Hans Dijkstal: "Unieke begroting" i 1 M mjfm§

x

p

re

ss

e

mjfm §

M

i

1

■" •

OOCUMENtATmCENTBUV

NEDERLANDSE

Uniek en eenmalig?

Het kabinet diende afgelopen week op Prinsjesdag een unieke begroting in. Ujt het koffertje van minister Zalm kwam voor het eerst in decennia een Miljoenennota waarin de uitgaven van de overheid lager zijn dan de inkomsten. Het komend jaar wordt meer dan 20 miljard gulden afgelost op de staatsschuld. Daarnaast is er binnen de afgesproken spelregels ruimte om voor 15 (!) miljard extra aan te wenden voor zorg, onderwijs, veiljgheiden infrastructuur. En bovendien ziet het kabinet kans om de belastingen met 6,6 miljard omlaag te brengen. De resultaten van het laatste liegen er niet om; inkomensverbeteringen van 3 tot 6% liggen in het verschiet. Zoals ik zei, een unieke begroting die zijn weerga niet kent.

Het is zaak om in de euforie over deze cijfers met beide benen op de grond te blijven staan. Voor de VVD staat één vraag centraal: hoe houden we die groei en welvaart vast? Natuurlijk heeft de VVD nog wensen. Maar voor iedereen is het overduidelijk dat deze begroting het resultaat is van jarenlang vasthouden aan financiële spelregels en hard werken. Niemand wil meer in de situatie belanden waarin de politiële in de jaren tachtig en negentig verkeerde.

Het is daarom dat ik de afgelopen Algemene Politieke Beschouwingen heb aangegrepen om dieper op die centrale vraag naar oehoud van groei en welvaart in te gaan. Ik heb gewezen op de gevolgen van vergrijzing. Die leiden zowel tot stijgende kosten in de zorg en AOW als krapte op de arbeidsmarkt. Ik heb gewezen op de stijgende inflatie en de stijgende olieprijzen. En ik heb gewezen op de reële dreiging van te snel stijgende lonen. Als we die ontwikkelingen negeren, kunnen we van een koude kermis thuiskomen. De VVD heeft bij de Algemene Beschouwingen gewezen op het blijvend nut van behoed­ zaamheid. Wie zich van tevoren rijk rekent en flink aan het winkelen slaat, heeft later een lege portemonnee als de rekeningen binnenkomen.

We ontvingen deze week een unieke begroting. Maar ik hoop niet dat hij eenmalig is. Hans Dijkstal

A

lgemene

B

eschouwingen

-sam e n vattin g inbreng D ijk s ta

l-Hans Dijkstal: "Unieke begroting"

"Bij de VVD-fractie bestaat grote voldoening over de unieke begroting. Het is een flinke opgave om een evenwichtige begroting te maken waarin naast de 7 miljard extra uitga­ ven - die voorzien waren in het Regeerakkoord - nog eens 7,3 mld is toegevoegd. Het kabinet is erin geslaagd om zowel 6,6 mld aan de burgers terug te geven via lastenver­ lichting, als meer dan 20 mld in schuldaflossing te stoppen. De koopkrachtplaatjes van de burgers variëren van + 3 tot + 7% . Dat is in Nederland nog nooit voorgekomen. Tegenover de burgers hebben wij de plicht na te gaan hoe wij de welvaart voor een langere termijn vast kunnen houden.”

Het is de vraag of die hogere economische groei zich ook de komende jaren voor zal doen. Dijkstal keek eerst terug naar de oorzaken van de groei van de afgelopen periode: institutionele aanpassingen zoals privatiseringen, verlaging van de overheids­ bestedingen, lastenverlaging en daardoor verlaging van de arbeidskosten, de toegeno­ men arbeidsparticipatie door vrouwen, hogere arbeidsproductiviteit, de gunstige verhouding tussen euro en dollar en dus hoge export, en de nieuwe technologie met haar aanjaagfunctie die leidt tot hogere productiviteit, nieuwe bedrijven en nieuwe consumentenproducten.

V o o rzich tig h e id geboden

Vandaar uit pleit Dijkstal voorzichtigheid voor de toekomst. Door diverse instituten wordt gewaarschuwd voor oververhitting van de economie. Groeiramingen - ten gunste of ongunste - kloppen meestal niet.

De stijgende olieprijzen en de oplopende ^

inflatie zijn onzekere factoren en maken het nodig alert te zijn. Eén element staat wél vast: de vergrijzing. Met de toekomstige hoge uitgaven voor de zorg en de AOW moet nu al rekening worden gehouden. Dat kan het best door vast te houden aan de begrotingspolitiek die de kabinetten sinds 1994 voeren: behoedzaam ramen ten opzichte van de trend, scheiding van inkom­ sten en uitgaven, en vaste uitgavenkaders hanteren.

Maar mogelijke oververhitting maakt ook dat het kabinet voorzichtig moet zijn met verdere verhoging van de uitgaven en verdere verlaging van de lasten. Dijkstal wijst erop dat bij de sociale-zekerheidsfond- sen - bij gelijke premies en de huidige werk­ gelegenheidsontwikkeling - een fors over­ schot van 27 mld is te verwachten. Dat is 20

e s s e

356

Vervolg van pagina 1 (samenvatting) mld boven de norm. Het is geld opgebracht door werknemers en dient dus terug te worden gegeven. Maar met het gevaar van oververhit­ ting is het niet verstandig dat al in 2001 te doen. Maar het moet van de VVD wel vanaf 2002 zeer nadrukke­ lijk in de lastenverlichting worden meegenomen.

Grote problemen op de arbeidsm arkt

Dijkstal wijdt een belangrijk deel van zijn betoog aan de problemen op de arbeidsmarkt. Er is sprake van krapte in diverse sectoren en op alle functie­ niveaus. Bovendien heeft de vergrij­ zing ook consequenties voor de grootte van de beroepsbevolking. Deze problemen vormen een ernstige bedreiging voor het behoud van onze welvaart en economische groei. Opvallend is dat naast het tekort aan mensen een groot arbeidspotentieel bestaat. In de WAO, de WW en de Bijstand zitten ongeveer 1,5 miljoen mensen. En volgens De Nederlandse Bank zijn er nog 500.000 mensen die weliswaar niet staan geregistreerd maar wel kunnen werken.

Wat is het gevolg van die krapte op de arbeidsmarkt? Nederland heeft een achterblijvende arbeidsproducti­ viteit. Bovendien worden er minder uren gewerkt dan in veel concurre­ rende landen. Dan is er de inflatie- ontwikkeling. Werkgevers en werkne­ mers zullen via hogere lonen mensen naar de eigen sector willen lokken. Het Centraal Bureau voor de Statistiek spreekt nog niet van een loonexplosie, maar wel van een duidelijk opwaartse tendens. Het Centraal Planbureau stelt dat de loonstijgingen in de nieuwe contrac­ ten lager moeten liggen dan de meest recent afgesproken loonstijgingen om uit te kunnen komen op de geraamde loonstijging van 3,5%.

Als de lonen zich gematigd blijven ontwikkelen, is er geen probleem. Als de lonen zich hoger ontwikkelen dan de arbeidsproductiviteit is het gedaan met loonmatiging. Dat is slecht voor de concurrentiepositie van Nederland. Vervolgens ontstaan doorwerkingsproblemen naar de overheid en het minimumloon. En hoe moet dat vervolgens met de uitkeringen? Volgens de

Koppelingswet vindt immers door­ vertaling plaats naar het minimum­ loon. Moeten wij dan die te hoge gemiddelde contractloonstijging geheel doorkoppelen naar ae uitke­ ringen? vraagt Dijkstal de Kamer. De Minister-President onderstreept (in tegenstelling tot bijvoorbeeld de PvdA en GroenLinks) deze analyse en de dreiging van sterk oplopende lonen.

Armoedeval

Bevordering van arbeidsparticipatie is dus om diverse redenen hard nodig. De VVD-fractievoorzitter beschouwt de kabinetsaanpak op dit terrein als een eerste stap. Niet als voldoende. Hij wijst op de armoedeval. Dat is het verschijnsel als werklozen door accep­ tatie van een baan er in inkomen op achteruitgaan doordat zij inkomens­ afhankelijke regelingen en subsidies verliezen. De VVD wil dit aanpakken vooral via de inkomensafhankelijke uitkeringen en lastenverlichting. Het kabinet neeft nu - wat de inkomens­ afhankelijke regelingen betreft - een bescheiden stap gezet met de Individuele Huursubsidie (IHS), maar zal toch een paar stappen verder moeten gaan. Met een mix aan maat­ regelen zullen mensen - die daartoe in staat zijn - ertoe moeten worden bewogen om vanuit hun uitkering aan het werk te gaan in de banen die er zijn.

Daarnaast is een veel te grote groep mensen met een bijstandsuitkering (in fase IV) afgeschreven voor de arbeidsmarkt. Dijkstal vindt dit onaanvaardbaar. "Ik heb begrepen dat in deze fase IV ongeveer 70.000 mensen zitten die daar niet thuisho­ ren en die terug zouden moeten naar fase III. Via de Centra voorWerk en Inkomen (CWI's) moet men in gesprek komen over de wijze waarop zij weer aan het werk kunnen komen, hetzij bij de overheid, hetzij op de markt."

Afbouw aanvullingen Ziektew et en WAO

Er zijn meer manieren volgens de VVD om de (nog altijd niet hoge) arbeidsparticipatie te bevorderen. Ziekteverzuim en arbeidsongeschikt­ heid zijn in Nederland hoger dan in andere landen. Volgens de Sociale Nota van het Kabinet speelt de via CAO's opgehoogde uitkering daarin een rol. Dijkstal bepleit de afbouw van de bovenwettelijke aanvullingen van de Ziektewet en de WAO. Hij wil dat het kabinet dit punt opnieuw aan de orde stelt tijdens het najaarsover­ leg met werkgevers en werknemers.

Sectorenbeleid bij de overheid

De krapte op de arbeidsmarkt is niet alleen voor de markt maar ook voor de overheid een groot probleem. Ook de publieke dienstverlening kan in de knel komen. Dat vraagt om snel en adequaat optreden. “Wat is het nut van een interdepartementale werk­ groep om de overheidsknelpunten voor de komende jaren nader te analyseren en met beleidsvoorstellen te komen?" vraagt Dijkstal het kabi­ net. “Mij dunkt dat we zo langzamer­ hand precies weten - in ieder geval de mensen binnen de sectoren - wat de knelpunten zijn. De Trendnota bevat daarover interessant materiaal,

waarover de Kamer in het najaar gaat discussiëren."

De VVD wil gerichter en flexibeler omgaan met arbeidsvoorwaarden op de plekken waar problemen zijn. Dijkstal wil daarom zo snel mogelijk meer inhoud geven aan het sectoren­ model door binnen de sector na te gaan of meer gedifferentieerd kan worden gewerkt aan het oplossen van de knelpunten in die sector. “Bij Onderwijs ligt er het rapport ‘Maatwerk voor Morgen' van de bewindslieden Hermans en Adelmund. Wij hebben dat rapport gesteund en ook de aanvullende nota. Maar nu de uitvoering. Het gaat daarbij om ruimte voor zij- instromers, om functiedifferentiatie, om vrijwillige ADW-verzilvering, om uitzenawerk en om een aantal zeer concrete punten waarover tussen werkgevers en werknemers met de hoogst mogelijke spoed moet worden gesproken, zodat deze maatregelen zo snel mogelijk kunnen worden doorgevoerd. Als de CAO daartoe een belemmering vormt, moet worden bekeken of die CAO niet snel kan worden aangepast. Dus direct aan het werk en niet wachten op interdepartementale werkgroepen." Dijkstal bepleit ook meer differentia­ tie binnen de overheidssectoren zelf. Al zal dat bij sommige bonden niet zo gemakkelijk liggen. De knelpunten bij de politiekorpsen zijn niet in het hele land dezelfde. Korpsen in de grote steden vragen wat meer ruimte voor het maken van een arbeidsvoorwaar­ denbeleid op maat, zodat zij op de arbeidsmarkt kunnen concurreren. Het gaat dan om aanpassing van de regelingen en om extra beloningen voor bijzondere omstandigheden. En misschien gaat het ook over een terugkeer naar de veertigurige werk­ week.

G ezondheidszorg

Datzelfde probleem van veel onver­ vulde vacatures speelt ook in de gezondheidszorg. Op de wat langere termijn zal een zwaarder accent moeten worden gelegd op de oplei­ dingen van verpleegkundigen en artsen. Het is vreemd dat wij een arbeidspotentieel hebben van 73.000 mensen, opgeleid voor verpleegkun­ dige, terwijl wij er niet in slagen die mensen in de zorgsector aan het werk te krijgen.

e s s e

₃₅₆

hoger salaris te betalen. Wij zullen meer maatwerk in de arbeidsvoor­ waarden moeten leveren."

Het ziekteverzuim in de zorgsector ligt twee keer zo hoog als het lande­ lijk gemiddelde. Daarop moet zwaar­ der worden ingezet. Verder moet worden bekeken of in een nieuwe CAO kan worden opgenomen dat men de vrijheid heeft langer dan 36 uur te werken en dat overwerk niet verplicht met vrije tijd maar ook met geld is te compenseren.

O n d e rw ijs , zo rg ,

v e ilig h e id en in fra stru c tu u r De VVD is het eens met de prioritei­ ten die het kabinet stelt ter besteding van de extra middelen. Het onder­ wijs, de zorg, de veiligheid en de infrastructuur staan als aandachts­ punten zowel in het Regeerakkoord als in het VVD-verkiezingsprogramma hoog op de urgentielijst.

Hans Dijkstal is verheugd dat het kabinet de laatste financiële meeval­ ler ook deels aan Defensie besteedt. Zelf zou hij graag nog extra geld inzetten voor de arbeidsknelpunten in de zorg, bij het jeugdbeleid, de poli­ tie, de dak- en thuislozen, sport en cultuur en het onderwijs.

W ach tl ijs tp ro b le m a tie k Hoewel de laatste jaren steeds meer geld naar de zorgsector gaat, is niet duidelijk wat met het geld gebeurt, en of het resultaten oplevert. Dijkstal verzoekt daarom de regering met een implementatieplan te komen nog vóór de begroting van VWS of de Zorgnota wordt behandeld. Dan kunnen goede afspraken worden

gemaakt. Iedereen weet dat de wachtlijstproblematiek onaanvaard­ baar is. "Het is verstandig om na te gaan wat de achtergrond is van deze wachtlijstontwikkeling. Heeft de vraag zich ontwikkeld door het aanbod? Doordat eerder wordt verwezen? Doordat duurdere behan­ delmethoden worden toegepast? Een andere oorzaak is dat een deel van de middelen, bedoeld om de kwantita­ tieve kant van de wachtlijstproblema­ tiek op te lossen, naar kwaliteitsver­ betering is gegaan en naar het wegnemen van werkdruk van het personeel. Zo verdween 50% van het daartoe beschikbaar gestelde bedrag in de ouderen- en gehandicapten­ zorg.. Dat is te veeT.

Maar ook is in diverse sectoren in 1999 niet al het geld besteed. Dat geld loopt over naar 2000 en daar is inmiddels weer nieuw geld bijgeko­ men. Het blijft een vraag of het beschikbare geld daadwerkeliik aan de wachtlijstproblematiek zelf kan worden uitgegeven. Hoe verant­ woord is het dan nog om extra middelen toe te voegen als een adequate sturing of de informatie over die sturing ontbreekt? Hoe kunnen wij enige garantie krijgen dat deze gezamenlijke 3,5 mld aan de wachtlijsten worden besteed?" H u u rw a a rd e fo rfa it en a c c ijn s Globaal is de VVD het eens met de inhoud en omvang van het lastenver- lichtingspakket. Zij juicht het toe dat het huurwaardeforfait van 1,25 naar 0,8% wordt verlaagd. Dijkstal zou graag zien dat het kabinet iets gaat doen aan de problematiek van ae

automobilist. "Wat ons betreft, schrappen wij de indexering voor dit jaar op alle accijnzen van de motor­ brandstoffen. Daarmee is 210 mln gemoeid. Wij zouden volgend jaar vast willen beginnen met een verla­ ging van de motorrijtuigenbelasting met 100 mln. We komen dus uit op 310 mln."

U itb re id in g Euro p ese U nie De uitbreiding van de Europese Unie met nieuwe lidstaten vergt een beter managementproces dat veel centraler moet komen te staan in het EU- beleid. Dijkstal heeft daarvan nog weinig gemerkt in de besluiten van de Europese Raad. "Er is een hele hoop retoriek, maar weinig werkelijk management. Ik vraag aan de rege­ ring ot zij haar eenduidige strategie voor dat toetredingsscenario nadruk­ kelijk wil melden... De economieën die toetreden moeten werkelijk in staat zijn om de concurrentie van de gemeenschappelijke markt te kunnen weerstaan." (Verdrag van

Kopenhagen, red.)

Over de Molukken en de Molukse emeenschap in Nederland sprak hij e wens uit dat ten aanzien van de laatste in goede samenspraak kan worden nagegaan wat Nederland in alle redelijkheid kan doen om aan de onmenselijke situatie op de Molukken een eind te maken.

Het IMF-akkoord ten aanzien van de Nederlandse Antillen zal volgens hem op korte termijn hopelijk slagen de economie daar weer op orde te krij­ gen.

Intensiveringen

Ten opzichte van het Regeerakkoord heeft het kabinet besloten tot meer dan 7 miljard extra investeringen in 2001. Totaal gaat het nu om bijna 15 miljard gulden. Deze gaan vooral naar de beleidsterreinen die ook bij het Regeer­ akkoord prioriteit hadden: zorg, onderwijs en infrastructuur. Daarnaast is er ook extra geld voor defensie. Hierdoor wordt de bezuiniging uit het Regeerakkoord ongedaan gemaakt. In plaats van een taakstellende bezuiniging van 0,3 miljard is er nu ruimte voor een intensivering van 0,3 miljard.

Aan de financiële afspraken wordt niet getornd. De uitgavenkaders blijven overeind. De extra ruimte is onder andere ontstaan door meevallende rente-uitgaven (1,8 mrd) en minder uitgaven bij de sociale zekerheid (2,8 mrd).

Daarnaast ontstaat er vanaf 2000 ruimte via het FES-fonds (jaarlijks 350 miljoen). De totale intensiveringen 2001 hebben betrekking op:

In mrd. Regeerakkoord Extra Totaal

Zorg (wachttijden, werkdruk, ziekteverzuim, geneesmiddelen) 1,7 1,6 3,3

Onderwijs (klassenverkleining, ICT, leraren, vroegschoolse educatie) 1,4 1,5 2,8

Infrastructuur (HSL-zuid, Noord-Zuid metro A'dam, Randstadrail, wegen) 1,7 0,7 2,4

Natuur en milieu (milieudruk, duurzame energie, natuurgebieden) 0,3 0,5 0,8

Veiligheid en leefbaarheid (Politie, rechterlijke macht, grote stedenbeleid) 0,6 0,6 1,2

Internationaal en defensie (vredesoperaties, clean development) -0,3 0,6 0,3

Werkgelegenheid en inkomensbeleid (arbeidsparticipatie) 1,3 0,8 2,1

Overig 0,5 1,4 2,0

3 res s e

356

De VVD kiest voor verlaging

van de motorrijtuigenbelasting

Bij de Algemene Politieke Beschouwingen heeft Hans Dijkstal alles op alles gezet om de motorrijtuigenbelasting per 1 januari 2001 verlaagd te krijgen.

Hoewel de eerste voorkeur van de VVD uitgaat naar het achterwege laten van de accijnsverhoging per 1 januari bleek die wens niet op een meerderheid in de Kamer te kunnen rekenen. Door medewerking van de VVD aan een aantal wensen van de PvdA en D66 werd het mogelijk een meerderheid te krijgen.

Het totale bedrag aat voor de auto’s werd uitgetrokken voor 2001 bestaat uit de volgende onderdelen.

Dieselpakket voor het beroepsver­ voer 120 miljoen, verlaging motorrij­ tuigenbelasting 340 miljoen, milieu­ vriendelijke auto’s 35 miljoen. Totaal 495 miljoen gulden. Dit pakket zal de komende jaren nog oplopen naar ongeveer 800 miljoen gulden. Naast de bedragen die gemoeid zijn met deze lastenverlichting werd de coalitie het ook eens over een aantal extra intensiveringen.

Voor de VVD was de randvoor­ waarde dat de extra uitgaven passen binnen de financiële kaders van minister Zalm. Het doorbreken van de spelregels van Zalm was voor ons

onbespreekbaar. Gelukkig was nog een uitgavenreserve beschikbaar van 250 miljoen. Daarnaast komt door de hoge dollarkoers en de hoge olieprijs extra geld binnen in het fonds economische structuurversterking. Vanuit dit fonds werd 100 miljoen extra beschikbaar gesteld. Na lange en intense onderhandelingen werd een pakket gekozen van totaal 350 miljoen gulden. Met de keuze van de intensiveringen werd aangesloten bij de hoofdprioriteiten uit het regeer­ akkoord. Onderwijs kreeg 150 miljoen, zorg 130 miljoen, veiligheid 30 miljoen en cultuur 40 miljoen. Met een zeer grote meerderheid werden de voorstellen door de Kamer aangenomen, niet alleen met de steun van de regeringspartijen maar ook met die van de oppositie. In het totale pakket aan fiscale maat­ regelen heeft de VVD ook meege­ werkt aan het corrigeren van het koopkrachtverschil tussen minimum en modaal. In de voorstellen van de regering gingen de minima er één procent minder op vooruit dan de mensen met een modaal inkomen.

Door een aantal fiscale bijstellingen op het gebied van de kinderkortin­ gen werd het mogelijk dit beeld te corrigeren en gaan de minima en mensen met een modaal inkomen er nu maar liefst 4,5% op vooruit. Dit voornamelijk door de introductie van het nieuwe belastingstelsel.

De VVD kijkt met voldoening terug op deze Algemene Beschouwingen omdat Hans Dijkstal een aantal belangrijke thema's op de politieke agenda wist te zetten. Daarnaast was vooral het autopakket een regel­ recht succes.

Informatie: Willibrord van Beek, tel: 070 - 318 28 99

De VVD-Expresse is een

uitgave van de

Mr. Annelien Kappeyne

van de Coppello Stichting

waarnemend eindredacteur: Reny Dijkman E-mailadres: l.dijkman@tk.parlement.nl Op donderdag toestelnummer: 0 7 0 -3 1 8 38 64 De VVD-Expresse verschijnt

wekelijks met uitzondering van de recesperioden. Een jaarabonnement kost ƒ 90,- en is aan te vragen

bij de VVD-fractie van de Tweede Kamer, tel: 0 7 0 -3 1 8 28 75 De VVD-Expresse wordt gedrukt