Museum Klooster Ter Apel
Het jaar 2019
Anno Domini MMXIX Het jaar 2019
in
Ter Apel, Juni 2020
Museum Klooster Ter Apel
2 Inhoud
Voorwoord
I Stichting Museum Klooster Ter Apel Missie, visie, doelstellingen
II De Collectie
Behoud en beheer monument Bouwhistorisch onderzoek Nieuwe aanwinsten
Spieker
Landschapsvisie Kloosterenclave
III Publiek
Wisseltentoonstellingen
(Semi) permanente tentoonstellingen Overige activiteiten en evenementen Educatie
Project Klooster Ter Apel in VR. ( Terug naar het jaar 1520)
IV Bedrijfsvoering Personeel en organisatie
Bestuur en directie Conventoverleg Vrijwilligers Werkgroepen Adviseurs
Veiligheidszorg en Facilitair
V De statistieken
Bezoekers, openingstijden en toegangsprijzen Onlinebezoekers
Subsidiënten en sponsoren
Colofon
3 VOORWOORD
Namens bestuur en directie van de Stichting Museum Klooster Ter Apel (hierna ook te noemen MKTA) bieden wij u ons verslag Het Jaar 2019 in Museum Klooster Ter Apel aan.
EXPLOITATIE
De exploitatie over het jaar 2019 sloot af met een positief saldo van rond €1.000,- tegen een resultaat van rond negatief € 4.000, - over 2018.
Voor meer informatie over de financiën verwijzen we naar de jaarrekening 2019.
EXPOSITIES
In 2019 vonden 7 tentoonstellingen plaats in MKTA.
Drie tentoonstellingen waren bijzondere samenwerkingsverbanden: ‘De kerk als tijdmachine’
in samenwerking met de Stichting Oude Groninger Kerken; ‘Feest, 25 jaar Middeleeuws Ter Apel’ in samenwerking met de Stichting Middeleeuws Ter Apel en ‘The Ray of Northern Light’ in samenwerking met de Noorderlicht Fotomanifestatie 2019. MKTA was een van de OFF-locaties (locaties buiten de stad Groningen).
In het kader van het thema Werken in kloosters zijn 2 tentoonstellingen gerealiseerd: een over de kruidentuin en een over de bierbrouwerij.
De nieuwe deelcollectie met Oud-Russische Iconen werd tentoongesteld in het omgebouwde Gastenverblijf.
En er was een tentoonstelling ‘Van Kyrie naar Credo’, een overzicht van de religieuze werken van kunstenaar Henk Ter Horst.
ERFGOEDEDUCATIE
In het kader van het project Culturele Mobiliteit Groningen, werden kinderen van de
basisschool in de gelegenheid gesteld met de Erfgoedbus musea te bezoeken in de provincie.
MKTA was een van de deelnemende partners in dit project, wat resulteerde in veel bezoek aan onze educatieve programma’s en schoolbezoek uit de hele provincie, waaronder scholen uit de stad Groningen.
COLLECTIE
De collectie werd dit jaar aangevuld met drie kunstwerken van Johan Hemkes en een bijzondere oude Statenbijbel.
INSTANDHOUDING MONUMENT
Het instandhouden en beheren van het Conventsgebouw is de belangrijkste taak van MKTA en deze taak vraagt voortdurend aandacht. Behoud en beheer van het gebouw kost veel geld, tijd en expertise. Het groot meerjarig onderhoudsplan is, in samenwerking met
Monumentenwacht en architectenbureau Adema, geactualiseerd. Onze subsidieaanvragen in het kader van de Subsidieregeling Instandhouding Monumenten (RCE) en het Prins Bernhard Cultuurfonds zijn gehonoreerd, waardoor het onderhoudsplan 2017-2022 in 2019 geheel kon worden uitgevoerd.
De nieuwe klimaatbeheersing is geplaatst en in werking gezet.
BOUWHISTORISCH ONDERZOEK
Naar aanleiding van de plannen om de entree te verplaatsen heeft Hans Ladrak van Bureau Battjes & Ladrak in 2019 de opdracht gekregen om bouwhistorisch onderzoek te doen naar het Klooster Ter Apel. Het onderzoek wordt uitgevoerd volgens de Richtlijnen
4
Bouwhistorisch Onderzoek, zoals opgesteld door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de Rijksgebouwendienst, e.a.
Voor de bouwhistorische opname van het Conventgebouw worden de zichtbare onderdelen van de ruimtelijke opbouw, het exterieur en de zichtbare delen van de constructie en de interieurafwerking beschreven, geanalyseerd en gedateerd.
Daarnaast wordt een literatuuronderzoek en een archiefonderzoek uitgevoerd.
Op grond van de verkregen gegevens wordt een waardestelling geformuleerd.
Het rapport zal in 2020 klaar zijn.
TOEKOMSTVISIE KLOOSTERENCLAVE
Meerdere vruchtbare gesprekken tussen Staatsbosbeheer, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de gemeente Westerwolde en MKTA hebben geleid tot een definitieve
samenwerking tussen de betrokken partijen. Doel daarvan is om te komen tot een krachtige herdefinitie en revitalisering van de Kloosterenclave en het huidige wandelbos als parkbos.
De nadruk ligt daarbij onder meer op het herstellen van de zichtlijnen vanuit het bos naar het Klooster. Eén en ander heeft medio 2019 geresulteerd in een landschapsvisie voor MKTA en omgeving. Op 18 september 2019 werd de landschapsvisie gepresenteerd. Voor de
fondsenwerving en uitvoering van de visie is een nieuwe stichting opgericht: Stichting Herinrichting Kloosterenclave Ter Apel.
TOT SLOT
Onze dank gaat uit naar ons personeel voor hun geweldige inzet en naar onze vrijwilligers, zonder wier belangeloze inzet en toewijding het licht in Domus Novae Lucis zou doven.
Onze dank gaat ook uit naar de Gemeente Westerwolde en de Provincie Groningen voor hun structurele financiële bijdragen, omdat MKTA zonder die steun zeker niet in stand gehouden kan worden.
Stichting Museum Klooster Ter Apel
Frits Bergman, voorzitter Rienhart Wolf, secretaris Margriet van Klinken, directeur
5
I. STICHTING MUSEUM KLOOSTER TER APEL
MISSIE, VISIE, DOELSTELLINGEN
ICOM-definitie ‘Museum’ 2006
“Een museum is een permanente instelling, zonder winstbejag, ten dienste van de gemeenschap en van haar ontwikkeling, toegankelijk voor het publiek, die de materiële en immateriële getuigenissen van de mens en zijn omgeving verzamelt, bewaart, onderzoekt en tentoonstelt en hierover informatie verstrekt voor studie, educatie en recreatie.”
MKTA beheert een van de weinige nog zo goed als compleet bewaard gebleven middeleeuwse plattelandskloosters van Noordwest-Europa. Ondanks de verschillende verbouwingen die in de loop van de eeuwen hebben plaatsgevonden, geeft het museum nog steeds een heel realistisch beeld van een middeleeuws plattelandsklooster. Het gebouw vormt daarmee uniek historisch erfgoed dat zich als zodanig duidelijk kan profileren in zowel binnen- als buitenland.
Missie
Museum Klooster Ter Apel wil het verhaal uitdragen van de 34 middeleeuwse kloosters in Groningen en het kloosterleven in het algemeen en de positie van het Kruisherenklooster Ter Apel daarin en de invloed daarvan op de ontwikkeling van Westerwolde in het bijzonder.
Visie
Museum Klooster Ter Apel schetst door middel van zijn gebouw en kloosterenclave, presentaties, evenementen en activiteiten een beeld van de middeleeuwse kloostergeschiedenis en gaat daarbij ook in op de maatschappelijke relevantie ervan in zowel verleden, heden als toekomst.
Museum Klooster Ter Apel heeft drie belangrijke kernwaarden beschreven die de basis vormen:
1. Het gebouw en de kloosterenclave (Unesco top 100) 2. Sfeer, rust, beleving
3. Museale functie
Museum Klooster Ter Apel weet zich zowel regionaal, landelijk als internationaal sterk te positioneren door het aangaan van samenwerkingsverbanden, het adequaat presenteren van de kernactiviteiten en het betrekken van de eigen omgeving.
Museum Klooster Ter Apel weet huidige financiële bronnen te vergroten en nieuwe financiële bronnen aan te boren.
Doelstelling Stichting Museum Klooster Ter Apel
Stichting Museum Klooster Ter Apel heeft volgens haar statuten ten doel: het instandhouden en beheren van monumenten in de Kloosterenclave te Ter Apel, in het bijzonder van het complex onroerende zaken bestaande uit het Conventsgebouw van het kloostercomplex met daarbij behorende opstallen, erven, tuinen en omliggende gronden, alsmede het verrichten van activiteiten die aan de Kloosterenclave en het Conventsgebouw een functie kunnen geven in het bijzonder op cultureel, religieus en kerkhistorisch terrein in de ruimste zin.
6
De Stichting heeft tevens ten doel het in het Conventsgebouw instandhouden van een Museum voor Klooster- en Kerkgeschiedenis & Religieuze Kunst, alsmede het verrichten van al zodanige activiteiten die behoren tot de taken van een museum.
De Stichting tracht haar doel onder meer te verwezenlijken door:
a. het scheppen van voorwaarden, gericht op de bevordering van het cultuurhistorisch besef, toerisme, educatie en recreatie;
b. aankoop, beheer, verpachting en/of verhuur van gronden en gebouwen;
c. de hiervoor bedoelde onroerende zaken in eigendom te verkrijgen of juridisch gerechtigde te worden;
d. het verwerven, beheren, tentoonstellen en onderzoeken van de aan het Conventsgebouw gerelateerde kunst- en geloofsobjecten, objecten met betrekking tot de geschiedenis van de Orde van het Heilig Kruis, de klooster- en kerkgeschiedenis van de provincie Groningen, de pelgrimsroute van Groningen tot D-Münster i/W, de rol van het klooster in de geschiedenis van Westerwolde en de geloofsstrijd in de grensregio van de zestiende en zeventiende eeuw;
e. en voorts met alle wettige middelen, verband houdende met voornoemde doelstelling, één en ander in de ruimste zin des woords.
II DE COLLECTIE
Museum Klooster Ter Apel is gevestigd in één van de weinige overgebleven middeleeuwse plattelandskloostergebouwen in Noordwest-Europa. De samenstelling van haar collectie is het resultaat van een eeuwenoude geschiedenis. De opbouw is nauw verbonden met de
ontwikkeling van het onderkomen als historisch object en museum. De huidige collectie omvat momenteel ongeveer 1200 objecten en is onderverdeeld in zeventien deelcollecties.
Voor meer informatie verwijzen we naar het Collectieplan Museum Klooster Ter Apel, 2018- 2024.
BEHOUD EN BEHEER MONUMENT
Het instandhouden en beheren van het Conventsgebouw is de belangrijkste taak van MKTA en deze taak vraagt voortdurend aandacht. Behoud en beheer van het gebouw kost veel geld, tijd en expertise. Het groot meerjarig onderhoudsplan is in samenwerking met
Monumentenwacht en architectenbureau Adema, geactualiseerd. Onze subsidieaanvragen in het kader van de Subsidieregeling Instandhouding Monumenten (RCE) en het Prins Bernhard Cultuurfonds zijn gehonoreerd, waardoor het onderhoudsplan 2017-2022 in 2019 geheel kon worden uitgevoerd.
Het nieuwe klimaatbeheersingssysteem is geplaatst en in werking gezet.
BOUWHISTORISCH ONDERZOEK
Naar aanleiding van de plannen om de entree te verplaatsen heeft Hans Ladrak van Bureau Battjes & Ladrak in 2019 de opdracht gekregen om bouwhistorisch onderzoek te doen naar het Klooster Ter Apel. Het onderzoek wordt uitgevoerd volgens de Richtlijnen
Bouwhistorisch Onderzoek, zoals opgesteld door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de Rijksgebouwendienst e.a.
Voor de bouwhistorische opname van het Conventgebouw worden de zichtbare onderdelen van de ruimtelijke opbouw, het exterieur en de zichtbare delen van de constructie en de interieurafwerking beschreven, geanalyseerd en gedateerd.
Daarnaast wordt een literatuuronderzoek en een archiefonderzoek uitgevoerd.
Op grond van de verkregen gegevens wordt een waardestelling geformuleerd.
Het rapport zal in 2020 klaar zijn.
7 NIEUWE AANWINSTEN
In 2019 kreeg MKTA vijf bijzondere schenkingen die als nieuwe aanwinsten in de collectie zijn opgenomen:
-Statenbijbel en Romeins Missaal
Museum Klooster Ter Apel werd verrast door de parochie van het Heilig Kruis Stadskanaal met de schenking van een oude Statenbijbel en een Romeins Missaal. De Statenbijbel dateert van 1690 en de Romeinse Missaal van 1921. De boeken hebben ooit toebehoord aan pastoor De Mey. Na ampel beraad besloot men de boeken te schenken aan Museum Klooster Ter Apel en werden de boeken door dhr. Wim van Dijk, voorzitter van de locatieraad,
overhandigd.
De Statenvertaling (of Statenbijbel) is de eerste officiële Nederlandstalige Bijbelvertaling, die rechtstreeks uit het oorspronkelijke Hebreeuws, Aramees en Grieks werd vertaald. De
opdracht voor de vertaling werd in 1618 gegeven op de Synode van Dordrecht.
Een missaal of misboek is de benaming voor het boek waarin de liturgische gebeden voor de mis staan opgetekend. Het altaarmissaal wordt door de priester-celebrant van de viering gebruikt. Dit altaarmissaal bevindt zich gedurende de Mis op het altaar. De priester leest uit dit tamelijke grote boekwerk de bij de dag behorende gebeden en/of zangverzen voor, alsook de lezingen van de Mis van de betreffende dag. De grote oude missaals waren vóór 1968 in de meeste rooms-katholieke kerken in het Latijn vervat en hadden een groot lettertype.
De geschonken Missaal verkeert in goede staat, de Statenbijbel is in een minder goede staat en zal eerst moeten worden gerestaureerd, voordat hij tentoongesteld kan worden.
-Een ets van Johan Hemkes met twaalfapostelenboom
Medewerkers van Wedeka Kringloop & Milieu Ter Apel overhandigden medio 2019 een prachtige ets van Johan Hemkes aan MKTA. In juni 2018 kreeg het museum ook al een ets van Hemkes aangeboden door de Kringloop.
De ets van Johan Hemkes, met daarop de afbeelding van de Twaalf apostelenboom bij het Museum Klooster, was in eerste instantie binnengebracht bij de Wedeka Kringloop in Stadskanaal. Daar herkende men dat het om een afbeelding van het klooster ging en werd de ets overgebracht naar de kringloop in Ter Apel. De kringloop nam contact op met het
Museum Klooster Ter Apel. De ets bleek een nieuwe variant die nog niet in de collectie was opgenomen, waarop de kringloop de ets als schenking aanbood voor de collectie van het museum. Het Museum is blij met de schenking, die de deelcollectie Hemkes weer completer maakt.
Johan Hemkes (1894-1988), geboren in Schalsum, woonde van 1921 tot en met 1966 in Ter Apel, waar hij tekenleraar was aan de Rijks HBS. Hemkes was een zeer goede graficus en beschikte over een uitstekende beheersing van de etstechniek. Een dankbaar onderwerp voor zijn etsen vond hij o.a. in het Klooster Ter Apel. Vele malen legde hij het gebouw vast.
-Een tekening van Johan Hemkes met portret van Willem Reinholtd
Onlangs kreeg Museum Klooster Ter Apel bezoek van dhr. Drenth uit Haren, die graag een tekening wilde schenken. Hij gaf als reden op dat hij zijn opa graag thuis wilde brengen. De schenker was kortgeleden in bezit gekomen van een tekening gemaakt door de kunstenaar Johan Hemkes voorstellende zijn grootvader Willem Reinholtd.
Reinholtd (1886-1959) was de eerste amanuensis van de voormalige Rijks HBS,
tegenwoordig de RSG, in Ter Apel. Ook Johan Hemkes was hier werkzaam als tekenleraar en ze waren dus goede bekenden van elkaar. Een gevleugelde uitspaak van Willem Reinholtd als hij met de absentielijst op de school rondging was; “Bint er hier nog gounent dij d’ er nait binnen”? De familie Reinholtd heeft een aantal jaren in het voormalige Klooster Ter Apel
8
gewoond en de moeder van dhr. Drenth is zelfs geboren in klooster. Dit maakt de tekening extra bijzonder voor ons en past vanzelfsprekend volledig in onze collectie. We zijn dan ook zeer vereerd om deze als schenking in onze collectie op te nemen. In ons verzamelbeleid proberen wij objecten te verzamelen die een directe connectie met het Klooster, Ter Apel en Westerwolde hebben.
-Een ets van Johan Hemkes met de Noordvleugel van Klooster Ter Apel
MKTA kreeg begin het jaar een unieke ets van de hand van Johan Hemkes. Deze ets toont de noordvleugel van het Klooster Ter Apel met op de voorgrond een prachtige kurkboom. De ets is uniek daar hij niet in oplage is gemaakt, er is maar 1 exemplaar van. Daarnaast is het een unieke ets omdat de noordvleugel van het Klooster is afgebeeld. Hemkes maakte zeer veel verschillende etsen van het klooster in Ter Apel, maar bijna altijd beeldde hij de oostvleugel uit met de Twaalf Apostelenboom. Dit exemplaar is gemaakt in 1958. Het Museum is blij met de schenking, die de deelcollectie Hemkes weer completer maakt. De schenker is een
particulier die graag anoniem wil blijven.
SPIEKER
In de Spieker is een bijzondere nieuwe vaste presentatie geopend in het voorjaar van 2017.
Beeldmateriaal van "Oud Ter Apel" en toeristische informatie over Westerwolde en omgeving wordt getoond in de voormalige voorraadschuur van het klooster.
De Kloosterspieker is een gerestaureerde historische voorraadschuur uit 1650, gebouwd op originele zwerfkeien en afgewerkt met leem en riet. Oorspronkelijk diende de schuur als schaapskooi op de Kloosterenclave. De naam 'Spieker' is een afgeleide vorm van het woord spica, dat is het Latijnse woord voor korenaar. Spicarium is Latijn voor de opslagplaats voor het koren, een voorraadschuur of graanzolder.
In de Kloosterspieker wordt nu interessante informatie uit de streek bijeengebracht en gratis toegankelijk gemaakt voor bezoekers. Historisch beeldmateriaal van "Oud Ter Apel" en toeristische informatie over Westerwolde en de directe omgeving van het klooster wisselen elkaar af en geven de bezoekers een goed beeld van de prachtige omgeving en haar rijke verleden.
Met dank aan de sponsor en bedenker: Novariet.
Aantal geregistreerde bezoekers van de Spieker in 2019: 8.407 bezoekers.
LANDSCHAPSVISIE KLOOSTERENCLAVE
Als één van de uitvloeisels van het symposium in 2015 hebben verschillende partijen die een belang bij het klooster en de enclave hebben een “Boschhuisberaad” in het leven geroepen.
Dit beraad bestond uit vertegenwoordigers van Staatsbosbeheer, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, de gemeente Vlagtwedde, de Stichting Klooster Ter Apel en de Rijksuniversiteit Groningen (incidenteel aangevuld met anderen). Het “Boschhuisberaad” fungeerde als een denktank voor nieuwe ontwikkelingen, waarbij het beraad tevens een informele rol als
“aanjager” op zich heeft genomen. Uit het beraad zijn tot nu toe twee initiatieven
voortgekomen: a) de aanzet voor een ontwikkelingsplan van de kloosterenclave en b) de realisatie van een Landschapsbiografie voor Westerwolde. Inmiddels is het beraad ontbonden en zijn de twee initiatieven in werkgroepen verder ontwikkeld.
MKTA is nauw betrokken bij het onderdeel voor de kloosterenclave. Om inspiratie op te doen zijn leden van de werkgroep naar Maastricht geweest om projecten van dhr. Oostwegel te bezoeken en heeft dhr. Oostwegel een tegenbezoek gebracht aan Westerwolde in het bijzonder aan Museum Klooster Ter Apel en de omgeving.
Dit bezoek heeft een proces in werking gezet waarin door een aantal scherpe formuleringen de geesten rijp zijn geworden om daadwerkelijk tot actie over te gaan. Meerdere vruchtbare
9
gesprekken tussen Staatsbosbeheer, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de gemeente Westerwolde en de Stichting Museum Klooster Ter Apel hebben intussen geleid tot een definitieve samenwerking tussen de betrokken partijen. Doel daarvan is om te komen tot een krachtige herdefinitie en revitalisering van de Kloosterenclave en het huidige wandelbos als parkbos. De nadruk ligt daarbij onder meer op het herstellen van de zichtlijnen vanuit het bos naar het Klooster.
De gesprekken met de heer Oostwegel gaven een stevige ondersteuning voor ons streven om de huidige ingang van het Klooster te verplaatsen en om een nieuwe ontvangstruimte annex kloosterwinkel annex horecaruimte te creëren. De huidige Galerie I is daartoe, na de nodige goed doordachte aanpassingen, zeer geschikt. Ook de herinrichting van de huidige museale ruimtes krijgt aandacht alsmede de invulling daarvan met permanente en/of tijdelijke exposities.
Eén en ander heeft medio 2019 geresulteerd in een landschapsvisie voor MKTA en omgeving.
Op 18 september 2019 werd de landschapsvisie gepresenteerd. Voor de fondsenwerving en uitvoering van de visie is een nieuwe stichting opgericht: Stichting Herinrichting
Kloosterenclave Ter Apel.
III Publiek
WISSELTENTOONSTELLINGEN
Galerie II
-DE KERK ALS TIJDMACHINE.
8 december 2018 t/m 17 februari 2019
Oude Groninger Kerken zijn gestolde geschiedenis. Je kunt er eeuwenoude sporen vinden!
Maar spoorzoeken valt nog niet mee... voor een kind, en voor menig volwassen bezoeker, is het een lasagne van tijdlagen. Kunstenaar Stefan de Keijser maakte in opdracht van de
Stichting Oude Groninger Kerken, twaalf tekeningen (twaalf tijdvakken), waarin de kerk door de eeuwen heen in haar sociale context centraal staat. De tekeningen tonen laag voor laag, tijdvak voor tijdvak, hoe het allemaal zo gekomen is. Van de lege wierde in het Groninger land tot aan de multifunctionele hedendaagse kerk. In minutieuze tekeningen, met verf ingekleurd, wordt de geschiedenis ontrafelt. Als kijker ontdek je hoe kerken ooit zijn
gebouwd, en hoe de gebouwen door de eeuwen heen voortdurend veranderden, in aansluiting op de religieuze, politieke en levensopvattingen van mensen.
In de expositie kon de bezoeker ontdekken hoe ongelofelijk veel een oude kerk heeft meegemaakt. De prachtige tekeningen waren geladen met kennis over concrete historische gebeurtenissen en verwijzingen naar de canonvensters van Nederland. Tegelijkertijd prikkelen de kleurige scènes volop de verbeelding. Door een visuele kwinkslag of de sfeer die een bepaalde tekening uitstraalde, kon je je ineens verplaatsen in de mensen, die in die tijd leefden. 'De kerk als tijdmachine' toonde een kleurig palet aan mogelijkheden. Het is de verbeelding van de tijd door de makers. Sommige dingen weten we, naar andere zaken kunnen we slechts gissen. Stefan de Keijser is kunstenaar, beroepskunstenaar in de klas en creatief therapeut. Hij tekende de twaalf tijdvakken voor het boek 'De kerk als tijdmachine'.
Martin Hillenga had de rol van adviserend historicus in de totstandkoming van het boek. Jelle F. Post verzorgde het ontwerp. Het is uitgegeven door WBOOKS. 'De kerk als
Geschiedenisboek' is een project van Stichting Oude Groninger Kerken, mede mogelijk gemaakt dankzij Fonds21.
10
Museum Klooster Ter Apel had de primeur met de expositie van de originele tekeningen van Stefan de Keijser, die nergens beter tentoongesteld kunnen worden dan in de context van ons prachtige eeuwenoude klooster.
In de expositie werden de tekeningen getoond in combinatie met collectiestukken die aansluiten bij de tijdvakken. Ook werd een tipje van de sluier opgelicht van het creatieve proces. Daarin werd duidelijk dat ook de makers van dit boek in de tijdmachine stapten, en samen gingen spoorzoeken.
De Stichting Oude Groninger Kerken bestond in 2019 vijftig jaar. Met deze bijzondere expositie in Museum Klooster Ter Apel wilde de stichting het jubileumfeest alvast eind 2018 inluiden. Zowel de stichting als het Museum waren bijzonder verheugd deze eerste
jubileumactiviteit in nauwe samenwerking aan te kondigen.
Zowel het boek als de tentoonstelling waren zeer geschikt voor zowel kinderen als volwassenen.
-VAN KYRIE NAAR CREDO. HENK TER HORST, RELIGIEUZE WERKEN 23 februari t/m 5 mei
Henk ter Horst, geboren 1937 in Roswinkel, volgde de vrije kunst aan academie Minerva te Groningen. Aansluitend volgde hij de opleidingen voor MO tekenen A en B. Van 1969 tot 1990 was hij docent beeldende vorming aan de pedagogische academie ‘de Eekhorst’ te Assen. Naast het leraarschap is Henk steeds actief geweest als beeldend kunstenaar. Tot het begin van de jaren tachtig schilderde hij hoofdzakelijk in een realistische stijl. Vanaf 1983 verandert deze. Door een langdurige ziekte gedwongen thuis te zijn, begon Henk aan een serie werken die hij onder de noemer ‘Klaagliederen’ liet vallen. Naast zijn op Bijbelse thema’s geïnspireerde werk maakt hij sterk geabstraheerd werk. In de tentoonstelling van Kyrie naar Credo werd een overzicht getoond van zijn religieuze werken.
-WERKEN IN KLOOSTERS: DE KRUIDENTUIN 11 Mei t/m 22 september
Kloostertuinen zijn tuinen om of in het klooster. In de middeleeuwen waren ze meestal centraal gelegen met rondom de kloostergebouwen. De tuinen hebben historisch gezien verschillende bestaansredenen. De kruidentuin (herbularius) had vooral een geneeskundige functie.
Het Klooster Ter Apel werd in 1465 gesticht. Het oudste deel van het complex was de kerk, in de zestiende eeuw werden de drie vleugels gebouwd die met de kerk een kloosterhof
omsloten. Het klooster kwam in 1619 in handen van de stad Groningen. Kerk en
kloostergebouw werden in de jaren dertig van de 20e eeuw gerestaureerd onder leiding van de stadsingenieur C.L. de Vos tot Nederveen Cappel, die ook een kleine Geschiedenis en
beschrijving van het voormalige Klooster Ter Apel publiceerde. Daarin duidde hij de kloosterhof als ‘binnentuin’ en ‘Kruidhof’ aan. De Stad-Groninger tuinarchitect J.W.
Verdenius maakte in 1932 het ontwerp voor de beplanting van de kloosterhof. Deze had na de Reformatie als begraafplaats gediend en was waarschijnlijk tot de invoering van de
begrafeniswet van 1869 in gebruik gebleven. Over de oorspronkelijke situatie was niets bekend. Verdenius verzon daarom een ‘historische kruidentuin’ waarin ook plaats was voor een aantal van de aanwezige grafzerken. Na de Tweede Wereldoorlog raakte de tuin in verval.
Wel werd ze ter gelegenheid van het vijfhonderdjarig bestaan van het klooster in 1964 opgeknapt, maar daarna viel ze opnieuw aan verwaarlozing ten prooi.
Met de komst in 1973 van een nieuwe beheerder, Allie Eenjes, kwam hieraan een eind. Hij pakte de tuin voortvarend aan samen met Gerda Vuurboom. Wat de keuze van de gewassen betreft, liet hij zich adviseren door de staf van de Groninger Hortus. Het resultaat was ‘een uitgekiende verzameling van medicinale kruiden, verfplanten en keukenkruiden’ in met buxus
11
omzoomde perken. Die laatste zijn, waarschijnlijk om zuiver esthetische redenen ‘naar barok- motief’ aangelegd. In 2000 kreeg de aan één kant open hof zijn vroegere beslotenheid terug door de bouw van een nieuwe vleugel, ontworpen door de Deense architect Johannes Exner.
De tuin bevat nu ruim 200 soorten geneeskrachtige kruiden, verfplanten en keukenkruiden.
In de tentoonstelling werd aandacht besteed aan de geschiedenis van de kruidentuin van Museum Klooster Ter Apel en werd uitleg gegeven over de planten in de huidige tuin.
Daarnaast werd verteld over de kennis van de middeleeuwse mystica Hildegard von Bingen, de Humorenleer en de Signatuurleer, die o.a. in Middeleeuwse kloosters werden gebruikt.
-WERKEN IN KLOOSTERS: DE BIERBROUWERIJ 28 september t/m 2 februari 2020
Bier is de oudste en meest wijdverbreide alcoholische drank ter wereld; het vond zijn oorsprong duizenden jaren voor de geboorte van Christus in het oude Egypte, Babylonië en Mesopotamië. Maar het waren de kloosterlingen van de middeleeuwse Kerk die het bier brouwen met grote geestdrift in de armen sloten.
Het verval van het kloosterleven heeft niets kunnen afdoen aan de invloedrijke rol die
brouwende monniken tot op heden blijven spelen. Vanaf de vroege Middeleeuwen hebben zij in de luwte van hun kloosters en abdijen op ambachtelijke wijze altijd geurige, smakelijke bieren gebrouwen en ze doen dat nu nog altijd.
Museum Klooster Ter Apel heeft een geschiedenis van bier brouwen die teruggaat tot 1465, het jaar waarin de kruisheren begonnen met de bouw van hun Domus Novae Lucis. Voor wat betreft het brouwen werkten de Kruisheren aanvankelijk samen met de Norbertijnen of Witheren in Emden, Duitsland. De kloostergemeenschap in Ter Apel ontving in 1521 een brouwketel als schenking van een brouwersweduwe uit Lathen in het hedendaagse Duitsland.
Uit inventarisatie van de kloosterbezittingen in 1614 en 1637 blijkt dat één van de
bijgebouwen in de directe nabijheid van het klooster een Back & Brouwhuys betrof op de locatie waar nu Hotel-Restaurant Boschhuis gevestigd is.
De brouwgeschiedenis tref je nog steeds aan in de bossen rondom het klooster in de vorm van verwilderde hop die dateert uit voornoemde periode en van nature niet in deze streken groeit.
Tegenwoordig zijn er nieuwe speciaal bieren te koop vanuit de Proviandkelder van het voormalige klooster, als smakelijk souvenir voor thuis.
Gastenverblijf
-RUSSISCHE ICONEN, DE COLLECTIE WILBERS 2 juli 2019 t/m januari 2021
Het Museum Klooster Ter Apel verkreeg in 2018 per legaat een bijzondere particuliere collectie. De collectie bestaat uit 32 Russische Iconen uit de 18e en 19e eeuw en twee kloosterkisten. De Iconen hingen destijds in Russisch-Orthodoxe kerken, vooral in Noord- Rusland maar ook in Russische huiskamers. Het museum heeft deze deelcollectie vernoemd naar haar schenker, mevrouw F. Wilbers.
Een icoon is een afbeelding van Christus, de Moeder Gods, heiligen of hoogfeesten. Iconen behoren tot de oosters-orthodoxe, de oriëntaals-orthodoxe en oosters-katholieke kerken en zijn onlosmakelijk verbonden met het kerkelijke en spirituele leven van deze kerken en hun gelovigen.
Iconen zijn geschilderd op een houten paneel. Bij het schilderen dient rekening gehouden te worden met bepaalde regels. Deze regels zijn vervat in de schilderboeken, (in Rusland de Podlinniks) en hebben de bedoeling voor zuiverheid en uniformiteit te zorgen en niet af te wijken van de leerstellingen van de Kerk.
Het schilderen van iconen is binnen de oosters-orthodoxe kerk een werk waarvoor Gods zegen gevraagd wordt; het gaat in de regel gepaard met gebed en vasten. Een icoon wordt
12
meestal niet gesigneerd, omdat men ervan uitgaat dat het Gods hand is die het schilderen begeleidde; de Grieken signeren hun iconen wel.
De Russische icoon heeft zijn oorsprong in de Byzantijnse traditie, maar al vroeg is de iconenschilderkunst in Rusland zich op haar eigen manier gaan ontwikkelen en maakte ze zich los van de Byzantijns-Griekse stijl. Er ontstonden verscheidene scholen in Rusland met hun eigen stijlkenmerken.
De collectie Wilbers is tentoongesteld in het voormalige gastenverblijf van Museum Klooster Ter Apel.
Galerie I
-25 JAAR MIDDELEEUWS TER APEL. FEEST!
27 april t/m 12 september
Middeleeuws Ter Apel was jarig! In 2019 bestond dit middeleeuwse evenement 25 jaar - en dat werd groots gevierd. Middeleeuws Ter Apel is de afgelopen jaren uitgegroeid tot één van de grootste authentieke middeleeuwse evenementen in Nederland. Op 7 en 8 september 2019 vond de 25e editie plaats. En die was extra bijzonder. Het thema van dit jubileumjaar was
"Feest!" en daarom vonden tijdens het evenement maar liefst vijf middeleeuwse feesten plaats. Daarnaast werd het lustrum ingeluid met de publicatie van een prachtig jubileumboek, een bijzondere tentoonstelling, een reünie van oudgedienden én een educatief project met basisscholen in Westerwolde.
De tentoonstelling in Museum Klooster Ter Apel bood een terugblik van 25 jaar Middeleeuws Ter Apel en een vooruitblik naar het feest in september.
-THE RAY OF NORTHERN LIGHT, Een tentoonstelling i.k.v. de OFF-locaties Noorderlicht Fotomanifestatie 2019
5 oktober t/m 1 december 2019
Hanna Snijder studeerde grafische vormgeving aan de Kunstacademie Minerva in Groningen en AKI in Enschede. Na haar afstuderen werkte ze aan de Universiteit Twente in een
multimedia laboratorium. Daarna verhuisde ze naar Zwitserland en werkte in de marketing voor grote internationale bedrijven. Na haar terugkeer naar Nederland studeerde ze in
december 2017 cum laude af aan de Fotoacademie Amsterdam. Na haar afstuderen begon ze te werken als portretfotograaf voor Het Parool en werkt ze aan persoonlijke fotoprojecten.
“Een wandeling door de Groningse natuur tijdens de wintermaanden is de inspiratiebron voor deze serie portretten. De schoonheid van het Waddengebied met de smalle paden die door de droge rietvelden slingeren, een eenzaam huisje aan de horizon omringd door de natte, zwarte aarde van lege aardappelakkers onder het baldakijn van de grijze hemel en de sombere sfeer van de donkere lichten creëren het kleurenpalet voor deze portretten.
Ik heb mijn modellen van verschillende zijden geportretteerd met de bedoeling de portretten vrij in de ruimte te laten staan in plaats van ze traditioneel plat op de muur op te hangen. De toeschouwer kan eromheen lopen om de andere kant van het portret te zien. Daardoor krijgen de tweedimensionale portretten een sculpturale uitstraling, hetgeen het monumentale karakter van mijn portretten benadrukt.
Ik fotografeer authentieke mensen en plaats ze in de wereld die ik heb bedacht. Ik wil mensen interpreteren en naar mijn eigen esthetiek vertalen. Daarom laat ik me niet door hun
persoonlijk verhaal beïnvloeden. Privé details van de geportretteerden zijn in mijn beelden ondergeschikt aan de kale basics van de persoonlijkheid. Esthetische componenten zoals compositie en strenge vormen zijn belangrijk voor mij en spelen een essentiële rol in mijn
13
fotografie. In combinatie met hoge contrasten, typeren ze mijn portretten waarin de natuurlijke, onderliggende schoonheid gecondenseerd en versterkt in beeld komen.”
Deze tentoonstelling werd georganiseerd in het kader van het Off programma van Noorderlicht Fotomanifestatie 2019.
(SEMI) PERMANENTE TENTOONSTELLINGEN
Behalve aandacht voor de wisselende exposities was er uiteraard ook de zorg voor de (semi-) permanente presentaties in Klooster Ter Apel:
-DE MIDDELEEUWEN VAN HELMANTEL
In vervolg op de spraakmakende tentoonstelling De Middeleeuwen van Henk Helmantel in Klooster Ter Apel van 23 oktober 2010 tot en met 9 april 2012, zijn de Prior- en
Subpriorkamer van het Klooster permanent ingericht met objecten uit de collectie van Henk en Babs Helmantel. Het betreft middeleeuwse beeldhouwwerken, gebruiksvoorwerpen en meubilair, ooit in bezit van voornamelijk kloosters, aangevuld met Henk Helmantels schilderijen van middeleeuwse kloosters en kerken.
-EVANGELIE VERBEELD - KOPERGRAVURES UIT DE STATENBIJBEL VAN 1682 Langdurig bruikleen van de NH Kloosterkerkgemeente te Ter Apel in het Voorportaal en de Sacristie.
-HISTORIE VAN GLAS-IN-LOODRAMEN IN KLOOSTERS VANAF DE MIDDELEEUWEN
In het Atelier van de Glazenier op de Kloosterzolder.
-ICONEN VAN DE KRUISHEREN
10 images van beeldend kunstenaar Theo Berends op de overloop naar de Kloosterzolder. Een geschenk van de kunstenaar uit Nieuw-Amsterdam.
-KRUIDENTUIN VAN KLOOSTER TER APEL
Meer dan 200 plantensoorten met een aantal explicaties van Hildegard von Bingen in de Kloosterhof.
-MIDDELEEUWSE BEELDEN
Langdurig bruikleen van het Museum Catharijneconvent te Utrecht in de Kanunnikenkerk.
-KERST
Tijdens de kerstperiode was het museum in kerstsfeer met o.a. de twee historische kerststallen uit eigen collectie, prachtige kazuifels en een deel van de Collectie Groen (Vlucht naar
Egypte)
OVERIGE ACTIVITEITEN EN EVENEMENTEN
-KLOOSTERSPOREN
Het arrangement KloosterSporen is in samenwerking met Staatsbosbeheer ontwikkeld. Hierbij is een tweetal try-outs doorgevoerd. Vrijwilligers van MKTA en SBB hebben tijdens deze rondleiding in het Klooster en omliggende bossen kritisch geluisterd en gekeken naar
aandachts- en verbeterpunten. Aansluitend is het arrangement onder de aandacht gebracht bij publiek via social media. Vanwege de uitzonderlijk warme weersomstandigheden heeft het arrangement op de geplande data 27 juli en 4 augustus helaas niet plaatsgevonden.
Programma opzet: Een indruk van het verleden en heden van het Klooster Ter Apel en daarbij tevens de unieke natuur rond het klooster beleven. Een rondleiding binnen de kloostermuren en in de bossen onder begeleiding van een museumgids en natuurgids.
14 -WESTERWOLDE RIJGT!
Tien dagen tuinen en kunst in Westerwolde! Tijdens dit meerdaagse evenement vormden meer dan 20 tuinen en bijzondere locaties een podium voor kunst en cultuur. Museum Klooster Ter Apel was een van de deelnemers. De Kruidentuin en het Kanukjes-Akkerveldje waren gratis te bezoeken.
Op circa 200 meter afstand van het Klooster ligt een kleine akker. Er is een takkenril van hout omheen geplaatst en ieder jaar wordt de akker bewerkt met paard en eg. Op de akker groeien middeleeuwse gewassen, zoals hop, een grondstof voor bier dat destijds door de kruisheren werd gebrouwen in het Bak- en Brouwhuys. Vrijwilligers van het Museum Klooster en Staatsbosbeheer voeren de werkzaamheden met enthousiasme uit. De akker is onderdeel van het KanukjesPad, een in bewerking zijnd (Groen) Erfgoed educatief project, dat zichtbaar maakt hoe de toenmalige kruisheren zelfvoorzienend leefden en werkten in samenhang met de flora en fauna van de omringende Kloosterbossen.
-LEZING OVER HILDEGARD VON BINGEN MET AANSLUITEND KRUIDENTUINWANDELING
De lezing werd gepresenteerd door Nico Rookmaker, vrijwillige coördinator van de
Kruidentuinwerkgroep die zorg draagt voor het wel en wee van de Kruidentuin. Nico nam het publiek aan de hand van een beeldschermpresentatie mee in de wereld van de bekende
middeleeuwse mystica en abdis Hildegard von Bingen. Vervolgens gingen de deelnemers op ontdekkingstocht in de Kruidentuin.
-WORKSHOP ZELF HANDCREME MAKEN
De presentatie van deze workshop was in handen van Nathalie Kriek, vrijwilligster van de Kruidentuinwerkgroep. De Kruidentuin stond volop in bloei met al zijn pracht aan kleur en geur. Hier gingen de deelnemers een handcrème maken waarbij natuurlijke ingrediënten werden gebruikt en geen vaseline. Ons basisdeel, de vetbasis, bestond uit de ingrediënten tegomuls, gele bijenwas, amandelolie en als stabilisator werd cethylalcohol toegevoegd. Aan deze vetcomponent werden geuren, kruiden en water toegevoegd. Aan de gemaakte crème werd tevens een geurolie toegevoegd. Er was keuze uit verschillende geuren. Een heerlijke, verzorgende crème door deelnemers zelf gemaakt om mee naar huis te nemen voor gebruik of om iemand cadeau te geven.
-WORKSHOP FOTOGRAFIE KRUIDENTUIN
De uitvoering van deze creatieve workshop lag in handen van Meg Branca Fotografie.
Deelnemers werden welkom geheten in de Kapittelzaal en kregen een korte uitleg over het programma. Aan bod kwamen onder meer de basisinstellingen en wetenswaardigheden over de belichtingsdriehoek. Aansluitend ging men onder begeleiding in de Kruidentuin aan de slag met eigen meegebrachte materialen om te fotograferen: camera waarop de belichting (zoals iso, diafragma en sluitertijd) kon worden ingesteld. Men liet zich verrassen door de veelzijdige keuze uit de talrijke planten en kruiden en hun kleurschakeringen al dan niet met hun fotogenieke 'bewoners' als vlinders en insecten.
-KRUIDENTUINWANDELING MET PROEVERIJ
De workshop werd gepresenteerd door Nathalie Kriek, vrijwilligster van de
Kruidentuinwerkgroep. In de Kruidentuin 'ontdekten' de deelnemers onder begeleiding van Nathalie allerlei kruiden. Men liet zich verrassen door de talrijke geuren en kleuren van deze kruiden- en bloemenpracht. Tijdens de wandeling plukte men diverse (keuken)kruiden.
Aansluitend werden de kruiden verwerkt in een zelf te bereiden biologische (kwark)pesto met tot slot een proeverij. Smaakvol en succes was hiermee verzekerd.
15 -ATELIER MONIQUE BLAAK
In het kader van Westerwolde Rijgt werden in de Kloosterreceptie en -winkel kunstwerken van René van ’t Land en Monique Blaak te Sellingen tentoongesteld.
-LEZING MEDICINALE WILDE PLANTEN: ZEGEN OF ZORG?
Op zondag 25 augustus gaf Ben Westerink, groot liefhebber van wilde planten, natuurgids en publicist over natuur en landschap, een lezing over medicinale planten in MKTA. Westerink heeft zich beroepshalve zo’n kleine veertig jaar beziggehouden met de opleiding van
apothekers en de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. De lezing was voor de spreker een ontmoeting tussen zijn vrijetijdsbesteding en zijn beroep. Hij ging op zoek naar de betekenis van wilde planten voor de ontwikkeling van medicijnen. Vele culturen houden zich al
eeuwenlang bezig met het medicinaal gebruik van wilde planten. Maar wat vinden wij hiervan terug in onze huidige apotheek? Liggen er ook mogelijkheden voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen die iets toevoegen aan ons huidige arsenaal? Buiten de officiële
geneeskunde wordt veel gebruik gemaakt van producten die direct uit plantenmateriaal zijn bereid. Er wordt voor deze producten veel reclame gemaakt waarbij de natuurlijke afkomst steeds als aanbeveling dient. Maar hoe werkzaam zijn deze preparaten eigenlijk? Tenslotte werd stilgestaan bij de bijwerkingen van preparaten van plantaardige afkomst. Het gebruik van deze preparaten blijkt onze samenleving behoorlijk te ontwrichten.
-WORKSHOP KRUIDEN TEKENEN
Tekenen is ontdekken. Kijken, schetsen en uitwerken. Dat is wat de deelnemers deden tijdens de Workshop Kruiden Tekenen van Zwaantje Weishaupt. Weishaupt gaf een kijkje in de keuken van een beeldend kunstenaar, maar om mee te doen hoefde de deelnemer beslist geen tekentalent te zijn.
-LEZING RUSSICHE ICONEN
Henk Iwema, kenner en voormalig handelaar van Russische Iconen (Galerie Iwema Iconen), heeft op vrijdag 27 december een lezing gehouden over Russische Iconen en daarna een rondleiding verzorgd door de iconenexpositie in Museum Klooster Ter Apel.
-INLOOPRONDLEIDINGEN
Op alle zondagen, tijdens Museumweek, op feestdagen en in schoolvakanties hielden de gidsen van het gidsenteam inlooprondleidingen, waaraan bezoekers gratis konden deelnemen op vertoon van een geldig entreebewijs.
-GRUNNEGER WEKE.
De gemeente Westerwolde organiseert ieder jaar de Grunneger Weke, vol Groninger taal en cultuur. Museum Klooster Ter Apel is een van de deelnemers aan de week, met een
bijzondere activiteit.
Voor museumbezoekers, groot en klein, werd het lesprogramma ‘Kokseln in ’t Klooster”
inzichtelijk gemaakt, waarbij men zelf het spel speelt. Hierbij werd mbv foto- en tekstkaartjes spelenderwijs ontdekt welke attributen, etenswaren, kruiden, keuken- en kookgerei de
kruisheren destijds in de Kloosterkeuken en de eetzaal gebruikten, de werking ervan uitgelegd en hoe deze in het Gronings dialect benoemd worden.
-MIDDELEEUWS TER APEL.
Tijdens dit authentieke evenement dat bezocht is door ruim 6.000 bezoekers, was Museum Klooster Ter Apel via een combinatietoegangsbewijs toegankelijk voor de bezoekers van het
16
evenement. In het museum werden rondleidingen verzorgd door het gidsengilde, werden er in de Kapittelzaal drie lezingen gehouden over de middeleeuwen en waren er voor kinderen bijzondere workshops: over Glas-in-lood en Wichelroedelopen. Ook mochten kinderen verkleed in habijtjes rondlopen als echte kruisheren.
-VERHALENCAFE MIDDELEEUWS TER APEL
In het kader van het jubileumjaar van Middeleeuws Ter Apel werd in samenwerking met De Verhalen van Groningen en de Stichting Middeleeuws Ter Apel een verhalencafé gehouden in de Refter van MKTA.
-SCHOLENPROJECT MIDDELEEUWS TER APEL
Ten gunste van het Scholenproject werd binnen de Kloostermuren een Erfgoed Educatief programma geboden voor 150 leerlingen uit groep 8 van scholen uit Westerwolde.
De organisatie lag in handen van Middeleeuws Ter Apel in samenwerking met RSG Ter Apel, re-enactmentgroepen Campvere en Westerwolders, Boogschuttersgilde, Verhalenverteller en de werkgroep Erfgoed Educatie van MKTA.
Voor 425 leerlingen en hun begeleiders werd een dagprogramma samengesteld met
activiteiten als boogschieten en broodjes bakken, alsook het door de werkgroep ontwikkelde Honingratenspel in de Kruidentuin en de speciale rondgang onder begeleiding van de kidsgidsen. Deelnemende scholen uit de gemeente Westerwolde waren Interschool uit Ter Apel, CBS De Hoeksteen uit Ter Apel, CBS De Wegwijzer uit Bellingwolde, CBS de Zaaier uit Vlagtwedde, CBS ’t Gebint uit Sellingen, OBS De Clockeslach te Vlagtwedde, OBS De Klimop uit Ter Apelkanaal, OBS De Vlinder uit Ter Apel, OBS Oosterschool uit
Bellingwolde, OBS Op d’Esch uit Sellingen, OBS Plaggenborg uit Jipsinghuizen, OBS Westerschool uit Bellingwolde, OBS Willem Lodewijck uit Bourtange, RKBS H. Bonifatius, RKBS H. Gerardus en SWS Pork allen uit Ter Apel.
-OKTOBERMAAND KINDERMAAND
Voor kinderen tussen de 4 en 12 jaar stond in het museum op de Kloosterzolder het
KruidenPottenSpel klaar tijdens de OktoberKindermaand. Aan de hand van vier speurtochten ontdekten de kinderen museale objecten, bouwsporen en diverse Kloostervertrekken. In het kader van living history konden kinderen een ‘kruisheren habijt’ aantrekken. Met als hoogtepunt het selfie- of fotomoment. De entree voor kinderen, onder begeleiding van een betalende volwassene, in de oktoberweekenden was gratis.
-NACHT VAN DE NACHT
Geheimzinnige zaklampenrondgang in het aardedonkere Klooster o.b.v. kidsgidsen, waarbij de kinderen op zoek gingen naar de reiskoffer van broeder Jacobus met aansluitend een Kloostermok ‘Patergepruttel’ als consumptie op de Kloosterenclave. Aansluitend een
wandeling obv gidsen Staatsbosbeheer over het nachtleven in het Kloosterbos met dierenspel.
Tevens werd een rondgang voor volwassen aangeboden tijdens de avonduren door zowel de museum- als de staatsbosgidsen.
-HUIS VAN SINT NICOLAAS
In diverse Kloostervertrekken namen de leerlingen van de groepen 1 t/m 4 met 12
schoolgroepen deel aan diverse activiteiten in carrouselvorm waarbij de Sinterklaasbeleving wordt ervaren.
▪ Wees Welkom! - Twee leerlingen openen de deur met de grote Kloostersleutel en we zingen gezamenlijk een lied in de Kanunnikenkerk.
17
▪ Pak…Papier – De inpakpieten zijn aan het inpakken in het Grote Pakhuis. We zien hen niet maar de leerlingen gaan ieder een proef-pakje inpakken en inspireren de pieten met hun inpaktips.
▪ Tabberd Tippen - De kleding van Sinterklaas is frisgewassen en opgeborgen in een lade. Maar wat trekt Sinterklaas als eerste aan en wat als laatste?
▪ Dolle Daktest - Net als de dakpieten gaan de leerlingen noklopen, fluisterstappen, muurlopen en klinkwippen...
▪ Wijze Werkkamer - De leerlingen gaan bij Sinterklaas op bezoek in de Kapittelzaal om gezellig met elkaar te praten. Hier is tevens het bedje van de Sint ondergebracht.
Wel eerst even aankloppen...
▪ Pronkstuk Pepernoot - Sint houdt erg van 'warme pepernoten'. Het ruikt ook heerlijk in de Bakkeuken. Maar hoe kneden de bakpieten samen met de leerlingen dat speciale pepernoot-deeg?
▪ Tot ziens! - Eenmaal door de 'Sinterklaaspoort' gestapt zingen de leerlingen gezamenlijk een lied voor de Sint.
In totaal heeft een team van 26 personen de leerlingen mogen begeleiden: Wederom mocht MKTA zich gelukkig prijzen met de sponsoring geboden door Jumbo H. Stuulen Ter Apel en Bakkerij Bos, de echte bakker, te Ter Apel in de vorm van consumpties en pepernotendeeg.
Alsook pakpapier van Garenwinkel Het Stramien te Ter Apel en een tweetal showpoppen van Expert Telkamp uit Ter Apel.
Nieuw dit jaar was de organisatie van een (Klein)Kids-sessie. Hierbij werden (klein)kinderen van de vrijwilligers/kloosterlingen in de leeftijdscategorie 0 t/m 12 jaar uitgenodigd met één van de (groot)ouders deel te nemen aan de geboden activiteiten.
-STEMPELPOST PRONKJEWAIL PAD
MKTA was in 2019 speciale stempelpost voor het nieuw ontwikkelde Pronkjewail Pad
EDUCATIE
-ONDERWIJSPROGRAMMA IN DE VOETSPOREN VAN BROEDER JACOBUS In het kader van het lesprogramma ‘In de voetsporen van broeder Jacobus ’voor Primair Onderwijs, werden 10 schoolbezoeken verzorgd voor schoolgroepen uit Dalen, Haren, Nieuw-Buinen, Nieuw-Weerdinge, Ter Apel, Ter Apelkanaal, Wildervank en
grensoverschrijdend D-Emden.
-CULTURELE MOBILITEIT GRONINGEN
In Schoolseizoen 2019 werden in totaal 751 leerlingen en begeleiders begroet. De Kunstbus en de Erfgoedbus verbinden de basisschool met de Groningse musea. In 2019 heeft de
ErfgoedBus in MKTA 26 schoolbezoeken verzorgd voor scholen uit de provincie Groningen, te weten uit onderstaande plaatsen: Appingedam, Beerta, Bellingwolde, Blijham, Delfzijl, Glimmen, Groningen, Haren, Hoogezand, Hoogkerk, Stadskanaal, Ten Boer, Ter Apel, Wedde, Westerbroek, Winschoten.
-PROJECT DE KERK ALS TIJDMACHINE
Bij de expositie ‘De kerk als tijdmachine’ werd een speciaal educatief programma
ontwikkeld. Idee en uitvoering werden bedacht door de kidsgidsen van MKTA en voorgelegd
18
aan SOGK. Hierbij begroette het kidsgidsenteam 4 schoolgroepen uit Appingedam, Roswinkel en Stadskanaal.
-KANUKJESPAD
Een uniek Cultureel (Groen) Erfgoed project ism SBB, Staatbosbeheer, in oprichting. Een avontuurlijke wandelroute met beleefelementen, seizoengericht, door het Kloosterbos naar het Klooster speciaal voor kleuters o.b.v. kleuterjuf of met (groot)ouders.
Op het ‘Kanukjes Akkerveldje’ ‘aarden’ oude gewassen. Een drietal hopplanten werden tegen driepootranken geplant in bijzijn van Bierbrouwerij Westerwolde.
Het Kanukjespad is opgenomen als onderdeel van de landschapsvisie.
-MUSEUMKIDS
Tijdens de voorjaars-, mei-, zomer, herfst- en Kerstvakantie is het Museumkidsweek en werden er allerlei leuke activiteiten georganiseerd in het museum. Deelname door
doorlopende acties tijdens de vakantieperioden en/of Feestdagen voor kinderen in de leeftijd 4 t/m 12 jaar te bieden binnen de kloostermuren.
-NETWERKBIJEENKOMST KUNST & CULTUUR
18 cultuurcoördinatoren en ICC-ers hebben deelgenomen aan de bijeenkomst in de
Kapittelzaal. Vanuit Erfgoed Educatie is informatie geboden over de lesprogramma’s aan de hand van een korte presentatie en werden vragen beantwoord. Een rondgang bood inzicht in de lesprogramma’s waarbij kidsgidsen als middeleeuwse personages de gasten begeleidden.
-NETWERKBIJEENKOMST NL BASISSCHOLEN EN DUITSE GRUNDSCHULEN Het door de EDR ontwikkelde project ‘Navigator Vroege Buurtaal/ Frühe Nachbarsprache stond centraal. In een grensoverschrijdende netwerkbijeenkomst voor cultuurcoördinatoren van scholen uit het basisonderwijs, presenteerde de werkgroep alle voorhanden zijnde lesprogramma’s en kids-activiteiten in de Kapittelzaal. Voor deze inspiratiedag ademde de Kapittelzaal de sfeer uit van de Werkkamer van Sinterklaas waardoor alle 26 gasten en met name onze Duitse gasten nader kennis maakten met het volksfeest van Nederland.
Zowel in een Duits- als Nederlandstalige rondgang werd het lesprogramma ‘In de voetsporen van broeder Jacobus’ toegelicht, waarbij de dagindeling en werkzaamheden van de
kloosterlingen van weleer centraal stond.
Met de EDR werden nadere contacten gelegd over mogelijkheden Duits en Nederlandse scholen in combi-groepen een lespakket aan te beiden met ter afsluiting een museumbezoek.
PROJECT KLOOSTER TER APEL IN VR (TERUG NAAR HET JAAR 1520) Een nieuwe beleving van het Museum Klooster Ter Apel
In dit project wordt een nieuw en innovatief bezoekersprogramma ontwikkeld (incl.
educatief deel) voor het Klooster Ter Apel. Bij het toekomstige bezoek aan het Klooster wordt de bezoeker meegenomen in een verhaal naar het verleden maar ook naar een andere atmosfeer. Een moment in de geschiedenis van het klooster en haar directe
omgeving (de Kloosterenclave) wordt in Virtual Reality (VR) natuurgetrouw vormgegeven en is vervolgens door bezoekers op allerlei manieren toegankelijk vanuit het heden zowel in het Klooster zelf als daarbuiten. Zo bezoek je niet alleen het klooster zoals het nu is maar bezoek je ook echt Westerwolde 500 jaar geleden, het jaar 1520.
De kruisheren zelf zijn met het land bezig en met spiritualiteit. Maar er komen ook veel mensen langs. Bijvoorbeeld pelgrims op doortocht. Het klooster fungeert als een soort
19
herberg annex ziekenhuis. Via de pelgrims komt veel informatie mee en het klooster is dus ook zeker, in tegenstelling tot wat veel mensen nu denken, geen afgesloten plek. Het klooster is juist de plek waar de verhalen uit de middeleeuwen verteld worden en samenkomen. Als bezoekers ontmoeten wij mensen die werken en leven rondom het klooster maar ook Pelgrims in de VR-omgeving. De pelgrims vertellen over hun tocht door Westerwolde. We ontmoeten ook Pelgrims die bij de Kloosters in Groningen van de andere Kloosterorden zijn geweest. Zo leren wij meer over de Augustijnen, de Benedictijnen, de Franciscanen etc. Er ontvouwt zich een raamvertelling die zich laat beschrijven als een modern vormgegeven variant van de Canterbury Tales. Dit op het terrein van de middeleeuwse kloosterenclave tegen het decor van het oerlandschap van Westerwolde zoals dit er in 1520 ongeveer uit moet hebben gezien.
In een sfeer van machtsverschuivingen en ontwikkeling van de wetenschap is er ook een permanente discussie over de kloosterregels. Constant beweging dus, ook in de
middeleeuwen. Het contrast tussen de zoektocht naar macht en geld enerzijds en
diepgemeende bezinning anderzijds wordt in ons verhaal vanuit het verleden geprojecteerd op het heden. Hier wordt een rechtstreeks verbinding gelegd tussen de vragen uit de
Middeleeuwen en de vragen van vandaag.
Het project wordt volledig gefinancierd vanuit externe fondsen en zal eind 2020 klaar zijn.
IV BEDRIJFSVOERING
In het verslagjaar waren 102 medewerkers werkzaam in c.q. voor MKTA:
vrijwilligers (82), adviseurs (3), oproepkrachten (6), leden stichtingsbestuur (5), in (parttime- loondienst (5), stagiaires (1).
BESTUUR EN DIRECTIE
Dhr. mr. F.A. Bergman, voorzitter Dhr. dr. R.F.E. Wolf, secretaris
Dhr. drs. H.H. Keuker RA, penningmeester Dhr. E. Levenga
Dhr. drs. W.J. Witteveen
Mw. drs. Margriet van Klinken, directeur
Het bestuur kwam met de directeur tijdens bestuursvergaderingen 6 keer bijeen.
CONVENTOVERLEG
Onder leiding van de directeur bestond de staf van MKTA, deelnemers aan het Conventoverleg aangevuld met de procurator, uit:
Hillebert Siemensma (conservator)
Ton Kuper (coördinator Werkgroep Gidsengilde)
Nico Rookmaker (coördinator Werkgroep Kruidentuin, secretaris Conventoverleg) Daniëlle Suelmann-Smedes (coördinator Werkgroep Kloosterreceptie & Kloosterwinkel) Anastasia van der Werff-Podgórski (Hospitality & Facility manager)
Pim Witteveen (bestuurslid).
In het verslagjaar vond het Conventoverleg 6 keer plaats. Tijdens deze werkbespreking van de directeur met de coördinatoren van de werkgroepen werden gedane zaken geëvalueerd,
lopende projecten en bijbehorende afspraken gecontroleerd en nieuwe werkzaamheden in
20
kaart gebracht. Vaste agendapunten waren: gebouwbeheer, tentoonstellingen, educatie, zaken betreffende hospitality en facility (onder meer huishoudelijke dienst, huwelijken,
groepsbezoeken en arrangementen), veiligheidszorg, receptie, winkel en refter, collectieregistratie, rondleidingen/gidsen, kruidentuin, personele zaken, donateurs.
VRIJWILLIGERS
MKTA is een organisatie die kan rekenen op medewerking van een enthousiast team vrijwilligers. Deze zorgen er niet in de laatste plaats voor dat wij een van de weinige nog bestaande middeleeuwse plattelandskloosters in Noordwest-Europa levend kunnen houden.
De vrijwilligers hebben een vrijwilligersovereenkomst getekend en hun rechten en plichten zijn gepubliceerd in het Handboek voor vrijwilligers. Voordat zij aan de slag kunnen doorlopen 'nieuwelingen' het project Kwaliteitsplan ter Introductie van Samenwerking en Service, kortweg KISS. Tijdens deze introductiecursus maken kandidaten kennis met de dagelijkse gang van zaken binnen het Klooster. Uiteraard wordt daarbij ook aandacht geschonken aan de geschiedenis van MKTA en de Orde van het Heilig Kruis.
WERKGROEPEN
WERKGROEP COLLECTIEREGISTRATIE
Hillebert Siemensma (conservator), Ina Bos, Els en Paul Heeres, Ria Koorman, Cees Meinders, Ellen Prins, Gerda Wierenga en Ginie Zwik aangevuld met de leden van de Technische dienst.
In 2019 heeft de werkgroep “collectieregistratie” zich beziggehouden met haar hoofdtaak: het beschrijven, behouden en actualiseren van de collectie Ter Apel en de monitoring van de bewaarcondities in het conventsgebouw van Ter Apel, in het bijzonder in het depot onder de nieuwe westvleugel. De vaste werkzaamheden van de werkgroep dienden als basis voor het overleg en de voortgangscontrole.
Met het oog op noodzakelijke deskundigheidsbevordering werd gebruik gemaakt van cursussen en periodiek registratoren-overleg via Erfgoedpartners Groningen.
De vrijwilligers van de werkgroep hebben hun taken onderling verdeeld. Drie vrijwilligers zijn bezig met de invoer en verfijning c.q. verbetering in Axiell-ADLIB.
In 2019 werd de gehele opstelling van de ingelijste werken verplaatst en opnieuw ingedeeld.
Tevens is de indeling van de objecten in het depot opnieuw verbeterd.
Een groot project in het afgelopen jaar is het opnieuw fotograferen van de objecten in de collectie. Hier zijn inmiddels grote stappen gezet. Voor de registratie van de objecten zijn een groot deel van de objecten voorzien van één of meerdere goede foto’s. Het fotograferen zal het komende jaar voortgezet worden.
Twee leden dragen, in overleg met de conservator, zorg voor het bijhouden en monitoren van de klimaatgegevens in de museale vertrekken. Er wordt een klimatologisch rapport gemaakt en op schrift gesteld en vervolgens waar nodig gerichte actie ondernomen. Mede door het in gebruik nemen van een gewijzigde klimaatinstallatie, zal hier het komende jaar met extra aandacht naar gekeken en bijgestuurd moeten worden. Ook ten behoeve van de zelfanalyse in het kader van de Museumregistratie worden met name de klimaatgegevens nauwkeurig geregistreerd en gevolgd.
De collectie werd in 2019 uitgebreid met meerdere schenkingen. Al deze nieuwe objecten werden genummerd, gefotografeerd en ingevoerd in Axiell-Adlib.
De Werkgroep Bibliotheek bestond uit 2 vrijwilligers. Helaas is aan het einde van het jaar dit weer terug gegaan naar 1 vrijwilliger. Het museum heeft haar boekencollectie geheel
geïnventariseerd en gedigitaliseerd en toegankelijk gemaakt op de website in Mijn Klooster.
Na inloggen kunnen de medewerkers van het Klooster desgewenst boeken lenen dan wel
21
inzien. De collectie wordt steeds aangevuld met interessante lectuur. Ook hier kwamen dit jaar diverse schenkingen binnen.
Om de collectieregistratie te completeren is besloten om naast de boekenregistratie op Mijn klooster ook de registratie in Axiell-Adlib weer compleet te maken. Hierin was al een deel van de boekenregistratie opgenomen maar de laatste jaren niet aangevuld. Dit jaar is een start gemaakt met het scannen van het knipselarchief van artikelen over het Museum Klooster Ter Apel. Het doel is om alle papieren gegevens rond de collectie en het klooster digitaal te beheren.
De groep collectieregistratie heeft een werkbezoek gebracht aan het nieuwe Fries museale depot in Leeuwarden. Dit is een nieuw, met diverse Friese musea opgezet gezamenlijk depot, waarin de nieuwste technieken en richtlijnen zijn verwerkt. De groep heeft hier interessante en leerzame nieuwe ideeën opgedaan.
WERKGROEPEXPOSITIES
Margriet van Klinken (coördinator), Pim Witteveen, Hillebert Siemensma, Jurrie Kaman, Geja Kaman, Isabelle Brederoode- van Katwijk. Els Heeres en Ria Koorman.
De tentoonstellingen in MKTA, kwamen mede tot stand door de inzet van de Werkgroep Exposities, waar nodig terzijde gestaan door de Werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot en de Technische Dienst.
WERKGROEP EDUCATIE
Ria Mencke, Marie Otten, Karina van Keulen, Marion Muter, Anny Westerbeek, Agnes Brakels, Ria Kuper, Geke Lexmond en Anastasia van der Werff-Podgórski (coördinator).
Lineke Buurman, Ina Savenije en Amanda Brakels op basis van gelegenheid en bij speciale kids-arrangementen.
De werkgroep kwam veertien maal bijeen voor werkoverleg.
De werkgroep heeft dit jaar een tweede versie van het spel Kruidenpotten ontwikkeld waarbij leerlingen kennis maken met verfplanten uit de Kruidentuin. Het betreft foto’s van museale objecten en interieurs van Kloostervertrekken. Er wordt een beroep gedaan op het
kortetermijngeheugen van de spelers en biedt herkenning van hetgeen de leerlingen in de rondleiding gezien hebben.
De werkgroep heeft dit jaar eveneens ter uitbreiding van het Honingraat Spel een vijftal blauwe honingraten vervaardigd met opdrachten die betrekking hebben op de verfplanten uit de museale collectie van de Kruidentuin.
Leerlingen/kinderen leren over de werking van de planten. Een bijbehorend kaartje biedt informatie over gebruik in de Middeleeuwen en wetenswaardigheden over de betreffende verfplant. Hiervoor zijn vijf stoffen ‘kanukjes’ vervaardigd in de kleur blauw die voor de spelers ter oriëntering in de betreffenden perken kunnen worden opgesteld.
In het totaal bood het kidsgidsen team aan 52 schoolgroepen een onderwijsprogramma in Museum Klooster Ter Apel.
Excursie Werkgroep Erfgoed Educatie en excursie Werkgroep Gastdames Trouwen. Op dinsdag 15 oktober hebben de werkgroepen gezamenlijk met 9 personen een bezoek gebracht aan het kruisherenklooster Kloster Steinhaus te D-Beyenburg (Wuppertal). Een rondleiding onder begeleiding van Pater Christiaan Aarts OSC en broeder Dirk Wasserfuhr OSC in de werkvertrekken en de kerk van het klooster van de huidige kruisheren bood inzicht in de geschiedenis en het huidige bestaan van beide kruisheren ihkv de ziekenzorg en liturgische diensten. Over educatieve lesprogramma’s en huwelijksinzegeningen werden wederzijdse
22
ervaringen uitgewisseld. De werkgroepsleden hebben deze eerste kennismaking met beide kruisheren als leerzaam en waardevol ervaren.
WERKGROEP HUWELIJK & PARTNERSCHAPSREGISTRATIE
Werkgroep bestaande uit: Grietje van der Veen, Riet Smit, Janny de Vries-Hillenga, Ina Savenije, Lineke Buurman en Anastasia van der Werff-Podgórski (coördinator). Om gezondheidsreden is Janny de Vries in het derde kwartaal gestopt na vrijwilligerswerk van ruim 11 jaar.
De werkgroep kwam 5 keer bijeen. Middels de scripturen en jaaroverzicht worden de ceremoniën doorgesproken, waaronder arrangementwensen en -mogelijkheden, materialengebruik en muzikale omlijsting.
Er vonden in 2019 5 huwelijksvoltrekking in de Kapittelzaal plaats.
Door de fusie van de voormalige gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde tot de gemeente Westerwolde zijn de mogelijkheden om te trouwen op locaties naar keuze vrijgegeven. Door deze getroffen maatregel is MKTA niet langer een gemeentelijk officiële trouwlocatie.
Daardoor was een plotselinge terugloop in de burgerlijke inzegeningen in MKTA te merken en is er een marketing boost opgestart mmv Bas Sijpkes, merkstrateeg en grafisch ontwerper en Kai van der Plas, ondermeer copywriter en predikant/dominee. Een vijftal gerenommeerde bruidsfotografen is benaderd voor het aanleveren van foto-opnamen. Met goedkeuring van de bruidsparen zijn de afbeeldingen en foto-quotes verwerkt. Rond Kerst en jaarwisseling is middels een advertentie in de social media extra aandacht besteed aan Trouwen in MKTA.
Een specifieke doelgroep van 8.000 potentieel geïnteresseerden in het noorden van Nederland werd hiermee bereikt.
De advertentie bracht een enorme stijging teweeg. De trouwsite werd 117 keer bekeken en meerdere trouwlustigen melden zich en legden een datum vast voor een ceremonie.
WERKGROEP GIDSENGILDE
Hanneke Argun, Agnes Brakels, Guus Brouwer, Betty Evenhuis, Jan Groen, Anneke Korte, Ton Kuper (coördinator), Ron Leenman, Cees Meinders, Henriëtte Postema, Nico
Rookmaker, Herman ter Veen, Annie Westerbeek, Hessel Westerbeek.
Het Gidsengilde Ter Apel heeft zich na gestage groei weten te ontwikkelen tot een gevarieerde groep van 14 personen, elk met eigen interesses en specialisaties, allen intern
opgeleid met een standaard gevolgde opleidingsmodule.
Ook in 2019 hebben de leden van het Gidsengilde Museum-Klooster Ter Apel met grote betrokkenheid en motivatie rondleidingen verzorgd in het conventsgebouw en de directe omgeving ervan (de enclave). Rondleidingen gingen het hele jaar door, met het zwaartepunt in de toeristische zomermaanden.
De bezoekersgroepen kenden – evenals in voorgaande jaren – een brede verscheidenheid.
Variërend van familiebijeenkomsten tot professionele vakgerichte excursies door
onderwijsinstellingen. Het aandeel van de buitenlandse groepen blijft langzaam groeien, met een accent op groepsbezoek vanuit de omliggende landen als Duitsland, België en soms Frankrijk.
Het publiek dat een rondleiding met gids wil, is in het algemeen geïnteresseerd in
geschiedenis, cultuur, landschap en bouwkunst. Vooral de leefwijze en de achtergrond van de oorspronkelijke bewoners, de Kruisheren en hun Orde, blijven boeien en verwonderen….
Omdat deze zo anders zijn dan hoe de wereld van vandaag er uit ziet.
In het jaar 2019 is de groep gidsen niet veranderd. Er zijn geen nieuwe gidsen in opleiding genomen en er zijn geen gidsen met dit vrijwilligerswerk gestopt. In totaal zijn er 14 gidsen
23
lid van het Gilde en werkzaam voor het Museum-Klooster. Enkele leden zijn wel onderdeel van de zogenaamde werkgroep van kids-gidsen, die zich speciaal op de basisscholen richt.
De vergaderfrequentie is in de loop der jaren ontstaan en er dient zich een soort van optimum aan. Met vijf bijeenkomsten per jaar kan de groep goed vooruit. Deelname aan deze
vergaderingen is groot en trouw, tot regelmatig 100% toe. De nieuwste boekingen worden dan toebedeeld aan elkaar en de bijeenkomsten zijn een platform voor nieuwe informatie en het uitwisselen van ervaringen in het veld. Elke vergadering wordt bijgehouden middels een agenda met bijlagen, notulen en werkafspraken. Verder worden nieuwe boekpresentaties en artikelen benoemd en besproken daar waar een verbinding ligt met het Kruisherenklooster van Ter Apel, de orde van de Kruisbroeders, de kloosters in de provincie Groningen en historische informatie over de directe omgeving (Westerwolde). Informatie wordt door de gidsen zelf verzameld.
Uitwisselingen met gidsengroepen in andere plaatsen of musea wordt gestimuleerd. In het verleden al in de plaatsen Rheine, Ihlow/Emden, Franeker, stad Groningen, enz. In 2019 is het Gilde in contact gekomen met stadsgidsen in Deventer, van de Lebuïnuskerk aan de IJssel en de bekende Lebuïnustoren.
Intern heeft het Gilde deelgenomen aan lezingen in het Museum-Klooster: door het museum georganiseerde lezingen over de bouwkunst, het gebruik van kloosterkruiden en de
achtergronden van het gebruik om iconen thuis te hebben in het oude Rusland vóór de Revolutie van 1917.
Naast de bestaande arrangementen in de regio (bijvoorbeeld Van Klooster en Vesting in samenwerking met de Vesting Bourtange) heeft het Gilde haar medewerking verleend aan groepsbezoeken vanuit de Fördervereinen in Bentlage/Rheine, Papenburg en Emden. De doelgroepen waren soms scholieren, ook senioren, maar nu en dan ook docentengroepen.
Bijzonder voor 2019 is het van start gaan van de samenwerking met gidsen van
Staatsbosbeheer Eenheid Westerwolde. Onder de kapstok “Kloostersporen” wordt sinds de zomer van 2019 een combi arrangement aangeboden waarin gidsen van het Museum-Klooster en van SBB gezamenlijk optrekken en zowel het kloostergebouw als de directe omgeving als aandachtsgebied hebben. Het klooster liet zijn sporen na in de omgeving, en die omgeving is een bepalend decor voor het huidige Museum-Klooster.
Het Gilde heeft opnieuw in 2019 haar bijdrage geleverd aan het welslagen van het jaarlijkse evenement Middeleeuws Ter Apel, welk dit jaar – met een 25-jarig jubileum – uit drie aaneensluitende dagen bestond: vrijdag 7 tot en met zondag 9 september 2019. De gidsen hebben hier als standplaatsgids gefunctioneerd gedurende het gehele evenement.
In 2019 is doorgezet met het idee om op een vast moment, het hele kalenderjaar door, zonder van tevoren af te hoeven spreken, deel te kunnen nemen aan een rondleiding met een ervaren gids. De zondagmiddag om 14.00 uur werd hiervoor gebruikt. Afgezien van het evenement van Middeleeuws Ter Apel heeft het Gilde 51x een rondleiding verzorgd, met in totaal 452 deelnemers. (met een gemiddelde van 8,86 personen per rondleiding). De gidsen hebben de ervaring dat hier geïnteresseerd publiek op af komt, vanuit de regio maar ook uit vanuit andere landsdelen, en het motiveert het Gilde in zijn werk. Het geeft voldoening en
bevestiging. Daarnaast zijn er geconcentreerde inlooprondleidingen rond de Kerstperiode (2 weken aaneen) en tijdens de schoolvakanties in de zomermaanden (6 tot 8 weken aaneen, en dan tévens op de dinsdagmiddagen). Vooral zomers levert dat veel klandizie op.
Om zelf scherp te blijven en nieuwe prikkels te ontvangen gaat het Gilde jaarlijks 1 of 2x op dagexcursie. In 2019 is gekozen om de binnenstad van Deventer te verkennen. Zaterdag 5
24
oktober vond deze excursie onder zomerse weersomstandigheden plaats. De excursie kende twee speerpunten: kennismaken met de aloude Lebuïnuskerk – en toren (vanwege de
overeenkomsten in de restauratietechnieken, begin jaren ’30, toegepast in deze kerk alsook in het kloostercomplex van Ter Apel) en het kennis maken met het Museum Geert Groote Huis.
Een relatief nieuw museum in de oude binnenstad van Deventer, met speciale aandacht voor de historische persoon van Geert Groote en zijn beweging die zich Moderne Devotie liet noemen. Deze beweging heeft verbindingen gehad met de Kruisheren, vooral in de tijd van de vele nieuwe stichtingen in het midden van de 15e Eeuw (toen onder meer ook de nieuwe kloosterstichtingen St. Gertrudis in Bentlage en Domus Novea Lucis in Apel werden opgericht en gebouwd). Veel Kruisbroeders uit die tijd kenden elkaar van hun middelbareschooltijd op de Latijnse school in Deventer, zo bleek.
WERKGROEP KLOOSTERCAFÉ ‘DE REFTER’ & CONGIERGE
Coördinator Daniëlle Suelmann-Smedes, Bernard Tiben, Anneke Stenneberg, Irene Vernes, Reina Lindeman, Lotte Zijnge, Finus Kemkers
De Refter was op afspraak geopend en tijdens speciale evenementen/openingen.
WERKGROEP KLOOSTERRECEPTIE & KLOOSTERWINKEL
Danielle Suelmann-Smedes (Coördinator), Lotte Zijnge, Erik Wubs, Sonia Zebihi, Sohyl Zebihi, Jurrian Tanke, Vera Hoijtingh, Hannah Kriek (oproepkrachten) Diana Henneman (half jaar contract mei t/m okt.)
Laura Kaspers, stagiaire (sept. 2018 – april 2019), Drenthe college, ondersteunend
administratief medewerker. Peter Grooten (28 okt 19 – 08 nov. 19) Esdalcollege, snuffelstage.
Agnes Brakels-Lubbers, Petra Rass, Bianca Hemminga, Gerda Wierenga, Lina Bredek, Marinus Krijgsveld. (Vrijwilligers) Vertrokken in 2019 Lina Bredek, Hannah Kriek Het algemene werkoverleg van het receptieteam heeft 5 keer plaatsgevonden in 2019.
Hetzelfde team is verantwoordelijk voor de winkel. De Kloosterwinkel heeft haar assortiment verder uitgebreid met artikelen die o.a. betrekking hebben op de middeleeuwen, religie en spiritualiteit, flora en fauna rondom de kloosterenclave. Het assortiment bieren is uitgebreid met 4 nieuwe soorten van Bierbrouwerij Westerwolde.
WERKGROEP KRUIDENTUIN
De groep bestaat uit: Wim Ankum, Eveline Ipenburg, Geja Kaman, Jurrie Kaman, Nathalie Kriek, Janneke Meijer, Nico Rookmaker (coördinator), Herman de Vegt, Gerda Vuurboom, Hessel Westerbeek. De tuingroep is dit jaar met 1 persoon uitgebreid: Anja Ezinga.
Terugkijkend kan vastgesteld worden dat er ook dit jaar weer het een en ander in en rond de tuin is gebeurd.
Heel bijzonder was natuurlijk dat er dit jaar een expositie aan de kruidentuin was gewijd. Op 17 mei werd deze met een bijzondere openingshandeling geopend. Ook heel bijzonder dit jaar was dat na vele jaren van vertroetelen, bewateren en bemesten de Gele Gentiaan eindelijk bloeide!
Eind juni zijn er in het kader van ‘Westerwolde Rijgt’ verschillende activiteiten georganiseerd. Workshops, lezingen en plantenverkoop.
Een heel treurige dag was 31 juli toen Allie Eenjes overleed. Op initiatief van Allie is in 1974 de kruidentuin van het Klooster opnieuw aangelegd, en dankzij hem kunnen we nog steeds genieten van deze prachtige tuin.
Eind augustus was er een boeiende lezing van oud-hoogleraar farmacie Ben Westerink, over de medicinale toepassing van kruiden.
