sprang, wese en es

HOOFSTUK I.

SEKERE ASP.T;KTE VAN OPVO ~;DINGo

A. LEWENS.j. EN WeRELJ}BESKOUING I:N OPVOEDING o In die opvoedkunde word die standpunt deurgaans gehandhaaf dat dit die be1an,;Srikste funksie van die opvoeding is om die geestesgoedere van die opvoedende ges1ag aan die opkomende geslag oar te dra en van hier- die geestesgoedere word die 1ewens- en were1dbeskouing waarin die mens verk1aar wat sy opvatting van die oor-

b t . -· 1 . 1

sprang, wese en es

van cLle evve

van oor- heersende be1ang geag en wel in so'n mate dat daar se1fs sprake is van n drang by die mens om dit deur midde1 van die o~Jvoeding op sy nakome1inge oor te plant. 2

Gevo1g1ik is daar so'n innige verband tussen opvoeding en 1ewens- en were1dbeskouing dat

geen ware opvoeding moont1ik an denkbaar (is) sander die rigtende en steunende krag van •n 1ewensbeskouing nie"3 en

se1fs die nietigste stukkie praktyk die uitv1oeise1 is van

bepaa1de 1ewensbeskouing"~4

Nou kan die vee1vu1di~e 1ewens- en were1dbeskou- ings wat gehu1dig wordpin die bree in twee groepe ver- dee1 word~ t.w. di~ wat Godgarig of Christe1ik is en die wat mensgerig of humanisties is~ en tor aanvang

word hier dan v~rk1aar dat die beskouings wat nou verder gaan volg, gefundeer sal wees in die Christelike, en meer in die besonder

die Ca1vinistiese beskouing wat die selfgenoegsaamheid en die absolute soewereiniteit

1)

2)

~l

/

Coetzee, J. Chr.~ In1eiding tot die A1gemene Teore- tiese Opvoedkunde, 28.

Venter, E.L.J.: Die v~rband tussen kerk en skoal in Suid-Afrika

109.

Coetzee, J. Chr.: Loc. cit.

Coetzee, J~ Chr.: Op. cit., 81. ·

Coetzee J. Chr~: Die eerste beginsels van die Cal-

vinistiese opvoeding, 8. ·

Na hierdie standpuntstelling word da::.:.r nou oorge- gaan tot die bepaling van die opvoedin6sbegrip

die we- se e,n omvang van die opvoeding in die al.gemeen en van 4ie sedelik-godsdienstige opvoe'd_j_ng as_-.}fu_l_rrt~nasi.e-_;e..l:¥1'~, .. vsn alle opvoeding om af te sluit met een en ander in ver7 band met die opvoedeling en die op~oeder.

B. BEPALING VAN DIE BEGRIP.

Opvoeding kan omskryf word as •n aktiwi tei t waaraan twee soorte menae deel het

nl. die·opvoeders wat akticf onderrig gee en die opvoedelinge wat aktief leer en on- derrig ontvang.

Die opvoeders is in die re~l volwasse, d.w.s. self- standig

onafhanklik, ryp en sedelik vry terwyl die op- voedelinge daarteenoor gewoonlik onvolwassenes is wat nag onselfstandig, afhanklik, onryp en sedelik gebonde

i~en die aktiwiteit word dour die opvoeter daarop toe- gespits om die onvolwassene totr:.;volwassenheid te voer. 1

Dio begrip opvoeding behels dus die gedagte dat die opvoedeling opwaarts gevoer

na bo gelei, word deur n ak- tiwiteit wat die vorming van die hele mens ten dool het om hom ui t ·n ,staat van onmonclic!,'heid en ruheid te bring nan staat van mondigheid, sedelike vryheid en geestelike selfstandigheid en in hierdie sin W?rd dit n bewuste, op- setlike, doelgorigte en planmatigo werksaamheid. 2

C. WESE VAN DIE OPVO~SDING. 3

Omdat opvoeding met die verming van die mens te doen het, kan dit uit alle gesigspunte wat op die lewe 1) Coetzee

J. Chr.~

2) Bavinick, H.~

3) Coetzee, Jp Chr.:

Inleiding tot die Algemene Teore- tiese Opvoedkunde, 82.

Paedagogische Beginselen, 14.

Op. cit., go e.v.

en wese van die m3ns as skepsel van God betrekkin~ h0t, benader word, on by haas alle opvoodkundiges is dit ge- bruiklik om te onderskei tussen besondere en algemene

(of ook enger en ruimer) aspekte van die proses~

I. Besond££·

Opvoeding is

tweopolige proses waarby opvoedeling en opvoeder betrokke is~- sodat di t moontlik is om die pro- ses vanuit die een of dio ander pool te benader waaruit daar dan besondere aspekte van die opvo~ding na vore treeo So kan daar gespre.::k word van groei en ontwikkeling en van aan-' un inpassing by die omgowing wanm3er die proses van die opvoe de.l,lng s8 ·kant gesien wo--rd. Gesicm van c"lie kant van die opvooder kan daar weer sprake wees van voor- bereiding, leiding, vorming en toerusting. Oor hierdie aspekte word dan nou meer in besonderhede ~ehandel.

1. Groei en onj;'"Tikkelin~.

Die mons word na llgga-.1m en .,:S-...:3s hulpcloos en hulp- behoewend, onvolvvass·::J on onvolz,;ro(:;;id gebore Gn hy mo.2t langs die weg van groei en ontwikkeling tot volwassen- heid kom om sy lie;gaamlike en c;Gestelike vermoons tert volle to kan benut.

Die ligga~m moot versorg word deur hom te voorsien van die nodige voeding, reiniging~ verpleging, kloding, huisvostine,, oefening e.d.m. sod:1t dit kan groei en ont·- wikkel on ·:Sl..lgB,anrt0.· moot hy nie net leer om self verant- woordelikheid te aanvaar vir die vorsorging van sy lig- gaam nie, maar ook om dit te rospektoer as tempel van God. Daarvoor is nodis dat hy konnis sal dra van wat be-- vorderlik en wat nadelig is vir liggaamlike welsyn sodat hy die goeio le'.'iensgevvoontes 'Nat aan hom geleer word

kan handhaaf en slogtes vermyo

So ook moot daar gesorg word vir die voeding en ge-

s o.n:t1b-~~d.; Y.:fln'• §tie;·

so dl8- t · -il·3r t kq,n._,

twi;k.k~l ~n .. g~p_e i . :_Efn

sy psigiese vermoens en funksies geleidelik en ordelik tot volle ontplooiing kan kom.

Hierdie groei en ontwikk;3ling van die onvolwasst:lne.

tot •n staa t V@.n volwassenheid vind t1.ie ( ou toma t.ies _plaas • ....- nie, dog word bewerkstellig deur planmatige opvoeding waaraan opvoeder en opvoedeling aktief meewerk.

2. Voorbereiding, aan- en inpassing.

Die mens word inn omgewing gebore en vir sy be~~

staan en ·v-oorthestaan moet rekening gehou word met di,:;

eise wat die omgewing a0n hom stel~ biologies, fisies, ekonomies, kultureel, sosiaal, nasio:t>_aal.

Sy onvolwassenheid verg nou dat hy voorberei moet word vir d.ie lewe in hierdie omgewing so ::la t hy, wanneer hy tot volwassenheid gekom het, daarby aan- en ingepas sal wees en toc::gerus sal wees om hom in die omgewing te handhaaf deur aan die eise daarvan to voldoen of' di t te wysig na sy eise.

Hy mo.Jt so voorbereid on ingepas wees dat hy •n vol- waardige, nuttige en bruikbare lid van die 6Gmeenskap sal wees wat sy deel tot die gemeenskaplike heil kan by- dra; wat die goeie sedes

tradisies en gewoontes van die geslag v66r hom in ontvangs kan•neem en dit aan _~ie geslag na hom kan oordra;

vvat deel sal he en neem aan

sfronale aspirasies van sy volk? wat wellewend in liefde en harmonie met sy mederriens kan.verkeer.

Hierdio voorbereiding van die onvolwassene tot vol-

~~..,..t~

led·rige aah- eb., inpassing by sy omgewing -vvord 'deur <1:1ie" op- voedeling bewerkstellig en ook hiervoor is die groei,-

ontwikkeling en benu tting van al sy vermoens .. en geeste- like funksies onontbeerlik.

3. Leiding

vorming en toorusting.

Die mens is •n beelddraer van God, deur Hom gesk~J;.pe

5 •

om Hom·lief te h@ bo alles en sy naaste soos homsolf dour die skone te soek, die ware lief te he? die_goBie nate streef en sy wil te .soek in die wil van God o

Om dit te bereik_,moot die onvolwassene golei word om die Woord van God as norm te aanvaar wanneGr hy moet oordeol oar wat skoon is? wat rag is on wat gaud iso Sy karakter mo·.;t gevorm word tot die van •n persoonlikheid wat goodheid en deug vorwerf het deur innerlike ontwik-

hy op aarde moot bewandel om C+ode welbehaaglik te we :;s.

Samevattend kan dus gese word dat die opvo0deling vir sy groei en ontwikkeling~ sy voorbc::reiding en aanpas-

sing, sy leiding en vorming nodig het liggaamlike

ver- standelike, emosionele, sosiale, nasionale, lrul turele

estetiese'} maar veral sedelike en religieuse opvoeding~

Die ware opvoeding van die mens bestaan egter nie

11

nat in die biologiese en sosiale aanpassing? die groei en ontwikkeling van die gees, die vormipg en ontwikke- ling van die verstand tot waarheid, van die wil tot die goeie en van die smaak tot die skone nieo Dit moet die hele mens self tot sy voorwerp van bohandoling he; dit moet agter l~we en gomeenskap, agter liggaam_en gees, ae;t,:;)r kennis en vorstand; agt~·-;r wil on saaak deurdring en di'3 persoonlikh·3id self probeor vorm tot

mens van God wa·t volkome kan wee s

vir clke go 2ie 'tk;rk volkome toogerus. "l

Die opvoading mag nie s~uksgewys geskied mot die verwagting dat die somtotaal n gobalanseerde, afgeronde persoonlikheid tot resul taat sal he nie_,want dio opvoe- deling is

organiese eenhoid en wanneer een asp.:,:;k van

1) Coetzee, J. Chr o ~ Inle.iding tot die Algem::.me Teo-

retiese Opvoedkunde

98 e.vo

tegelykertyd in samehang ontplooi

m. a. w. die hr.:::lc; mans met al sy gawes_, met ai sy kragt:;, m~;t alle aspol-de van

sy bestaan moot tot voliNassenhe.id opgevoed word. Nie die een of die andor mo~t geskied nie, maar di0 een en dio ander. Die opvoeding, soos die mens self, moot n aaneenlopende, organiese eenhdid.spro~es ^{wc;es. 1}

II Algemeen.

Met alles·wat oor die besonderc aspekte van die op- voeding gese is,, is die saak egter no6 nie afg,:;;handel nie,want die mens is verder not?; on::lerhewig aan talryke invloede hoofsaaklik voorkomende ui t die omge''dng wat 1:

A

vormend op sy lewe inwerk.

Waterink plaEts hi•.?rdie in--rloeds bui ta diG opvoeding- sfeer en me(m da t hulle beskou moot word slrJc;s as invloe-

a. e o ^f op sy mees e as vormen e lnVJ..oe e. ^{t d . _,} a. 2. Coatzee noem sodanige beinvloeding in.formele, onopsetliko, insidente-·

le opvoeding in teenstelling mot dia formelc opvoeding wat opsotlik on doelg2rig is.3 Bavinok hog daarteenoor groot waarde aan hierdie faktore en beskou hulle as die basis en die binding van die onderskeie besondere op- voedingsaspekte., tot ·n harmoniese eenheid.

Hy se~ "Natuur en omgeving, gezin en maatsohappij, beroe.p en stand

kark en staa t, moestanden en omstandig- heden, woorden on daden, hebben invloed op een mensch van zijne geboorte aan en drijven hom in eene bepaalde richting. Naast ouders en onderwijzers zijn or naar Berbarts woord vele

verborgene lVIi terzieher, bij hot

1)

2) 3)

Wat.·/rink, J.

Teorie der Opvoeding, J., 512 ..

Ibidg · to5 ...

Coetzee, J. Chr.~ Inlaiding tot die Algemene TeorG-

tiese OpvocdLunde, 89.

7 ..

kind aan het werk. Wij leven ~n groeien allen op in eene rijke wereld van zienlijke en onzienlijke dingen en worden

bewust of onbewust, door haar gevormd on ge- leid. Wel is waar 'heeft het woord opvoeding gewoonlijk en terecht eene engere beteekenis. Maar de groote, vor- mende kracht, die er onbewust en onopzetteli jk van· de.::

gansche omgeving en maatschappij op den ~nkelen mensch uitgaat

mag daarom niet over het hoofd worden gezien.

Veeleer vormt deze van de opvoeding in eigenlijken en engere zin de onderstelling en grondslag. Deze laatste

ZOU

in de luchft>.ih:a:Q,t.,8YJ.

Z.tjj :.·~Z'(i)1l.l \:~G'®rl .:agg~·graa.t ·; .. hl.:t,jv..en ..

atomisch in brokstukken uiteen.vallen, indien zij niet

by. den.,_:,VQ,Drtdluut.::_g-ednag:an·? en aaneengeslo ten werd door die talrijke invloeden en werkingen, welke zouden ophou- den van heel de gemeenschap en van het gansche verleden op het opkomend geslacht uitgaan. En van opvoeding van mensch en menschheid zou en redelijkenwijze geen sprake kunnen zijn, als achter die faktoren

die bewust of on- bewust op ons ·· inwerke:q., ·:;GQ'iid. ,ri:ie:t -s tong, d«le ~JS:011:G.J?J2'~'r .. ,.:,v(l?)n hemel en aarde

die de eigenlijke opvoeder is van heel het menschelijke geslacht en alle draden van het wereld-

91

1 bestuur in zijn hand houdt.

Welke standpunt ook al gehuldig word, bly hierdie aangeleentheid vir die huislike en die kos"skoolopvoeding '

van die opperste belang,omdat die opvoedeling. in hierdie

instellings uit die aard van die saak gedurig en sterk

onder sulke invloeae verkeer en al sou hierdie insidente-

le opvoeding of beinvloeding·danmaar 'n neweproduk van

die lewe in hierdie geme8nskappe wecs

is dit nogtans

daar en moet daar kennis van geneem en r®k9n.ing _mee ge-

hou word. Daarbenewens kan hierdie invloede en faktore-

nie alleen georganiseer word om op to voed nie, maar

word •n opvoedoling dikwels doelbewus daaronder geplaas

1) Bavinck, H.~ Paedagogische Beginselen

11 e.v.

om opgevoed te word in welke ~evalle hier dan w~sentlike

opvoeding ontstaan, ook in die besondere sin.

Dit is dan ook veral t.o.v. hiardie aspek van die opvoeding waar c1 io kosskool hom van di<:~ gowone skool on- derskei11 omdat hy daardie omgewingsfaktore en -middele/

doGlbc3wus en geor2:aniscerd aanwend om sy leerlinge ver-.

der op t2 voed om' sodo(;:nd:J die leemte wat ontstaan, omdat die huislike opvoeding feitlik verdwyn, aan te vul!lter- wyl die gevvone skool hoofsaaklik op sy loerplan en leer-

stof aangowys is vir sy opvoedinsstaak.

D. SED:ELIK-GODSDIENSTIGE Ol)VOI~:OING ~

Uit wat voorafgegaan hot, is dit reeds duidelik dat die hele mens opgevoed moet word na alle fasette van diE";

pcrsoonlikheid~ liggaamlik, V8rstandelik, emosione•Jl, esteties, kultureel, sosiaal en nasionaal, maar hierdie terreine van die o;voeding is in die eerste instansie mensgerig en die moontlikheid bestaan dat di t da:·tr kan

eindig of nie ver gcnoeg gevoer.kan word nie

veral in die kosskool waar die ouer grotendeels van die toneal verdwyn. Verder is die sedalik-godsdienstige vorming via gedragsregulering vir die skool, en veral vir die kosskool, van soveel aktuele belang dat dit nodig geag word om hicJr, en ook verder, bosondere aandag daaraan te skenk as kulminasiepunt waartoo alle opvoeding.sakti- witeite harmonies moet saamwerk en saamvloei.

I Wilsvorming •

. soos reeds gemel~streef alle opvoedingsaktiwiteite in organiese sameworking daarna om te probc::or om die persoonlikheid t..::;; vorm tot •n mens van God wat volkome kan wees, vir ·elke goeie werk volkome toegerus ., en met 1

1) Kyk bl. 5.

9.

goeie werk word bedoel

net die wat ui t •n ware goloof volgens die Wet van Go9J. alleen~Jt:;o::iJ.,_ s~;c:Leer. geq.o e·:ful'vvoril·::en

gd::e·]_ die' wat

:·op~wms goegdun:ke of op insettinge van mense

gegrond is nio.

J)io goeio hou dus verband m..:;t die in- nerlike gesindheid van diG mons

nl., om dL; W103t van God te gehoorsaam tot sy eer~ en hierdio innorlike gesindheid word geopenbaar in sy gedragsui ti~·ge: aSt:.li±tlit:g,ge vv.an sy wil.~

Die sedelik-godsdienstige vorming van die opvoede- ling behels dus dio uiteindelike doelstelling, die ide- aal

van diu o iJVoeding. Terselfdertyd guo di t vir die opvoedeling vorm aan sy eie lewensideaal on vorg dit van hom om sy gedrag te reguloer tot doeltreffonde verwesen- liking van die ideaal. 2

Omdat die sedelike opvoeding die opvoedeling nou daartoe wil lei om sy lewensidoaal to vind in die strewe na die goeie en deugsame deur sy wil in die wil van God

te soek en die Woord van God te aanvaar as norm vir sy handel en wandel, is dit

wesentlike deol van die gods- dienstige opvocding en is di t gerii$.· op die wils- en ka-·

raktervorming via die gedrag$U.i_);_;j:,;r~lg~.

II Gewetensvorming as produk vc:m sedel.ike opvoedin_g.

J)ie gowet8 is •n na tuurliko gawe wa t die mens in staat stel om toestande en handelinge uit die oogpunt van good en kwaad te beoordeel. In ruimer sin kan rlit

ve.·r:ta:mt word as sedelike besef en in ..:mg<:::r sin as sede- like oordeel.3

Die gewete oordef:?l volgc:ns norme wat verwer:t:word en daarvan besi t neem lahgs die geleich;llke wog van die op-

l)

2)

3)

Coetzee, J. Chro: Inleiding tot die Alg3mene Teore- tiese Opvoedkunde, 141.

Welton, J. &1 Blandford, F.G.: Principles and me- thods of moral training with spe- cial reference to school disci- pline, 7.

Coetzee, J. Chr.: Inleiding tot die Algemene Teo-

retiese Opvoc:dkunde, 142

v.

voeding of lewenservaring1 en aangesien dit 'n middel is wat die mens kan gebruik om die sedelikheid van sy ge-

dragsuitinge te toets, moet dit ontwikkel en van die jui-

t . d 2

s e norme voorslen wor •·

Die· ontwikkeling van die gewete kan s6 benader word: 3 Die aanvanklike gedragsuitinge van die opvoedeling is impulsief en staan onder die toesig van die opvoeder wat dit beheer deur dit goed of af te keur en by hierdie uitwendige bepaling van sy gedrag berus die opvoedeling,

omdat hy die opvoeder wil behaag. Algaande ontwikkel sy gedragsuitinge tot gewoontes (wat goed of sleg kan wees), en die gewoontes later weer tot gedragspatrone wat op hul beurt uitloop op deugde of euwels en so kom hy tot 'n deugsame of goddelose lewe na gelang die gewoon-

te~ goed of sleg·was en die tug, wat aangewend is om die gedragsuitinge, gewoontes e~d.m. te rig en in ai~ane ^te

lei, geslaag het of nie.

Hand aan hand met hierdie uiterlik waarneembare ont- wikkeling, groei die gewete by wyse van 'n innerlike ont- wikkelingsproses.

Deurdat s ommige van sy gedragsui tinge goed- en an- der afgekeur word om sekere redes wat afgelei is van nor- me, word die opvoedeling bewus daarvan dat sy gedragsui- tinge ook 'n kwaliteit het wat hulle aanneemlik of verwerp- lik maak, m.a.w. sy sedelike besef, d.i. sy gewete, kom tot ontwaking en so stadigaan begin hy mede-verantwoorde- likheid vir sy gedrag te aanvaar en tree die opvoeder ge- leidelik meer op die agtergrond, aangesien die opvoede- ling nou reeds uit _die opvoeder se houding (die uitdruk- 1) Waterink, J.: Theorie der Opvoeding, 410.

2) Coetzee, J. Chr.~ Inleiding tot die Algemene Teoretiese Opvoedkunde, 142 e.v.

3) Welton, J. & Blandford, F.G.: Principles and methods of moral training with special reference to school

discipline, 21 e.v.

11.

\

king op die golaat, die blik in die oog, e.s.m.) ka~ a~~

lei hoedanig die kwal:iltetztn:vaih.isy ... HiJ.adELW.a:i3;_.;;.T Hi-erv§l:ncla?-11 uvrger hy verder totdat hy solf verantwoordalikheid aan-·

vaar vir . sy gedrag met •n gewetG wa t gevorm is en van 2·.:.

rtorme voorsien is om n sedelike oordeel oar sy gedrag te vel;

En indien die opvoeder die gosag vir sy beheer oor die orvoedeling se gedrag uit die Wet van God put, die tug met JJG\Yfde · beoefen en 'lill:gndvrugtige le-vvo lei,., sal die :·opvoedeling kom tot innerlike aanvaarding van die-- selfde. Wet as sy lewensnorm en sy behae nou vind in rl'ir-J ui tlewing daarvan onder bevvuste toepas:::.1ing 'tan die ^f8W(3-·

tenswerking. ¹

Sedelike opvoeding is TI wesentlike deel van die godsdienstige opvoeding,en word dit gerig op die wils- en karaktervorming, kan di t gevv~tansvormin,g .. as· resu~taat

he en kom die opvoedeling tot dissipline en selfdissi- pline9 tot tug en selftug. 2

die opvoedeling getipeer as onvolwasse, onselfstandig~

afhanklik en onryp en di t is nou:.c, no dig om :rneer bep,-'"~.lJl

te let op sy wese en die basiese vereistes vir ewewig~

tige groei en ontwikkeling tot volwassenbeid.

I. Sy wese.3

Na sy wese is die opvoodeling •n wordende, onvol-·

wasae mens met. die volgende kerunerke wat as nooCJp.oqkli1r ...

heid van die opvoeding dien~

ltt Onrypheid.

Die onrypheidstoestand dui hier nie op •n statiese7.

•·

l.·waterink

J.~ illhe.o·r:lle der Opvoeding, 409.

2. Kyk bl. foo .•

3. Coetzee, J. Chr. ⁱ Vraagstukke van die opvoedkundige

politiek

8 e.v.

negatiewe hoedanigheid van onvolkomenheid nie of op m:::l,g- te wat moontlik eers later mag ontstaan nil3? maar di t slui t ook •n posi tiewe element in, nl. die vermoe of ge- skiktheid om te groei en ontwikkel wat ~ essensiele ~

voorwaarde is van die opvo .~dende ·werkingp want as daar geEm vermoe tot groei vvas nio

was daar ook nie die ' ' moontlikheid of noodsaaklikheid van opvoeding nie.

Word die staat van onrypheid nader oniileed, kom daar drie kenmc:;rke van opvoedkundige be"Le.ke·nts: .na ,vc,re, nl. hulpeloos- en hulpbehoewendheid en plastisiteit.

Alle onrype wesens is hulpeloos en hulpbehoewend en van alle lewende wescns is die m>Jns by geboorte die hul- peloosste en die hulpbehoewendste sodat hy in ^~ toestand van volslae afhanklikh::id verkeero Hierdie algehele af- hanklikheid van die l::ind 'Tor:m die on_middelike grondslag ,e

1\

van die ouorlike v~:::rsorging, d.v.r.so van die voeding so- wel as die opvoeding, wnarsonder hy sou starf.

b) Plastisiteit.

Naas die to~,stand van hulpeloosheid en sorg~behoe-

wendheid openbaar die onrype mens die konmerk van plas- tisiteit waarmee bodoel word die vermoe om

(i) uit die ervaring te leer en wat geleer is te bewaar vir latere aanwending;

(ii) handelinge te wysig in die lig van vorige ervarings;

(iii) gesindhede te·ontwikkel wat die vorming van gewoon- tes, wat esse~sieel is vir die menslike lewe, moont- lik ^~ maak.

2. Tiie lan~:tdur~gheid_van __ j.Je wor§~r1de toestand.

Van alle wesens bly die mens die langste na sy ge-

boorte afhanklik van andere en ook hierdie verskynsel

het sy betekenis vir opvoodor sowel as opyoedeling.

13 ..

Vir die opvoeders (die ouers) le dit die verplig- ting op om vir die kind te sorg -- hom te voed en op te voed

:Oi t wakker hulpvaardig:1ei d, lief de, toegewydheid ~'

arqeidsaamheid, selfverloening en selfopoffe:c•ing by hul--..

le aan en werk op velerlei wyse sedelik op hulle in.

Vir die opvoedeling bring di t die gevoel van afhank-·

likheid en ootmoed en die besef dat die mens :;.1ie slegs •n enkeling is nie maar ook deel is van

geheel

nl. die gesin en die gemeenskap. :Oie langdu~:::-igheid ·van die toe-

.··=- ..

starid is ook ^•n aanduiding van sy voortreflike pluk

^d:i..·J

ry van skeps<Jle~ omdat die laer wesens wie se Tn~"""'rrl"'"Y'~ ~ is

•n veel korter afhanklikheidsduur beleefl. Ten slo-L"tt.:

skep dit die geleentheid vir langer en deegliker voorb8- reiding vir die leweo

3. :Oie struktuur van dL~ mens o

:Oie mens is deur God geskape ae •n tvv8 (;ledit!;e v;es8 met •n liggaam en

siel wa t tot •n e:;nheid verbincL is;) e:c.

albei is vatbaar vir opvoeding.

Na die li.ggaam is die :mens voorsien ve:m •n organism<.::

bestaande ui t sintuie

senu.';rees e:..1. dj_e ore:'.n wa t by ui t- nemendheid geskik is vir die ::JJ;ll:..emi::::g en ver".;rkir.g var:

indrukke wa t vir die opvoeding va,n bolang :l.s, 7eral op d:~(~

gel;)~.e9-.:::M:an:d'.i~ ._;~~nlew© ~

:Oi t is egter op die gebied van die sielelevre wac-:r die mens ui tstyg bo ander lewende we sons, want belml·~·;·e

dat di t saam met die plant en die dier die gawe van dj_:;

lewe geniet, is dit deur die Skepper ook geseen met die

selfbe~uste lewe waaroor slogs die mens beskik. As go~

VOlg daarvan is hy niG net 'll k811D.r:lniJ.e 9 ,,_voelr:>nde e:.1 sty(>.·- wende wese nie

maar ook •n redelike

sedelike en godsdier.·-

§t~~~ wese en dit maak hom opvoedoaar.

In die laaste instansie is daar nog die belangFxke fei t dat diG mens deur God ~es:kq:pe: is tot kroon van sy skepping en wel na sy baeld mot n eie ro0pin~,· plek en

taak~ en as redelik-sedelike wese as lid van die gesin, die geslag, die volk en die mcnshoid. En tot vervulling van sy taak en rooping as lid van die gemeenskap moet hy

opgevoed word.

In verband hiermeo moet egter ook die son&ige staat waarin die mens verk2er, gesien word1-aangesien dit ook sy opvoedkundige implikasies het. Die mens is wel beeld van God; dog hy is •n gevalle b.Jeld aangesien hy deur die

• fL

sonde.cvan dle eer:.:.,te m.:.::ns,;Paar reeds van sy geboorte af' self mot sonde besmet iso Deur die genade van God h0t daar ten spyte van die sondeval tog nog iets goods in die mens oorgebly waarvan di·e rede, wat hom onderskei van die dier, die belangrikste is. Daarbenewens het God, ook in · sy genade, die moontlikheid van verlossing deur die soen-

verdiens~e van Christus ·daargostel vir hullo wat in Hom

l ~

glo, waardeur dit moontlik geword het om ~~'U opvoeding die beeld weer meer in ooroenstemming met die oorspronk- like te bring. Ook hierdie i'eit hot opvoedkundige impli- kasies ~ al is die opvoeding nie 'n funksie van die mens wat noodwendig uit die sondeval en vorlossing voortvlooi nie, is die opvoeding tog n Godgegewe middol om die son- de te bestry en dio mens op to hef.

II; Die basiese geestasbehoeftos van die cpvoedeli:Q:.B>

Ondersoek het aan die lig gebring dat net soos wat voedsel, lug, water e. eLm. van basiese belang vir geson- de liggaamlike groEli en ontwikb:?.ling is, daar sekere fun-

da~entele geestesbehooftes is waaraan voldoen moet word indian die geestelike groei en ontwikkoling gladweg moet

1 Coetzee, J.Chris.~ Die eerste beginsels van die Cal-

vinistiese opvoeding, 16.

verloop sodat die opvoedeling tot •n ewewigtige

geinte·- greerde persoonlikheid kan ontwikkel. Soos wat wanvoe- ding, voortvloeiende uit gebrek a:J..n kennis en insig

t.o.v. die basiese behoeftes van die liggaam gesonde lig- gaamlike groei en ontwikkeling belemmer en tot uiting kom in die vorm van siekteverskynsels

liggaamlike afwy- kings en abnormali tei te, so belemrner •n gebrek aan voor- siening in die basiese geestesbehoeftes die gesonde groei en ontwikkeling van die goes wat tot uiting kom in die vorm van abnormale ge_dr~gmz:e::okky.u:ts8.l9

,::geestea.houdi.gg9

e.s.m.

want bly hierdie behoeftes onbevredig

dan volg

·frustrasie en emosionele spanning (angs, vrees of woede) wat mag uitloop op emosionele on~wrigting en ont~poring.Z

Aangesien abnormale gedrag dan meermale •n simptoom is wa t aandui da t in OE:'.n of meer van die basiese behoeftes nie na behore voorsien word nio, is konnis en insig t.o.v.

hierdie aangelesntheid van groat belang vir die huislike opvoeding

vir 6ie skool

en veral vir die kosskool

om afwykende ged.ragsui t::i.ngs te kan diagnoseer en remed.ieer d.eur na te gaan of en in hoeverre daar leemtes bestaan en indien wel

wee en middele te J:JrakseGr en aan te wend om die leemte te vul of die oorsaak te elimineer.

Verskeie teoriee is in hierdie verband opgebou, dog dit word taamlik algemeen aanvaar dat emosionele stabili- teit die grondvereiste is en dat dit op sy beurt weer berus ojl die bevrediging van die behoefte aan o.uerlike aandag en belangstelling, erkenning as persoonlikheid, veiligheid en gelding ^(d~w.s. erkenning van prestasies, die opdoen van nuwe ervarings

e. s .m.) 2 •

By hierdie behoeftes kan nog gevoeg word die behoef- _, te aan bewegingsvryheid. Nie alleen is dit die bevinding

1 .. _V.~k ¥uuren, J.A.J.~ •n Ondersoek na die onderliggende

2 spanninge van gemotiveerde wange-

2. drag by. kinders, 14.

Van Rooyen, A.E.D. ~ Die go broke huisgesin en wangedrag

IY ^-~ r

van die ::flelia:V::i'<9j.f?~me <:.:.c1at iJJnk~:ll5ti:.ngvvan -~d.:Le iibe-w.~g:t.JA.g~y-­

heid !eeds by-die suigeling woede wek nie~ ¹ dog die prak-

·tyk leer ook dat kinders in verset kom teen maatreels wat na hul oordeel stremmend inwe.rk op hul bewegingsvry- heid. Daarby is dit algemeen bekend dat bewegingsvry- heid net soos.die vryheid van spraak en godsdiensvryheid

tot die basiese menseregte gereken word.

Ten slotte noem Coetzee nog die basiose behoefte aan simpatie en begrip van die medemens. "Die mens het _ .. sond~r enige twyfel vir n gesonde en volle ontwikkeling

van sy wese om hom nodig •n kring van mense wat hom ond8r·.

alle omstandighede, of dit met hom goed dan sleg gaan, sal verstaan, verstaan nie met verstandelike klaarheid nie, maar met die liefdevolle hart wat nie na verklaring vra nie, maar wat intuitief meevoel en meeleef ¹ ~ ² Op die keper beskou, is dit egter eerder n m\ddel wat emosione- le stabili tei t be.vorder~ omdat di t meehelp om te voorsien in die behoeftes -a:tn veiligheid, gelding, erkenning en

vryheid~en as sodanig is dit eerder •n middel wat in die

gesindheid wat die opvoeder teenoor die opvoedeling be- hoort te openbaar,3 dog kan dit nie op sigself aanvaar word as •n fundamentele geestesbehoefte nie.

Hierui t volg dat emosionele stabili tei t wat •n voor~

vereiste is vir gesonde groei en ontwikkeling, verkry word in en verseker word deur n gemeenskap wat bestendig isyomdat dieselfde lewensnorme gedurig geld en kons.ekw:ent gehandhaaf word, waar die gesinheid gekenm.erk word deur li:::Jfde4·, begrip en meelewendheid en waar die indiwidu hom, sander oormatige regimentoring en roetinering, vry en veilig voel sodat hy hom kan uitleef ter nevrediging

lw Wa~son, J.B.~ Behavior!§~, 122.

2. Coetzee, ^J.Chr.~ Vraag.eitfu:k:ke van die Opvoedkundige Politiek, 41.

3. Kyk bl. 25.

4 • Ky k b 1. 2· _{5 •}

17.

van sy behoeftesr

III Die Adolessent.

Die~.- mJ.twikkeling van die groeiende ~ wordende ofpvoe-

J

deling op weg na volwassenheid .is '11 kontinue, geleideli- ke eenhei~proseppog hierdie voortdurende wordingsverloop kan tog in verskillende stadia vordeel word met min of meer :kenmerkende ontwikkelingseienskappe. '11 Voorbeeld

'

van so'm indeling is die volgende~

'·T. ··:Die kleinki"nderjare~ a) Die suigelingsjaar.

b) Die pcuterjare (2de en 3de3aar) 2. Die kinderjare~ a) Die kleuterjare (4de tot 6de jaar)

b) Die laerskooljare (?de tot l2de jaar Die adolessensie~ a) Vroee adolessensie (l3de tot

l?de jaar).

~ ,...., ...,

• I _ • I

_!_ : . . . ~

b) Later ~dolessensie (bo die l?de jaar)~

Waar dit hi.er om die opvoeding van die leerling op die middelbare skool- ~n; .. is. ·d:i t;. w_:en:s~ik onL n.fJ..dteir-... ken.nis maak met sy ontwikkelingsfase en behoeftes, veral ook waar die kosskoolleerling in hierdie belangrike fase die ouerhuis as veilige h~we waarop ~y kan terugval a~ die storms wo:ed, moet ontbre:er.

Uit die indeling ^~erbo blyk dat die adolessent op die stadium tussen die kinder- en dia volwasse jare ge- plaas word

d.w.s. hy verkeer in die oorg·3.ngstadium ·en staan derhalwe op die drumpel van volwassenheid. As so- danig openbaar hy sekere kenmerke en kan die adolessensie getjb:Peer word as die

fase in die ontwikkeling en gelei- . delike groei van die kind wat in hoofsaak gekenmerk word

deur die emosionele losmaking van die huisgesin en alles wa t daarmee verb and hou ~ daar is die strewe na· selfstan-

l. ^Coetzee~ J. Chr.~ Inleiding tot die Algemene Empi-

riese Opvoedkunde, 89~

~.:fist·@Nording 9 die soek en vind van nuwe belangstellings- vorme, die ontwikkeling van nuwe sosiale verhoudinge. 1

Hierop moet nou breedvoeriger ingegaan word en.dit word gedoen aan die hand van Eduard Spranger se Psycholo- gie der Je¥.gd 2

•

Tot op die adolessente stadium was die jeugdige nog kind met •n fris

na bui te gekeerde realistiek gefundeer in •n kragtige liggaamlike lewensgevoel waaruit voortvloei '

•n gevoel. van sekerheid met •n surplus

Gnergie. Na hierdie fisiese toestand van versekerdheid tree die puber- teit egter as beginstadium van die adolessensie in en bring sulke diepgaande veranderings · :e.nc n.tJ:V~rw~gte c.;s:kolt:lke met hom mee dat di t al as •n tweede geboorte bestempel is o Alhoewel die ingrypende veranderinge van hi2rdie leeftyd

grootliks fisiologies gefundeer is

gee ons hier slegs die aandag aan die totaalverandering van die adolessent.

Spranger vat die kenmerke van die nuwe psigiese· or- ganisasie saam in drie faktore, tow.~

1. die ontdekking van die Ek;

2o die langsame ontstaan van ·n lewensplan;

3. inskakeling in die afsonderlike lewensverbande.

lo Ontdekking van die Ek.

~gt die eie Ek gedurende hierdie fase ontdek word

beteken nie dat die kind voor hierdie ~tadi~~ nie reeds Ek-bewus was nie_, dog ~it was vir hom so 'n spontane ego- :Ksme dat dit nie tot sy bewussyn deurgedi'ing het nie.

Ook beteken dit nie datjhy homself nou meteens vind nie, dog die blik word gedurende hierdie stadium na binne ge- wend om met sigself besi&; te wees

losgemaak van die bui- tewereld. Daarop volg groot eensaamheid en sko~melinge

·l· Heyns

M.E.~ Die houvas van ~e~gbewegings op die a- dolessent, 3.

2· Spranger

E.~ Psychologie der ~eugd, 41 e.vo

1$ ..

in die gemor::1dstoest::md~ oorlop~~ndG (;nergie en luiheid, ui tgelate vrolikh<::'Jid un diop swaarmo0digheid, selfsug en

selfverloening

ed2lmoedighoid .z.:n baldadigheid

behoufte ag,n geselskap en neiging tot 0enso...i.~':ll'H?ic1 9 ou tori tei ts- geloof on r(0Volusicnere radikalism..?, aandrif tot handa- ling en stille oorpoinsing -- hiordie uiterstas wissal

mek~ar godurig af.

Hi2rdie \Terskynsc~l besorg baie kvvollings

dog di t bied die jeugdige ~ seloksiobasis waar die wordende mons met sigself eksp .... :rimenteor om ton slott·3 in oie vorm na vore te tree.

•n G-$vcrl.g v':'m dL; skommel,:.;nde gemoedstoest.::mde is da t die j ong:m.ens homself nie begryp nie en •n st·ark bo- hoefte vool om begryp -Le vvord. Dg,~rby ontwikkGl hy oor- gevoeligheid sod::::,t hy lTL•?.klik gekw0ts vocl en maak hy storker a,;::mspr:::-v'lk op ecrbiGdie:;ing d<Jur :1ndoro, torwyl die wordende Ek (waar die volw~ss0ne soms deurbre0k gevolg

deur pvriodes Wt3,:.r hy nog volslae kind is) weer eug n:1 selfstandigheid.

2.

Vir die kind is die lewe ~ reeks onsameh~nJende ' brokstukke

dog in die a,doles.sente stadium tree •n geheel- beeld van die lewe na vore

waarby die blik hoofsaaklik

op die toeko:m.s gerig is en ~ lwwensideao..l vorm begin aan

to neem wat moot dien ~s model vir die vorming van die

ideale Ek. Tot die verwesenliking van hierdie ideaal

werk alle i.nnP"~"liliP l{rr:;,gte saam to.:::noor i\~emminge van

binne en van buite. Die remninge verhinder dikwels dat

die idea3l berffiik word

waardeur dan •n minderwaardig-

heidsgevoel of n govoel van verydeling ontstaan waarvoor

komponsasiG weer L1ngs ::1llerlei

geso.,:k word. Hier-

die kompensasiemiddeJe k:1n slags begryp word indien die

onderliggende oors.rJ.ko ns.gespoor kan word; wat egter moei_,

lik is

1

omdat die grenslose geslotenhe~d v~n hierdie leef- tyd alles o edek~ ·

3. Inska~eling in die lewensveroande·~J

Voorbereiding vir inskakeling oy alle lewensveroan- de geskied reeds in die kinderjare,aangesiun die kind in stagt is om estetiese waardes, waarheid en religie op te neem net soos wat hy die betekenis van nuttigheid, liefde

en heerskappy oegryp. Die verhouding van die kind tot die geoied van betekenis ent~aarde verskil egter van di~~

van die adolessent. Aanvanklik dring hierdie elemente nog nie as fasette van die lewe tot die be\MUssyn deur nie en die jeug neem hierdie verhoudigg in hom op veel

suo j ektiewer, WJVSB, · w.et_, 11iilder\dOJ:l:vyyd;ing en,) met: :dil:e··~karmkt

stieke adolessente-klom op die self-oelewenis da:1rvan hetsy ter aanvao.rding, hetsy ter verwerping

Die gees- tesprodukte word nie meer aanvaar as vanselfsprekende feite ni~maar word mot eie belewing gevul en word nou

eers opgemerk, gewaardeer en beleef. Eie waardebepaling neem •n aanvang,.omdat die jeugdigo mens begin het om self te oorde~;l. Tun slotte ontst.a.B.n die :inoo.ntlikhe id om ak- tief mee te werk aan die kultuur eers in die adolessente tydperk. Die kind staan reseptiilfl.teenoor die kul tuur- goedere en werk hoogstens naoootsend saam. Nou neem eie kunsvoortbrenging,eie nadenke, eie sosiale kringvorming,

eie religieuse lewensondervinding n aanvang ₁ en al is die bydrae tot die kultuurgoedere maar gering "begin hy nou ook bokwaam word om te produseer en oy te dra op hierdie gebied en nader derhalwe ook in daardie opsig die volwas- se stadium.

Die aangewese opvoedkundige optrede teenoor die a- dolessent is uomhoog llleffend begrijpen" met erkenning van die feit dat hy nie meer •n kind is nie. As jongmens

staan hy op die drumpel van volwass3nheid .ew 7~

21.

·, ·c as sodanig erken

verwelkon en binne ge- lei te word. Word hy teengegaan

verstoot of weggewys9 bly sy behoefte aan waardering en erkenning onbevredig en verskuif hy die swaartepunt van sy bestaan na •n sfeer, bv. in portuurgrcep, waar die :oaatstaf van die volwassene uitgesluit is. En dit kan uitloop op bendevorning net alles wat daar:oee gepaard gaan,wat ons dan nou bring by die bespreking van die piDTtuurgroep as verskynsel van opvoedkundige P.elang in die kinderlewe

veral in die kos- skool.

IV. Portuurgroepe.

Die neiging wat kinders in groot huisgesinne open- baar on volgens hur~ , ouderdor..me groepies binne die ge- sinseenheid te vorn2 , het ook sy ewebeeld in die kinder- sa:oelwwing in die vorm van portuurgro~pe wat dikwels

waargenee~ word as gro~pies kinders wat speel of op een

vf.<.a.

of ander wyseAtyd verwyl

oenskynlik as vriendekringe.

Daar is egter meer net die saak 60noeid as wat op die oog af voorkcn.

1. Portuurkul tuur·.

In die kindersanelBwing bestaan n lewenswyse geskoei op die volwasse patroon wat getipeer kan word as portuur- kul tuur

1 omda t daar •n gradering in vlakke op •n ouderdoms- basis merkbaar is. Die grootste meerderheid van die kin- ders van •n bepaalde ontwikkelingspeil

indian nie alnal nie

volg dan ock die gangbare leefwyse vir daardie ont- wikkelingsfase

ook t.o.v. kleredrag

haarstyl

spreek-

en segswyses en belangstellings.

Hiei'die .kul tuu:);t openbaar baie van die trekke van die

:1

--··~··---

1. Gordon

J. ~ The Teacher as .•n G"CJ-id.ance Wor:k:?r91J~5 e.v.

2. Coetzee

J.Chr.~ Ons en ons kinders, 8.

volwasse gemeenskappe

d. w. s. daar be·staan doelstellings, standaarde of waardes en gedragskodes waarvan sommige o- penbaar, dog die meeste verborge, is maar wat nietemin algeni.een begryp en aanvaar wordo Soos op die volwasse

vlak~ is daar op hierdie gebied ook onderverdelings in kleiner gro~pe op die verskillende vlakk~ alhoewel n kind nie noodwendig by so'n groep hoef aan te sluit nie.

2. Die wese van die p©J:>tuurgroepo

Die portuurgroep is •n hegte eenheid en die lo jali- .teit van die lede teenoor mekear en teenoor die groep is

so sterk dat lede soms j-2-r{:;l1S:R.J.k d·n dieselfde groe,p ver- keer. Soos wat die lede ouer word

ontwikkel hul sin vir waardes, word hul· gedragspatrone gewysig, word an- der vereistes vir lidmaatskap gestel, word die· organisa- sie gewysig om aan te pas by nuwe omstandighede, enso

dog die lidmaatsk~p word gehandhaaf~

•n Groep hot ook sy eie doelstell:lngs wat dikwels verborge is

maar geen gro0p bestaan sonder doelstel- lings nie. Alle groope wat informeel georganiseer is

~e~~~ie volgende eienskappe:

a) Gemeenskaplike belange van die lede wat uevorderlik is vir die behoefte aan gesamentlike verkeer.

b) •n Hiera-rgi~se struktuur.

c) Norme en standaarde waarvolgens die aktiwiteite bin- ne die groep gereel word.

d) Elke groep is uniek: al neem dit sommige standaarde en gedragswyse ;.; ·oy.; _ _t1ie ·a_lge~e· rpa~tJ.A:'U~:k~U:ih;bil)ltir. :9::6;t:',

r •

het dit sy eie ontwikkelingsgeskiedenis, sy eie kli- maat vir onderlinge verkeer

sy eie gewoontes en ko- des.

3. Funksies van die portuurgroep:

a) Die groepe voorsien in sekere behoeftes van die kin-

23.

ders~

(i) Hulle skep geleentheid vir die li~~~ams~ntw~kk@i~ng

by wyse van spiermanipulasie, kragtoere? die ont- wikkeling van liggaamlike v~ardighede e.d.m.

(ii) Hulle voorsien in indiwiduele behoeftes wat voort- vloei uit die ontwikkelingstadia van die lede soos

die behoefte aan le~ding en sekuritett in die stryd om onafhanklik te word van die ouers, bevrediging van die weetdrif (die groep bied geleentheid vir proefneming met geslagsaangeleenthede, gevaar, in- terpersoonlike verhoudings, ens.), bevrediging van die geldingsdrang, e.d.m.

b) Die groep het ook •n opvo@dingsfunksLe.

Dit dra? beskut en bou die portuurkultuur uit soos die huisgesin di t met die vq.lwasse· kul tuur doen.

Dit ontwikkel by die lede n sin vir waardes, stan- daarde en sosiale norme deurdat hulle ervaar wat die groep van sy lede verwag en hulle verplig ag om aan die verwagtings te voldoen. Aan prestasie? bv., eers·op die gg1iithd van die fisiese vermoens soos krag en ui thouver-·

moe en later op sosiale gebied, word baie waarde geheg;

verwaandheid word beskou as •n ernstige oortreding, ter-

wy~ hooghartigheid verbode is.

Verder word ges.itidhede -soqs :._1'2.j .. ~l:\,t~:\;t, qie erkenn.iL~

van ander se regte? verantwoordelikheids~esef 9 koopera- sie en hulpvaardigheid ontwikke~.terwyl vaardigheid op die gebied van sosiale verkeer bevorder word bv. deur vrees

angs of skaamte vir die teenoorgestelde geslag te

elimineer •...

Die wyse waarop die gesindhede ontwikkel word, mag verontrustend wees vir volwassene~alhoewel die gesind- heid self hoog geag word. Lojaliteit mag bv. beoefen word deur lede te verplig om •n medeli,S met leuens te be-

,

skerm as hy •n misstap begaan het en selfs om die owerheid

te bedrieg as •n lid in die moeilikheid beland hot. Nie- temin bly hulle groe:pe waar voortreflike gesindhede ont- wikkel word, al kan hul metode nie goedgekeur word nie.

Hulle vul die lmis en die skool aan .e.n::':J~le::t:p·,_net~d±e' vooPbe- reiding vir die lewe in die volwasse gemeenska:p.

4. Toepassing van die verskynsel in die OJ2.Voeding:

Afgesion van die o:pvoedingswerk wat deur die groe:pe verrig word, vind die verskynsol sy toepassing in die

skool by die klassifikasie van leerlinge, binne- en bui- temuurs

in jeugorganisasies

-klubs

-verenigings, ens.

en di t kan selfs aangewend word om in emosionele· behoof--- tes van leerlinge te voorsien

bv. bevrediging van die :primere drange, ·Em. waar die adolessent dikwols sy toe~

vlug tot sulke groe:pe noem omdat hy hom ontuis voe1 by sowel kinders as volwassenes ¹ is hierdie verskynse1 van besonder belang by die kosskool. 2 Benewens hierdie :po-

sitiewe waarde wat die :portuurgroe:p kan he

het dit eg- ter ook sy negatiewe as:pek

wnnt dit 6ebeur dat hierdie groe:pe kan ontaard in bendes met allerlei sondige bedry- wighede.

F. VEREISTES WAARAAN •p. OPVOETIER BEHOORT TE

VOLIDEN ~)

Blykens die: innige verband tussen lewens- en we- reldbeskouing en opvoeding is dit die belangrikste taak van die o:pvoeder om di0 lewens- en wereldsbeskouing van die huidige aan die volgende geslag oor te dra4 wat slegs dan moontlik is wanneer die o:pvooder ~~lf beklee is daarme e, aa;ngesienhpy ::tgg:J.:ID.ie ~ i~;ts·: . .k.£'1n.:. oot.:.dra. wf!!, t:J.g.y nie besi t nie. Be.newens hierdie primere eis wat aan die

1 .. Kyk bl. 21.

2. Kyk bl. 21.

3. In hierdie afdeling word die godqgtegang van dr. J.

Waterink in sy Theo2ie der:o:pvoeding' (bl.~85 e~vJ) _ge- volg9 behalwe waar anders gemold wora.

4, Kyk bl.1.

opvoeder gestel word, is daar langs empiriese weg nog talle versistes versamel waaraan die opvoeder behoort te voldoen 1 , dog hicr word slegs aandag geskenk aan daardie trekke wat betrekking k~n he op d~e uitvoering van die opvoedingsfunksie in ooreenstemming met die Christelike lewens- en wereldbeskouing om die opvoedeling te vorm

t

tot •n mens van God tot alle goeie werk volkome toegerus.

Daarbenewens word'in gedagte gehou dat die onderwyser in die middelbare skool meer met sy vak te doen het as met die kind~ dog na skoolure in die kosskool word sy funk-

sie omgekeer~ nou hetlhy meer .me-t die mensl-i-ke lfu die jenc:s- mens te doen en baie mind.ert:nejt -sy..:vak • .

tes van

I. Verantwoordlel±kheidsbesef., en lief de~

Voglens die. Christelike beskouing is die huwelik deur God ingestel ffi'3t die oog op gesinsvorming sodat die menslike geslag opgebou kan word deur die verwekking en

e.ie grootmaak v:-.:1n kinders wat sowel die liggaamlike as die geestelike versorging V.J.n die kind behels sodat hy na liggaam -- •n tonpel van God

vrees en diens van die H~reR.

en na gees

kom tot

Sodra •n kind gebore word, ontstaan die spesifieke verhouding ouer-kind en volg die verantwoordelikheid om op te voed, Hierdie verantwoordelikheidsbesef berus nie net op die feit dat die ouers die fisiese en natuurlike oorsaak is van· die kind s e geboorte nie

want di t berus nie op redelike gronde nie

maar kom van binne en word intuitief aangevoo§l as gevolg van die li,3fde wat vir die kind gevoel word.

BokFJ.nt hicrdio natuur:ike grond vir die oueropvoe-

~. U{;:Otz'(/8.? J .ldhY.i'S~: rtnle'i'Qi'i1J!g.: t-;;~~i.cll,t;L~f:.l Al2;.8mene- Praktie-

1 :·, .. _ .1 •. ..,. ... 1 .,,.,.,.,-' .•.•.

·•9e · .. 0P,VQ,ed1p,J .. I).d8

7 4 • ... "··~]'·' n,...,..,,, ..

Se 2·.~ ·'0'6'8.-tz·e·e, ··J ~·tl1.:i;:t's~ ::.'~oi;u3" .. :~~Xi;.wis .,17~nciei,.s;·'·:2"3'J.e.v:. .. _,_.,., .. ^{o ~}

"'' t:-' , ·._. ._.. t_:.. ... Lt..t.L · .... • .. ~ ; f t _.

ding staan egter ~ Godgegewe opdrag om op te voedc Hier- die opdrag setel in die verbond van God met Abraham waar- volgens die Ohristelike ouers d:1n ook die kind'- tot.,die

doop bring en waardeur hulle tot die opvoeding verbi::J.d word. Die verantwoordelikheid berus dus in die eerste instansie by die ouers om die kind op te voed

dog waar omstandighede dit vir die ouers onmoontlik maak, kan die opvoed:Lng namens hulle deur iemand anders~. ond£?'\r!ne~w ·.W\7l.?~L maar dan alleen as di~ ouers die gesag daartoe verleen.

In die opvoeding kom daar nog ~ element by, nl. die gesag wat in li~fde beoefen ~~in liefde erken moet ··.

word. Gesag wat sander liefde ~eo~fen word, is nie op- voeding nie~maar oorheersing deur oormag~en liefde wat betuig word sander gesng, loop uit op verwenning. JJaa-r-

t8enoor moet die opvoedeling hom in liefde aan die gesag onderwerp, wa:ttuu word die lief de versmaai? bly n;. t die gesag oor en moet tug___volg.. Die opvoeder moet gesag .met liefde en verantwoord~likheid beoefen en die ppvoedeling moet hom in liofde daaraan onderwerp.

So is daar dan ;:;wee esseL.Jiele kT;valifik..:1sies wat •n

lf

opvoeder moot h?~, nl, · verant-voGrdelikheidsbesef en lief- de en dit geld ook vir diggene nat a:ader se kinders op- voed.

Die wese van hierdie liefde word in I Korinthi8r2 13 ook vir die opvoeder pittig saamgevat in verse 4 tot 7:

11

Die liofde is lankmoedig en vriendeli!.q die liefde is nie jaloers nie; die liofde praat nie 6root nie, is nie opgebla:s.? nie, handel nie cnwelvoeglik nio

soek LiE'

sy eie belang :i.lie, word nie verbi tterd nie, rekon dj_e kwaad ni,.3 too ni,::.:, is nie "b,f-y oor @.:j_e .. :Q~g?:r,egt_~·gheid{l_niv

maar is bly saam met die waarheid.o Dit bedek alles, glo alles, hoop alles, verdra alles

1. Die Bybel met verklarende aantekeninge, deel III,

480? e. v.

27

Vo;gens Gordon het ondersoek wat op hierdie gebied ingestel is~, ook nog die volgende kenmerke van liefde aan die lig gebring:

1. Dit behels ~ groter of kleine~ mate van empatie met die ·voorwerp van die liefde.

2·. Die liefhebbende dra die welvaart, geluk en ontwik- keling van die geliefde op sy hart en skep behae daarin

om sy hulpbronne en ervaring tot die beskikking van die geliefde te stel ter bevordering van sy welvaart

geluk en ontwikkeling;,

3. Die iiefhebbende aanvaar die enigheid en i~dividua­

liteit van die geliefde ten volle :an respekteer dit.

II. Roepingsbewustheid. ²

Verantwoordelikheid en liefde hang saam.met roe- pingsbewustheid, d.i. bewuste sedelike binding aan die taak of beroep m.b.t. die 3ard van die beroep sowel as die plek waar dit beoefen word. Die binding is sedelik van aard,omdat dit voortvloei uit erkenning en aanvaar- ding van die feit dat die bereep beoefen word in gehoor- sag,mheid aan en uit liefde tot God wat geroep het~ Roe- Jingsbewustheid beoog berusting

b~:ed@h:ed.¢i

~en .a!'b:81 es-.

vreugde aan die meJJ.S,'-'IW!lint a.am.. ₁₁ krijg-t;;.lh;j_j~;.zJ;:IT.f._tj.ljn~':taak

en zijn opdracht, zijn lot en zijn si tuatie liet.~;~·q.s het hom eigene; zo leert hij aan dit alles gebonden te zijn en zo leert hij hook verantwoordelijkheid voor de eigen it'aak,: ae,., ~igen I'Oe~ng .. eri.1het .ej_g.en:.lo;t ,::>da ~·: :'g.j.j c_.l.e.ert liefhebben"3.

IIJ;.. Godsvrug.

Die hele optrede van die opvoeder moet bbheers, oor-

1. Gordon, J.: The teacher as •a guidance worker, 86-87 ..

2 • Wa teri~ J.: Theorie der Opvoeding, 402 e. v.

3 • Ibid, 405.

heers en bepaal word dour die verovdeninge van God;

daaraan meet sy eic lewe geken en ge:r.1eet word en daar~

heen moet hy die opvoedelinge lei.

IVJ EE}nhei-ttuyan Qely.den:i$ en belewenis.

Die eenheidsbeginsel wat funda:menteel

~is in die op-

voeding verg dat belydonis en belewenis in die lewenswan- del van die opvoeder •n harmoniese eenheid gefundeer in die Heilige Skrif moet wees, .e.n da t daar nie ·n enkele dualisTie mag best~an tussen religie en lewenspraktyk, tussen geloof en lewensbeskouing nie, aangesien dit twee-

v. Kennis van die kind.

:Die opvoeder ~oet weet vvat in die opvoedeling omgaan

hoe hy handel, wat die dryfvere vir sy handelwyse is en wat sy basiese geestesbehoeftes en die behoeftes voo~t~

vloeiende uit sy ontwikkelingsfase is, sodat hy gesond kan ontplooi en gevorm word en ontspiD-ring vermy kan word.

Hy moet begryp d'::Lt •n kind meer emosioneel en impulsief as redenerend hsmd(3l en dat oorsaak en gevolg by die kin- derhandeling nie dieselfde rol speel as by volwassenes nie.

TI-!t 1:Jet§it§R nie noodwendig da t ook ouers •n diepgaan- de studie van die kindersielkunde hoef te maak nie, ma.A."' wel dat hljlle hul kinders in liefde moet probeer ver-

staan,en om dit te kan doen noet die intuisie ingeskakel word om langs die weg van intuitiewe nalewing tot p;egr·ip te kan kom van die hancl~inge e. 9 want daarsonder kan •n juis- te oordeel nie gevel word nie en kan die nodige voorlig- ting nie net liefde en insig gegee word nie.

VI. Wysheid

nugterh(:!id

gesonde verstand.

Kennis van die opvoedeling is nodig?, maar di t moett

29.

met wysheid

nugterheid en gesonde:~verstand toegepas word

omdat dit effektiewer is as wanneer daar na ~erfeksie op

te~~r.a.ti·e·se ;,_.;gro.ndsl<?-E __ ge:stre:we

Die wete da t die ·.

kind dit nog moeiliker as die opvoeder vind om nie te sondig nie omdat hy handel soos •n kind, beteken egter nie dat die teregwysing agterwee moet bly nieo

VII. Geduld en selfbeheer.

Die opvoeder moet geduld beoefen in sy optrede teen- ocr die opvoe~eling en nie haastig~ driftig of liggeraak wees nie ₁ omdat dit verwydering bring wat·naciielig is vir

die opvoeding. Dit beteken nie dat die optrede altyd vriendelik hoef te wees nie

maar wel Nat wanneer onvrien- delik en bestraffend opgetree word, dit in liefde moet geskied en dat die opvoedeling bewus moet wees van daar- die gesindheid.

VIII.- Ervaring.

In die ter~gwysing moet die lewenservaring van die opvoeder sy rol speel deur te laat blyk dat hy die situ- asie waarin die opvoedeling verkeer

herken en ~~N~ dit vanuit daardie oogpunt ~ benader sodat die opvoedeling kan besef dat hy met ^~ ervare leidsman te doen het wat die eise van Gods woord nie soos 11 droogb;J;bodtt.a,aml:Q.:p:q~.

wil aanbied en oordra nieo

De opv<eder moet een mens zijn in wie de eis~n, die God aan het leven stelt, ge- stalte gekregen hebben. Zo lang de opvoeder het gevoel heeft dat hy hier smaat2am dat er een dosis geboden van God is, die daar 6inds liggen en die hij nu moet doorge- ven en inleveren bij het kind, is hij geen opvoeder. ¹¹¹

1 •. Wa terink

J ~ : Theori(-:J der Opvoeding

100

,

IX Selfvertroue.

Die opvoeder moGt selfvertroue he om te verseker dat hy sy gesag op dio regte wyse sal beoefen. Die

onbewuste angs wat uit die gebrek aan selfvertroue voort- vloei, kan daartoe lei dat hy onder ttie waan verkoer dat

sy gesag nie erken word nie met die gevolg dat hy sy toe-

1

vlug tot despotiese optrede neem. Daannee verdwyn die essensiele eler:1ent v:::m die liefde en gaan die harmonie tussen opvoeder en opvoedeling tot niet-.

x. Voorbeeldigheid

e_erlikheid, ootmoedigheid

groo~­

moedigheid.

Die godvrugtige lewensbeskouing verg van die op~

voeder dat hy sal poog om alles te vermy wat hom kan o-·

penbaar as iemand wat ^'11 lewe lei wat teenstrydig is met . Gods orde en dat.hy niJ deur valse skaamtegevoel of ver-

keerde eersug uit angs sy swakhede, tekortkominge en ge- breke sal probeer verberg nie. In ootmoed moet hy be~

rou betoon en sy sonde en oortredinge bely. HV. moet eerlik genoeg wees om selfs onkunde te erken indien hy

'11 vraag van •n kind nie kan beantwoord nie en grootmoedig genoeg om ook~ ·n kind vergewing te vra as hy teen hom gesondig het. Indien dit gepaard gaan met wysheid, word hy slegs aanneemliker vir die owvoedeling, terwyl hy daarteenoor die opvoedellng se vertroue verbeur in-·

dien hy hom voordoen as iemand wat foutloos is en wat al- les weet.

Indien hy nie daartoe in staat is nie en daarby n ka.raktergebrek het waardeur dergelike situasies meermale ontstaan, moet hy hom om sy eie ontwil en die opvoedeling s'n aa.n die opvoeding onttrek.

G. SAMEVATTING.

beskouing. Daarin le die mens se lewensideaal opgesluit en daarvoor koester hy ~ drang tot oorplanting sodat op- voeding sonder lewens- .en wereldbeskouing ondenkbaar is.

Opvoeding is die aktiwiteit wat deur volwasse op- voeders daarop tegespits word om onvolwasse opvoedelinge

deur groei en ontwikkeling

deur voorbereiding vir en in- en· aanpassing.by die omgewing en goneenskap, en deur lei- ding, vorming en toerusting tot volwassenhe.id te laat kom. Daarvoor is nodi6 liggaamlike, verstandelike, emo-

sionele, sosialet nasionale, kulturele, estetiese en ver- al ook sedelike en godsdienstige opvoeding

_maar di t moet

•n organiese eenheid wees wat doelgerig en planmatig op

. .

die uiteindelike doelstelling, die ideaal, van die opvoe- ding toegespits wordj nl. om die hele persoonlikheid te probeer vorm tot •n mens van God wat volkome kan wees, vir elke goeie werk volkome toegerus.

Benewens die planmatige opvoeding is daar nog fak-.

tore en invloede wat vormend op die mens inwerk .en wat georganiseer en aangewend kan word, met die doel om op te voed.

D:Le sedelik-godsdienstige vorming van die mens, •n beelddraer en ^sk~psel van God,is die einddoel in die

Christelike,opvoeding en word spesifiek gerig op die wils~,

K~~~kter- en gewetensvorming sodat hy die Wet van God sal aanvaar as lewensreel en as norm vir die sedelike beoordeling van sy handel en wandel.

Die opvoedeling is ~ onvolwasse, onselfstandige,

wordende mens wat die vermoe besit om te groei en ont-

wikkel. Kenmerkend van sy wese is langdurige onrypheid,

hulp-en sorgbehoewendheid en plastisiteit wat van op-

voedkundige belang is. Daarby is hy n twealedige een-

heid van siel en liggaam wat by uitnemendheid·toegerus

is vir die opvoeding met sy sintuie, senuweestelsel,

brein, bewuste en selfbewuste lewe waardeur hy 'n redelike sedelike

godsdienstige wese word. Ten slotte is hy deur God geskape as kroon van die skepping en beelddraer van God seli', As gevolg van die sondeval, is hy met sonde besmet reeds van sy geboorte af en is hy dus 'n verworde, gevalle beeld wat egter uit hoofde van die verlossings- plan weer opgebou kan word om meer in ooreenstem:ming met die oorspronklike te kom deur via die opvoeding die son- de te bestry~o

Vir sy gesonde geestelike groei en ontwikkeling meet daar voldoen word aan verskeie basiese behoeftes van die opvoedeling, nl. aan die behoeftes van veiligheid~ ouer- like aandag, erkenning, gelding en bewegingsvryheid en 'n si:mpatieke gesindheid teenoor die opvoedeling is derhal- we 'n essensi~le vereiste. Indien die drange onbevredig bly, tree :mosionele onstabiliteit in wat aanleiding gee tot afwykende gedrag.

Benewens die basieso bchoeftes wat by alle ouder- dom:mo teenwoordig is, bring elke ontwikkelingsfase sy eie behoeftes mee. So verkeer die adolessent op die stadium waar hy hom losmaak uit die huisgesin, homself as indivi-

du probeer vind, 'n lewensplan vir homself probeer uit- werk en inskakeling by die·lewensverbande seek. Hy ver- keer nou op die oorgangstadium tussen kind en volwassene en dit is vir hom 'n moeilike fase waar geslagsryping:plaas- vind en hy homself nie altyd begryp nie, wat spanninge

veroorsaak ook omdat hy nie :meer by kinders inpas en ook nie by grootmense tuishoort nie. Die neiging is derhal- we om ontvlugting te seek in 'n portuurgroep wat op bende- vorming kan uitloop.

Die portuurgroep handhaaf die portuurkultuur wat

baie van die trekke van die volwasse kultuur toon soos

doelstellings, standaarde, g.edragskodes, e.s.m. Dis heg-