan vooral halalvlees. Halal wordt enkel aanzien als een religieuze vereiste. Er is wel een mogelijkheid om een halal-certificaat aan te vragen, maar dit is niet wettelijk verplicht. De certificering voor halalproducten is geheel vrijblijvend, het bezitten van een certificaat is echter een groot voordeel op de markt. Met een certificaat toont u op een eenvoudige manier aan dat uw product op de correcte manier werd vervaardigd volgens de moslimnormen. De certificeerder neemt namelijk de verantwoordelijkheid op zich naar de moslimgemeenschap toe en moslims vinden vertrouwen heel belangrijk. Dit maakt het voor moslimconsumenten een pak eenvoudiger om voor uw halal gecertificeerd product te kiezen. Zonder certificaat kan uw product twijfelachtig overkomen en indien er sprake is van enige twijfel, laten de meeste moslims het product links liggen.
Halal-certificaten worden uitgereikt door onafhankelijke controlepunten die onder een commerciële vorm of als vereniging zonder winstoogmerk hun activiteiten uitvoeren. Zoals eerder vermeld, bestaan er geen wettelijke standaarden voor halalvlees. Daarom nemen de halalcertificeerders als controle- organismen het heft in handen. Het is niet evident om te weten of een certificeerder legitiem is. Een producent gebruikt zijn certificeerder(s) als communicatiemiddel naar zijn doelpubliek toe. Het komt erop neer u zo goed mogelijk te informeren.
Hou ook rekening met uw doelgroep. Bepaalde certificaten zijn aangewezen voor een bepaalde doelgroep en maakt het gemakkelijker om uw product op de markt te brengen. Het kan dus zijn dat de koper vraagt naar een specifiek certificaat om een bepaalde doelgroep beter te bedienen.
Wereldwijd zijn er honderden controleorganismen. In België zijn dat bijvoorbeeld Eurohalal, Halal Food Council of Europe en Halal Expertise.
Een Halal certificering aanvragen, doet u best nadat u alles goed overwogen hebt (welke doelgroep, welke producten, …). Tijdens de voorbereiding wordt immers duidelijk of het al dan niet mogelijk is halal producten te produceren met de bestaande ingrediënten en productieprocessen.
Eens de scope is bepaald en eventueel de nodige aanpassingen zijn gedaan, kan men een certificeerder kiezen en een aanvraag tot certificering indienen.
De procedures verschillen volgens certificeerder, product(risico), productiecomplexiteit e.d. en omvatten doorgaans een aanvraag, een evaluatie van beschikbare documentatie en een audit.
Na de audit ontvangt men een halal-certificaat en het recht een halal logo op de producten aan te brengen.
Voor export buiten Europa kan er nog een Halal Shipment Certificate afgeleverd worden of moet worden gewerkt met een erkende Halal certificeerder. Voor export naar Duitsland is dit evenwel niet nodig.
Alle halal-certificaten hebben andere voorwaarden, maar het draait steeds weer om vertrouwen.
Volgens Koen De Praetere, halalconsultant bij Halal Balancing, is vertrouwen de basis van het vermarkten van halalproducten. Als niet-moslim die halalvoedsel produceert, is het beter een certificaat aan te vragen om uw echtheid kracht bij te zetten, maar ook transparantie en het opbouwen van vertrouwen blijven grote sleutelfactoren.
Halalcertificeerders
Eurohalal
Barthélémy-laan, 20 1000 Brussel België
www.eurohalal.be
Halal Food Council of Europe 4 Rue De La Presse,
1000 Brussel België
T +32 2227 1114 halal@hfce.eu www.hfce.eu Halal Expertise 70, rue de l'Obus 1070 Bruxelles België
T +32 2 840 12 64 GSM: +32 483 38 72 59 contact@halalexpertise.be www.halalexpertise.be
Marketing voor halalproducten
Ook het op de markt brengen van uw halalproduct is niet altijd simpel. Moslims staan nog steeds sceptisch tegenover nieuwe halalproducten en zullen het product niet kopen als er ook maar enige twijfel is over het al dan niet halal zijn van het product. Bedrijven weten vaak ook niet hoe ze een allochtone doelgroep op de juiste manier moeten benaderen. Ethno-marketing introduceert producten bij verschillende allochtone doelgroepen op een manier die aanvaardbaar is voor de gewenste doelgroep.
Er zijn ethno-marketingbedrijven die bijvoorbeeld gerichte marketing op Turkse media verzorgen voor halalproducten van bij ons om zo het vertrouwen te winnen van de inwoners. Turken zijn een belangrijke doelgroep in Duitsland.
Ook Vlaanderen beschikt over eigen ethno-marketingbedrijven zoals Tiqah. Bij Tiqah brengt Rachid Lamrabat bedrijven in contact met allochtone gemeenschappen. Het grootste probleem volgens hem is dat de verschillende gemeenschappen in Vlaanderen naast elkaar leven op verschillende eilandjes.
Door het gebrek aan informatie over elkaar, is het moeilijk in te schatten welke markten kunnen betreden worden. In grote steden zoals London is dit allang geen probleem meer.
Rachid Lamrabat vertelt ons dat u moet weten wat de consument denkt en voelt voordat je een product kan verkopen. U dient bijgevolg ook te weten wat de noden en problemen zijn. Pas als u dit goed weet, bent u klaar om allochtone doelgroepen te bereiken en rekening te houden met hen.
Consultancy
Halal Balancing
Adviesbureau gespecialiseerd in het begeleiden van bedrijven op de halal-markt Wildonkenstraat 4
9800 Meigem België
GSM: +32 491 95 66 80 Skype: koen.de.praetere
koen.de.praetere@halalbalancing.com www.halalbalancing.com
Ethno-marketing
Tiqah bvba Rachid Lamrabat Ankerrui 9 2000 Antwerpen België
rachid@tiqah.com
www.tiqah.com ethno IQ gmbh Scharnhorststr. 9 44532 Lünen Duitsland
T +49 2306 94084 0 info@ethnoiq.de www.ethnoiq.de MMD GmbH Schwedter Str. 1 Berlin 10119 Duitsland
T +49 30 21 73 95 0 contact@mmd.de www.mmd.de
BEYS marketing & media GmbH Boyenstr. 42
10115 Berlin Duitsland
T +49 30 39 99 02 30 info@beys.de www.beys.de
Beurzen - Forum
Anuga – Keulen – 07-11.10.2017
Halal Supermarket (Deutsch-Türkische Food Ambassador) Messeplatz 1
50679 Köln Duitsland
Meer informatie:
www.anuga.de/anuga/die-messe/events-und-veranstaltungen/Anuga-Halal-Supermarket/index.php www.dtfood.de/deutsch/goodhalal/
www.dtfood.de/deutsch/anuga-2017/
www.anuga.de/anuga/die-messe/anuga-trendthemen/Halal-Food/index.php
Halal Expo Europe – 30.04 - 01.05.2017
Beursgebouw Eindhoven
Lardinoisstraat 8
5611 ZZ Eindhoven Nederland
T +31 88 166 06 06
info@halalexpoeurope.com www.halalexpoeurope.com
World Islamic Economic Forum
Het World Islamic Economic Forum (http://foundation.wief.org/) is een wereldwijde conventie dat als internationaal business platform optreedt binnen de business sector van de moslims. Hier komen academici, leiders, professionals en regionale experts samen om over zaken te praten. Het World Islamic Economic Forum Foundation is eigenaar van het evenement en organiseert het jaarlijks. Het secretariaat van deze stichting bevindt zich in Kuala Lumpur. Wat startte als een bescheiden samenkomst voor business mensen, is uitgegroeid tot een belangrijk forum wereldwijd.
De heer De Praetere van Halal Balancing was meermaals gastspreker op dit forum.
Bronnen
ONBEKEND, Wat is Halal?, Halalcorrect, 2016, internet, www.halalcorrect.com/consumenten/wat-is- halal-haram
ONBEKEND, Halal expo Europe, WTCE, 2016, internet, https://wtce.nl/halal-expo-europe-17-18-april SCHRÖDER Daniela, Halal is big business Germany waking up to growing market for muslim food, Der Spiegel, 2009, internet, www.spiegel.de/international/germany/halal-is-big-business-germany- waking-up-to-growing-market-for-muslim-food-a-653585.html
ONBEKEND, Halal-Produkte in Europa, Halal-Produkte, 2016, internet, http://halal-produkte.eu ONBEKEND, Halalfoods, Mideast Food, 2016, internet,
http://mideastfood.about.com/od/middleeasternfood101/a/halalfoods.htm FAYED Saad, Was bedeutet Halal?, Halal-Zertifikata, 2016, internet,
www.halal-zertifikat.de/diverse/was-bedeutet-halal.htm ONBEKEND, Halalcertificaat, Islam.about, 2015, internet, http://islam.about.com/od/dietarylaw/a/halal_cert.htm
ONBEKEND, Marktonderzoeksinstituut DinarStandard, www.dinarstandard.com/market-studies ONBEKEND, Halal en Haram, Wikipedia, 2016, internet,
www.eurohalal.be/index.php?option=com_content&view=article&id=11&Itemid=16&lang=nl ONBEKEND, Steeds meer bedrijven vragen halalcertificaat aan, Knack, 2015, internet, www.knack.be/nieuws/belgie/steeds-meer-bedrijven-vragen-halalcertificaat-aan/article-normal- 593393.html
AARAS Mariam, Halal certificering in kaart, ikeethalal.nl, 2015, internet, www.ikeethalal.nl/halal- certificering-kaart
ONBEKEND, Welcome, HFCE, 2016, internet, www.hfce.eu SAHIN Ahmed, Halal en Haram, Wikipedia, 2014, internet,
http://buel.bmel.de/index.php/buel/article/view/38/Theuvsen-92-2-html
BIEDERMANN Henning, Wirtschaftsfaktor Halal, Halal Islam Muslime, BR, 2015, internet, www.br.de/nachrichten/halal-islam-muslime-100.html
ONBEKEND, Markt für Halal-Produkte „am Explodieren“, Halal en Haram, Wikipedia, 2016, internet, http://orf.at/stories/2324269
ONBEKEND, Fleisch von Tieren, die unter Betäubung geschlachtet werden halal?, Islamfatwa, 2016, internet, http://islamfatwa.de/soziale-angelegenheiten/177-essen-und-trinken/essen/983-fleisch- von-tieren-die-unter-betaeubung-geschlachtet-werden-halal
ONBEKEND, Wat is Halal Cosmetica?, Piximundo, 2016, internet, www.piximundo.com/dutch/wat-is- halal-cosmetica
ONBEKEND, Halal-Markt in Deutschland, Halalwiki, 2016, internet, www.halalwiki.net/index.php/Halal-Markt_in_Deutschland
ONBEKEND, Halal en Haram, Igmg, 2016, internet, www.igmg.org/index.php?s=halal
ONBEKEND, Halal Richtlinien, Eurohalal, 2016, internet, www.eurohelal.de/index.php/halal- richtlinien.html
ONBEKEND, Anzahl der Muslime in Deutschland nach Glaubensrichtung, Statista, 2016, internet, http://de.statista.com/statistik/daten/studie/76744/umfrage/anzahl-der-muslime-in-deutschland- nach-glaubensrichtung
ONBEKEND, Entwicklung der Anzahl der Muslime in Deutschland seit 1945, Statista, 2016, internet, http://de.statista.com/statistik/daten/studie/72321/umfrage/entwicklung-der-anzahl-der-muslime- in-deutschland-seit-1945
SAMMANN Luise, Het Turkse halal toerisme: All-inclusive vakantie voor moslims, gegarandeerd zondevrij, E.J. Bron, 2014, internet, https://ejbron.wordpress.com/2014/07/10/het-turkse-halal- toerisme-all-inclusive-vakantie-voor-moslims-gegarandeerd-zondevrij
CHALLOUKI Hanan, Opmars van halal cosmetica, De Standaard, 2015, internet, www.standaard.be/cnt/dmf20151214_02020060
ONBEKEND, World Islamic Economic Forum Foundation, WIEF, 2016, internet, http://foundation.wief.org
ONBEKEND, Lijst van landen naar aantal moslims, Wikipedia, 2016, internet, https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_landen_naar_aantal_moslims ONBEKEND, Halal en Haram, Wikipedia, 2016, internet,
https://nl.wikipedia.org/wiki/Halal_en_haram
ONBEKEND, Schächten in Deutschland, Wikipedia, 2016, internet, https://de.wikipedia.org/wiki/Sch%C3%A4chten#Deutschland ONBEKEND, Islamitisch bankieren, Wikipedia, 2016, internet, https://nl.wikipedia.org/wiki/Islamitisch_bankieren
