PFAS en gezondheid. Agentschap Zorg en Gezondheid. 1 maart 2022: Heist-op-den-Berg

(1)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

PFAS en

gezondheid

1 maart 2022: Heist-op-den-Berg

Agentschap Zorg en Gezondheid

(2)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

WAAROM ZIJN PFAS EEN PROBLEEM?

PFAS : meer dan 6000 chemische stoffen

‘man-made chemicals’

Vbn. PFOS, PFOA, PFNA, PFHxS

Zeer ruime toepassing

Water-, vet- en stofafstotend

Textiel, leder, kookgerei, papier, karton, brandblusmiddelen, ...

Persistent: moeilijk afbreekbaar, ‘forever chemical’

In de omgeving: bio-accumulatie in het ecosysteem

In de mens: blijven jarenlang aanwezig in het lichaam

(3)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

WAAROM ZIJN PFAS EEN PROBLEEM?

Komen terecht in het milieu:

door industriële activiteit (productie en gebruik) door gebruik als brandblusmiddel

=> Vervuiling van bodem, het grondwater en oppervlaktewater

=> Ook emissies via de lucht kunnen voorkomen

Door bodem- en watervervuiling komen PFAS in:

voedingsgewassen

dierlijke voedingsproducten

drinkwater

(4)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

VIA WELKE WEG EN HOE WORDEN MENSEN BLOOTGESTELD AAN PFAS?

Welke weg? Hoe?

Voornamelijk orale blootstelling

Voedsel: vooral vis, schaaldieren, aardappelen, eieren en producten van eigen kweek (groenten en eieren)

Water

Stofingestie (binnenhuis en bodem) door hand-mond gedrag bij kinderen

Consumentenproducten: anti-aanbaklaag van pannen, voedselverpakkingsmaterialen

Ook via ademhaling Stof binnenshuis en buiten Waterafstotende sprays

In beperkte mate via huidcontact

Consumentenproducten: waterafstotende kleding, textiel, cosmetica

Verder is ook blootstelling via de placenta en moedermelk mogelijk

Iedereen is blootgesteld aan PFAS

(5)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

PFAS: HUMANE BLOOTSTELLING - DISTRIBUTIE

5

100%

Voeding Water Stof

100%

Inademing

50%

Huidcontact

inname absorptie distributie excretie

Bloed Lever Nieren

Urine Faeces Menstruatie

Verwijdering uit het lichaam:

Afhankelijk van het type

PFAS duurt het lang (jaren).

(6)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

HOE BLOOTSTELLING AAN PFAS VERMINDEREN?

1! verspreiding door productie en gebruik verminderen Gevarieerde voeding eten

aanbevelingen voedingsdriehoek mix van verschillende bronnen specifieke voorzorgsmaatregelen voor bepaalde plaatsen,

zie https://www.vlaanderen.be/pfas-vervuiling

Drinkwater is van groot belang om gezond te blijven, zelfs al krijgt men er zeer kleine hoeveelheden PFAS mee binnen

Consumentenproducten:

probeer producten te kopen die geen PFAS bevatten

bij normaal gebruik van deze producten zijn er geen schadelijke effecten op de

gezondheid te verwachten

(7)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

WELKE PFAS ZIJN HET MEEST SCHADELIJK?

Schadelijke effecten op de gezondheid gekend voor:

PFOS perfluoroctaansulfonaat PFOA perfluoroctaanzuur

=> Gebruik werd reeds aan banden gelegd

Heel veel PFAS waar nog weinig over gekend is => meer onderzoek nodig!

Of PFAS daadwerkelijk gezondheidseffecten geven, hangt onder andere af van hoeveel PFAS mensen binnen krijgen over de

tijd

(8)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

WELKE GEZONDHEIDSEFFECTEN ZIJN GEKEND BIJ DE MENS?

GEEN acute gezondheidseffecten

Evidentie voor een associatie gebaseerd op epidemiologische studies (EFSA 2020):

Verstoring van het immuunsysteem

Kleine vermindering van het geboortegewicht verhoogde cholesterolgehalten

verhoging van het leverenzym ALT

EFSA: European Food Safety Authority of Europese Voedselveiligheidsautoriteit

(9)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

WELKE GEZONDHEIDSEFFECTEN WERDEN NOG VASTGESTELD?

(Nog) weinig of geen evidentie bij de mens, wel bij dieren (EFSA 2020):

minder kans om zwanger te worden

verhoogd risico op hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap en pre-eclampsie

daling van schildklierhormonen

invloed op groei, leercapaciteit en gedrag van kinderen verhogen van het kankerrisico voor oa nier- en

testiskanker

IARC: Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek, onderdeel van WHO

IARC in 2017 (onderschreven door EFSA 2020):

groep 2B: mogelijk carcinogeen bij de mens, dus niet bewezen, noch evidentie voor ‘waarschijnlijk’

Zwijndrecht: gegevens uit het Kankerregister

in Zwijndrecht komen de kankers die mogelijks geassocieerd zouden kunnen zijn met PFAS niet vaker voor dan gemiddeld in Vlaanderen.

- dat geldt ook voor alle kankers samen

(10)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

MEER ONDERZOEK IS NODIG!

Vooral PFOS, PFOA, PFHxS en PFNA werden onderzocht meer kennis nodig over andere perfluorverbindingen

Vele studies bij proefdieren. Mensen verwerken deze stoffen op een andere manier

meer kennis nodig over hoe perfluorverbindingen de gezondheid van de mens beïnvloeden

Meer kennis nodig over gezondheidseffecten van:

lage maar wel levenslange blootstellingsgehaltes

blootstelling aan mengsels van perfluorverbindingen.

(11)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

NO REGRET-MAATREGELEN

Advies aan de gemeente vanuit VOORZORGSPRINCIPE

Bij een medisch milieukundig probleem waarvoor nog net alle wetenschappelijk kennis aanwezig is

Veranderen in de tijd, ruimte en inhoud

Naargelang meer data en inzichten beschikbaar komen In kader van volksgezondheid:

Om blootstelling te verminderen en om opstapeling (en schade) in het lichaam te beperken en te voorkomen

Om inwoners duidelijk te informeren om gedrag aan te

passen, zeker de risicogroepen

(12)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Op de site en de aangrenzende site van een kinderopvang

• Laat kinderen niet spelen op onbedekte terrein op de site.

• Afhankelijk van het gebruik en de weersomstandigheden: maak het verharde terrein op de site regelmatig schoon met water.

• Vermijd dat braakliggende of losse grond op de site verstuift of verwaait.

• Bedek losse grond op de site en indien nodig bij kinderopvang met grasmatten, bodemdoeken, boomschors of kiezels. Of zaai losse grond in met gras of een andere dichte begroeiing. Doe dat ook met zand- of grondhopen.

In een zone van 100m rond de site- te rekenen vanaf de perceelsgrens:

• Voor alle omwonenden:

o Eet geen zelf-geteelde groenten en zelf-geteeld fruit.

o Eet geen eieren van eigen kippen.

o Eet geen zelf-geteeld kleinvee, zoals kippen en konijnen.

o Gebruik uw compost niet als meststof voor uw tuin.

o Vermijd dat braakliggende of losse grond verstuift of verwaait.

o Bedek losse grond op de site met grasmatten, bodemdoeken, boomschors of kiezels. Of zaai losse grond in met gras of een andere dichte begroeiing. Doe dat ook met zand- of

grondhopen.

• Goede hygiëne toepassen:

o Was uw handen regelmatig, zeker voor de maaltijd.

o Maak uw huis binnen schoon met water.

o Afhankelijk van het gebruik en de weersomstandigheden: Maak verharde delen buiten, zoals uw oprit en terras, schoon met water.

No regret-maatregelen: site Broekstraat 46A, Heist-op-den-Berg 1/2/2022

(13)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Op de site en in een zone van 500m rond de site: - met middelpunt peilbuis P16-1:

o Gebruik uw putwater niet als drinkwater, ook niet om thee, koffie of ijsblokjes te maken of om ermee te koken.

o Gebruik uw putwater niet om uw zwembad vullen en moestuin water te geven.

o Putwater kan gebruikt worden voor laagwaardige toepassingen zoals uw auto

wassen, toilet doorspoelen, oprit afspuiten en sierplanten water geven maar vanuit duurzaamheidsoogpunt gebruikt u hiervoor best regenwater i.p.v. grondwater.

Algemene aanbevelingen voor alle omwonenden van mogelijk PFAS- verontreinigde zones:

• Gezonde voeding is voor iedereen belangrijk. Volg de aanbevelingen in de voedingsdriehoek en eet gevarieerd, van verschillende bronnen.

• Voor alle aansluitbare putwatergebruikers: sluit u aan op het openbaar waterleidingnet.

No regret-maatregelen: site Broekstraat 46A, Heist-op-den-Berg 1/2/2022

(14)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Schrappen van maatregelen m.b.t. bodemgebruik en m.b.t. grondwatergebruik

Algemene aanbevelingen voor alle omwonenden van mogelijk PFAS- verontreinigde zones:

• Gezonde voeding is voor iedereen belangrijk. Volg de aanbevelingen in de voedingsdriehoek en eet gevarieerd, van verschillende bronnen.

• Voor alle aansluitbare putwatergebruikers: sluit u aan op het openbaar waterleidingnet.

No regret-maatregelen: site Grotstraat 23, Heist-op-den-Berg 1/2/2022

(15)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

VEEL GESTELDE VRAGEN BEWONERS

- Heeft het zin om bloed te laten analyseren?

- Wat met werkzaamheden in de tuin?

- Wat als ik een grondwaterput heb en niet kan aansluiten op leidingwater?

- Zijn er risico’s voor landbouw- of huisdieren?

(16)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

HEEFT HET ZIN OM MIJN BLOED TE LATEN ONDERZOEKEN?

Nee, want:

De meting van PFAS in bloed zegt enkel in welke mate iemand in contact is gekomen met PFAS

zowel recente blootstelling als blootstelling uit het verleden De meting van PFAS in bloed zegt niet of deze chemische

stoffen de gezondheid hebben geschaad

niet mogelijk om voor een individu te zeggen of PFAS nu of in de toekomst de gezondheid zullen beïnvloeden

Indien waarde te hoog:

geen specifiek advies mogelijk, enkel algemene adviezen

voor een gezonde leefstijl én algemeen preventief advies om

blootstelling te verminderen

(17)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

BLOEDAFNAME: HOE?

Via een bloedafname in de arm

gecontroleerde afname om staal niet te contamineren GEEN routine analyse!

complexe analyse

gebeurt onder gecontroleerde omstandigheden

door labo’s die voldoen aan HBM4EU kwaliteitseisen Niet terugbetaald door het RIZIV

wel gratis in kader van onderzoek dat zoals in Zwijndrecht werd opgezet om op groepsniveau extra inzicht te

krijgen om de no regret-maatregelen uit te breiden of

te verscherpen of af te zwakken.

(18)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

HEEFT HET ZIN OM MIJN BLOED TE LATEN ONDERZOEKEN?

Vlaamse Referentie Humane Biomonitoring

www.milieu-en-gezondheid.be

Er is geen behandeling mogelijk om PFAS uit het lichaam te verwijderen. Alleen door verdere blootstelling zoveel mogelijk te beperken, zal de hoeveelheid PFAS in het lichaam langzaam

afnemen.

Bezorgdheid?

samen met de huisarts bekijken of het bepalen van

cholesterolwaarden, leverenzymen en eventueel

schildklierhormonen nuttig is

(19)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

WELKE WERKZAAMHEDEN MAG IK IN MIJN TUIN DOEN?

Vermijd onbedekte grond door gras, bodembedekkers, houtschors, kiezel, worteldoeken…te voorzien

Vermijd stofopwaai door

o besproeien of benevelen van grond tijdens bijvoorbeeld aanleg van de tuin of in zeer droge periode;

o Opgeslagen gronden voldoende af te dekken

o Buitenoppervlakten (verharde terrassen, weggetjes,…)

met nat te reinigen

(20)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

WAT ALS IK EEN GRONDWATERPUT HEB?

Grondwater niet gebruiken:

• Voor consumptie d.w.z. bij koken of als drinkwater – ook geen koffie of thee

• om de moestuin te irrigeren,

• om het zwembad(je) te vullen.

Gezondheidskundig geen probleem om auto te wassen, toilet door te spoelen, oprit af te spuiten, sierplanten water te

geven…maar vanuit duurzaamheidsoogpunt gebruikt u hiervoor best regenwater i.p.v. grondwater.

Grondwaterput: oppompen van grondwater

Regenwaterput: opvang regenwater

(21)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

WAT ALS IK EEN GRONDWATERPUT HEB?

Indien je kan aansluiten op leidingwaternet: advies om dit zo snel mogelijk in orde te brengen via Pidpa: https://www.pidpa.be/ons-aanbod/nieuwe-aansluiting-

aanvragen

Indien je niet kan aansluiten, kan u, als niet-aansluitbare particulier, voor een jaarlijkse bemonstering en analyse van putwater gratis beroep doen op de Vlaamse overheid. Hiervoor moet u een aanvraag indienen. Het

aanvraagformulier kan u terugvinden via www.vmm.be/water/drinkwater/kwaliteit.

Indien je niet wil aansluiten: Als u grondwater gebruikt als drinkwater is

regelmatige controle nodig. Op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij

kan u de richtlijnen vinden voor particulieren die grondwater als drinkwater

gebruiken: https://www.vmm.be/water/drinkwater/kwaliteit.

(22)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

RISICO’S VOOR DIEREN (HUIS- OF LANDBOUW)?

Info afkomstig van ILVO en Departement Landbouw en Visserij

- Literatuur: waterinname slechts 1 tot 2% bijdraagt tot de PFOS-inname bij runderen in tegenstelling tot een veel hogere bijdrage vanuit voeder (78%) en ook bodem (20%). Echter, in de praktijk varieert deze verhouding sterk naargelang de omstandigheden, bijvoorbeeld door toedoen van hogere bodemblootstelling bij weidegang, duur van weidegang,

oorsprong van water en voeder, ….

- Belangrijk om de meerdere en verschillende blootstellingsroutes in beschouwing nemen en ook dat de procentuele bijdrage van elk dan deze verschillend is voor verschillende dieren en omstandigheden.

Advies: Variëren in voeder, water, … en andere blootstellingsroutes om de inname te beperken.

- Aandacht: Het gebruik van oppervlaktewater voor landbouwdieren wordt ook afgeraden

i.k.v. diergezondheid (vb. botulisme).

(23)

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

BART BAUTMANS, TEAMVERANTWOORDELIJKE Team Milieugezondheidszorg

Binnenmilieu Sara Benoy Drinkwater Liesbeth Lejon Risico-Analyse Hilde Van De Maele Recreatiewater Patricia Schapmans KlimaatKoen Schoeters Gezonde Publieke Ruimte Stefan Acke Mileugezondheidskundige aandachtsgebieden Liesbet Van Rooy

Door preventie, samen met u, zorgen

voor meer gezondheid

…

voor iedereen.

Meer info

https://www.vlaanderen.be/pfas-vervuiling

Vragen via: pfas@vlaanderen.be