Het fenomeen Bitcoin: fiscaal recht of fiscaal krom?
Masterthesis
Auteur
Studentnummers Supervisor 1ste Commissielid 2de Commissielid
Jansen, dhr. D.G.A.
ANR U998837, SNR 2004401 mr. dr. S.M.H. Dusarduijn RB mr. dr. S.M.H. Dusarduijn RB prof. dr. P.H.J. Essers
Tilburg University
Gepubliceerd op 18 april 2019
Voorwoord
Voor u ligt de scriptie ‘Het fenomeen Bitcoin: fiscaal recht of fiscaal krom?’ Dit onderzoek heeft als doel om de Master Fiscaal Recht aan Tilburg University af te ronden. In de vorm van een afstudeeropdracht heb ik de gelegenheid gekregen om twee van mijn interesses (Bitcoin en het fiscale recht) met elkaar in verband te brengen. Gedurende het schrijfproces heb ik steeds meer kennis vergaard op het gebied van beide interesses.
Zonder een aantal personen zou dit onderzoek niet in de huidige verschijningsvorm tot stand zijn gekomen. Daarom wil ik graag van de gelegenheid gebruik maken om een aantal personen te bedanken:
• Mr. dr. S.M.H. (Sonja) Dusarduijn RB
Sonja Dusarduijn is Universitair docent Belastingrecht aan de Universiteit van Tilburg.
Zij heeft mij gedurende het onderzoek begeleid en voorzien van zeer waardevolle feedback.
• Mr. P.W.M. (Pieter) Hoogstraten
Pieter Hoogstraten is werkzaam als (senior) fiscalist bij Stolwijk Kelderman. Hij heeft het nasi- en bamireceptenarrest aanhangig gemaakt. Tevens heb ik de gelegenheid gehad om in een gesprek met de heer Hoogstraten van gedachten te wisselen over plaatsing van een fenomeen als Bitcoin binnen het ROW-begrip.
• Mr. drs. J. (Jeroen) Knuist
Jeroen Knuist is directeur van Grip Accountants en Adviseurs en daarnaast werkzaam als Redactiesecretaris Vakstudie Nieuws bij Wolters Kluwer. Hij heeft in zijn artikel over de werkelijkheid van virtuele valuta’s als één der eersten de pijnpunten van Bitcoin-activiteiten in relatie tot resultaat uit overige werkzaamheden benoemd. Tevens heb ik de gelegenheid gehad om in een gesprek met de heer Knuist van gedachten te wisselen over het onderwerp.
• De fiscalisten van Stolwijk Kelderman
De fiscalisten van Stolwijk Kelderman hebben mij gedurende het onderzoek geholpen met het beantwoorden van vragen. Bovendien fungeerden zij als sparringpartner voor het uitwisselen van gedachten over het onderwerp.
Mijn dank gaat tevens uit naar de auteurs opgenomen als bron in dit onderzoek voor hun bijdrage in het (voor)onderzoek.
Ik wens u veel leesplezier toe, D.G.A. Jansen
Tilburg, april 2019.
Samenvatting
Het moeilijkste duidelijk en voor elkeen begrijpelijk te zeggen, dat is uit zuiver goud munten slaan (Geibel z.j.). Dat bewijst de Staatssecretaris van Financiën met zijn kamerbrief over de fiscale aspecten van cryptovaluta, welke de rechtszekerheid geenszins ten goede komt. Een stroomschema waaruit blijkt of en wanneer bij Bitcoin-activiteiten sprake is van een ROW- kwalificatie, doet dat wel.
Bitcoin is door Satoshi Nakamoto geïntroduceerd als alternatief (elektronisch) betaalsysteem, gebaseerd op cryptografie in plaats van op vertrouwen. Bitcoins kunnen op verschillende manieren worden verkregen, door: handel, minen en diefstal. Om een voordeel uit deze activiteiten aan te merken als resultaat uit overige werkzaamheden, dient arbeid te worden verricht in het economische verkeer waarbij het voordeel wordt beoogd en redelijkerwijs kan worden verwacht.
Bij het handelen in Bitcoins speelt vooral het voordeelverwachtingscriterium een belangrijke rol. Dit criterium onderscheidt het karakter van transacties en plaatst voordelen uit voorzienbaar blijvend verliesgevende activiteiten buiten het inkomensbegrip. Bij het handelen in Bitcoins kan voorkennis ervoor zorgen dat een gunstige aan- of verkoop plaatsvindt, zodat een later behaald voordeel voorzienbaar is. Een kort tijdsbestek tussen aan- en verkoop kan een aanwijzing zijn voor een gering speculatierisico en daarmee voorzienbaarheid van het voordeel.
Indien het resultaat niet voortvloeit uit een voorzienbaar blijvend verliesgevende situatie, dan wordt in dat geval het positieve resultaat belast en kan – bij een negatief resultaat – het verlies in aftrek worden genomen.
Door het minen van Bitcoins wordt een bijdrage geleverd aan het blockchainsysteem en haar achterliggende gebruikers. Het is dan de vraag of het minen kan worden aangemerkt als dienst.
Diensten welke plaatsvinden binnen het economische verkeer en tot een positief resultaat leiden, zijn in beginsel belast. Enige uitzondering is wanneer tóch een voordeel opkomt in een voorzienbaar blijvend verliesgevende situatie. Een kleinschalige (thuis)miner zal gezien de hoge complexiteit van de wiskundige puzzels niet in staat zijn om (structureel) positief voordeel te behalen uit het minen. Wanneer het minen wordt geprofessionaliseerd door aanschaf van krachtige computers, huur van ruimte (cryptofarms), aansluiting bij een samenwerkende groep miners (miningpools) en heerschappij in het minen, zal een positief resultaat sneller in box 1 belastbaar zijn. Bij een negatief behaald resultaat komt het verlies dan sneller in aftrek.
Opbrengsten uit diefstal van Bitcoins kunnen als ROW worden belast. Wederrechtelijke activiteiten vinden ‘gewoon’ plaats in het economische verkeer. Het is bovendien aan de inspanningen van de dief te wijten dat een voordeel opkomt, waardoor een causaal verband tussen de wederrechtelijke toe-eigening en het voordeel bestaat. Het voordeel wordt beoogd en is redelijkerwijs te verwachten, waardoor aan alle ROW-criteria wordt voldaan.
In deze thesis komen gaandeweg stroomschema’s tot stand waarin de relevante ROW-aspecten voor vermogenstransacties en diensten verdisconteerd zijn. Een handreiking wordt geboden waarmee in concrete gevallen, met inachtneming van de relevante kenmerken van Bitcoin- activiteiten, kan worden beoordeeld of een ROW-kwalificatie moet volgen. De stroomschema’s scheppen (meer) duidelijkheid in concrete gevallen, hetgeen de rechtszekerheid ten goede komt.
Desalniettemin blijven sommige punten “cryptisch”, waardoor niet alles aan duidelijkheid recht wordt gemaakt wat krom is.
Inhoudsopgave
LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN ... 6
HOOFDSTUK 1 INLEIDING ... 7
1.1 AANLEIDING EN DOELSTELLING VAN HET ONDERZOEK ... 7
1.2 PROBLEEMSTELLING ... 9
1.3 AFBAKENING VAN HET ONDERWERP ... 9
1.4 ONDERZOEKSMETHODE ... 10
1.5 MAATSCHAPPELIJKE EN WETENSCHAPPELIJKE RELEVANTIE ... 12
HOOFDSTUK 2 BITCOIN EN PARTICULIERE ACTIVITEITEN ... 13
2.1 BITCOIN ... 13
2.1.1 Introductie van de Bitcoin ... 13
2.1.2 Een transactie in Bitcoins ... 14
2.1.3 Statistieken en financiële analyse ... 15
2.1.4 Voor- en nadelen Bitcoin ... 15
2.2 PARTICULIERE ACTIVITEITEN OMTRENT BITCOINS ... 19
2.2.1 Handelen in Bitcoins ... 19
2.2.2 Minen van Bitcoins ... 20
2.2.3 Diefstal van Bitcoins ... 22
2.3 DEELCONCLUSIE ... 22
HOOFDSTUK 3 HET ROW-REGIME ... 24
3.1 INTRODUCTIE BRONNENBEGRIP ... 24
3.2 ROW:BRON-PLUS-ÉÉN-CRITERIA ... 26
3.2.1 Arbeid verrichten ... 27
3.2.2 Deelname aan het economisch verkeer ... 29
3.2.3 Voordeel beogen en redelijkerwijs verwachten ... 31
3.2.4 Schematisch overzicht toepassing ROW-criteria ... 34
3.3 DEELCONCLUSIE ... 35
HOOFDSTUK 4 BITCOIN EN HET ROW-REGIME ... 36
4.1 BITCOIN-ACTIVITEITEN EN DE ROW-CRITERIA ... 36
4.1.1 Handelen in Bitcoins ... 36
4.1.2 Minen van Bitcoins ... 38
4.1.3 Diefstal van Bitcoins ... 41
4.2 GEVOLGEN KWALIFICATIE ROW ... 42
4.2.1 Doel en strekking ROW-regime ... 42
4.2.2 Gevolgen Bitcoin-activiteiten als ROW ... 42
4.3 ANDERE HEFFINGSMOGELIJKHEID: KANSSPELBELASTING... 44
4.3.1 Kansspelbelasting ... 44
4.3.2 Vergelijking Bitcoin-activiteiten met een kansspel ... 46
4.4 DEELCONCLUSIE ... 48
HOOFDSTUK 5 STROOMSCHEMA ROW-KWALIFICATIE ... 49
5.1 AANKNOPINGSPUNTEN BIJ HET HANDELEN IN BITCOINS ... 49
5.2 AANKNOPINGSPUNTEN BIJ HET MINEN VAN BITCOINS ... 51
5.3 STROOMSCHEMA’S TER VASTSTELLING VAN EEN ROW-KWALIFICATIE ... 53
HOOFDSTUK 6 CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN ... 55
6.1 CONCLUSIE ... 55
6.2 AANBEVELINGEN ... 56
LITERATUURLIJST ... 57
JURISPRUDENTIELIJST ... 65
BIJLAGEN ... 67
BIJLAGE 1HET KOERSVERLOOP VAN BITCOIN IN DOLLARS (BTC/USD) ... 67
BIJLAGE 2BEREKENING BITCOIN-AANBOD ... 68
6 |
Lijst met gebruikte afkortingen
In dit onderzoek komen afkortingen voor. Hieronder worden de afkortingen omschreven.
AEX Amsterdam Exchange
Aant. Aantekening
Art. Artikel
AWR Algemene Wet inzake Rijksbelastingen
Blz. Bladzijde
BNB Beslissingen in belastingzaken
Nederlandse Belastingrechtspraak
BTC Bitcoin
B.V. Besloten vennootschap
BW Burgerlijk Wetboek
CB Cursus Belastingrecht
E.a. En andere(n)
ECB Europese Centrale Bank
FBR Formeel belastingrecht
FED Fiscaal Tijdschrift FED
FTV Civiel & Fiscaal Tijdschrift Vermogen
Het Rijk De Rijksoverheid
IB Inkomstenbelasting
I.c.m. In combinatie met
MBB Maandblad Belasting Beschouwingen
N.a.v. Naar aanleiding van
NDFR Nederlandse Documentatie Fiscaal Recht
NJB Nederlands Juristenblad
Nr. Nummer
NTFR Nederlands Tijdschrift Fiscaal Recht
O.a. Onder andere
O.b.v. Op basis van
P. Pagina
PGB Persoonsgebonden budget
Par. Paragraaf
Resp. Respectievelijk
R.o. Rechtsoverweging
ROW Resultaat uit overige werkzaamheden
VGFC Vastgoed Fiscaal & Civiel
Vgl. Vergelijk
V-N Vakstudie Nieuws
Wet IB 2001 Wet op de inkomstenbelasting 2001
WFR Weekblad Fiscaal Recht
WKB Wet op de kansspelbelasting
WUO Winst uit onderneming
WvSr Wetboek van Strafrecht
Z.j. Zonder jaar
7 |
Hoofdstuk 1 Inleiding
1.1 Aanleiding en doelstelling van het onderzoek
De technologische ontwikkeling is op vele fronten van grote betekenis voor de samenleving.
De opkomst van het internet heeft bijvoorbeeld een nieuwe economie gecreëerd, de digitale economie.1Onderdeel van de digitale economie is het nieuwe fenomeen van virtuele valuta, ook wel cryptovaluta. De bekendste cryptovaluta is de Bitcoin. Wie hedendaags nog niet op de hoogte is van het bestaan van Bitcoin, mag zich gerust achter de oren krabben.
Ontwikkelingen binnen de digitale economie zijn tevens van invloed op het fiscale recht.
Zo komt voor activiteiten omtrent Bitcoins de vraag aan de orde of een resultaat uit deze activiteiten kan worden aangemerkt als resultaat uit overige werkzaamheden (hierna afgekort als: ROW) zoals omschreven in artikel 3.90 Wet IB 2001. Over de netto-inkomsten uit werkzaamheden wordt dan progressief belasting geheven in box 1. Bovendien brengt het aanmerken als ROW uiteenlopende gevolgen met zich mee omdat het winstregime van toepassing is.2 Maar levert de kwalificatie van Bitcoin-activiteiten als ROW en de daaruit voortvloeiende gevolgen wenselijk recht op? Wenselijk recht in die zin dat de praktische uitwerking in overeenstemming is met doel en strekking van het ROW-regime.
De theoretische discussie heerst over de wijze waarop particulieren op basis van hun activiteiten omtrent Bitcoins moeten worden belast. Het is niet ondenkbaar dat onduidelijkheid over de fiscaalrechtelijke kwalificatie van Bitcoin-activiteiten leidt tot fouten in de aangifte. Uit een rapport van de Studiecommissie Belastingstelsel blijkt dat onduidelijkheid en complexiteit van de materie de belangrijkste oorzaken zijn van fouten in de aangifte. Ervaringen van de Belastingdienst bevestigen dit: in een steekproefonderzoek is vastgesteld dat bij 90% van alle correcties op aangiften sprake was van onkunde, slordigheid of onbekendheid met de materie.
In slechts de overige 10% van de correcties was sprake van vermoedelijke opzet.3 Onduidelijke wetgeving heeft tot gevolg dat het moeilijker wordt voor belastingplichtigen om de wet na te leven. Zij kunnen bijvoorbeeld onderworpen worden aan bestuursrechtelijke sancties wegens het doen van een onjuiste of onvolledige aangifte.4
De Staatssecretaris van Financiën heeft in 2013 aangegeven dat mensen die met hun Bitcoin- activiteiten in het economisch verkeer een bron van inkomen zoals resultaat uit overige werkzaamheden hebben, daarover belasting moeten betalen.5 Over de omstandigheden waaronder een belastingplichtige met Bitcoin-activiteiten een bron van inkomen heeft, doet hij op dat moment nog geen uitspraak. Belastingplichtigen weten sindsdien dat ze met hun Bitcoin- activiteiten een bron van inkomen kunnen hebben, maar niet wanneer. Bijna vijf jaar later probeert de Staatssecretaris in zijn kamerbrief over fiscale aspecten van cryptovaluta duidelijkheid te verschaffen omtrent deze materie.6 Hij merkt op dat in zijn algemeenheid bij activiteiten met cryptovaluta door een natuurlijk persoon vermoedelijk niet snel sprake zal zijn
1 Van Norden 2015, p. 1.
2 Het grootste verschil ten opzichte van het drijven van een onderneming ligt besloten in de ondernemers- faciliteiten en de opvolgingsfaciliteiten, welke enkel worden verleend binnen de bron WUO.
3 Van Weeghel e.a. 2010, p. 54.
4 O.b.v. art. 69, tweede lid AWR.
5 Aanhangsel handelingen II 2012/2013, 2508.
6 Kamerstukken I 2017/2018, 34.775, nr. AA.
8 |
van een bron van inkomen.7 Als dat het geval zou zijn, dan is uitsluitend het bezit van Bitcoins belast.8 Door de mededeling dat bij het minen en de handel in cryptovaluta door een natuurlijk persoon vermoedelijk niet snel sprake zal zijn van een bron van inkomen en dat alles afhangt van de concrete omstandigheden van het geval, zal menig belastingplichtige niet veel wijzer zijn geworden. Mijns inziens is het überhaupt de vraag of deze opmerking bijdraagt aan de rechtszekerheid.
Het (formele) rechtszekerheidsbeginsel houdt in dat regels waaraan de overheid en haar burgers gebonden zijn, kenbaar moeten zijn en – tevens in hun gevolgen – duidelijk en ondubbelzinnig zijn. Al in 1969 onderkent rechtsfilosoof Fuller het aspect duidelijkheid als één van de eisen waaraan belastingwetgeving moet voldoen. De wetgever moet begrijpelijke regels maken om de interne moraal van het recht te waarborgen.9 Boer haalt hieromtrent het lex certa-beginsel aan, op basis waarvan wetteksten zo duidelijk mogelijk dienen te zijn. De wetgever dient wettelijke bepalingen zo duidelijk mogelijk vorm te geven, waarbij vaagheden, open normen en onduidelijkheden vermeden worden.10 Gribnau sluit zich daarbij aan en gaat nog een stap verder. Gezien de huidige complexiteit van de belastingwetgeving dient de eis van duidelijkheid ook te gelden voor voorlichting door de overheid. De overheid heeft immers de plicht om het complexe belastingrecht duidelijk te maken aan de niet-deskundige burger.11 Hoewel op de Staatssecretaris voorgenoemde verplichting rust, is hij in zijn woordgebruik met woorden als
“vermoedelijk” en “niet snel” niet echt overtuigend. Deze woorden dragen dan ook niet bij aan een duidelijke wetgeving.
De Staatssecretaris geeft slechts een zeer beknopte uitleg van hetgeen in de jurisprudentie omtrent resultaat uit overige werkzaamheden is geregeld. Zo beknopt, dat zonder nader onderzoek geen enkele belastingplichtige aan de hand van concrete feiten en omstandigheden conclusies kan trekken over de fiscale behandeling van de door hem verrichte Bitcoin- activiteiten. Zo schrijft de Staatssecretaris dat geen sprake is van een bron van inkomen in geval van een speculatieve transactie en als het eindresultaat niet beïnvloedbaar is door de verrichte arbeid van belastingplichtige. Maar in welke gevallen wordt doorgaans gesproken van een speculatieve transactie en een niet-beïnvloedbaar eindresultaat? Daarnaast schrijft de Staatssecretaris dat wel sprake is van een bron van inkomen in geval van structureel positieve resultaten die worden verklaard door arbeid van belanghebbende die verder gaat dan de arbeid die met speculatie samenhangt. De meeropbrengst moet dan verband houden met de verrichte arbeid in kwalitatieve of kwantitatieve zin. Wanneer gaat arbeid verder dan speculatie en hoe nauw dient het verband te zijn tussen de arbeid die verder gaat dan speculatie en de structureel positieve resultaten? Bovendien, wat is arbeid in kwalitatieve en kwantitatieve zin en bestaat er enige relatie tussen beiden? Vragen die bij mij naar boven komen wanneer ik de kamerbrief van de Staatssecretaris lees. Vragen waarop in dit onderzoek antwoord wordt gegeven.
In dit onderzoek wordt bovendien onderzocht of de Staatssecretaris terecht met zoveel terughoudendheid zijn opmerking heeft geformuleerd. Uiteindelijk komt o.b.v. het onderzoek een stroomschema tot stand, waardoor de beroepspraktijk en de rechtswetenschap inzichtelijk hebben onder welke omstandigheden bij Bitcoin-activiteiten sprake is van ROW. Aan de hand
7 Kamerstukken I 2017/2018, 34.775, nr. AA.
8 Klaarblijkelijk is box 3 geen bron.
9 Fuller 1969, p. 39.
10 Boer 2007.
11 Gribnau 2006, p. 8.
9 |
van bestaande jurisprudentie inzake de geldende broncriteria en het criterium van meer dan normaal actief vermogensbeheer wordt voor de Bitcoin een soort toetsingskader ontworpen welke als handvat fungeert voor het casuïstische oordeel of al dan niet sprake is van ROW. Het stroomschema moet duidelijkheid geven, waardoor de rechtsonzekerheid – ontstaan n.a.v. de kamerbrief – wordt weggenomen. Kortom, de beroepspraktijk en de rechtswetenschap zijn toe aan duidelijkheid. Het fenomeen Bitcoin: fiscaal recht of fiscaal krom?
1.2 Probleemstelling
De centrale vraag van dit onderzoek luidt:
“In hoeverre kan een stroomschema voor de kwalificatie van Bitcoin-activiteiten als resultaat uit overige werkzaamheden de rechtszekerheid bevorderen?”
Om tot een antwoord te komen op de bovengenoemde centrale vraag, zijn de volgende deelvragen geformuleerd:
• Wat zijn Bitcoins en welke kenmerken hebben Bitcoin-activiteiten?
• Wanneer is sprake van een resultaat uit overige werkzaamheden als bron van inkomen?
• Hoe verhouden Bitcoin-activiteiten zich met het regime van resultaat uit overige werkzaamheden?
• Hoe ziet een stroomschema voor de kwalificatie van Bitcoin-activiteiten als resultaat uit overige werkzaamheden eruit?
1.3 Afbakening van het onderwerp
De eerste afbakening heeft betrekking op de binnen de wereld van cryptovaluta gekozen variant.
In dit onderzoek wordt louter gesproken over de bekendste cryptovaluta: de Bitcoin. De Bitcoin is het meest populair omdat het de eerste cryptovaluta is in zijn soort, welke bovendien het meeste marktkapitaal vertegenwoordigd.12 In de literatuur over cryptovaluta wordt Bitcoin ook vaak als uitgangspunt genomen.13 Om voorgaande redenen zet ik deze trend voort.
Het onderzoek vindt plaats binnen het grensgebied van Nederland. Het Nederlandse fiscale recht bestaat uit veel uiteenlopende facetten. Zo zijn in het verleden veel verschillende wetten tot stand gekomen en worden jaarlijks nog vele wetten gewijzigd. Het onderzoek beperkt zich tot het belastingrecht, in het bijzonder tot de Wet op de inkomstenbelasting 2001. Binnen de inkomstenbelasting wordt nog een sub-afbakening gemaakt. Dit onderzoek ziet immers op de belastingheffing in box 1, waardoor box 2 en box 3 buiten het onderzoeksveld worden gelaten.
Slechts voor de paragraaf waarin wordt onderzocht of Bitcoin-activiteiten op een andere manier in de belastingheffing kunnen worden betrokken, wordt hierop een uitzondering gemaakt.
Knuist onderscheidt in zijn artikel over Bitcoins in de inkomstenbelasting drie activiteiten:
-het bezit van Bitcoins;
-het handelen in Bitcoins;
-het delven van Bitcoins.14
12 Zie o.a.: MacDonell 2014, p. 3; Billitteri 2018, p. 1. Voor een overzicht van het marktkapitaal per (digitale) munt verwijs ik graag naar: CoinMarketCap (z.j.).
13 Zie o.a.: Zeegers 2015; Knuist 2014.
14 Knuist 2014. In deze thesis wordt gesproken over het minen van Bitcoins.
10 |
Mijns inziens is het enkele bezit van Bitcoins geen activiteit. Een activiteit veronderstelt immers enige werkzaamheid of bedrijvigheid.15 Als alternatief voeg ik het stelen van Bitcoins toe aan de relevante activiteiten voor de inkomstenbelasting. In dit onderzoek wordt zodoende onder Bitcoin-activiteiten verstaan: het handelen in Bitcoins, het minen van Bitcoins en het stelen van Bitcoins. Bovendien ziet dit onderzoek slechts op de belastingheffing in box 1, waardoor het bezit van Bitcoins (belast in box 3) al reeds buiten het onderzoek blijft.
In dit onderzoek wordt de belastingheffing ten aanzien van particuliere activiteiten omtrent Bitcoins onderzocht. Onder particulier wordt in dit onderzoek dan ook verstaan: iemand in zijn hoedanigheid van persoon.16 Het gaat zodoende om het handelen in Bitcoins, minen van Bitcoins en het stelen van Bitcoins in hoedanigheid van (natuurlijk) persoon. Ondernemers worden buiten het onderzoek gelaten. Met het ondernemersbegrip wordt bedoeld een IB- ondernemer: “de belastingplichtige voor rekening van wie een onderneming wordt gedreven en die rechtstreeks wordt verbonden voor verbintenissen betreffende die onderneming”.17 De (ondernemings-)activiteiten die buiten het onderzoek worden gelaten zijn: het bedrijfsmatig handelen in Bitcoins, het bedrijfsmatig minen van Bitcoins en het bedrijfsmatig stelen van Bitcoins. Fiscaalrechtelijk is de scheidingslijn tussen ROW en WUO soms flinterdun. De afbakening van particulier wordt gemaakt omdat het onderscheid tussen ROW en WUO in dit onderzoek nauwelijks aan bod komt, terwijl onder bepaalde omstandigheden, bij grensgevallen, nader onderzoek vereist welke inkomensbron daadwerkelijk van toepassing is.
1.4 Onderzoeksmethode
Het onderzoek zal voornamelijk worden verricht in de vorm van een literatuurstudie, omdat het inzicht moet geven in de stand van zaken omtrent een wetenschappelijk onderwerp. Bovendien kan een literatuurstudie dienen als inleiding tot het onderwerp voor anderen, waardoor op een andere manier een bijdrage wordt geleverd aan de rechtswetenschap. Bij uitvoering van de literatuurstudie maak ik gebruik van de sneeuwbalmethode. Deze methode is vernoemd naar de analogie waarbij een sneeuwbal klein begint en naarmate deze verder rolt steeds groter wordt.
Op systematische wijze wordt bestaande wetenschappelijke literatuur bestudeerd door literatuurverwijzingen te volgen. Ik ga zodoende bestaande literatuur raadplegen om steeds meer kennis omtrent het onderwerp te vergaren, totdat voldoende informatie aanwezig is om de onderzoeksvraag te beantwoorden. De benodigde wetsartikelen en relevante arresten worden door middel van een bronnenonderzoek gevonden.
Voor elke deelvraag afzonderlijk is er verschillende literatuur te vinden. Zo duik ik voor de beantwoording van de eerste deelvraag in de literatuur over de Bitcoin.18 In hoofdstuk twee wordt dit fenomeen beschreven om een duidelijk beeld te vormen van het onderwerp alvorens een verband wordt gelegd met het ROW-regime. Bovendien wordt nader ingegaan op de particuliere activiteiten welke met Bitcoins kunnen worden verricht en mogelijk van belang zijn voor de belastingheffing.
Voor de tweede deelvraag wordt bestaande literatuur en jurisprudentie geraadpleegd over ROW als bron van inkomen, in het bijzonder over de broncriteria en het criterium van normaal actief
15 Sterkenburg & Verburg 2006, p. 21.
16 Sterkenburg & Verburg 2006, p. 343.
17 Art. 3.4 Wet IB 2001.
18 O.a.: Wolf e.a. 2015; Vigna & Casey 2015; Tjong Tjin Tai 2017.
11 |
vermogensbeheer zoals bedoeld in artikel 3.91, eerste lid, onderdeel c Wet IB 2001 en de verdere uitwerking ervan in de rechtspraak.19 Door het raadplegen van de literatuur en jurisprudentie omtrent ROW als bron van inkomen komen in het derde hoofdstuk bepaalde aspecten naar voren die het toetsingskader vormen voor een ROW-kwalificatie.
Voor de derde deelvraag wordt wederom relevante jurisprudentie en literatuur geraadpleegd. In hoofdstuk vier worden de Bitcoin-activiteiten in verband gebracht met het ROW-regime.
Allereerst vindt toetsing plaats van de Bitcoin-activiteiten aan het toetsingskader van ROW.
Vervolgens wordt doel en de strekking van het ROW-regime beschreven. Hierdoor is voldoende informatie aanwezig om vast te stellen wat de gevolgen zijn van een kwalificatie van Bitcoin-activiteiten als ROW en of de gevolgen al dan niet in lijn zijn met doel en strekking van het ROW-regime. Tot slot wordt beoordeeld of Bitcoin-activiteiten, indien geen bron van inkomen, onder een andere noemer in de belastingheffing kunnen worden betrokken.
Tot slot wordt voor de vierde deelvraag de literatuur en de rechtspraak nog één laatste keer geraadpleegd. Het grootste gedeelte van deze jurisprudentie en literatuur is in de voorgaande hoofdstukken reeds aan bod gekomen. Door kenmerken van Bitcoin-activiteiten te destilleren komt in hoofdstuk vijf een adviesrapport tot stand, dat de beroepspraktijk aanknopingspunten biedt bij het doorlopen van het toepasselijke20stroomschema.
In figuur 1 is in een schematisch overzicht de hoofdstukindeling en de gebruikte bronnen naar aanleiding van de deelvragen weergegeven.
Figuur 1 Schematische weergave hoofdstukindeling en gebruikte bronnen n.a.v.de deelvragen.
Dankzij het literatuur- en bronnenonderzoek is er voldoende informatie aanwezig om tot een antwoord te komen op de vraag:
“In hoeverre kan een stroomschema voor de kwalificatie van Bitcoin-activiteiten als resultaat uit overige werkzaamheden de rechtszekerheid bevorderen?”
Op basis van het onderzoeksresultaat worden aanbevelingen gedaan omtrent het al dan niet belasten van Bitcoin-activiteiten en de (gewenste) wijze daarvan.
19O.a.: Freudenthal 2002-b; Van Dijck 1976; Niessen 1997.
20 Toepasselijk op basis van de hoedanigheid van de arbeid. Zo komt een stroomschema tot stand voor zowel vermogenstransacties als voor diensten. De relevantie van dit onderscheid zal later (uit o.a. par. 3.2.1) blijken.
Deelvraag Indeling
Wat zijn Bitcoins en welke kenmerken hebben Bitcoin-activiteiten?
Hoofdstuk H2 – Bitcoin en particuliere activiteiten Bronnen Literatuur
Wanneer is sprake van resultaat uit overige werkzaamheden als bron van inkomen?
Hoofdstuk H3 – Het ROW-regime Bronnen Jurisprudentie, literatuur
Hoe verhouden Bitcoin-activiteiten zich met het regime van resultaat uit overige werkzaamheden?
Hoofdstuk H4 – Bitcoin en het ROW-regime
Bronnen Jurisprudentie, literatuur Hoe ziet een stroomschema voor de kwalificatie
van Bitcoin-activiteiten als resultaat uit overige werkzaamheden eruit?
Hoofdstuk H5 – Stroomschema ROW-kwalificatie Bronnen Jurisprudentie, literatuur
H6 – Conclusie en aanbevelingen
12 |
1.5 Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie
De maatschappelijke relevantie van dit onderzoek is gelegen in het feit dat er geen duidelijke informatievoorziening is omtrent de fiscale kwalificatie van inkomsten uit Bitcoin-activiteiten.
Op de website van de Belastingdienst21 staat dat Bitcoins onder de noemer ‘overige bezittingen’
in box 3 opgenomen dienen te worden in de aangifte IB.22 In de informatievoorziening ten aanzien van de inkomstenbron ROW worden particuliere Bitcoin-activiteiten niet expliciet genoemd. Op de website van de Belastingdienst bestaat wel een categorie genaamd ‘internet en deeleconomie’, waaronder Bitcoin-activiteiten zouden kunnen vallen. Onder deze categorie staat dat aangifte IB moet worden gedaan bij een bron van inkomen. Van een bron van inkomen is sprake wanneer het doel van de verkoop/verhuur van producten of diensten erin is gelegen om voordeel te behalen, waarbij de verwachting dat een voordeel wordt behaald realistisch is.
Wanneer de kosten hoger zijn dan de opbrengsten hoeft de ontvangen vergoeding niet te worden aangegeven. Ook wanneer producten en/of diensten maar heel af en toe worden geleverd, hoeft dit niet.23 Voor de rest wordt het geheel open gelaten of al dan niet sprake is van een bron van inkomen. Belastingplichtigen weten zodoende niet onder welke omstandigheden sprake zou kunnen zijn van een resultaat uit overige werkzaamheden.
Het onderzoeksresultaat dient meer duidelijkheid te geven voor de beroepspraktijk en rechtswetenschap. Meer duidelijkheid over wanneer Bitcoin-activiteiten leiden tot een resultaat uit overige werkzaamheden en dus belastingheffing in box 1. Door duidelijkheid te verschaffen door middel van een stroomschema weten belastingplichtigen in concrete situaties waar ze aan toe zijn. Als belastingplichtigen een betere informatievoorziening hebben, kan dat de rechtszekerheid en daarmee ook de wederkerige relatie tussen overheid en burger ten goede komen.24 Duidelijkheid is niet alleen gewenst voor belastingplichtigen maar ook voor de Belastingdienst. Hoe moet een belastinginspecteur immers een standpunt innemen als hij daarvoor geen onderbouwing kan geven? Tot slot biedt het stroomschema een handvat voor rechters om tot een uitspraak te komen of ten aanzien van de belastingheffing van Bitcoin- activiteiten al dan niet sprake is van ROW.
De wetenschappelijke relevantie van dit onderzoek zit vooral in de originaliteit. Er is maar weinig literatuur en rechtspraak over Bitcoins in relatie tot inkomstenbelasting, omdat het een relatief nieuw fenomeen is dat pas sinds kort bekendheid heeft opgedaan in Nederland. Vrijwel alle fiscale zoekresultaten in digitale databanken hebben betrekking op Bitcoins in relatie tot omzetbelasting.
21 www.belastingdienst.nl.
22 Belastingdienst (z.j.-a).
23 Belastingdienst (z.j.-b).
24 Poelmann 2017.
13 |
Hoofdstuk 2 Bitcoin en particuliere activiteiten
In dit hoofdstuk wordt de Bitcoin tezamen met particuliere activiteiten omtrent Bitcoins behandeld. Het hoofdstuk heeft betrekking op de eerste deelvraag, te weten: “Wat zijn Bitcoins en welke kenmerken hebben Bitcoin-activiteiten?”
Om deze deelvraag te beantwoorden is het van belang om enige achtergrondinformatie van Bitcoin te hebben. In paragraaf 2.1 wordt ze beschreven. Daarnaast is het van belang om te weten welke particuliere activiteiten met Bitcoins kunnen worden verricht en wat de kenmerken daarvan zijn. In paragraaf 2.2 worden de particuliere Bitcoin-activiteiten nader beschreven. In paragraaf 2.3 volgt tot slot een deelconclusie.
2.1 Bitcoin
2.1.1 Introductie van de Bitcoin
In 2008 is onder het pseudoniem Satoshi Nakamoto25een publicatie verschenen waarin een alternatief (elektronisch) betaalmiddel, de Bitcoin, wordt geïntroduceerd.26 Nakamoto’s Bitcoin is geboren uit een crisis.27 Eind 2008 werden burgers – nadat de hypotheekcrisis uitmondde in een bankencrisis – via belastingen gedwongen om de banken28 in stand te houden. Dat heeft tot algeheel wantrouwen in financiële instellingen geleid.29 Het probleem van conventionele valuta is volgens Satoshi Nakamoto dat er te veel vertrouwen moet zijn voordat het echt werkt, terwijl het vertrouwen vaak is beschaamd. De enige oplossing was onafhankelijkheid door volledige decentralisatie, een vernieuwd monetair stelsel.30
De eerste transactie in Bitcoins werd verricht in 2010, door betaling van een pizzabestelling.31 Op het eerste gezicht niet heel bijzonder, maar in een tijdperk waarin nagenoeg niemand van het bestaan van Bitcoin afwist, was het een belangrijke stap in de ontwikkeling van de digitale munt. In datzelfde jaar is ook het eerste (online) wisselplatform begonnen met het verhandelen van Bitcoins.32 Sindsdien accepteren steeds meer bedrijven Bitcoins als betaalmiddel.
Satoshi Nakamoto is bovendien verantwoordelijk voor de oprichting van de eerste blockchain- database. De technologie achter de Bitcoin, blockchain, vond zijn intrede in de Nederlandse economie in 2008. Blockchain is een decentraal register van eigendom dat transacties verifieert en opslaat.33 Bij blockchaintechnologie gaat het om overdracht van waarden. Wie een huis wil kopen, gaat naar een notaris. Wie een bedrag wil overmaken naar een andere partij, gaat naar de bank. Telkens is er een onafhankelijke derde partij nodig, welke de waardeoverdracht geldig maakt. Blockchaintechnologie neemt de rol van deze onafhankelijke derde partij over, omdat
25 Het is nog altijd onduidelijk wie achter het pseudoniem Satoshi Nakamoto schuilgaat. Door de jaren heen zijn mogelijke identiteiten naar voren gekomen, maar geen van deze identiteiten is officieel bevestigd. Met de pseudoniemkeuze van Satoshi Nakamoto wordt de verwachting gewekt dat het gaat om een persoon van Japanse afkomst. Soms hanteert Satoshi Nakamoto een zodanige Engelse spelling dat bovendien een Engelse identiteit goed mogelijk is. Daar staat tegenover dat een inconsequente schrijfstijl wordt gebruikt, wat het idee bekrachtigd dat een kleine groep personen betrokken is bij de oprichting van Bitcoin.
26 Nakamoto 2008.
27 Bal 2014, p. 56.
28 Waaronder Royal Bank of Scotland, Lloyds en HBOS in het Verenigd Koninkrijk.
29 Spaarders begonnen massaal hun spaargeld bij de banken weg te trekken.
30 Vigna & Casey 2015, p. 83-85.
31 Vigna & Casey 2015, p. 102.
32 Vigna & Casey 2015, p. 105.
33 Hegger 2015, p. 44.
14 | Figuur 2 Ontwikkeling van het betaalsysteem: van vertrouwen naar cryptografie.
het evenzo kan bepalen of de tegenpartij solvabel genoeg is voor het verrichten van een transactie.34 Het is een gezamenlijke database waarin wordt weggeschreven wie het eigendom bezit. Wanneer een verandering van eigendom plaatsvindt, dan wordt deze eigendomsmutatie in de gezamenlijke database aangepast. Blockchain is decentraal: wanneer een wijziging plaatsvindt, dan wordt deze wijziging op alle computers doorgevoerd. Het bekendste voorbeeld van blockchain is de Bitcoin. Conventionele valuta kunnen worden omgewisseld in Bitcoins.
Deze Bitcoin-transactie wordt in de gezamenlijke database weggeschreven. Met deze transactie wordt diegene die de transactie aangaat onderdeel van de blokketen. Een bank of notaris komt daar niet aan te pas, waardoor enkele partijen zelfs beweren dat dergelijke op vertrouwen gebaseerde partijen in de toekomst door blockchaintechnologie zullen verdwijnen.35 Dat betekent evenwel dat voor gebruikers van Bitcoin een stukje bescherming wegvalt. Het zijn immers de op vertrouwen gebaseerde partijen die bescherming bieden aan hun gebruikers.
2.1.2 Een transactie in Bitcoins
Het meest toonaangevende verschil sinds de introductie van Bitcoin is dat deze valuta een private creatie is, terwijl bij valuta tot dusver alleen sprake was van een door de staat gecreëerde rekeneenheid.36 Er is geen tussenkomst van een bank meer nodig voor transacties. Het vertrouwen van een bank is ingeruild voor een gezamenlijke database met versleutelde informatie, waarin het bewijs voor een verrichte transactie staat vastgelegd (zie figuur 2).37
Betaler Ontvanger
Betaler Ontvanger
Bitcoins verschillen van andere valuta omdat het om een virtuele munt gaat. Een fysieke verschijningsvorm ontbreekt. Bitcoins worden opgeslagen in een digitale portemonnee, een zogeheten wallet. Een wallet wordt beheerd door de rechthebbende of door een derde partij.
Een wallet in beheer van de rechthebbende is bijvoorbeeld een software wallet offline
34 Vigna & Casey 2015, p. 13.
35 Stroucken & Oostermeyer 2017, p. 3-6; Vigna & Casey 2015, p. 236.
36 Wolf e.a. 2015, p. 27.
37 Zie Nakamoto 2008, p. 1.
Bank Bank
Database
15 |
opgeslagen op een computer (cold wallet). Een wallet in beheer van een derde partij is een online wallet via een website (hot wallet).38 Elke wallet is gekoppeld aan een unieke code: een Bitcoin-adres. Bitcoins worden geleverd door verzending van de Bitcoins van het ene naar het andere Bitcoin-adres. Het enige dat bij een Bitcoin-transactie zichtbaar is voor de ontvanger is het Bitcoin-adres waar de Bitcoins uit afkomstig zijn en het aantal ontvangen Bitcoins.
2.1.3 Statistieken en financiële analyse
Bitcoin is niet alleen de bekendste cryptovaluta, maar heeft ook het meeste marktkapitaal van alle virtuele munten.39 Op dit moment vertegenwoordigt Bitcoin een waarde tussen de 3.000 en 3.500 euro per Bitcoin.40 Een flinke koersdaling ten opzichte van de hoogst gemeten waarde op 17 december 2017 van ruim 17.000 euro. In bijlage 1 is het volledige koersverloop van de Bitcoin opgenomen. De prijs van Bitcoin komt tot stand door interactie tussen Bitcoin-vraag en aanbod. Het aanbod van Bitcoin wordt bepaald door het aantal eenheden welke op enig moment in omloop is en dus door de schaarste op de markt. De vraag naar Bitcoin wordt bepaald door transactievraag als ruilmiddel voor goederen en diensten. In deze veronderstelling is het logisch dat grote prijsschommelingen ontstaan na negatief (nep)nieuws.41 Immers, wanneer de vraag naar Bitcoins daalt zal bij een gelijkblijvend aanbod de waarde omlaag schieten. Externe factoren die een bijkomstige rol van betekenis spelen bij de prijsmutatie van de Bitcoin zijn bijvoorbeeld: vertrouwen, speculatie en emotie. Op dit moment bedraagt het aantal Bitcoins in omloop meer dan 17,5 miljoen eenheden, ruim 83% van het maximale aantal.42 Het maximaal aantal Bitcoins in omloop bedraagt 21 miljoen eenheden. Het maximum is een ingebouwde prikkel om het nuttige gedrag van miners te stimuleren. Miners, welke de Bitcoin-transacties verwerken, krijgen een beloning in Bitcoins voor het oplossen van wiskundige puzzels. De beloning zorgt ervoor dat miners de gezamenlijke database updaten, onderhouden en in stand houden.43 Deze beloning wordt ruwweg om de vier jaar gehalveerd.44 Nadat 21 miljoen Bitcoins zijn gemined, zakt de beloning naar nihil en zullen er geen Bitcoins meer worden gecreëerd.
Het beloningsstelsel zal dan geleidelijk veranderen naar compensatie in de vorm van lagere transactiekosten.45 Het Bitcoin-protocol incorporeert zodoende een gecontroleerd tempo voor uitbreiding van de munt.46 Bovendien geeft het een gevoel van schaarste waardoor miners geïnteresseerd blijven om te minen. In 2140 wordt het maximale aantal Bitcoins in omloop vermoedelijk bereikt.47 De waarde van Bitcoin stabiliseert op dat moment, wat betekent dat het groeipercentage verandert naar nul.48
2.1.4 Voor- en nadelen Bitcoin
In deze sub-paragraaf wordt het alternatieve – op cryptografie gebaseerde – betaalsysteem van Bitcoin vergeleken met het klassieke – op vertrouwen gebaseerde – betaalsysteem. Daarbij wordt gekeken naar onafhankelijkheid, veiligheid opslaglocatie, inflatie, anonimiteit en transactiekosten en -snelheid.
38 Vigna & Casey 2015, p. 128.
39 CoinMarketCap. (z.j.).
40 Waarde op 28 februari 2019.
41 Nepnieuws kan ook in de reguliere economie een gevaar zijn.
42 Aantal Bitcoins in omloop rond 28 februari 2019 volgens CoinMarketCap. (z.j.).
43 Vigna & Casey 2015, p. 150.
44 Vigna & Casey 2015, p. 166.
45 Vigna & Casey 2015, p. 150. Het beloningsstelsel voor het minen is te vinden in bijlage 2.
46 Böhme e.a. 2015, p. 218.
47 Vigna & Casey 2015, p. 87. Voor een berekening van het Bitcoin-aanbod, verwijs ik graag naar bijlage 2.
48 Ciaian e.a. 2016, p. 1799-1815.
16 |
Onafhankelijkheid
Bij het gebruik van de Bitcoin komt er geen bank of andere financiële instelling aan te pas.
Bitcoin is momenteel onafhankelijk. In een economie waarin het vertrouwen meermaals is geschaad door banken en financiële instellingen is dit voor velen een welkome ontwikkeling.49 Bovendien zorgt Bitcoin voor een mogelijkheid tot integratie van diegene die geen toegang hebben tot een bank, de banklozen.50 Omdat banklozen wonen in gebieden waar banken zich vanwege een gebrekkige infrastructuur niet wensen te vestigen, moeten ze het stellen zonder wereldeconomie.51 De technologie achter Bitcoin zorgt ervoor dat deze groep banklozen deel kan nemen aan de wereldeconomie al met de goedkoopste modellen mobiele telefoons.52 Een nadeel van de onafhankelijke Bitcoin is dat geen garanties of vergoedingen worden gegeven wanneer de Bitcoin waardeloos zou worden. Er is geen monetair beleid ten aanzien van de Bitcoin. Als er (te) grote prijsschommelingen plaatsvinden in de koers van de euro wordt dit gestabiliseerd door de ECB. Bovendien kennen we in Nederland het depositogarantiestelsel, waarbij elke rekeninghouder tot 100.000 euro zijn geld terugkrijgt mocht de bank failliet gaan.53 Conventionele valuta kennen zodoende meer zekerheid dan de Bitcoin.
Veiligheid opslaglocatie
Een nadeel van een elektronisch betaalmiddel is de onveiligheid van de opslaglocatie. Bitcoins kunnen offline worden opgeslagen op de computer van de bezitter (cold wallet) of online via een website van een derde partij (hot wallet). Voor beide opslaglocaties zijn onveiligheden te onderscheiden. Zo kunnen Bitcoins die worden opgeslagen in een offline wallet verloren raken doordat de computer crasht, gehackt of gestolen wordt. Twee preventiemaatregelen zijn bijvoorbeeld: het aanschaffen van een computer specifiek voor Bitcoins zodat het risico van gehackt worden miniem is of het maken van een back-up. Bitcoins die worden opgeslagen in een online wallet lopen ook het risico om gehackt te worden. Ondanks dat de derde partij verantwoordelijk is voor de beveiliging, is het maar de vraag in hoeverre de verloren Bitcoins worden vergoed. Bovendien kan de derde partij, waar de Bitcoins zijn gestald, failliet gaan.54 Sommige ondernemingen bieden extra veiligheid en bescherming in hun opslaglocatie.55 Doorgaans brengen dit soort ondernemingen wel kosten in rekening voor extra veiligheid.56 Inflatie
Inflatie is een waardevermindering, wat leidt tot prijsstijging.57 Doordat conventionele valuta minder waard worden, kunnen minder goederen en diensten worden gekocht. De belangrijkste determinant van inflatie is geldgroei.58 Conventionele valuta kennen inflatierisico, omdat de ECB kan besluiten geld bij te drukken. De Bitcoin loopt dat risico niet. Er is geen centrale instantie die kan besluiten Bitcoins bij te drukken. Door een maximumhoeveelheid die
49 Vigna & Casey 2015, p. 84.
50 Een voorbeeld kan worden gevonden bij de Malinezen die na een burgeroorlog in tentenkampen verbleven. De man van het gezin werkte vaak elders en stuurde zijn loon op via willekeurige mensen, die toevallig naar de omgeving van zijn vrouw en kinderen moesten.
51 Vigna & Casey 2015, p. 200.
52 Vigna & Casey 2015, p. 200-210.
53 De Nederlandsche Bank (z.j.).
54 Talsma e.a. 2013, p. 13.
55 Vigna & Casey 2015, p. 129.
56 In beginsel rekenen online wallets met een standaard (on)veiligheid geen kosten voor het opslaan van Bitcoins.
57 Sterkenburg & Verburg 2006, p. 202.
58 Heylen 2014, p. 667.
17 |
vermoedelijk pas in 2140 wordt bereikt, zit schaarste ingebakken in het systeem.59 Steeds minder Bitcoins kunnen worden gemined, wat leidt tot een toenemende schaarste. Door de toenemende schaarste neemt naar verwachting de inflatie af totdat in 2140 het maximum is bereikt.60 In 2140 resteert voor Bitcoin een inflatie van nul procent.61
Anonimiteit
Anonimiteit betekent het ontbreken van een naamsvermelding.62 Bij conventionele valuta is het in beginsel63, gezien wet- en regelgeving en de anti-misbruikmaatregelen64, niet mogelijk om een anonieme transactie te doen.65 Alle transacties in Bitcoins worden openbaar gemaakt.
Eenieder kan deze transactie raadplegen in de gezamenlijke database. Bij een transactie in Bitcoins wordt echter geen naam weergegeven, slechts het Bitcoin-adres van de verstuurder en het Bitcoin-adres van de ontvanger. In de blokketen staat dan ook niets dat naar de eigenaar terug kan leiden.66 Dat is in beginsel alleen mogelijk wanneer bekend is welk Bitcoin-adres bij welke gebruiker hoort. Voor wetshandhavers is het wel mogelijk om openbare transacties terug te leiden naar de gebruikers, door sporen te volgen die bij cashtransacties zouden zijn doodgelopen.67 Zo kunnen ze elke instantie die een Bitcoin-wallet heeft uitgegeven dwingen om de identiteit van de eigenaar prijs te geven.68 Diegene die Bitcoins koopt via commerciële wisselkantoren of Bitcoins opslaat in een online wallet moet zichzelf meestal bekend maken bij deze partijen.Voor deze gebruikers is Bitcoin niet anoniemer dan een rekening bij de bank.69 Er bestaat een manier om anoniem te betalen met Bitcoins. Via een zogeheten ‘mixing-service’
worden alle transacties die plaatsvinden via Bitcoin met elkaar vermengd. De mixing-service zorgt voor een vertraagde opname van de beoogde anonieme transactie in de blockchain.70 Op een later tijdstip wordt deze transactie – gelijktijdig met andere transacties – toegevoegd aan de blockchain, zodat het niet meer mogelijk is om de openbare transacties naar de gebruikers terug te leiden.71 Mixing-services worden om die reden vaak gebruikt voor witwaspraktijken. Bitcoin heeft geen mogelijkheden ingebouwd om witwaspraktijken te herkennen. Een betalingssysteem als Bitcoin voldoet daarmee niet aan de (ongewijzigde) vierde anti-witwasrichtlijn.72 Door wijziging van de vierde anti-witwasrichtlijn gaan Bitcoin-platforms onder het bereik van de richtlijn vallen. Bitcoin wordt hiermee minder gevoelig voor malafide praktijken.
59 Hofs 2013.
60 Vigna & Casey 2015, p. 58 en p. 166.
61 Van Groningen 2017.
62 Sterkenburg & Verburg 2006, p. 36.
63 ING bewijst dat theorie en praktijk niet altijd samengaan (Haegens 2018).
64 In de implementatiewet ter wijziging van de vierde anti-witwasrichtlijn staat geregeld dat aanbieders van diensten met virtuele valuta’s voortaan een vergunning nodig hebben om deze diensten aan te mogen bieden. Bij de vergunningverlening wordt door de Nederlandsche Bank getoetst of de aanbieders (kunnen) voldoen aan hun Wwft-verplichtngen (Staatsblad nr. 239, 2018).
65 In zeer beperkte mate worden er mogelijkheden gegeven voor anonieme transacties. Bijv. bij prepaid cards.
Onder strikte voorwaarden wordt geen identificatie gevraagd van de koper/gebruiker van het betaalproduct. Voor verdere informatie verwijs ik naar: De Nederlandsche Bank (2014).
66 Vigna & Casey 2015, p. 153; Talsma e.a. 2013, p. 14-15.
67 Meiklejohn e.a. 2013, p. 127-140; Vigna & Casey 2015, p. 155.
68 Zie in dit kader de administratieplicht ingevolge art. 53, eerste lid, onderdeel a AWR.
69 Enige nuance is op zijn plaats. Het verlies aan anonimiteit door bekendmaking is niet gelegen in een onderdeel van het Bitcoin-protocol, maar doet zich voor bij aanschaf van de munt via online diensten (Ludwin 2015).
70 Het waarborgen van anonimiteit via samenvoeging van transacties wordt steeds meer geïntegreerd in wallets.
Zie o.a. de Wasabi Wallet. Hierbij worden Bitcoin-transacties gemengd met transacties van andere gebruikers van die wallet, zodat de transacties niet meer herleidbaar zijn naar de gebruikers.
71Reynolds & Irwin 2017, p. 182.
72 Talsma e.a. 2013, p. 24.
18 | Figuur 3 Verschillen tussen het alternatieve betaalsysteem Bitcoin en het klassieke betaalsysteem.
Transactie: kosten en snelheid
Het voordeel van Bitcoin is dat minder kosten zijn verbonden aan transacties door lagere rentepercentages, bank- en transactiekosten dan bij banken en creditcardmaatschappijen.73 Iemand die meer kosten maakt, heeft meer profijt ervan dan iemand die dat niet doet. Bij Bitcoin bestaan de transactiekosten slechts uit een vrijwillige vergoeding voor de miners.74 Om miners te stimuleren een transactie sneller te verwerken, kan een vergoeding worden toegevoegd bij de transactie. Bijna alle online wallets rekenen tegenwoordig automatisch een geringe vergoeding voor de miners, om ervoor te zorgen dat een transactie niet dagen op zich laat wachten.75 Bij conventionele valuta zijn doorgaans niet alleen de transactiekosten hoger, het duurt ook langer voordat een transactie is verwerkt. Bij Bitcoin zorgen de miners ervoor dat de betaling binnen enkele seconden tot minuten is overgemaakt naar de ontvanger, ongeacht waar deze is gevestigd. Een nadeel van Bitcoin-transacties is dat deze onomkeerbaar zijn ongeacht de omstandigheden waaronder de transactie is verricht of de omvang ervan.76 Bij conventionele valuta is het voor bepaalde transacties mogelijk om deze ongedaan te maken.77
Naast het gebruiken van Bitcoin als betaalsysteem kunnen andere activiteiten worden verricht met Bitcoins. De relevante activiteiten voor belastingheffing in box 1 worden in de volgende paragraaf besproken.
73 Vigna & Casey 2015, p. 13-14.
74 Talsma e.a. 2013, p. 21.
75 Talsma e.a. 2013, p. 16-17.
76 Vigna & Casey 2015, p. 128.
77 Bijvoorbeeld het (laten) terugboeken van een onterechte incasso.
Klassiek betaalsysteem Alternatief betaalsysteem
Gebaseerd op vertrouwen Afhankelijk van een derde partij Opslaglocatie veilig
Inflatie
Anonieme transacties niet mogelijk Hoge transactiekosten
Transacties omkeerbaar
Gebaseerd op cryptografie Onafhankelijk
Opslaglocatie onveilig
Inflatie ingebakken (In 2140: geen) Anonieme transacties mogelijk Snellere en goedkopere transacties Transacties onomkeerbaar
19 |
2.2 Particuliere activiteiten omtrent Bitcoins
2.2.1 Handelen in Bitcoins
Een eerste activiteit met Bitcoins kan worden gevonden in het handelen in Bitcoins. Bitcoins kunnen worden gebruikt in het ruil- of koopverkeer. Hieronder vallen situaties waarin Bitcoin als betaalmiddel wordt gebruikt, waarbij wordt afgerekend in Bitcoins zonder dat de nadruk daarbij ligt op een gerichtheid op koersfluctuatie.78 Voor deze thesis is dat verder niet relevant.
Relevant is de situatie waarin wordt gehandeld in Bitcoins waarbij wel een gerichtheid op koersfluctuatie aanwezig is. Het handelen lijkt dan op beleggen. Bij het beleggen wordt door Logue (e.a.) onderscheid gemaakt tussen investors, swing traders en day traders.79 Investors houden hun investering vast met zicht op de lange termijn. Ze kopen Bitcoins om deze in de toekomst bij een hogere koers weer van de hand te doen. Tussen het aan- en verkoopmoment zitten soms decennia en sommige investors overhandigen de investering aan hun kinderen alvorens verkoop plaatsvindt. Swing trading is een tussencategorie gelegen tussen investeren en daghandel. Swing trading is een korte termijnstrategie waarbij wordt ingespeeld op een ommekeer van het koersverloop. Swing traders houden hun posities een paar dagen tot maximaal een paar weken vast voordat ze tot verkoop overgaan. Daghandelaren houden daarentegen Bitcoins maar maximaal één dag vast. Ze sluiten hun posities aan het einde van elke dag af en beginnen de volgende dag weer opnieuw. Dit doen ze om nachtelijke risico’s te elimineren.80 Ze houden zich aan hun strategie, wat er ook gebeurt. Emoties dienen zo veel mogelijk uitgeschakeld te worden om succesvol als daghandelaar op te treden. De succesratio hangt af van kennis en ervaring van de handelaar.
De waarde van de Bitcoin is zo veranderlijk als het Nederlandse weer, deze fluctueert enorm.81 De fluctuerende waarde kan tot hoge winsten en grote verliezen leiden. Omdat er geen achterliggende (intrinsieke) waarde aanwezig is bij de Bitcoin, is de koers erg volatiel. Dat wil zeggen dat de waarde van de Bitcoin extra sterk reageert op externe invloeden. Veel Bitcoin- handelaren anticiperen op koersschommelingen naar aanleiding van recent uitgebracht (nep)nieuws. Bovendien spelen ze in op toekomstige ontwikkelingen. Veel ontwikkelteams van cryptomunten stellen immers een stappenplan (roadmap) ter beschikking waarin alle toekomstige ontwikkelingen staan vermeld. Dit kunnen ontwikkelingen zijn op technologisch, maar ook op maatschappelijk gebied. Voorbeelden van toekomstige ontwikkelingen op maatschappelijk gebied zijn acceptatie van Bitcoin als betaalmiddel door grote bedrijven en veranderend overheidsingrijpen. Het is aantrekkelijk voor een Bitcoin-handelaar om enige tijd voordat een ontwikkeling zich voordoet Bitcoins te (ver)kopen, omdat de volatiele koers hierop reageert. Wie acht jaar geleden voor 50 euro Bitcoins had aangeschaft, zou nu multimiljonair zijn.82 Reden voor de fiscus om de mogelijkheid tot heffing over de winst te onderzoeken.83
78 Bijvoorbeeld de betaling van een pizzabestelling. Dit is nadrukkelijk geen handelen.
79 Logue e.a. 2017, p. 18. Hoewel dit onderscheid fiscaal niet wordt gemaakt, zal in het vervolg van de thesis blijken dat het tijdsbestek tussen openen en sluiten van de posities indirect invloed kan hebben op de (ROW)- kwalificatie. Zie in dit kader o.a. de conclusie van A-G Moltmaker bij HR 4 december 1985, BNB 1986/86.
80 Logue e.a. 2017, p. 8-11.
81 Het koersverloop van de Bitcoin is opgenomen in bijlage 1.
82 Sinds de eerste koers op 18 juli 2010 heeft zich bij een huidige koers van 3.500 euro een koersstijging van ruim 50.000 procent voorgedaan. Een 50 euro-investering op de eerste handelsdag zou nu 2,5 miljoen euro waard zijn.
83 Zie Aanhangsel handelingen II 2012/2013, 2508, waarin wordt aangegeven dat een resultaat in Bitcoins welke voortvloeit uit een bron van inkomen, met inachtneming van de bepalingen uit de Wet inkomstenbelasting 2001, in de belastingheffing wordt betrokken.
20 | Figuur 4 Een beknopte uitleg van het mineproces.
2.2.2 Minen van Bitcoins
Een tweede activiteit met Bitcoins kan worden gevonden in het minen van Bitcoins. Bitcoins zijn digitaal te verkrijgen door het ‘minen’ ervan.84 Door middel van bepaalde Bitcoin-software kunnen complexe wiskundige puzzels worden opgelost.85 Miners gaan met elkaar de strijd aan om de wiskundige puzzels op te lossen. Als beloning worden immers Bitcoins uitgereikt aan de winnende miner.86 Op deze wijze komen de Bitcoins in omloop. Wanneer in 2140 het maximale aantal Bitcoins in omloop is bereikt, zullen (lagere) transactiekosten nog de enige vorm van compensatie zijn.87 Door het oplossen van de wiskundige puzzels worden Bitcoin-transacties verwerkt. Op deze manier spelen miners een belangrijke rol in het netwerk van de Bitcoin, zij houden het netwerk draaiende. Het mineproces is in figuur 4 weergegeven.
Het minen van Bitcoins is lucratief en kan veel geld opleveren. De kans om als winnende miner voor het oplossen van de wiskundige puzzel beloond te worden, neemt toe naarmate meer rekenkracht wordt ingebracht. In het Bitcoin-protocol is vastgelegd dat de wiskundige puzzel iedere 10 minuten moet kunnen worden opgelost.88 Door een toenemend aantal miners en door technologische ontwikkelingen neemt de rekenkracht toe, waardoor de wiskundige puzzel
84 In de literatuur (o.a. Knuist 2014) wordt ook wel gesproken over het delven van Bitcoins.
85 Tjong Tjin Tai 2017, p. 2; Vigna & Casey 2015, p. 59.
86 In bijlage 2 is het beloningsstelsel van Bitcoin voor de jaren 2008 t/m 2140 opgenomen.
87 Vigna & Casey 2015, p. 167; Talsma e.a. 2013, p. 16.
88 Nakamoto 2008, p. 4.
21 |
steeds sneller kan worden opgelost. Om te voorkomen dat Bitcoins op deze wijze te snel vrijkomen, wordt periodiek de moeilijkheidsgraad van de wiskundige puzzel verhoogd, zodat het steeds weer ongeveer 10 minuten duurt voordat de wiskundige puzzel wordt opgelost.89 Wanneer de totale rekenkracht afneemt, wordt de moeilijkheidsgraad van de wiskundige puzzel verlaagd, zodat het oplosproces weer 10 minuten duurt.90
De moeilijkheidsgraad van de wiskundige puzzels nam over het algemeen steeds toe, wat telkens meer rekenkracht van computers vergde.91 Er waren zelfs miners die een Boeing 747 huurden om grafische kaarten voor het minen over te brengen.92 Doordat de moeilijkheidsgraad van de wiskundige puzzels toenam, stegen de kosten voor het aanschaffen van hardware. De opbrengst van het minen neemt daarentegen af omdat de beloningen in Bitcoins periodiek kleiner worden.93 Het is dan de vraag in welke gevallen het nog daadwerkelijk loont om Bitcoins te minen. Dat zou volgens iemand uit de mine-industrie in 2017 niet meer het geval zijn wanneer de koers van de Bitcoin onder 5.000 euro zakt.94
Energieverbruik
Volgens Brosens – Senior Economist bij ING – was ultimo 2017 voor het verwerken van één Bitcoin-transactie ongeveer evenveel energie nodig als het maandelijkse stroomverbruik van een huishouden.95 Geprognotiseerd door een rekenmethode van De Vries neemt het totale energieverbruik van Bitcoin maandelijks met twintig procent toe.96 Omdat het proces van het minen door de stijgende moeilijkheidsgraad steeds intensiever wordt, kost het steeds meer energie om één munt te winnen. Een recent innovatieve oplossing kan uitkomst bieden voor het hoge energieverbruik. Een Nederlands bedrijf – The Institute of Human Obsolescence – focust zich momenteel op het opwekken van energie via lichaamswarmte. Het bedrijf ontwerpt kostuums die lichaamswarmte van mensen omzet in elektriciteit om Bitcoins-minende computers aan te drijven.97 Naast het gebruik van lichaamswarmte is zonne-energie een alternatief voor een efficiëntere wijze van energie opwekken voor het minen van Bitcoins.
Zonnepanelen zijn eenvoudig te verkrijgen en te installeren. Bovendien zou, bij een constante aanvoer van zonlicht, genoeg stroom opgewekt kunnen worden om een eigen mineplatform van stroom te voorzien.98
Cryptofarms
Niet iedereen wenst thuis een mineplatform neer te zetten. De hitte en het gezoem van de computers zorgen regelmatig voor overlast. Cryptofarms bieden een oplossing. Een cryptofarm is een ruimte ingericht met dure computerapparatuur welke wordt verhuurd aan mensen die Bitcoins willen minen. Als tegenprestatie betaalt de huurder een bedrag als huurkosten aan de verhuurder. De verhuurder speelt geen rol in deze thesis, de hurende miner doet dat wel.
89 Nakamoto 2008, p. 3.
90 Voor een overzicht van de periodieke moeilijkheidsgraad verwijs ik graag naar BitcoinWisdom (z.j.). In dit overzicht is te zien dat op 3 december 2018 de moeilijkheidsgraad met 15,13% is verlaagd als gevolg van een daling van de totaal ingebrachte rekenkracht van miners.
91 Vigna & Casey 2015, p. 88.
92 Farquhar 2017.
93 Talsma e.a. 2013, p. 16.
94 Verstegen 2017. In gelijke zin het stoppen van tussen de 600.000 en 800.000 Bitcoin-miners nadat de Bitcoin- koers onder de 5000 euro-grens duikt en zelfs beneden de 4000 euro zakt (Zhao 2018).
95 Kanihama 2017.
96 De Vries 2018.
97 Jenkinson 2017; Roh 2017.
98 Jenkinson 2017.
