lett 1).

HOOFSX,.UK III~

DIE RENAISSANCE - HUMANISME.

1. OORSPRONG.

Terwyl onderwerping ~n gehoorsaamh.eid die oorheeraende gees van die Middeleeue was, verhef die Renaissance-mens fier die vaandels va~ vryheid, individualiame, opstand teen gesag en verwerping van tradisie.

Die Kerk het ge~urende die Middcleeue die hoogs ernstige roeping gehad om as voog oor die hele menslike lewe op te tree, en het,hom, soos Kuyper aantoon, op skitterendc wyse van sy taa~

gekwyt. ,Elkc vertakking van mcnslike ontwikkeling: kuns, w9ten­ skap; opvoeding, het onder die vleu.els van die Kerk ge~taan.

AIle opvoedende voogdy ''Ierk egter aan e:).e vernietiging. Sodra die opvoedeling mondig wor4 verval dia voogdyskap. Die fout van die Middeleeuse Kerk was dat .dlt, ook na die eerste op­ voeding van die volkcrc, sy gese.g oor die ganse Im'le wou hand­ haaf, en daardcur tot verset geprikkcl het. Van vier kante tegelyk het roering ontstaan: op kunsgebicd in die Renaissance, op politieke gebled in die Republikanisme van Italie, wat die wetenskap betref,in die Hum~nisme, op die terrein van die gods­ diens in die Hervorming 1).

Radikaal BOOS dic.verskil tusscn die vyftiendc en die dertiende eeue ook was, was daar tog geen rrkielike breuk nie. Inteendcel, lithe Renaissance was rather the last stage of the. middle ages emerging from ecclesiastical and feudal despotism, developing what was original in mediaeval ideas by the light of clRssical arts and lett ers •••• II 2).. Di t wa.s nie die gevolg

van die klassieke herlcwing nie, maar van vryheidstendense 3)

1.· Kuypel", A. : Hot Calvinismo. Zee ,Stone-Lezingcn. pp.152-3. 2. Symonds,J.A. : The, Renaissanoe, Enoyclop. Britannioa, VoiL.19,

p.123·

Of> ekop.omlese, sosla1e, p011tleke, kerk11ke en wetenakap11ke gebled, .WB.t reeds gedurende dle Mlddeleeue ondergronde aan dle lverk was.

Dle krulstogte wa$ dle kee~unt van die Mldde1eeue. Die gesamcntllkE? deelname van aIle stande en aIle nasles en dle kontak met vreemdo lande en volko hot dle bando van ongheld en ls01asle verbreck, dle bIlk verrulm, dle gecs tot ,I n dra:t:lg na kennls en.onde~80eklngstogto soos dle van Marco Polo (1295)

geprlkkol; on vc~al tot In ongckendc bloel van handel on vervocr, dl.o 0~anslpasl0 van dl0 derdo stand, dle vcrval van dl0 feoaale stolsel en dl0 opkom.s van.dl0 moderne staat moegowerk. 1). Met dle lnslnklng ln dl0 mag van Kork on Kelserryk hot dle grootsto goaagsfaktQr ln dl0 M~ddeloeuse lowo vordwyn: dle ldoe van 60n wcre1dkerlt, dle Rooms-Kat011eko, en con \'J'oreldryk, . dle Hol1lge Romelnso, hot sy houvas op dle verbeoldlng verloor, en daarmoe was dl0 weg vlr aparte state en solfs aparte kerko gobaan 2). Namato dl0 lndlvldu sy vortroue ln gosag bulte hom verloor hot, het ay solfvortrouo toogoneem. Medcdlnglng In dle handel cn bl tter partystryd in stocto en stato "'.7as In voortdurendo prlkkel

v~r dle lndlvlduele burger so amblslc, sy bolangstolllng ln aardse suksos, sy goloof +n ole bokwaamhcld, onafhankllko oor­ doel cn vrye dnaokrag 3).Langa hcoltemal ander woe het ook ctie Skolastlok, dour voorlopors soos Erlgona en Abolarq, dl0 Unl­ versltelte, dour In flguur soos Dante, ,on dle rldderueso tot

dle bevrydlng van dle lndlvldu bygedra.

Wat gedurendc dle Nlddoleeue slegs opstmvlngs van die vryholdedrang was, het vutJ,8.f die veertlondc ceu tot steeds kragtlgor deurbrn,alc gokom.

Die .lntollok het steeds grotor oorwlnnlngs oor sy cle on­ kundl) behaRl dour' In ro eks epogmakcndo ul tvlndlngs: van papl or,

bgekdFu~~uns en vorgroot~~as, kompas en buskrult. OntdoL~lngs­

It Adf'.ms" G. B. ; Clvl1lzr; tion during the Mldcl10 Ages,

pp.

270-5. 2. Symonda : The Ronaloo.;;'..ncc, Encyclop. Brltrm" Vol.19, p.123.

3.

Ad~mo : lbld. pp.373-~.

re1se. het d1e M.+ddeleeuse w9reldbeeld. as vals bewys. En e1nde­ 11k was d1e vervang1ng van d1e PtolemeIese deur d1e Kopernikaanse h1potese omtrent d1G sonnestelsel In nel$:.slag v1r d1e gesag van d1e Kerk oor d1e wetenskap11ke denke 1).

D1e mens11ke gees het In herge1;Joorte ondergaan. Met vQ.r­ nude geesteskrag het hy hom op d1e veelvuld1ge vraagstukke van d1e lewe gewerp met In onversad1gbare dora na kenn:l.e, In kr1t1ese gees .en In oormoed1ge geloof1n sy e1e bekwaamh€i1d.. Columbus openbaar d1e nuwe gees n1e aIleen 1n sy geloof dat d1e aarde rond 1s n10, maar nog moor 1n sy durf om op daard1e geloof.to handel 2).

Eon.van d1e moes voor d1e l~nd l1ggende geb1ede Van mens11ke kenn1s, waaraan d1e Rona1ssance-g9leerdes hul gewy het, was d1e klass1eke geleerdhe1d. Met wa:re versalilelioloedo 't'lord klass1eke

skatte opged1ep en heru1tgogee. D1e klass10ke herlew1ng was

~us n1e d1e oorsaak van d1e Renaissance n1e. Tog het d1t d1e vryhe.1dsdrang versterk. "( It) restored the conf1dence 1n the1r own facult1es to men str1v1ng after sp1r1tual freedom; •• ,held up for emulat10n master-works of l1te~ature, ph1losophy and art; provoked 1nqu1ry; en.cour.age:d cr1 t1c1sm; shattered. tl),e narrow

mental barr1ers 1mposed by med1aeval orthodoxy 3).

Petrarca was d1e eerste groat human1s, IId1e eerste moderne menf,'JlI. In hom v1nd ons d1e be11ggam1ng van die Rena1ssancogees. Graves ~) t1peer hom as volg: _II He completely repud1ates the

'otherworldly I 1deal of med1aova11sm, e.nd 1s keenly R\<18.re of the beaut1es and joy of th1s l1fo. He emphas1zes the prosent and .the opportun1t1es for self-development 1n th1s world. In h1m appear the modern des1re for personal fame, and an aggress1ve

fe.1th 1n hiB .m·m abi11 ty to ga1n 1t. There 1s ev1dent 1n h1m t'

at £l.ll t1mes a mnrked 1nd1v1duEt11sm and an abhor'ence of an

A

----~---~---~---1, Parker ! The H1story of l.fodern l!a~mentary Eq.U9~tion, p.113.

2, Adams : C1v1l1~at10n during the M1dd:;Le Ages, p.390.

3.• Symonds : ~he Rena1ssance, Encycl.Br1tan. Vol.19, p.123. Graves: A H1story of' EducB.t1on, Vol. II, pp.lll+-5.

76.

appee.l to a.uthority~ He does not hesitate to attack the most hoe.ryof t:radi tioDa, and to ;rely upon observation, inYestigation, and reason. Hepce he strongly reacts from scholasticism, and objects to the absolute dependence upon Aristotle, who had so fully become ,the philosopher of the Churchll

•

In die volgeno.e paragraaf wil ons. die grondelemente ve.n hierdie Renaissance-gees nader ontleed.

2. GRONDGEDAGTES.

Vryhcid is die kernbegrip van die Renaissance. Vryheid word

I

as die skoonste. siera"d van die mens beskou, afhankl1kheidas die ,.

grootste skande. Symonds definioer die beweging as lithe recovery of freedom for the human spirit after a long period of bondage to oppressive ecelesiastical and politieal orthodoxy - a return to the liberal e.nd praetical conceptions of the world which

the nationsQf antiquity had enjoyed, but upon a now and enlarged pIa.tformII 1). Hierdie vryheid beteken die onbepcrkte vryh~ld

van die individuelc redo as die finale gesag op elke lewens~

terrsin 2).

OP. N'otenskaplike gebied. stel (lio Renaissance carstens d:l:e ( vrye rode teenoor aIle gesag, hetsy van die Kerk, die Skolastiek, of van Aristotcles. In plaas van die c3.eduktiowe skolastie.se

metodc vind ons reods by Petrarca die moderne navorsingsgees:

kri ties, analities, "tvaarnemend, yergelyltend, .afleidend, opoouend 3)

Dit was die begin van die induktiewe, wotenskaplike metode. Dit was In oockna l'\l'aarhcid om die wa~.rheid, en In geloof aan die fOite, selfs in die aangcsig van vervolging van die,L~nt van die ortodoksie omda1;; hierdi9 fei te di.e middeleeuse worsldbeeld omvergegooi het ~). Die diviniteite as lecrstof is dour die 1. SymoI1ds : The .Renaissance,' Encycl.Britan. Voi.19, .p.123. 2. Cf.Adamson : .A.Short History of Education, pollb on Lauric:

Studies in the History of Eduec.tione,l opinion from the Re­ naissanco, p •. 4 . . . . ' , ' . "

30. Cubberley: The History of.El;'iucation, p.246.

4

Valla het deur tekskritick die historiese onmoontlikheid van die IlD-on~tio C~nstantini 11, die dOkument waar(;p. die pousdom sy aanopraak op wereldlike mag baseor het, bewys. (Cubberloy: ibid., p.246. Voetnoot) Galiler moes twecmaal voor die Inkwi­ sisie oy vcrdediging van.K0p.ernikus se stelsel herroep.

humanlteitc vervang: die teologi€, eenm~al die koningin onder. die w~tenskapp~ is onttroon e~ om die be~rt deur die esteties­ filologiese studies, di~ puur-menslike filosofie en ?-ie natuur­ w'etenskappe opgevolg 1). Die middel~euse l'=.ompendium-idee is . prysgeg,ee: ni,~ die eonheid VB-,n. die lewe en die kennis het die

Renaissancegoleerdo gotrek, nie, maar o.ie ryk9 verskeidenhoid, ­ dio mikrokosmos in plaas van die makrokosmos. Sowel &ie gees, as die metodo en dio voId van wotonskaplike ondersoek gotuig, van die vryheid van dio rede, en die verwerping van tradisie.

Dio bekoring wat dio klassieke.lotterkundo on dio natuur, voral die vormskoonheid in dio indi viduele styl en in 0.1.0

monslike liggaam, uitgooofen het, 1s nog In bowys van dio ont­ wakende individualismo van die Renaissance 2). In kuns on lottorkun<;lo is die korl.r-li~-go<;1.sdicnstigo elemont deur dio in-di viduocl-porsoonlikc vcrvang. Boccaccio 1-TaS In volslao hoide~,

wat selfs dio ou Grioke en Romoine in ligsinnighoid en skaamto-:­ loosheid oortrof het. Dio kuns van Michol Angelo; Rafael, o.a~,

hoov-lel waa.:rlik roligieus en in dions van dio Kcrk, vortoon nog­ tans In meor sinnelike aard as

die

van die Middeleeue. Tiporond is dio bree koopols wa t hul bohaaglik oor die ae.rde ui tbrei, in tocstelling mot. die .suiwcr godsdienstigo, opvTaarts strowondo Gotiese lyne 3). In kuns en letterkunde oponbaar dio vryheids­ tondons.. hom dus in I n trek J;la die individueel-porsoonliko, die natuurlike en dio sinnelike.

Die kultuur, wat in die Middolooue In gewyde karaktergedra het, word nou iots bloot prof~an8, iets louter mensliks

4).

Uit reaksio toen dio Jenseits-idoaal word allo klom op dio Diosseits gOle. Dio mons word bo't"lUs van dio interosoanto on dio ekono van dio aardso lowe mot sy talryko vraagstukko on

1. Cf.· Kuypor,A•. : Encyclopaedio dor H. Godgeloordt>.cidJ,. Dl. I, p.130 (1908) on Cootzoo,J:.C. : OpyoocUt. Toorio en .t'raktyk

deur dio Eeue,p.119~ c , , ' , 2, Quick: Educational. Reformers, pp.5-6.

3 •• Rombouts : HiBtoriose Podagogiek, Dl.I, p.163. Rombouts: ibid., p.17l •.

73.

4

geheime wat om oplossing.roep. Totsover was dit In 9ntwikkeling in die regt~ rigting, nl .. l'lereldoorwinning in plaaa van wereld­ ontv~.ugting. Die skeppingaopdrag gebied die mens juis om oor die aa~de en sy kragte te heers. Maar helaas het die pOAitiewe lewensaanvaarding in negatio,.re wereldgenieting, In optim1stiose verheerliking van die aardse lewe as solf iets goddeliks ontaard.l) Dio mens het sy gcluk en sy grootheid hier benede gesoek, nie

in Inuhipotetiese hiernamaals" nie 2). Dio R:enaissance-kultuur het volkome werelds goword. Solfs In Roomse Katoliek soos

Rombouts mQet erken.dat Pous Leo X dour sy ~onaissance~aanbidding neon ramp voor do H.Stoel en voor de helo H.ICork on de waarachtigo kristolike kultuurll _{3) was.}

Op sosiale terrein het die enkeling hom van die gesag van die groep bevry~ Die Renaissance-tydpel'k in Italie met sy skerp mededinging in veelsydige openbare,be'drywighede het die individu geprikkel.om homself to laat geld - as mons, nie as lid van In groep nio. In Demokrati~soneiging het dio doure tot sukses vir onige individu 09pgemaak. Stand was nio moer al wat getel het

nie. Selfs die vrou het In rol in dio openbaro lewe begin speel,4) In die Middeloeue is die individu deur die groep, die mskrokosmos _l di9 organil?asie vers'Vlelg, en Mard.eur is die ewowig. tussen i~­

dividuele vryheid en sosiale bostendighcid vorsteur.. Die Re­ naissance het na die andor ulterste oorgoslaan en die individu, die mikrokosmos, as die belangriksto organisasio beskou, ja, hom tot bran van dio gesag verhaf.

5)

HoewQl die Hurnanisme anti-naoionaal en anti-demokraties was, hom vir 'n internasionale,lIRopubliek van geleerdheid" met die internas:1.onalO Latyn i.p.v. dio barbaarse moedortalo beywer

..

1, Cf. Watorink :,De ~esc~. der Paed. pp.450-l~ 2. Rombouts Histor~.cse Pedagogiek, DI"I, p.169,

3", Rombouts ibid.• , p.163. .

4 Cf .Adams Civilization duro tho Mill.. Ages, p.373. 5. '''ater'ink Do Geochiedonls der Paodagoglek., p.24e .

._{. .}

.

het, ~s dle beweglng In hlerdie opelg aan sy vryheldsbeglnsel ontrou. Nogtans het hy hom teen dle.a~Bolutlsme van dle kelser, gerugs'teun deur d:),.e van Kerk en pous, v~rset 1), en 89, onru,:mks sy lnkoneekwonsl0, dl0 strewo na n8.s10nalo vryhold povorder,.en dle irleg :vir dl0 dem9krasl0 2) en dle moedortale

3)

voorberel. Eers ondor lnvlood van die Horvormlng ogtor is dle vollo waarde van dl0 moedertaal.besof.

Op etlese gobled ls dle konvonslonelo gedragsnormo vcrworp on dl0 Godgogewe 8c.dew·~tto dour dle elewetllkheld van dle

natuurllke mens vervang. Dle mens self hot die maatstaf van goed, en kwaad goword, sy ele outonome irletgewer. 4). Dle Chrls­ tolike leer van dio orfsonde ls verwerp en In bl:),.nde Qptimlsme ls cUe natuurllko goodhold van dle mens gepostuleer. Twoe hoof­ magte van die Renalssance, naturallsme 9n entoeslasme vlr dio ongobonde lewe van dle heidense oudhold, het gebotvler. Die Chrlstollke dougde val) nederlgheld, sondebosef, onderworping aan dl0 gesag Van God, ls bespot, dle heldonso deugde ls ­

reto~les besing,on die nat~urllke ondougde, trots, eleslnnig­ held, onsodelikhoid, eersug, e.fguno en haat ,het hoogty gevlcr 5);

selfs slulpmoord op In gowaande mededlnger om on8terfl:)"ke roem het voorgekom

6).

Die selftoegeQiendo vryhcld het eonvoudig ln bandelose wercldgenletlng e~ volslac paganlsme ontaard. Soln

algehelo gobrek aan 'n sedellke ldeaal,was ln flagrante teo­ stelllng met dle Chrlstellke beglnoels. Daarom werk die huma­ 1)1sme steeds as In vernletiglngstendens , deuro.at,dlt dle gif van mensvergodlng, vorheerllklng van dle lndlvldu, en ontsede­

1. Laurle : Studles in the Hlst. of Educatlonal Oplnlon, PQIOo

2. C~bborloy : ThQ,Hiotory of Educ. p.246.

3.

Watson : Inloidlng tot Elyot : "Tho Boke n/itmed, The Governour!:. ' EVli'ryman' 0 Llb., p.xll. , " ,

4. Rom'f?outs : Hi8torlosc Podagog:),.~k, Dl.I, p.169. , '

5. Cf. Symonds : I1The,Rel)al~sancQ , Encycl. Brltan. Vol .. 19,pp.

181+-8, Adamson : A Short Hlst. of Eo,uc., PP. 6-8; Woodiiard DC,sidorlu8 Eras,mus, p.42; Graves :. A Hlst. of gduc., Vol. II p.137.

6.

Drano : Chrl~t;il;m Schools' and Schole.rs 1 p.

608,

dcel moe da t

Fileifo In aluipmoordenaar gehuur het om In mode-geloerde ult dle Hog te ruim.

lik~ng van die lewensbeskouinge in die lewensamehang gebring het 1) •

Die Humanisme het,dan ook In heeltemaal nuwe pel;'sool}.lik­ hei,dsj.deaal daargestel. Di t het die mens as In indi vidu, "not. as a.nameless fraction of a groupll, herontdek, en die ontplooi­ ing van sy individuali t9i t as die vernaamste doel van die le",e en die opvoeding g~stel. :j:n die Noorde was dit meer die inSiivi­ duali tei t van dio ge1gerde, in Ita:f.H'i meor dio IIhumani tas ll

­ die egte monslikhcid van die bloot-natuurlike mens, aan wie niks mensliks vreemd is nio. Castiglione hot in sy uIl Cortog­ iano" die ic;loale Ronaissancc-porsoonlikhoid - In harmonio van drio idealo, dio riddor, die ~urger on dio goloordo 2) 7 goskets. tn dio praktyk ogtor hot Petrarca so buitensporigo 801f-be~st­ heid die toon ~angogoe, en 't"las die oQrmoedigostrowe na on­

sterflifo r9~m, vermotolo erkenning van oie waardo on skaamto­ loso op-dio-voorgrond-dringing van,die eio persoonlikhoid, veral doul;' midd.el.van pronkorige orasies, dio kcnmorko van die Italiaan­ se virtu

3).

Beide dio Christendom,ondio HUnlaniamo hot die

waarde van dio individu hoog geokat, maar die bumanistieso in­ dividualismo staan in follo kontras , toenoor dio . idoalo Chris­

toliko porsoonlikhoid ~). Knrnktor- on sedoloosheid ~n plans van askose, eorsug o~.gobre~ aan selfbeheersing.in plaas van deemoQd hot die Ronais88.nco-geloerclos gckonmork. Daarui t, , s6

Barth, blyk dio indi.vidualismo wat Burckharc;lt as In lowons­ prillsiop van dio Ronaissance beltlemtoon 5) •

.In plaas van die kerkgeloof on die Godsoponbaring is In panto:lstiose geloof aan d.io goddeliko lig VD.n dio rodo in dio

1. Water.1nk: Do Gosch. der pacd._, ,p.~57. . .

2. lioodward : Studios.in.Ed1,lc. d1,lring tho RO::1iassance, p.2!+6 .. 3-. Woo!iwa::rd : Dosiq.c::rillf:l E:raem1,ls, pp.120, 42-3. . ' .

4- '~oodword,: Er'a/?mus, p.42. Cf _ Symonds : II Trw Ronaissance",

Encycl. Brtt. Vol.:t9,. p.12:S •.. Adamson: A.. Short Hist •. of

Educ, pp.116-$.. ." .. . . '

5. BurQkhardt J. : Die'Kultur d.er Rel}.ais$anco in Ite.liOh, 9 Aufl. (1904

L

I J 8.141-151 en ftnder plokke, aangohaal by Barth

mens self geetel. 1 ~Sommige humanist e ~ S008 Vergerius ~ Guarino

en Vittorino~ het blykbaar daarin.geslaag om die.heiden3~ kultuur met hul Christelike beginsels te versoen. Maal', se Graves II the

implications of hum~nism ,,,,,ere logically destruct:j.ve of Church dogma and tradition, if not of all Christianit yll. Sommige, soos Poggio en Filolfo,het openlik met Kerk en belydenis gebreek en die heidendom aangehang.. Die meeste hot totaal onvcrskillig tccnoor die Kcrk gcstaan, of het uiterlik ~og meegcdoen hQawel hul inncrlik volslae godsdiensloos was. 2).

Vcrwerping van di~ Christendom en omhelsing van die hcidcn­ clom was 1 n logiese ui tvloeisel van die Renaissance, want Chris­

t endom on Humanismo is tW'ce onversoenbare beginsela 3) •

In Radikale breuk met ~ie gesag van God is die finale kon­ sekwensie van die Humanisme. Teenoor die teosentriese wereld~

boskouing van die Middeleeue i'TOrd die antroposontriese gestel. Nie God is die middelpunt en mae.tataf van alle dinge on van .dio hole lewonio, maar die mens solf. Nio God is die bron van alle gesag nie, maar die individu ~etsy oio rode on sy oio govoel. Die mens of God op die troon - 9.it is dio fundamentole tcCistOl­ ling tussen dio nU1tlC en dic oue. In ay dicpsto WOSB is die Humaniame die 901fvergoding va.n die mons, die opatand teen God, 'tll}'aarin die. star:p.ouors van die mens ons op noodlottigo wyse voor­ gegaan ~et ~). Vir die Middeleeue was die Kerk die gesag, vir die Hervormj.ng sou dit die 'Illoord van God wees, maar die Humanisme kom met In bloot-menslikc gcsag. 5} So geoien is ctie Humanisme

I, Cf', Waterink De Gesch. der Paod•• p.l+5l':'2 •. '2. Graves: A Hiat, of Edtic.., Vol. I:):, p.lb9.

3.

Cf. Adamson ~ A Short Hiat, of Educ., P.l16.

W·o.oQ.W!3-rd : Dosiderius Erasmus, p.42. "

Woodward : Studio.a in EcluQ. during the Renaissance, p.56. Gr.aycs : A H.ist.• of Ed.uc., Vo.I:r:, p.129. , .

Symonds : The Ronaissn.n90.,l!;ncycl. Bri tan. ~. Vcq.• 19, p.l·28. Dra.pe : Chrlsti9tn Schools andSchola:rs,pp.tJ23--r.

Rombouts : Hiatorie~c Pedagog~ek" D~~ I~ pp.162~70. Barth ~ Ges~hlq~te ~er ~rziehungJ pp.24g-52.

Waterink : De (}\J(Jch. der Paedagogielc, pp.Ll-56-7.

4:

Flomeouts : ibid. J p.170. 5. Waterink : ibid., p.25S.

die begin van In ont't.J'ikll:eling wat op die Franse Revolusie ui t­ geloop het, vandag nog voortduur in die stryd t1.1ssen Christen­ dom en moderne haidendom, en altyd sa.l voortduur omdat die Hume.nisme niks min9.-er is nie as !ldie lewensbeskouing van die

onwed~rgebore mens ~ wat na ui tcrlike beskavTing vra sonder inner­ like vernuwing ll _1).

Twee beginsels tree uit ons bespreking van die grondgedagtes van die Renaissance.:-Hume,nismc na Yore. Eerstens is daar: die

drang na vryheid, Ha:t; to't; ui tin6 Itom in o.ie verwcrping van (l~e

tradtsionele gesag van God, Kerk, staat en groep in die alge­ meen, on in die besonder van die gesag van Kork en godsdiens

in die letterkundel kuns, kultuur, vre1:;enskap, skool l die sosiale,

nasionale, ostetieae en sedelik~ lewe. Insoverre dit In verset teen die dwingen(le, ontgroeide vQogdysltap van die Kork as Kerk oor al hicrdio lcwensgebiede.was, is die poging om die juk af te skud volkomo te regverdig. Elk van hierdie lewensterreine is soewerein in eie kring en mag geen dwingelandy van Kerk of stae.t duld nie. Haar tog het God, wat In God van orde iSI vir elk9 lewon8kring wette neerge16 wat nie voronagsaam mag word nie. Die Humanisme het,nog nic tUBsen Kerk en Christclike beginsels ond?rskei nie - eers die Hervorming het hier helder­ heid gebring -, daarom is met diq vcrwerping van kerklike gesag aIle gesag oorboord gegooi; en in beginsel In volledige profa.nisering on pe,ganisering vQ,n kuns, kultuu::r, wctenskap; sedes, ~ortom van die hele lewe, teweeggebring.

Naas vryhe~d is individualisme In tweede grondtrck van die Re;naissance-Humanisrne. Deurgaans bJ yk die hoc 'tvaarde lvat aan die indi vio.uali tei t ge~.eg word. Nogtans staan o.i t lYnryg tcenoor die Chrintoli1tc opvn.tting van die \vnarde van die In­ dividu. Hier i~ di t die ewigh€:ids't'1aardc van die onstorflike

siel, d.1lar die virtu van die aardso mens wat vir hom nonsterflikell

1. Impota,C.N. nHumanisme", Christol1:jlce Encyclopaedic, Dl.II,

p.564.

roem kan besorg;. die Christen buig hom in ootmo~d, skuldbesef en perou neer voor God, die humanio verhef hom ~rerrnetel teenoor aIle gesag in hemel en op aarde, Sy.vryhcid is b~ndeloosheid.

En bandelooshoid is dio ergste vorm v_~n o~a:tvo!'ny - dio slaworny van die. sonds.. Daa.rom is die. Renaiseance-Humanismo in wese hoidens, die wereldbeskouing van ~ie onwedorgcbore mens, en onversoenbaar mat die Christendom.

3,

VRYHEID EN GESAG IN DIE RENAISSANCE-HUMANISTIESE OPVOEDIHG.·

A., In die Suide~

Dit strek dio ondorwysberocp tot cor dat die opvoedkundige skrywers en die groot praktiese ondor~Tysmanne van dieRenaissanc~.

~n Italic in die eett ve.n Vergerius.en Vittorino manne van In vael ernstiger lewensboskouing was, as die wat in die vorige paragraaf geskilder is. Ons sal hoofsaaklik na die genoemde twce ~ig~re, asverteenwoordigers re~pektiewelik v~n die teorie en die pr~ktyk van dio onderhawigo periode, verwys.

(a)

12££l"

Die opvoedkundigo doelstellinge van hierdie tydvak wecr­ spiecl duidelik die twee tipie8e.kenmerke van die Renaissance­ opvoeding:vryheidsdrang en individualisme •

. Die drang na vryheid ui t hem in die wegbreuk van die Middel­ eeuse tradisie van In eC:1sydige IIhiernamaaloetl opvoeding , en die beklfi)mtoning van In liberale) vcelsydige opvoeding van die helo mens, 8edolik, verstandelik en Delfs liggaamlik, as voorbereiding vir die aardse 10'lrTe, vir <lie praktiese beroepe,. en yeral vir die pligte en dougdo van die volmaakto stnatsburgor 1). In Liberalo opvoeding is dio 0.001, a.io yryInE'.n is dio opvoodeling, en die liboralo studies dio middel. Vorgorius d.ruk hiordio gedagte as yolg uit: \,,/0 call those studies .liboral v.rh1ch aro worthy

f1

of a free mp.n; those studies by lvhich llO attain and prQ,ctiso

1. Of ~ \'loodl"n:i.r.e. : Vi ttorlno da Fel tl'e and other Humanist Educators,

viftue and wisdom; that education which calls forth, trains and dev~lops those highest gifts of body ana. of mind which ennoble men_J and w'hich 1;l.re rightly judged to rank next in dignity to virtue only" 1).

Maar bierdie vryheid beteken geensins losbandigheid nie. Inteendeel, die gesag van God word nog erken, Kerk en klooster word geeerbied.ig. Vi ttorino het die vorming van manne uwat God in Kork en staat, sou dienll, beoog .. Trouens, sy hoogste strewe 1.;as om die gees van die Christendom met dio klassioke gelecrd­

heid, en m9t iots van die Griekso hartstog vir ligge.amskultuur te voronig. Hy wa? in dio eerato plek In vromo, toegowyde,

ker~vasto Christen. Selfs hot.hy Cecilia Gonzaga in haar voor­ neme om In Don to word gestork. Hierwas dus geen sprake V1;l.n vyandlgheid, of selfs onverskilllgheid, teonoor die Kcrk nie. Vir Vi ttorino on sy. goeE}genote 1'1aS Christendom en Humanisme volkome vorso~nbaar 2).

Nogtans vind ons reods in hiordio pori.ode aanduidings, bv .. by Bruni dl~rezzo 3), dat dio oerbiod vir die godsdions slegs

formool was, da t die inspirasio vTa t van In porsoonliko goloofs­ oortuiging moos uitgaan, deur die soggingskrag van In pakkor..de styl vervang is

4).

lIio, individualistioso idcaal staan owe stork. op dio voor­ grond~ 'lr/ant 0.1 e volmaakt 0 burgor, is di0 volmaakt e, 'alsydig-ont­

wikkelde individu. Persoonlike vorvolmaking, bewustheid van' eio porsoonliko waardo (soos Woodward die begrip uvirtus II we Ol"gee ),

die strC't11'e na openbare orltonning daarvan, ~m die begeorte na onsterflike roem hot belangI'ikc opvoedingn-oogmerke geword. VeraJ. intellektuele onderskeiding, dour golecrdheid en literere prestasies, en 808ia10 onderskeiding as gevo1g van beskaafde

---~---1. Vergorius.: Dip Ingonufs Moribus, vert. 'tvoodwar·d : ibid, p,102, 2, WoodvTard : Vittorino da Feltro and other.Humanist Educators,

pp.37, 27, 67.

3. Bruni d'Arezzo : DE? Studiis et Litoris, vort, \'loodward ibid.,

,p.i28.. '

konversaaie; verfynde liggaamshouding~vindingrylt:e vryetyds­

·oes.teding ~n waardige ouderdom was die begeerde persoonlikheids­ ideaa+. 1). Byna In eeu later is hierdie Renaissance-ideaal deur Castig).io]Jein die fynbeskaafde persoonlikhcid van Die howGling"

If

beliggaam, by wie, soos Cole 2) opmerk, persoonlike eel" as heersende beginsel van die lewe diE;;. gehooreaamheid van die

Middelee~so riddor aan sy heel" vervang het.

By Vergerius on Vi ttorino en hul gecsgcnotc 1.vas qok hierdie . individualisme nie bandeloos nio. Vir Vittorino was dit In

versmelting van clie besto olemente uit d~e individualismc van die Christen, di9 riddor.en die goleerde. So is In kompl;'omie tussen die eise van Kork, staat on porsoonlikhcid getrcf. O~

inte+lektuolo on sosialo gabied kon dio ~ndividu hom nog uit­ lowe; sedeliko vryheid was uitor~ beperk. Dio sodoliko oiso was streng, hoofsaaklik .Stofsyns

3).

Dio d~ugd.e wat Vergor~us boklomtoon is. almal IIgos~gsdougdc It: eorbiod, sOlfbehoorsing; boskoidenheid, matig~oid,harding van die liggaam; di6 wat,hy voroordeol is diogovQlg van to vool vryheid: oormoed, ver­ waandhoid,oordrywing, praatsiekheid

4).

I~ Veolbelowende kandidaat vir blY11'ende onderskeiding was hy wat oort~ig .was van oie onkm:tdo, maar tog godct erminecrd om ui t to blink., bc't-rus van oie krag, maar terughoudend in dio opcnbarlng daarvan

5).

Tog is dit duidelik dat die gesag wat hier bind in die

eerste plek die gosag van die Stofsyne en dio klassioko skr~~ers is, nio meer dia gosag van die Skrif nio. Dit is tipies van dio Humanis~e dat dio mens like rede as norm vir dio sedelikheid gestel word, en dat derhalvTo . die gosag van die klassicke byge- . haal irTord om die aanprysing van bekende deugde to bekragtig 6) ..

I , ' . • I

I, Woodward : Vi ttqrino de Fol trc.••• "

PP. 155-9,.

2, epIc.: A P..ist,. of~d1,lcational Tl:J.ought, p.l$3.. 3-,' "Iloodward : ibid!, pp.185-7.

Vo:rgcl"iu~.: .De Ingo~1Ur~' Mor+buB, vert. !100dward: ibid., p ..

99.

5. Woodiolard : ibid., p.2+LJ....' . " . ' . ' .

6. Cf. l'loqdward : ibid., p~lg9. Vide:.Bruni drAr9Jn~o.: DcStudiis at Li teris, vert. ''/00 dwa1"Ci. : ibid., P .127; Sylvi us, Aenoas : De Libororum Educationo,. vert. ifoodward : ibid., p.157-8.

86.

Die klass~ekl? gesag verve"ng. dus clie Slt:cifgesag •.

Hoe,w~.l vryheid en indi vidua,lisme. :'-1). die opvoedings-doel­ stelling. van hierd~_.e .. eerste Re\\aissanoe-eeu in Italic due deur eerb:t.ed vir, die ge.s!J.g van Kerk, staat, godsdiene en seo.elikheid getemper i3~ wasdaa~ tog sterk a.anduidings dat die menslike recte dte ui teinctelike norm vir die sedelike gewor<i het, en dte gesag van dio mens die gesag van God on Sy Woord vervang het.

"

(b) Motodo.

Die onderwysmetodes van die ..Ren~issanc9-opvoeders in Italic staan onmiskonbaar in die tokon,van vryheid. Hoowel woens die skaarstc aan booke die metod.o~. van dikteor, Itop1mcntecr,; noteer en memoriseer nog in swang was, het Vittorino cla Feltre ten enemale mot ~ie gees van die Middeleeuse praktyk gebreek, en, met die suiwer aanvoeling van In genic, in r;.y skool to Mantua roedsbaio van ons modorno motodos toegcpas. Tiporond van die nuwo gees is reods die naam van,SY skool : nDio Huis van Vreugde ll

J

wat In juiste weorgawo VStn dio vrolike, friaso, vryo atmosfoor binno en Quito die.skool, dio ruim aantrokltke tUino, on die opgewekte, intieme, licfdevolle, vaderliko verhouding van Vi ttorino toenoor sy loorlingc l:vas. Housou Thomas Platter; wat in sy middeleeuse skoolhoekie moos nleor of,sterf", dj,t geniot het om ui t r;,y martoling n~o hierdie huis. van vreugde en

vryhci~ to ontr;,nap! Vittorino se letterepele virklointjies on rekenspolo vir beginners, af'l.vis8eling van. die vak~e, dio g.olykmatigo ontwik..'l{oling van dio lcindorliko vormoons, die bonof van dio ondorlingc afhe.nklikhoid van goes on liggaam, on dio ~lom op sport, spelo, ~iggaamliko.oofoning on uitstappioD in dio natuur; dto logtose ordoning van dio l.osso, dio vorskoiden­ l)..oid van motivor.ing, dio sorgvuldigo i'laarne.ming van elke ,indi-:­ viduo;le kind so a.anlcg cn.ctie .?-anpassing VEj.n Sy metode daarby, en die sc+fwerksaamhoid wa~rdcur· die .lq(}!'ling, ,by geb~ok aan

~Oksb09~0 ,. induktiof .,sy eie "tvoord,elyste, roels ,. ens. moes opbou, - di twas almE'..l motodes wat dv-TP.ng ui tge8kalcol on die onde.rwys

aangenaam en vry gemaak,het. Nogtans is daar hard gewerk in die skool van Vi ttor,ino., Maar die gesag waarmee hy leerlinge be"\ve9g, het om veer dagbreek ,in die winter op to staan on te

10er; 't1as die onweerstaanbare gesag, van louter liefdC, toewyding, persoonlikheid en persoonlike belangstelling. 1), Ook Vergerius het die noodsaaklikheid van selfaktiwiteit besef; daarom het,hy geleer Qat, die eerste staptot voorui tgang in skeptiese eelf­ kritiek, wat tot groter inspanning prikkel, gelea is 2).

Treffend is veral die erkcnning van individuele verskille en die,leuse: flVolg die natuur" by beido Vergerius 3) en Vit­

torino. Laasgenoemde het hoogs waarskynlik die r""a,d van Vergorius gevolg; toe hy geleer het udat 9ns nie l)1oet verwag dat aIle

souDS dioe91fde •••• graad van verstandelike vermoa sal openbaar nie, en •••• dat ons die leiding van die natuurmoet volg. Slegs enkeles het aanlegin drio of vier rigtings, maar elkeen het

e en of ander talent ontve.ng, as ons di t maar net kan ontdek II 4). Vir elkeen, het hy die yak en die meto(le ui tgesoek wat hy, as die geskikste vir daardie besondcre intolligensie beskou hot, Aan dio swakstos hot, hy juis dio,meesto tyd on moeite bost90. Hier­ die onbe.at8ugtige,individuelo aandag ae.n 91ke loorling; voral .;;tan dio swakkeres, is allosins lofwaardig. Die fout is alloen maar dat die IIvak" wat dio bosto by sy aanleg sou pas, nog maar oon van dio 1I1iborale studios ll _{'tvD.S. Klasaioko lottoro (on In} militore opleiding) hot dio enigsto donkbare inhoud vir dio op­ vooding gobly

5).

Dit kom ons dua voor asof dio louse', Volg

II die natuurU _{slegs insovorro gogold, hot as vmt dio natuur in}

staat was .om dio klassieke te volg. Vir aD-del" nature 'tvas daar blykbaar geon hoop en goon vo'oraioning n10. Dio Renaissanco-, op­ vooding hot 'n opvooding vir die aristokraaie gobly. Die vry­

1. 1voodward : Vi ttorino da Fol tre •••• ,

PP.

62-5.

Ook 31-3, 33-44. 2, Vorgorius : De~I}.Gemfis, l:1oribus, vert. i'1oodward ibid., pp.

111-2. '

3.

Vcrgerius : ,ibid. '.' p,

199.':

" .

4~ Pl"on~ilacqua, F. : D+'8.10guo) p'. 42. Aangohaal by lvooclward Vittorino da FOltre •••• , p.203.

held wat dlt gebrlng het, was tot In kleln geselekteerde mlnder­ ~eld bep~rk. E~rs dle Hervorming sou die prikkel tot volksop­ voeding verskaf.

(0) Die Leerstof.

Hoewel diegroot humanistiese opvoeders in ItaliE:i na In al­ syd.tge vQrming van die hele mens vir. die praktiese lewe gestrewe het, en veral.aan. die ligga~mlike opvoeding syregmatige plek in die leerplan verskaf het, en hoowel al die vakkc van die trivium en die quadrivium a~ndaggeniet het, het die intellek­ tuele onderwys vroeg reeds volkome, onder die ban van die klas­ s ieke lett ere gestaan. Lett erkunde ,het vakke soos ,,,,iskuno.e en rckenk\lnde heoltemal oorskadu"st9rrekunde is hoofsaaklik in diens van die letterkunde bestudeer, natuurstudie,was selfs in die dae van Erasmus nog In onkritiese mededoling van onbenullig­ hpde, muSiek, is met wantroue bejeen omdat dit verlammend op die geef;lteskrag nou werk en tot onwaardige bowegings aanleiding sou gee, die. l'Iaarde van tckene j,.s slegs dour hoogstaande onc3.er~'1'Y8ers

besof 1). Letterkunde on retoriek het die hoofskotel goword. Drie kons ekwqlsics, waarui t bIyk, hoe hierdie gebruik die vryhcid pcperk het, spring ~n die oog. Eerstene was bierdie leerstof, ten spyte van aJ.-l.e pogings om d.it die rigsnoet- vir die pralttiese lC'VlO te maak, lewensvreemd. So In. kne11endehou­ vas het dit egter op die gees van die oeu gokry, dat selfs Aeneas Sylvius, In man van die praktyk, In diplomaat, wat as ,sekretaris van dio ,keiser r n vertrouonsposisie in staatkundigo

kringe beklee het ~ en Ie.t er pous ge\.;ord het, nogtans die studie

v~n lot:terkunde as die onmisbare grondslag van d,ie' opvoeding aanbeveel, en. In studie van die nasionale geskiedenis vir die toekomstige koning. van Bohemie as,tydvermorsing bostempel,om­ dat dit In stylloso samef1ansing van Ieuens sou weos. 2). Styl

1., Woodward :'Vittorino da Feltre '~'" pp.234":'41.·

2; Sylvius,'Acnc?s : De Libororum Eduoatione, verl. Woodward ibid., p.152.

~a~' _{.dus die dwingeland J. wat a.s :t:lorm .py leerstofkeuse moes dien ­} nie. aal)leg: ~n

Y.

.oekomstige. be~oep nie.

. _T);eed~ns he~ di~ Humanis!Qe die gesag van die k+assieke d~gter8. ~edena?-I'~ .enselfs hil?toricj,. net so kri tiekloos aanvaaI' as die

,Mi~d~l~eue d;1e.. gCE!ag van die !Cork. en Aristoteles. Vi ttorino het met verol').twaardiging die suggestie dat ,Liv:1.us J In deeglike Latinis

met In keurige stylJ en daarby In Paduaner J as historikus on­ bQ.trp~baar SO'\l kon we eI;! , verwerp. 1) Die Humanisme het dus nie

daarin geslaag om die yryheid van die rede te bewerkstellig nie.2) DQrdel1s het die leerstof weinig vryheid yir selfuiting

gebicd~. bohalwe in komposisie en r09-evoerings. Vakke soDs musiek en tek~neJ wat. by '\litstek skeppings- en uitings-vakke is, het

t n onbe.duidendc pl~k in di e lecrplan ingeneem.

D:1..e. Renaissance het dus die vryheid van die rede aait die gesag van die klassiek9~_leerstof vorkneg" on die vryheid tot selfuiting tot con kanaal: komposisio in klassioko styl, bopork. (d) Die Tug.

In goon opsig.van die vrooe Rpnaisaance-opvoeding in Itali~

het die strewe na vryheid en die reaksie teen die Mi~deleeus~ praktyk sterker aan die lig gotree as in die tug 11ie. Skool­ strawvle was wreed tot in die dae vEitn Petrarca, en weer In.equ later toe Erasmus In skoolseun was; maar die vroe~ humanisto het in beiCie tEJorie. c;m praktyk II I n idealo tug"

3)

gehan~aaf,

en die gehoim van h~l sukae~ was grotendeels in die vryheids­ beginsels van hul tug gele~,

Eerstens het In v::ri~ndelikeJ vaderlike persoohlikheid die Middeleeusebeul-~ipe van qnderwyser vervang. II : n Vaderlike verhouding tussen onderwyser en leerling is die grondslag van

1, Woodward: Vitto::rino·da.Feltre •••• , p.2l8.

2. Cf, Smith.,.P. :. ThO Re~aissance, _{Encycl •. Britan. J Vol.19,}

P,134.

3.

Woodward :1.bid' l p, 207.. .

goeie tlJ,gll.. .Bo.o.s In,. refpeif). tlord. hierdie. g~dagte, of die. ge­ s.indhe,i('!-, 9ye~lmal herbaaJ. IJ. ,.G.~en opvoeder het, die ideaal nader aan .verwesenIi:\.ting gebring as Vi ttorino nie. Sy ui tgangs­ punt wasdat leerlinge met liefde getrek moet word, nie gedryf Nord soo~ s,lawe ni~.

AIle hardheid, vreesaanjaging, wreedheid en wraaksug moes voor ~iordie vaderlike tug wyk. Lyfstraf het foitl1k verdwyn. Vir klein kinders is dit ten strengstc voroordeol, vir groteres moesdit nika meer as

'n

allorlaaste to.cvlug weos nio, In alter­ natiof yir 9kspolloring, slegs in govallo van grDwwo sodclikc

DDrtreding~, ~n solfs dan nio sDnder sorgvuldigo ODrwoging tDO­ gediol}. nio •. 2). Lyfstraf wok afkocr in dio I7:'Itudio, v.crydel .dus ay oie 0.0.01, on is II In vcrnodering vir die vrygcbDrc joug" ,3).

Dio ondorwysor moot dio waardighoid on dio vryhoid van sy loo~-·

_..

lingo !;,ospoktoor • . Dit waS.VDDrwaar In nuwo gcluid in dio go­ skiodenis v~n dio skDDltug. Hiordio agting vir dio monslikc porsDor,:llikhoid 't1TDrd Dok dour dio Christoliko DpvDodkunde VOl""";

wol~om, m~ts dit nio DP d+oblot9 monslikhoid van dio mons borus niD, maar.Dp sy kindskap van GDd.

Do!;'9.ona is die tug by dio. aard van dio individuelo goval aangcpas. Vorgerius 'tvaarsku dat by sDmmige toIllPoramcnt0, voral waar dio k~nd In stork porsDDnlikhoid Dpcnbaar, vorsigtig Plot Dndordrukkcndo maatrcols gewerk mDot wDrd 4).

Viordcns is t~l v~n pD8itiewo tugmiddelo in dio.plok van dio plak.aanbcvool. V~r. dio jDngor kindors die wo~ van bolang­ stoll+ng, aanmoodiging, bclDning, IDf, In afkourondo blik Df

1'10..01'9-; gosondo modedinging, sDnder kwa.adtiillighq~d, tusacn

tweo-twoo lcorlinge

5);

dio vDDrbocld en waarskuwings van dio

1. Cf'. WDod\vard :VittDrinD eta Foltro •• ~., J?~34'( VittDrirlOY~ p.103. (Vorgorius), p.13? (Aonoas, Sylvi us ), p.162 (Batt~sta

GuarinD). . '

2. :Qft was· dt"o l?019id van Vi ttorino. Sion \'iDDd't'mrd ; ibid., p. 34~ 3. Gu~r;1nD, Battistq..,:. pe Drdino d9condi, et studondi, v~rt. Wood­

'

ward ! ibid., p, 163. . . . . .

4.

Vcrgcrius : Do Ingonu~s MDribuB, vert. WDDdward : ibid., p,103.

5.

Guarino. : ~bid., vort. ,WDDdward : ibid., p.163 •

....

... :

91.

• •

opvoeder, waardeur die karakter van diek~nd soos In jong boompie d.eur die tuin;ier. omhe.i~. E'3n .bes~ut t-Topd .1) ;.en voorkoming, veral van sinneliJ:theld, onmatigpeid.en onsedelikheld, deur streng toe­ sig oor eet- en drinltgei'Toontes, en vermyd1ng van aanleidinge 800S da~s en die goselskap van mOisies 2). Namate dio kind ouer word moet moor vertroue in hom gestel word en moet uitorlike

prikkels deur In innerlike dryfkrag vervang word: ambisie, eersug; In strewe na persoonlike onderskeiding 3), totdat hy 1,liteindelik op die inspraak van sy eie rede aIleen aangewys is 4), on tug selftuggpword het.

Vyfdens was die sulcsesvolle dissipline van hierdio periode ook toe to skryf aan dio.~loin klasse, wat veral vir beginners as noodsaaklik beskau.is

5)

(in teostelling met die oorvol

kindertuinlo~ale van vandag), die feit dat die onderwya mondeling on in~ividueel; on gevolglik peraoonltk on olastioa was, on dat die leoratof ~a govolg v~n 1 n soke,re patriotiese boaioling vir dio Romoinaq. lettorkuncte, vir Italiaanso leorlinge van dio heX'­ lewingstydperk inherent interessant 1'1as. 6)

Die uidoalo tug!! van dio Italiaanso Renaissance J;1ot egte'r nie op ..die vryheid van dio loerlingo aIleen borua nie •. Die gesag van dio onderwyser het nog die fondamentateen gevorm,

hoewel <lit nie. meor 80 stork en dvTingond 0.9 dio voorgrond getree het nic. Dit w~s nie moer die gosag van In slawedrywer nie, maar dio gooag v~n In vader - dio .ideale gosag. Guarino

7)

~ring o..'l.arop aan Qat diO ondorwysor se posiaio lIiets van dio ye.dor ?e gesag moot dr-a, want tensy die loorlinge ontsag hot vir die man en sy amp, 8[>.1 hul geon ag sla.an op sy woorde niol!;

1, Sylv+ua : Do lib. educ., vert. Woodwnrd : Vittorino d!1. Feltro

p. 1~7_{) •..} 0

2. Vorgerius : De Ingcn1,li8 Moribu8, vort. t'l60dward : Vi ttorino Feltre ••• , p.IOO. '.

3! Dour Woodw~rd .:. +b1.d!, p.34 F\.S die gebruik v~n Vi ttorino aango­

4~ ~6~~criu~

:

oilJid,~'

p.

97!

~.! Guarino: ibid.m p.lb3! o i'l00d1omrd: ibid., p. 206.

7.

Guarino: De ord. doc. 9t stuc., vert. Woodward ibid., p.162.

' en Sylv1us 1) dat tra1ning must be enforced by friendly but_n

effective authorityll. De~r die gesag v~n sy wonderlike persoon­ likheid'J, ,sy e~,e groothe;1d, sy. to ewyding> Itefde en yt'le,r, pet Vittor~l1o sy leerlinge, be'siel;die moreel van sy skool .verh,ef, en, t n behooJ;" ui tgeoefon wa t , strat", fei tJ,tk oorbodig gomaak het. 2)

\1aarsk~wing, oortuiging ,en v9Qrbeeld, w'a t hierbo gonocm is, is

alma~ middclo wat die gosag van In stork pcrsoonlikheid voronder­ stol.

Boh~+wo hierdio min of moor indirektc gcsag, hot dio Ro­ naissanc070pvoodor ook nio goakroom om dirokto gosag uit to oofon nio. :):n dio onderdrukking of voorkoming van oo~maat,

lospraatjios, prikkolendo vormake 800S dans, on die vormyding van vrouliko goselskap

3)

is streng ge8ag gehandhaaf - te s.treng selfs in sommige ops e. Natuurlike drange mag nie toegolaat word om te botvior nie, maar mag ook ni9 t9taal,ondordruk word

n~o; In wyso opyoodor sal hul sublimoor, bv. dour to sorg vir gosondo vcrmaak, on gesolligo verkoor tussen scuns onmyisios.

'n Nog starkor voorboold van dirokto gosagsuitoofoning vind ons in Vittorino se wegwysi:og van ongcwonsto souns, hoowcl uit

vooraanstaa~do familios, uit sy skool. 4)

1;)io gcsag v~n dio opvoodor Has dus nog dio vorna,a,msto grond­ slag van dio tug, mt;?ar di twas t n g osag wat Op wcdorsydso agting on llofdo borus hot, In gosag 1"at nio moor sinoniom mpt dwang on vrposaanjaging was nio, maar, tovrodo was om skymbae.r .op dio E1.gtq"grond to tr~~, omdat dit kon bokQstig om 'n ruimo mate. van vryho~d aan die kind too to sta~n. Dio fout mot hiordic vrypoid 1'laO ogtor ~t di t OP 'n vorkcordo opvatting van

mons-like we.ardighoid borus hot J on d.:'1.t dio vornaamstc middcl waardcur

---'---...---1

1, SylviU:s : De Ii1;:>. 09.uc,; vort. llJ'oodv.rard : Vi ttorino da Fol tre •••

p.137.

2. \'loodi·w.:rd : ibid., p.34.

3, Vc:rgorius,: Do ingonuis, mo:tibus, vert. Woodw~rd ibid., PI.

99-103. ' '

die vryheid tot uiting mo~s kom, nl. die eersug, .'n uiters ge­ vaarlike en. qngepa:8~.e is vir d.ie Cr:ristelike. opvoeding. ..~s ons

n

na die ui~6patti,ge val} Renaisl3?,nce-geleer~.es, soos Poggio, Filelfo .en .val . ~ 19[1~ In leerling ve,n Vi ttorin?), kyk, ,dan ver­ loor,ons aIle vertroue in die prikkel:!-ng v:-an die" eersug a.s In middel om die mens tot selftug te lei. Die eersug en ~elfge­

npegsame houding van baie leidende figure "Tas dan ook die onder­ gang van die Humanisme. 1)

(0) Samevatting.

Die grootste bydrae van die vroe~ Italiaanse Renaissance

{

tot die regte verhouding tussen vryheid en gesag in die opvoed~ng

isgeleo. in di9 beklemtoning van die individue.li tai t van die

leerl~~g, die volg van die nat~ur as rigsnoer by die ondeMTYs­ metode; en die vaderlike persopnlikheid van die onderwyser as hoekste.cn Van die ideale gesag. Manne soos Vittorino en Ver­ gerius,het deur hul opregte godsvrug npg die ewewig bewa~r en die opvoeding op die .regte,spoor gehou. Maar in die bowo~dering

vir ~lie. puur-mensl:)..ke indi vi.duali tei t het reeds die ki.om van· mensvergoding gele; die verhcerliking van die klassieke locrstof as enig~te inhoud het die vryheid om die n~tuur te volg

tot

In klein. aristokratiese geleerde-stand beperk; en die najaag van persoonlike ondorskeiding het tot In noodlottige prikke~ing van die eersug gelei. Namate die klassieke dwepery tot In aan­

vaarding van die heidense lewensl;:lOskouing aangcgroei het, is ~le pande met die gesag van Kerk, Skrif on,Christendom verbreek, en die mens tot maat van aIle dingo verhef. Die ewewig tusson gOEiag en vryheid, is onhorstel'Qaar versteur. Vryhe1d het ener­ syds.in loabandigheid ontaard, andersyds in In blinde, kriti9k­ loso; slaafac omklemming van die menslike gesag van die klas­ sieke as In strooihD.lm vir die drenlteling. Hierdie ontwikkeling

1.

ct.

Watorink : Dc Goseh. c\er'Paed. J p.455, en Drp.ne Chris­

tian Schools and Scholars, p.6os.

"

illu~~ree~ betel' &9 ~enigef!JosofieBe bet90g die behoefte van

die mens a0n In sterk geoag 1;Jaarop hy kan vertrou. In die Noorde.

3.

B·

.

'

(a) Desiderfus Era$mus. (l466-1536). (i) Proses en Doel.

In die opvoedingGproses~ soos Erasmus dit sien~ speel drie elemente 'n 1'01: natuur, onderwys en praktiese beoefening 1). Laasgenoemdo is eintlik die v-rug van die wissolwerking tussen ,die eerste twee: "the froe exercise on our own part of that activity wh~ch has been implantod by Nature and is furthered by Training~l. Maar vrye ontvrllcltoling van die natuur aIleen, , $9nder die Ieiding van,die onderwyscr, eindig in chaos, Op",:, voeding is dus In vryo J ak1:;iewe onttr.r1kkoling van, dio natuur, dour die gesag van dio ondorwysor gorig on golei.

Diore on planto trag om volgops hul oio ware natuur te

ontw~kk0.1. ,Dit behoort dus 001). dio leuse vir die opvoeding te ,,,ees. Wat is die irJare natuur van die mens? Eerstens betok~n

dit die algemene aanleg om volgens dlo rodo to 10wo, dio n~tuur­

liko afkour van IId"raa8hoidll (!), on dio magtigo instink nl. dio drang na dio gooio en na,goloordhoid, 2). Tweodons sluit dit dio

bo~ondore aanlog of individualitoit, san olko porsoon oie, in. Riora.ie oosond6re aanlog vir In bepaaldo valt of boroep is soms so stork, dat die kind nio teen sy natuur in In ander rigting gedwing moetw'ord niq~ Van kloins af mo et sy na tuurlike aanleg bestudeer v.lo:;,d. Persoonlik is Erasmus egtol:" van oordeol dat; as In sirkus-oltfant geloerkan ,,,ord om, op In tou to loop, die menslike brein vir enigc vak vatbaar is; mits dio metode maar good is

3).

1. Er:'?-E?m:UE:! t Do p~ori8 il}s1:;ituondis~ Vort. 1'100d1;1T?-rd,I'! ...H.: Dooi­ doriuo Erasmus~ p.191. ~lders ~oe~,Era$mUD die drie faktore:

na~u:r.Ci., ,:r~tiQ' , en usus. 8ien p. 79,' Voetnoot ..

2:

Dc puoris ihstit. (Wood\1Tar(l) pp.190,192.

3.

ibid., p.196.

Die deel van die enderwy,s is dus em deur e regte leiding die pot~~si~liteite .~at ip <;lie natuur van die kind.gegee is, te

verwl?se~l~k. Vryheid en gesag meet mekaar dus aanvul. Hierdie il1divid.uele .de.elst elling me et egt er lei tet die 80. siale. !],;et

9mstreek~ d1e agtionde jaar meot die klem ep perseenlikhelds­ verming val, daarna ep die veerboroiding vir 'n 'bo'reop 1). So. prO.1?eor Er9- smus eek em individuele vryheid mot sosialo binding to vorseen.

Te waardeor is. Erasmus so etrowe em die natuurlike aanleg van dio indiyidu to entwikkell sy vryhoid in dio kouse van sy

boroo},) - 'n .velkemo mederno gedagte - to orken, em vryheid on gasag in. dio epveedingspresos (aktiwiteit van binno en loiding van bui to) on in die verh.oud1ng van individucle en sesialo deelstollings te harmenieer, aseek sy ~eging em hemself rcken­ skap te gee van wat hyendor dio natuur van die mens verstaan. Qnbevredigond 1s sy epvatting van lIindividualitoitll; tetaal verwerplik.diC van unatuur". Ecrsgeneemdo sluit blykbaar heef­ saaklik dio intolloktuelo aanlog vir 'n b9paaldo yak ifi_J n1e dio tetaliteit van die perseenlik-heid nio. Laasgeneamdeberus eJ> t n IIgevaarlilt. Pelagiaanse II 2) mcnsboskeuing, wa t di e vel~eme wilsvryhc1d en die ingeberc goedhoid van dle mons11ko natuur pestulcor. Dio natuurliko aanleg is VD.n Ged gogeo, c..a.arem van n2.ture tet dio gooio gonoig, van dio kWaE'.d a.fkerigJ en tet en­ elndige entwikkQllng .dour 1 n almagtige epveeding in staat! Dit

is dio teppunt van Erasmiaansc eptimisme 3)~ (ii) Metodc.

ErE).smus so m e¢iicso boginsQ;.L,s was In b91angriko mylpaal ep dio wcgna rogmatigo v+,yhoid vir dte kind. Hy goe hul £Jolf as velg t'loer It): First, de net burry, fer learning cemos

II

1. tveodward : ErE'.t;lmus J PP.73-5.

2. t'loodi·re.rd Studioo in EducE'.tion 9-uring the Rona.i:'3sanQe,. p.116.

3 .• \'1.e·9 dwS\-rd ; ErS\-8mU£J~ pdn • .

4 Erasmus : Dc puoris instito.. vert Woedward : Erasmus" p. 217 • 0

Cf.pp.211,215.

e~sily vThen the proper tage is re~ched". Di t herir].ner aan die Mqntes sOl"iaans e_l1 gevoelige pe:r:-i,o,de \I. n Second, ,avoid a difficulty

which can.be safely ignored or at least postponed. Third, when the difflculty ~ be handled, make the boy 1 S approach to it as gradual and as interesting,as you ca!).", - so geleidelik S008

In moeder haar kindjie leer loop of eet, so geduldig soos ~n

mons In pappogaai leer praat.

Tena.inde d,ie onderwye interessant te maakis ey leuse: Volg di e ne.tuur ! En dan lewer hy In skitterende pleidooi vir aim­ patieke inlewing in die kindernatuur - In koetellke stuk.kie

kindercielkuDde. Die kind is nie In IIminiatuur-grootmene~ell nie. Baie onderwysers vergeet wat ditboteken om kind te wees, vorgoet dat hulle self kinders was, en h9t goen ander maatstaf van wat binne die vermoo van,die kinQ. is, as hul eio nie. Die kind boeit nie die krag van In boes nie, maar het iets van die volharding van In mier. Hy blink uit in die dinge wat aan hom eie is. Hy

~an ure rondhardloop sonder om mocg te word, want tot die, wese van Q.ie kindernatuur behoort sy liofde vir spel, genot en vry­ heid. ,"Follow nature, ~herefore in this, and so far as is

possible.t~ke from the work of the school all that implies toil­ somene,s, and strive to give learning the quality of freedom and enjoyment II 1).

Op hierdie grondslag moet alle motivering berus. Daaroro. beveel hy aan: speelmetodes vir die klei!).tjies, letters van koek wat later opgoeet mag word, of van +voor, of op 'nskyf om na

t e skiet, bv. as In ItlasHedstryd 2}; aansk<;>uingsondert..J'Ys deur middel van kaarte, tabelle 3) cn prente 4); boeiende verhc...le. Vir grater kinders is gearganiseerde spele In naodsaaklike af­

1. Erasmus De puerls' insti'~., vert ~ W'ood\'mrd, pp. 217, 211, 2. Erasmus,: ibid., pp.2:)'5:-6_t " .

~. Era'smus : De .Rfi.tiono, Btuo,ii, ,!-ert. i~oodward,: ErasmuB, p.16.6

4·.

Eraomus .: qolloquia, vert • .vlood~'lTe.rd. : il1id., p;p.226-230. Die Conviviurn Rcligiosum stCl In onthap,l voor, \"lanrby die gasheer sy gaste dour ~y.tuin vol plante, diere, voorwerpe en skilderye, en sy huia waarin elke vertrek In stul>;: geskicdcnis in beeld

weergee, bcg?lei.

'tiisseling> maar ~ie beste prikkel tot studle is ueerbiedige liefde vir die onderwyser, liefde,vir studie, en ambisie om onder die bestes gereken te word" 1).,

Vepal in die taalonderwys hot Erasmus die regte siolkundige gron~slag aangevoel on metodes voorgostaan wat vandag nog as moctorn boskou word: ,die dirokto aanraking mot die lewonde tal?-l, spro oklosso }.. p. v. blot e geheuowerk (vandaal'" sy II ColloquiaII ) ;

In minimum van,fQ::rmelo grammatika; induktil?Wo i,.p.v. dedulttiowo, , psigo19g~0$e i.p.v. logioso bohandeling 2); In oio indiyiduole

styl i.p.v. die slaafso Cicero-aanbidding van sy tyd

3).

WeI verloi Erasmus s~ optimismo hom om ton spyte van sy ei6.. waarslmwing, to veel van clio kind to. vertvag

4-).

In Huis soos die van die gasheer in dio IIConvivium Religiosum", Waar geen hoekie vry is van iots lIintoressantsll om te leer nie,sou

In ware gevangonis, In wrede uitbuiting van. die kind se bolang­ stelling wees, netsoos die Middeloeuse ondervlYs In ui tbui ting van sygeheuQ was. Nogtans was Erasmus In ware voorvegter vir dio vryheid van die kind in die onderwysmotode. Volgens die

'Cordeel van McCallister 5) trof ons by· hom waarskynlik die eerste uitdrukliko erkonning van dio spontano aktivitoite van die kind aa, die doe;:L troffonds:t 0 ondorwysmetode aan.. Tog boploi t Ere.smus 'geen IIsuikorpodagogiokll, geen wegruiming van aIle mooilikhodo

vir die, kind nio, maar slogs dat die ondonlyser moet sorg dat "'mt hy yandie kind vorwag, wol dooglik binno sy vermoo is. Die gesl.;!.g van die ondcrwyscr mOGt die vryheid Van die kind lei en rig.

( 1ii) Lcerstof.

Ook by die lecrstoflteuse io die natuur die maatstaf. \'laar

1. De .puOr1e, ins't

it ,_

P:

,21Ef.

2! WOQdward : Erasmus~ PP!105-110.

3 ••"

Cf.Erasmus so kosteliko se.tire : nDialogu9 QicerOnif'.nus~i. 4 Cf. Woodward : Epasmu8, p:119.'

-kinders agterlik is in Grammatika of Retoriek; maar besQndere aanleg vir die IIless rigid yet more recondite subjectsll, soos M\lsiek, I:tekenkunde of Aard,rykskunde toon, moet die onderwys die leiding,van die natuur volg. DIe klassieke fabels; bv. van

Aesopus, bcskou hy as die aangew:ese,leerstof ,vir klein beginners, omdat hu:),. die kindernatuur bevredig. Hul rornantipse aard trek die kind, hul wek belangstelling en verskaf gonot. Nogtans ver­ oordeel hy aile verhale in die moedertaal, lithe stupid and vul­ gar ballad, the old "lrJ'ives 1 _{fai'ry rubbish}ll _{, as waardeloos 1) ­} omda:t 11ul nie in Latyn is nie. Nog merkwaardiger is dat hy,_ selfs vir die gevorderde Qnderwys, alle Christenskrywers on die

~riok8e fi:)..osQwe uitsluit. Eers vir moosterstudonto kom hul in aanmerking. By standpunt is dat te910giese en fil080fiese geskrifto ongoskik is vir <Ho, ondorwys; dio klassieko vorskaf voldoondo sodelikc opvoodlng van geskikto gohalto 2). Erasmus

hot,dus tog nio d:tosiolkundlgo bohoefto van dio kind I;l,.an spr0l:tiolJl en van die jongmons aan Christoliko loktuur, erken nie. By on­

dorwys volg oo~ dio natuur slegs in sovorre dio natuur die klas­ sioke,kan volg. Dio gesag van die klassieko bly dus dio finalo

( i v) D i 0 Tug.

E~asmus wy bladsye aan dio veroordeling van dio wredo tug van waardelose skolo on Qnbovoogdo onderwysors van ay tyd: sleole

i;lat ware martelsollo was, we.ar dit weorklink hot van die g~slaan

en goslerE?eu, gesnik on gehuil; on ondorwYGors van die beul-tipo, vir WiD vroesG\.anjaging dio onigste dryfveer tot studio 'tvas wat hU,l gekon hot, of vrat bol1.ao daar'in gesleop hot om l:inders totaal onskuldig to mishandol totdat hul flouval, ondor dio voorwendsel

IIdat dit nodig is om hul geos deur gosondo dissiplino in te brookll

_3).

1. Erasmus! Do pueris instit"vprt.Woodward, pp.21~-~. , 2. \V'ood"l..[ard ! Erasmus, p. i14.

3.

Erasmus: De puerio instit. vert. Woodw~rd : ibid., pp.204-7Q

Q~ln wrede tug,pas nie by.ln liberale.opvoeding nie. Dis .' n .v:ryman om.,aardig. Dis t ~ slawer:ny vir vrygebore kinders. Di t

s.taan lynreg. teenoor die sagtheid., ve:rgewensg.esindl;1eid .en liefde waarmee Christul3 sy dissipels geleer en verdra het. Selfs teen­ oar slawe. en diere sou Boln bchandeling ongch09rd \.'Tees. Deur sagtheid en geduld kan die wildste dler gE,)tem word; wreedheld en geweld sal die makste tot woede verwek. Selfs In slaaf t'lord deur mensliewende beh~ndeling deels van sy slaafsheidbevry. In Man wat sy perd liefhet sou soln wreedaard nie eens as sy stal­ kneg aanstel nie. AIle belangste:l.ling en y''ler t'l.ord 1;:1y In toe­ gewyde kind deur hier'die soort behande ling ui tgeblus. :Sy tug­ oefening moet individuelc temperament in ag geneem 't'lord. , II There

are natures i'ihich y.ou "'ill rather break than bend "ty flogging: whilst by kindness and wise stimulus you may do anything with

them" 1),

Die.eerste vcreistc vir goeie tug is In liefdQvolle; eim­ patieke.verhouding van die ondert>lyser teenoor sy leerlinge. Fear

. 1 1 - ­

is

2!

D£ ~ availi£ education: not even parents can tratn their children. by this motive.. Love must be the first infl.uence: :fol­ lowed and completed by a :trustful' and affectionate. respect, 'I..,11ic11 compels obedience far more surely than dread can ever do tl _2).

Liefde moet nie tot onverstandige :familiariteit ontaard nie; 110.

degree Of. formal authority must be maintainedll

3).

_Liefde.en

eerbiqd, vry11eid qn gesag, vorm dus saam die ware grondslag van die tug bY.Erasmus.

Liefde vir die oncterl.vyser wek liefde vir studie., 'YJat as kragtige innerlike motief In tweede grondslag vir die tug vorm~ Om di t te aterk moet die onderwyser belangotelling In. die stud.ie vJek deur IIverstandigc en aangename metodes" 1+) • Die regte wapens'II

/I

1, ~ras!p1J.s.· ; De.pucris instit. vert. Wood...lard Erasmus, p~205,

Vide.pp.;;::03-$.

2~' ibid!J P!203!

3 •• ibid., p.210.

4 ibid., p.203 • .

wat die lat moet vervang, di~ positiewe prikkels om die leerling tot die hoogste teinspiree:r" is: IIvrees vir berispingll

) wat

horn in die skande, sal steele; en 9-.ie IIbegeerte om geprys te wordll ,

cUe drar'lg na, room; dua dle eergeyo,ol, on, d~~ eersug. l?aarby voeg Erasmu~, tn, d~rde: onvermo~1de ywer, - geduldige; volhardende

~anmoodiging. . nLot u~ watch, lot us encourago, let us press and yet again press, that. by lEarning, by ,repeating, by dili­ gent list9ning, the boy may fool himself carriod onward towards his go~ll1. Dio ondorwyser moot. liefde vir karakter on kenn.is, afsku vir onkunde en oneor kweek, dour voortdurend op dio voor­ boe;d.van groQt manne, en 09 die lot van di6 wat geleordheid verag, te wys. lJ

Slogs as hierdic drie middels faal, mag die toevlug tot lyfstraf genecm word, as dit moet, maar dan met behoorlike in­ agneming van die ondelwyser se selfrespek. Liafs wil hy egter~

net eoos Quintilianus, lyfstraf heelteI:lal uit die skool verban sien. Seuns watvir niks anders as lyfstraf luister nie, hoort in elk geval nie in die skool nio; hul d.eug vir niks anders as pl,aas­ werk of handearbeid nie; IIsond your dunces there for their own goodll _{2J. ,}

Erasmus se veroordeling van wrede tug is In verdediging van die vryheid en regto van die kind. Die vryheid 't..;at hy booog

is egter In vryheid binne die perke van 1I1iefdevolle ontsag" vir die ondcr't-lyscr. Sy beklemtoning van gedulSlige volharding en

herh~ling is In '!?ewys dat hy ingesien het - on hierln ,,,as hy sy tyd vel", voorui t - dat sede:Uke opvoeding nie net In kwossie van kennis van sodelikc voorskrifto is nic. Die verna8.mate andor p.rikk.ol wat by noem is die tipics-bumanistiese tugmiddel" die

eorsug, die ambisie om onder die bestes gereken te wordll • _Net

11

op die vorige bladsy beroep hy horn op die tug van die Here ll , 11

1, Era~mus Dc'pueria instit. Vert. 'vooo,ward Erasmus, pp.20g-9.

2. ibid., p.209.

die praktyl5:. van Christus. Sou dit hom ontgaan het dat Christus (:Iie voete van Sy ~lissipe13 gewas he.t om .die eersug van diegene "tiat dif? groo.tste .in die. K;:minltrYk: yan, die Heme w.ou wees, uit

to "tvis, en hul te loer dat vlio. risarlik groot wil wees homself _.

_..

,

moot verned.er. en almal. se dienaar moot woOs '] Wat Erasmus se teerio van afsltaffing van lyfstraf bot ref , moot ens eorstens onthou. dat dio ~itvlug om dem of moeilikc kindel's na die plaas of In ambag te V~~lyS vandag; weens ons algomeno +eorplig, nie meer besta~n nie; twcedens, dat Erasmus self nooit skoolgehou hot nie 1); on derdens, dat hy as gevelg van sy optimisticse lewcnsbeskouing In onbeperkte geleof in die almag van die op­ vocding on d.ie geodhcid van die mensliko natu~r gestel het, en nOrOiln . 1 n. bale sterk sondebel;lef openbaar nie 2). Hy pra§'tt van

IIdwaasheid, enkunde en ongerll, nie v.an oonde nie. Sy Pelagiaanse monsbeskouing, on rpoontlik oolt sy reaksie teen die onmenslike praktyk val) sy tyd, vorloi hom om tc veol vryheid in die tug to bepleit.

(v) Samevatting en kritiek.

~en spyte van Erasmus se siclkuncligc insig on ay Y-T.vcr vir

J

vryhq1d.in dio opvoeding J navolging van die natuur, vCr"tvosen­

liktng van oio individualitcit, moderno metodes cn monsliowcndc, tug, het hy krampagtig vaogehou aan die uitgco.iendo 1-1io.o.eloous01

,i

~, ,,. ~~

tradisto VRn ~0n Ryk, een Kork, oon vir die hole beskuafdol wercld, Cl) hom verbltterd teen die ontwal,<:cnde vryheidstre,re 0P

!

nasions+o, kerkliko on taalgebied gclcant. That nationalism 11

in politico aD against the Empire, in religion as againot the Church of Rom9, in language aDd literature ~s against the clus­ sics - ono movoment in sevoral aspects - was tne abiding note of the modern ~vorld - this was in no l!my realised by Erasmus ll _3).

1 f Woodward Et'usmu8 l p! 100. . . .

2. 1,ood"t'l1'ard.:

f?

[;udies in Education du'r'i11g tho Ronnisof'.nce, P, 179.. 3. Woodwaro. ~ Eraomus., p.70~ Cf. PP.33-6.

In die opvoedinghet,hy die gewig aan die vryheidskant van die sk~al sterk aangevul om die,ewewig tussen gesag en vryheid te verkry. Ten, .op~igte van di,e, tug hE;'~ hy, ~,ie vrYfleidakant miski,en

~e sy."aar gele_~~,: in. die .ander opsigte, pet die gesag van d.ie klas­ !?iekp nog to 81'\Taar opgeweeg teen, die vryheid om die natuur te "I!o:j.g,. Daarby is die vryheid deur die hoc eise wat die k1assieke

opvoeding aan die inte11igonsie en ge1dm~dde1e geste1 het, slegs tot die l?-ristokratiese minderheid boperk. In cUe opvoeding van

.

die individu is die vryhcid dus ernstig deur die gesag van,die k1as~iek9 a~n p.ande ge:j.c. Vi:r die vryheid in '.,-yer sin" n1., die

~ryheidstre~e van die, vo1kore, hot Eras~us se in'j:;ernasiona1e eenhoidsideaqt1 hoege.naamd go.en ruimte ge1aat nie. Die Humanisme het nie die vryheid van die mens bew6rkste1lig nie.

>.B.(b) Juan Lufs Vivos (1492-1540)

Die grondtrek van J.L.Vives se 1ewe en werk is dat hy van al1e Qnregmatige gesag van tradisie weggebrcek het, en met dio durf van,vryheidsdrang nuwe bane geopen het"maar dosnietemin

In vrome, kerkvaste Rooms~katoliek geb1y het. Hy was Tn tipie~e

humanis,in ay verwerping van die ~iddc1ceuse sko1astiek,en dia­ 1cktick, In tipiese rcalia in sy verset teen,die gesag van die lrlassieke op diE;) gobied van die natuurkcnnis, tipies modern in

tal van,opsigte, en daarby tipies M~ddo1eeua in sy onvoorwaarde~

like geloof in die onfoilbaarheid Van die Kerk ingeloofoake 1), maar bo al1es In gelowige Christen. Op In groot verskeidenheid van gebiede word Vives, vara1 deur In kenner eoos Watson, ndie

eerste" genoem; dio eerste moderne nasiona1is, Christe1ike 800ia1is, sin1ike rea1ia, natUll!'lvet enslce.p1Uce, ompirie8e sicl1t.undige, 2)

opvoedkundige 3), die cerate voorvegter vir moedertaa1medium 4),

1, Vives : Dc V'e'ri tate F:l-doi Chriatlanae" Bk..

i.

Cap!

3,

Opera VIII, p.22, aangehaal deur. Watson: ,Vives on Education, p.xcvii., 2. \'1a1:;sQn : lb+d~, pp .. 1iv, lxvii, 1iii, cX~liii, xcv.

3,

Kricg-:Grunwal9-, a~ng~r~al deur Rombouts : Historiese Pedag~,

DI.!, p.22iS.