Een kind beleven
Over kinderwens, zwangerschap, geboorte en pril ouderschap
Judith Cockx, Annemie Dillen & Bernard Spitz
Acco Leuven / Den Haag
De mooiste ervaring van mijn leven. Of: een nachtmerrie. Of: iets daartussenin.
Zwanger worden en kinderen krijgen brengt veel gevoelens teweeg bij mensen.1 Blogs en discussiefora over de beleving van zwangerschap en ouderschap zijn erg populair2; ook boeken en websites met allerlei medische informatie zijn al- lang breed verspreid. En toch ontbreekt er iets. De beleving van zwangerschap en kinderen heeft ook te maken met wat ‘mensen overstijgt’; het is iets dat hen ver- bindt met anderen, met hun diepere zelf of met een ‘Ander’. Sommigen spreken hier expliciet over God. Die verbinding op vele vlakken, ook met het ‘hogere’, dat wat ‘meer’ of ‘dieper’ is, noemen we ‘spiritualiteit’.
Vanuit onze eigen ervaringen op diverse terreinen stelden we vast dat het aan- bod op het vlak van spiritualiteit en zwangerschap/ouderschap in Vlaanderen en Nederland vrij beperkt is. Toch worden artsen en zorgverleners in de dage- lijkse zorg regelmatig geconfronteerd met die diepere vragen en worstelingen van mensen. Doorgaans weten ze er geen blijf meer mee en doen ze er wei- nig mee. In de academische wereld, en dat zowel binnen de medische weten- schap als in het bredere religiewetenschappelijke en theologische veld, ligt de nadruk meer op het einde van het leven dan op het begin. Wanneer dan toch nagedacht wordt over het begin van het leven, gaat het vaak over de proble- men: wat er allemaal fout kan lopen bij een zwangerschap3 en de bio-ethische vragen die daarrond rijzen. Wat te doen als het ongeboren kind een handicap heeft? Hoever gaan we met het screenen? Wanneer zijn behandelingen zoals in-vitrofertilisatie, inseminatie en eiceldonatie geoorloofd en wenselijk? Deze en andere vragen zijn zeer belangrijk, maar krijgen elders aandacht.4 In dit boek gaan we vooral in op de manieren waarop zwangerschap en ouderschap in hun
‘doorsnee-verschijningsvorm’ voor mensen ook een spirituele betekenis kun- nen hebben.
Het begrip ‘spiritualiteit’ wordt op vele verschillende manieren gebruikt. Sommi- gen denken aan stenen met specifieke krachten, wierookstokjes en rustgevende muziek. Anderen linken ‘spiritualiteit’ aan meditatie of een geloof in de diepere krachten in de mens zelf of in de wereld. Traditioneel had spiritualiteit vooral te maken met de beleving van de religieuze traditie, zoals bidden of leven in een kloostergemeenschap. Ook vandaag spreken we nog over de ‘salesiaanse spiri- tualiteit’, waarmee we verwijzen naar het geloof beleefd op de manier van Don Bosco, zoals dat onder andere tot uiting komt in de speciale zorg voor kinderen
10 EEN KIND BELEVEN
en jongeren in Don Bosco-scholen of projecten voor bijzondere jeugdzorg, of de ‘benedictijnse spiritualiteit’, zoals die beleefd wordt in de kloosters waar de regel van de Heilige Benedictus wordt gevolgd, maar ook door leken buiten een klooster. Anselm Grün is een bekende benedictijn wiens spirituele geschriften velen vandaag inspireren. Anderen hebben het over de spiritualiteit van de Taizé- gemeenschap. Bij deze christelijke gemeenschap van broeders in Frankrijk ver- blijven jaarlijks zeer veel mensen, vooral jongeren, tijdelijk om er mee te bidden.
Ze luisteren naar de Bijbeluitleg, spreken samen over hun geloof, leven in sober- heid en vieren samen. Ook binnen de islam of het jodendom kunnen we ‘spiritu- ele tradities’ onderscheiden. Het gaat daarbij over de manier waarop het geloof in het dagelijkse leven van mensen gestalte krijgt, via rituelen en gebed, maar ook in de ethische keuzes die mensen maken.
In dit boek focussen we niet zozeer op de spiritualiteit van grote ‘scholen’ of tra- dities, maar wel op een vorm van spiritualiteit zoals mensen die in het dagelijkse leven beleven, ongeacht of ze religieus gevormd zijn. We hebben het ook over ‘le- kenspiritualiteit’.5 Daarmee verwijzen we naar die mensen voor wie spiritualiteit geen professioneel karakter heeft, maar die wel tijdens de dagelijkse activiteiten beleven. Zwangerschap en geboorte zijn gebeurtenissen in het leven die tot spi- rituele ervaringen aanzetten of die vanuit een spiritueel kader beleefd kunnen worden.
We gaan hier vooral in op een christelijk spiritueel kader. Dat wil zeggen dat we niet expliciet stilstaan bij thema’s als zwangerschap en mindfulness, al- ternatieve geneeswijzen of manieren om contact te hebben met het ongebo- ren kind.6 Hierover is voldoende informatie beschikbaar, ook op het internet.
We schrijven vanuit onze eigen Vlaamse, katholieke achtergrond. Dat wil niet zeggen dat de inzichten en ervaringen die in dit boek opgenomen zijn, niet zinvol kunnen zijn voor anderen. Integendeel, vanuit onze eigen invalshoek willen we zorgverleners en ouders handvatten aanreiken om met de zwanger- schap en geboorte van een kind om te gaan en daarbij ruimte te laten voor spiritualiteitsbeleving. Die kan heel verschillend ingevuld worden. Vanuit onze traditie en met respect voor ieders eigenheid bieden we hier vooral sug- gesties aan.
De meeste getuigenissen in dit boek zijn afkomstig van Vlaamse ouders die katho- liek gedoopt zijn, maar verscheidene gradaties van betrokkenheid op de katho- lieke religieuze traditie vertonen. Over het algemeen verwijst voor hen het begrip
‘spiritualiteit’ naar de verbondenheid met zichzelf, met anderen, met de gehele
wereld en met God of diegene die of datgene dat hen overstijgt, transcendeert. De beleving van die verbondenheid komt op verschillende manieren tot uiting in hun leven: in de dagelijkse uitingen van verantwoordelijkheid en zorg voor het kind, maar ook explicieter in bijvoorbeeld de keuze om een kind te laten dopen.
Een van de termen die nauw samenhangt met spiritualiteit, is ‘zingeving’. Daarbij gaat het over de ervaring dat het leven zin heeft, of dat aspecten van het leven zinvol zijn. In verbinding leven met anderen geeft voor velen zin aan hun leven.
We beschouwen zingeving hier als één component van het bredere begrip ‘spi- ritualiteit’.
In het boek hebben we ervaringen verwerkt van ouders (vaders en moeders) die geïnterviewd werden in het kader van het praktische theologische doctoraatson- derzoek van Judith Cockx (met Annemie Dillen als promotor).7 Anderen schre- ven speciaal voor dit boek hun ervaringen neer. Hier en daar klinken ook per- soonlijke elementen door. Judith Cockx is doctor in de theologie en werkzaam als pastor en vormingsmedewerker op het gebied van zorgvoorzieningen. Ze is moeder van twee zonen en verwacht een derde kindje. Annemie Dillen is hoog- leraar theologie en heeft een dochter en een zoon. Onze ervaringen van zwan- gerschap en geboorte liggen nog niet zo ver achter ons. Bernard Spitz heeft als gynaecoloog-verloskundige veel klinische ervaring en is zelf ook vader. Recent werd hij driemaal grootvader.
Voor ons drieën is de thematiek van zwangerschap en geboorte onlosmakelijk verweven met het zoeken naar en zich verbonden weten met een breder geheel, met anderen, met God. De inzichten die we – als theoloog, arts, ouder, groot- ouder, pastor, docent en onderzoeker – in de loop der jaren verzamelden over die samenhang, willen we in dit boek aanbieden. We hopen dat ouders in spe, moeders en vaders, grootouders, pastores, zorgverleners, vroedvrouwen, ver- pleegkundigen, huisartsen, gynaecologen en iedereen die geïnteresseerd is in de thematiek van zwangerschap, geboorte en ouderschap, op een of andere manier in dit boek iets kan terugvinden dat hem of haar tot ‘nieuw’ denken en handelen aanzet. Daarom hoef je dit boek niet helemaal van voren naar achteren in één ruk uit te lezen. Bekijk het eerder als een werk dat inspiratie biedt op vele momenten.
De vragen en doe-tips kunnen mensen die uitkijken naar een kind of recent een kind kregen, aanzetten tot verdere reflectie en dialoog. De praktijksuggesties die in het boek verweven zijn, maken die reflectie ook mogelijk voor zorgverleners.
Spiritualiteit gaat immers niet enkel om verbondenheid, maar heeft ook te maken met stilstaan bij en nadenken over het leven en bijzondere levensgebeurtenissen,
12 EEN KIND BELEVEN
zoals de geboorte van een kind, en daar zin of betekenis aan toekennen. Met dit boek willen we zorgverleners stimuleren hiervoor openheid te creëren en ouders (in spe) aanmoedigen om daarvoor tijd en ruimte te maken.
Noten
1. Zie ook B. Spitz, T. Dehaene, M. De Wilde, Het geluk zwanger te zijn, Tielt, Lannoo, 2006; B. Spitz & S. Vanherpe, Mama worden. Alles wat je moet weten over zwanger
schap en bevalling, Lannoo, Tielt, 2015.
2. Zie bijvoorbeeld: B. Vansina, Zwanger. Moeders zwangerschap info, doe en dag
boek (Met hart en ziel, nr. 1), Antwerpen, Cyclus, 2007; B. Vansina, Mee zwanger.
Vaders zwangerschap info, doe en dagboek (Met hart en ziel, nr. 2), Antwerpen, Cyclus, 2007; B. Vansina, Baren. Moeders zwangerschap info, doe en dagboek (Met hart en ziel, nr. 3), Antwerpen, Cyclus, 2010; C. Ledoux, Mama. Goddelijke kleintjes, menselijke moeders, Antwerpen, Uitgeverij Vrijdag, 2011; L. Elzinga, De Baby Bijsluiter, Breem, InnoVizi Books, 2007; E. Geyskens & A. Buckinx, De broze wolk, Nijkerk, van Brug, 2013; L. Van Weddingen, Mijn baby lacht … nu ik nog!, Antwerpen, Manteau, 2013; D. Koster, Perfecte moeders bestaan niet. Het boek dat zwangere vrouwen en moeders op een praktische manier helpt in balans te komen en te blijven, s.l., Uitgeverij Kostbaar, 2012; E. Van Tielen, Happy mama! Inspira
tie voor jonge moeders: over roze en andere wolken, Gent, Borgerhoff-Lamberigts, 2015; K. Ginckels & E. van den Bouwhuysen, The Gentlemom. Mama zijn zonder schone schijn, Schoten, Horizon, 2015; E. Teeling, E. Bronsveld, M. van Beek &
R. Schlikken, Van achter het behang tot over je oren. Handboek voor relaxed opvoe
den, Antwerpen/Utrecht, Kosmos, 2015; K. Heylen, Mama! En nu? Alles wat een moeder moet weten. Eerlijk en ongecensureerd, Leuven, Davidsfonds, 2015.
3. Zie ook B. Spitz, M. Keirse & A. Vandermeulen, Als je een prille zwangerschap verliest, Tielt, Lannoo, 2010; M. Vermaas & M. Van Blaaderen, Beschuit zonder muisjes. Als je lang moet wachten op een baby, Zoetermeer, Boekencentrum, 2013.
4. Zie bijvoorbeeld: P. Schotsmans, In goede handen. Geneeskunde en ethiek binnen de kerk vandaag, Leuven, LannooCampus, 2012, p. 54-95 over IVF, het statuut van het menselijke embryo, pre-implantatie genetische diagnostiek, stamcelonderzoek en -therapie en prenatale diagnose en zwangerschapsafbreking.
5. Zie onder andere J. Cockx, Spiritualiteit rond zwangerschap, geboorte en pril ouder
schap, in T. Knieps-Port le Roi & A. Dillen (ed.), (N)iets voor dummies? Over de spirituele competentie van de leek, Antwerpen, Halewijn, 2014, p. 97-108.
6. Zie bijvoorbeeld: R. van Rooij, Zwanger met hart en ziel, Haarlem, Altamira-Becht, 2008; W. van Woudenberg-van der Veen, Bewust zwanger – bewust bevallen. Een inspirerende kennismaking met het chakra energiesysteem als bron van wijsheid en
energie voor aanstaande en jonge ouders, Delft, Elmar, 2009; S. Smit, Zwanger met lichaam en ziel. Spiritualiteit rondom zwangerschap, geboorte en kraamtijd, Am- sterdam, Lebowski Publishers, 2011; A. van Amsterdam & Y. Tuinte-Zwanenburg, Mindful zwanger zijn, Hoorn, WIJ Special Media BV, 2014.
7. Zie J. Cockx, Een kind gekregen. Een empirisch praktisch theologisch onderzoek over spiritualiteit van Vlaamse heteroseksuele koppels tijdens de perinatale periode ( onuitgegeven doctoraatsproefschrift Theologie, KU Leuven), Leuven, 2015.
