[Door de Bijbel: Uitzending 0004: Introductie Genesis]

(1)

Introductie op het boek Genesis

Het eerste boek wat we gaan bespreken, is ook het eerste boek van onze Bij- bel, Genesis. Maar vanwaar komt die naam? In het Hebreeuws heet het boek

‘Be-resjit’, wat ‘in het begin’ betekent. Zo begint het boek trouwens ook. In het Grieks, en ook in het Nederlands, heet het ‘Genesis’, wat ‘geboorte’ of ‘ontstaan’ betekent, omdat het de oer geschiedenis bevat.

Het boek Genesis is één van de twee belangrijkste sleutelboeken van De Bij- bel. Dit boek, waarmee het Oude Testament begint en het boek Mattheüs waarmee het Nieuwe Testament begint, zijn de twee boeken die de sleutels vormen tot het begrijpen van alle Bijbelboeken. Het is aangeraden om als voorbereiding op de verschillende radio Bijbelstudies, telkens het betreffende hoofdstuk - en als het lukt het hele Bijbelboek – op voorhand een keer door te nemen. Ik weet dat dit een grote inspanning is, maar het zal helpen om beter te kunnen volgen, en er zodoende ook meer uit te halen. Mocht je zelf nog geen Bijbel hebben, en je weet niet hoe je er aan kan geraken, laat het ons weten en we helpen jou verder.

Ik geef een kort overzicht van de onderwerpen die in het Bijbelboek Genesis aan de orde komen. In de eerste hoofdstukken wordt verteld, hoe God de hemel en aarde en alle levende wezens heeft geschapen. De wereld die God heeft geschapen is in het begin goed, maar het gaat mis door de ongehoorzaamheid en het egoïsme van mensen. Toch blijft God voor Zijn schepping zorgen. Genesis vertelt over de instelling van de sabbat en het huwelijk. Over families, het werk, de beschaving en de cultuur. Over moord en toewijding aan God. Over de verschillende rassen en talen. Over het ontstaan van steden en volken en over nog zo veel meer.

Verschillende woorden en uitdrukkingen komen regelmatig terug in Genesis.

Bijvoorbeeld ‘Dit zijn de nakomelingen van...’. Een belangrijke vermelding omdat - ook wij - leden zijn van families en geslachten die hier zijn ontstaan.

(2)

Een hele rij van interessante personen zal de revue passeren. Genesis wordt ook wel genoemd ‘Het boek van de levensbeschrijvingen’. Wie komen we allemaal tegen in Genesis? Abraham en Isaak, Jozef en de farao uit Egypte. En naast Jozef, de andere elf zonen van Jacob. We zullen ook zien dat God hen - Abraham, Isaak en Jacob - steeds zegent. Bovendien worden de mensen die met hen omgaan en samenwerken ook door God gezegend, zoals Lot,

Abimelech, Potifar en zelfs de farao.

In Genesis lezen we ook over het sluiten van een verbond. Er zijn vaak ver- schijningen van God aan de aartsvaders, vooral aan Abraham. Het altaar speelt een belangrijke rol. Ook allerlei menselijke zaken, zoals jaloezie in het gezin komen we regelmatig tegen. In Genesis, meer dan op andere plaatsen in de Bijbel, komt ook Egypte op de voorgrond. Er is straf op de ongehoorzaamheid en de zonde van de mensen, maar er is ook steeds ruimte voor genade en vergeving door de Here God. Bij de verschillende studies zullen wij steeds van de grote lijnen naar de details gaan. Zoals iemand eens treffend heeft gezegd: ‘Maak een beeld van het geheel en ga dan naar de onderdelen.

Ontwerp een gebouw vóór het bouwen, voordat het staal vonkt op de stenen en de mortel op de baksteen wordt gelegd’. Met andere woorden: ‘Verkrijg eerst een overzicht van het hele Bijbelboek’.

Eigenlijk zijn er twee wegen om Het Woord van God te bestuderen: eerst met een verrekijker en daarna met een microscoop. Een groot prediker uit Enge- land, heeft eens geschreven: “Wij leven in een tijd van vele boeken. Zij komen in steeds grotere aantallen van de persen. Wij lezen handboeken, leerboeken, artikelen, boeken over het geloof en de Bijbel, kritische boeken, evangelische boeken en ze worden allemaal verslonden. Maar hoeveel tijd en energie be- steden wij aan het overdenken van de Bijbelse boodschap? Alles moet veel, snel en vlug zijn. Maar het goede dat wij ons zo moeiteloos toe-eigenen is niet van een soort dat diep in ons wezen binnendringt en daarna blijvend is. Het zou goed zijn wanneer wij ons realiseren dat bijna niets, duurzaam en de moeite waard is, wat zonder inspanning zomaar wordt verkregen. De ware schatten van genade moeten worden gezocht met alle inspanning en energie die een mens opbrengt als hij of zij naar een kostbare parel zoekt”.

(3)

Een uitspraak waarmee wij het eens kunnen zijn. Omdat ik geloof dat De Bij- bel zelf tot ons hart spreekt. Geen ander boek kan dat op zo’n manier als de Bijbel. Daarom willen we in deze Bijbelstudies ook door de ganse Bijbel gaan.

Alle teksten van De Bijbel willen we lezen en begrijpen voor ons leven van el- ke dag. Woorden van God! Van die God, die gisteren, vandaag en tot in de eeuwigheid, Dezelfde is en blijft!

Al sinds anderhalve eeuw leggen spade en houweel de beschavingen van het oude Midden-Oosten bloot. De resultaten zijn overweldigend. Musea in Euro- pa, Amerika en het Midden-Oosten staan vol met originelen of replica’s van monumenten, beelden, kleitabletten en andere voorwerpen, die de aarde heeft moeten prijsgeven. Het aantal vondsten zal voorlopig niet verminderen. Na- tuurlijk heeft niet al het materiaal, dat is ontdekt en opgegraven, betrekking op de bestudering van Genesis. Veel ervan is ook van algemene betekenis of be- treft andere Bijbelboeken. Toch zijn er veel vondsten die verband houden met Genesis. Er zijn er te veel om ze allemaal te noemen, maar ik wil er, ter illu- stratie, graag 2 vermelden.

Dit is een eerste vondst die ik, als voorbeeld, met jullie wil delen. Archeologen hebben in Israël een stenen stempel gevonden met erop een afbeelding die mogelijk verwijst naar het Bijbelverhaal van Simson, de man die zijn enorme kracht ontleende aan zijn haar. De stempel was het eerste archeologische bewijs voor het vermoedelijke bestaan van Simson.

De stempel is maar zo’n twee centimeter in diameter en beeldt een man met lang haar af die vecht tegen een groot dier. Het groot dier is zeer waarschijnlijk een katachtige vanwege de afgebeelde staart. In het Bijbelverhaal doodde Simson, eveneens een man met lang haar, een leeuw. De zegel is gevonden op de archeologische site ‘Tell Beit Shemesh’ dicht bij Jeruzalem. De vondst lag in een bodemlaag die dateert tot de 11de eeuw voor Christus. Dit was dezelfde periode waarin de Joden, volgens de Bijbel, werden geleid door de zogeheten rechters, waarvan Simson er één was.

De archeologische site ligt vlakbij de rivier Nahal Sorek. Deze rivier werd als

(4)

de grens beschouwd tussen de gebieden van de Filistijnen en die van de Is- raëlieten. Gezien het feit dat het Bijbelverhaal van Simson meestal draait om deze twee volkeren, is de kans groot dat de afbeelding op de zegel ook deze sterke krijger afbeeldt.

Een tweede voorbeeld. Munten of geldstukken zijn waardevolle archeologische vondsten, omdat er dikwijls een afbeelding van de regerende vorst op staat, of een belangrijke gebeurtenis. Soms ook een symbool of jaartal. De Hebreeuwse muntnaam is sjèkel en betekent gewicht. Het is ook de aanduid- ing voor zilver omdat gewogen stukjes zilver van oudsher als betaalmiddel werden gebruikt. Na de Babylonische ballingschap (538 v. C.) komt gemunt geld in gebruik. Een sjèkel weegt ongeveer 11,5 gram. De Romeinen vierden een overwinning door het slaan van speciale munten. Na de eerste Joodse bevrijdingsoorlog (66-73 n. C.), waarbij de tempel van Jeruzalem werd ver- woest, verschijnen er munten met het opschrift ‘Judea Capta’, wat betekent 'Judea is overwonnen'.

Een archeologisch commentaar op de afzonderlijke verzen van Genesis is binnen het kader van ‘Door de Bijbel’ niet mogelijk. Verscheidene onderwerpen die verband houden met de belangrijkste gedeelten uit Genesis kunnen we niet bespreken maar wel noemen. Bijvoorbeeld: de Mesopotamische scheppingsverhalen, de Babylonische sabbat en de ligging van de hof van Eden worden genoemd in samenhang met de beide eerste hoofdstukken van het Bijbelboek Genesis.

De onderwerpen en zaken die aan de orde komen, behoren tot verschillende wetenschappelijke disciplines. Het kan dus goed zijn dat niet al jouw vragen zullen behandeld worden. Het hoort niet tot de verantwoordelijkheid van een archeoloog, om zich bezig te houden met vragen over de oorsprong van de mens, de duur van het verblijf van de mens op aarde of de oorsprong van de verschillende rassen. Dat zijn zaken voor de antropoloog. De meeste aspec- ten van het onderzoek naar de zondvloed, horen tot het gebied van de geolo- gie en het probleem van de verklaring voor Jacobs gestreepte kudde (Gen.

31) is weer een zaak van de zoöloog. Daarom zei ik daarnet, dat veel vragen van luisteraars over Genesis waarschijnlijk niet aan de orde komen. Daaren-

(5)

tegen moet ook worden gezegd dat de archeologie een gecombineerde we- tenschap is. De archeologie maakt gebruikt van ontdekkingen van chemici, zoölogen, botanici, antropologen, hydrografen en vele anderen, om inzicht te krijgen in uitgestorven of verdwenen beschavingen. De archeoloog, die in het Midden-Oosten opgravingen verricht, ziet zichzelf vooral als iemand die een reconstructie probeert te maken van het leven in die tijd. Terwijl hij zich con- centreert op de overblijfselen van een oude cultuur, probeert hij zich ook een idee te vormen van de leefwijze en de omgeving van de mensen die deze cultuur hebben ontwikkeld. De Bijbelse archeoloog gebruikt al deze informatie ter vergroting van zijn kennis van de Bijbel en zijn historische achtergronden.

Soms gebruikt hij zijn ontdekkingen ook om de geloofwaardigheid van de Bij- bel te ondersteunen.

We gaan verder met de belangrijkste onderdelen van het Bijbelboek Genesis.

De eerste 11 hoofdstukken vormen één samenhangend geheel. Er wordt verteld, hoe God hemel en aarde en alle levende wezens heeft geschapen. Hoe het fout ging, door de ongehoorzaamheid van de mens en hoe God na de grote vloed - ook wel de zondvloed genoemd - heeft gezegd dat Hij de aarde nooit meer op die manier zal straffen. Vanaf hoofdstuk 12 tot het slot van Ge- nesis worden heel andere zaken beschreven. Het eerste deel bevat de periode van de schepping tot Abraham, het tweede deel van Abraham tot Jozef.

Het eerste deel – hoofdstuk 1 t/m 11 - behandelt belangrijke gebeurtenissen - zoals de Schepping, de zondeval, de zondvloed en de torenbouw van Babel.

Het tweede deel – vanaf hoofdstuk 12 - gaat over personen: Abraham, de man met een groot geloof; Isaak, de zoon van de belofte; Jacob de uitverkoren zoon, over zijn vlucht van huis, zijn dieptepunten en zijn overwinning.

Het Bijbelboek Genesis kan ook op een andere manier ingedeeld worden. Bij- voorbeeld in tijden, een indeling in jaren. De eerste 11 hoofdstukken bevatten dan een periode van ongeveer 2000 jaar. Vanaf Genesis 12 tot de geboorte van Christus, het begin van het Nieuwe Testament, is een zelfde periode, ook ongeveer 2000 jaar. Van Christus geboorte tot vandaag is weer ongeveer 2000 jaar. Daarin komt uit dat de Joodse overlevering gelijk is aan de christe- lijke, als het bijvoorbeeld gaat om de oudheid van de aarde. Want de joodse

(6)

kalender begint bij de schepping van de wereld. En volgens de Joodse overlevering vond deze plaats in het jaar 3761 vóór Christus.

God heeft met deze indeling ook een bepaald doel. De twee latere delen krijgen veel meer nadruk dan het eerste deel. Het eerste deel gaat over het heel- al en de schepping. Daarin wordt 2000 jaar beschreven in 11 hoofdstukken.

Als je overtuigd bent dat de aarde ouder is, dan nog moeten de honderd dui- zenden jaren, waar onenigheid over bestaat, hierbij geteld worden. Dus de eerste 2000 of 2000plus jaren van onze planeet worden slechts in 11 hoofd- stukken beschreven. Het tweede en derde deel behandelen de geschiedenis van de mens, met z’n leef- en woongebieden én met de geschiedenissen over de persoon van de Here Jezus Christus. Daarvoor wordt vanaf Genesis 12 de rest van de Bijbel gebruikt. Wat mogen we daar uit concluderen? God heeft veel belangstelling voor personen, zoals Abraham en zijn familie. Hij heeft meer aandacht voor mensen dan voor een uitgebreid en gedetailleerd verslag over de schepping. En, dat is vandaag nog zo! God heeft als Schepper inte- resse in jou en mij en alle andere mensen, meer dan in het hele universum.

We zien iets gelijkaardigs in het NT. De vier Evangeliën: Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes bevatten 89 hoofdstukken. Daarvan zijn slechts 4 hoofdstukken gewijd aan de eerste 30 levensjaren van de Here Jezus Christus. De overige 85 hoofdstukken gaan over de laatste 3 jaren van het leven van Je- zus. Dat geeft aan dat de Geest van God, de nadruk legt op het slot van het aardse bestaan van de Here Jezus en dan vooral op de laatste 8 dagen van Zijn leven. Aan deze laatste 8 dagen worden 27 hoofdstukken gewijd! En waarover gaat het dan in deze 27 hoofdstukken? Wat is er nu zó belangrijk, dat er 27 hoofdstukken aan gewijd moeten worden? Het gaat in deze 27 hoofdstukken om de dood, de begrafenis en de opstanding van de Here Jezus Christus. Dat is het belangrijkste van het vastgelegde Evangelie, de blijde boodschap. Dat is trouwens ook de betekenis van het woord evangelie, ‘blijde boodschap’ of ‘goed nieuws’. Met andere woorden: God heeft de Evangeliën gegeven opdat jij en ik zouden geloven dat Jezus Christus is gestorven voor jouw en mijn zonden. Hij heeft de verbroken relatie met God verzoend. Hij is opgestaan tot onze redding en verzoening. Dat is essentieel. En dat is de be-

(7)

langrijkste waarheid. Er is bij niemand anders redding te vinden, Hij is de Eni- ge, door wie de mensen gered kunnen worden. Dit is door geen kerk of mens bedacht. God Zelf heeft het laten opschrijven in Zijn Woord: de Bijbel. Het staat o.a. in Handelingen 4 vers 12: En de zaligheid is in geen ander, want er is onder de hemel geen andere Naam onder de mensen gegeven waardoor wij zalig moeten worden.

We gaan terug naar het begin van de Bijbel. De eerste 11 hoofdstukken van Genesis zijn in feite ‘een inleiding’ op wat er verder volgt in de Bijbel. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat ze onbelangrijk zijn en dat je ze evengoed kunt overslaan. Nee! We gaan er wel serieus aandacht aan besteden. Genesis is de ingezaaide akker van de Bijbel en hier vinden wij het begin, de bronnen, de geboorte van alle dingen. Het boek Genesis is als de knop van een mooie roos: zonder knop, komt er geen mooie roos. Zo mogen we ook Genesis zien, het geeft opening naar de andere boeken van de Bijbel. We hebben het al even gehad over verschillende indelingen van de Bijbel en het Bijbelboek Ge- nesis. Maar er zijn nog indelingen. Een indeling die goed kan helpen bij het lezen en begrijpen van de Bijbel is de indeling in families. Ik geef een voorbeeld aan de hand van het Bijbelboek Genesis: Na de beschrijving van het ‘Ont- staan van Hemel en Aarde’ - in Gen.1 & 2: - volgen de families van Adam - in Gen 2– 6. Daarna lezen we van Noach - in Gen 6 – 9 en van zijn zonen - in Gen 10 – 11. Dan volgen de families van de zonen van Sem - in Gen 11, daarna van Terach - in Gen 11– 25 – en dan van Ismaël - in Gen 25, Van Isa- ak - in Gen 25 – 35, van Esau - in Gen 36– 37 en van Jacob in Gen 37– 50. Al deze families worden beschreven in het eerste Bijbelboek. Genesis is een bij- zonder boek en het helpt ons, om het vanuit het gezichtspunt van de families te lezen.

Wat staat er zoal in die eerste 11 hoofdstukken? Samenvattend gaat het in de eerste 11 hoofdstukken van Genesis over de volgende onderwerpen:

• de schepping,

• de ongehoorzaamheid van de mens en de zondeval,

• de zondvloed

• en de torenbouw van Babel.

(8)

Het laat ook zien hoe de zonde zijn intrede doet op aarde. Hoe mensen een eigen weg gaan zonder God. Maar daarna volgt, in Genesis 12 t/m 50 de voorbereiding op de komst van de Verlosser van de mensheid. God schakelt mensen in bij Zijn verlossingsplan. Hij roept: Abraham, Isaäk, Jacob en Jozef.

De stamvaders van het oude Israël.

Wie heeft Genesis mogen schrijven? De Joodse overlevering ziet - evenals de oudchristelijke kerk - Mozes als de schrijver van Genesis. Hij mocht, de door God gesproken woorden, opschrijven. Ook de Here Jezus Christus spreekt over het Bijbelboek Genesis in Lukas 24 vers 27, daar staat ‘En Hij begon bij Mozes en al de profeten en legde hun uit wat in al de Schriften over Hem [geschreven] was.’

Professor Bettex schrijft over Mozes:

Om Zijn schepping in te lichten schiep God Zich een geweldige geest, een man met wie Hij voor had van aangezicht tot aangezicht te spreken. Een man die Hij zoveel macht gaf, dat zijn voorspraak een heel volk van de vernietiging zou redden. Een man om wiens stoffelijke resten satan het zelfs nog de moei- te waard vond te strijden, met één van de voornaamste engelen, de aartsen- gel Michaël (Judas v.9). God heeft Mozes op een bijzondere en wonderlijke manier geleid. Zijn opvoeding was al even buitengewoon als de man zelf.

Hem werd een diepgaand inzicht geschonken in de politieke, seculiere en godsdienstige wijsheid van de Egyptenaren. Toen bracht God, Mozes naar de eenzaamheid: de wildernis en de palmwouden, te midden van de granieten rotsblokken van Horeb en Sinaï. Daar liet God hem 40 jaar in de stilte. De stil- te van zwijgen en denken.

En als Mozes geen andere wens meer heeft - dan rustig tussen de kudde - naar zijn einde toe te leven, dan staat er opeens een struik in vuur en vlam.

Een stem openbaart hem de naam van God en Mozes wordt geroepen tot een grote taak. Een taak, zo groots als bijna nooit een sterveling is opgedragen.

Het was een drievoudige taak. Want een volk moet – om een natie te zijn – een godsdienst hebben, wetten en een geschiedenis. God heeft ze alle drie – door Mozes – aan Israël gegeven. Het Bijbelboek Genesis is geen sage of een

(9)

mythe. Ook geen literaire geschiedenis van een oud volk. Een man als Mozes die ‘van aangezicht tot aangezicht’ sprak met de God van Israël, vertelt geen oude sage over de schepping. Hij ontving de opgeschreven informatie van de Schepper Zelf. Hij hoefde maar te vragen als hij meer wilde weten.

Zou God, die aan Zijn volk - aan Joden en Christenen – de opgeschreven woorden van Mozes wilde schenken hem niet hebben onderwezen?

God liet aan profeten en apostelen veel zien, opdat ze konden zeggen: Wat onze ogen gezien hebben en onze oren gehoord, dat verkondigen wij! In dat licht is het niet verwonderlijk dat aan Mozes de wet werd gegeven en daar- naast, openbaring over het begin en de toekomst van de mensheid. Het eer- ste hoofdstuk van de Bijbel is dan een verslag van iemand die het mocht zien – en het dan weergeeft in woorden: groots, als een uitgehouwen monument in weerbarstige taal. Dit eerste boek van de Bijbel is een getuigenis van Gods almacht en regering! Het openbaart Gods plan voor de verlossing van de mensheid. Het laat ons zien hoe Hij dit plan volvoert ondanks menselijke mis- lukking en ongehoorzaamheid.

Als slot had ik graag een passage met jullie gedeeld, uit een interview met een natuurwetenschapper: “Genesis openbaart ons echt essentiële dingen over hoe de wereld in elkaar steekt – het vertelt ons over God, wie Hij is, wat de natuur is, wat de mens is, dat er kwaad en zonde is, dat de mens een prob- leem heeft. De tekst wijst zelfs al vooruit naar een oplossing. De Genesistekst heeft ons dus zeer veel te zeggen. Het begint al in het eerste vers in de Bijbel:

In het begin schiep God de hemel en de aarde. Dus de eeuwige God was er, en Hij schiep. Alles wat we zien, komt uit zijn hand voort. Het scheppingsver- haal is een vorm om dat hele ingewikkelde wordingsproces te vertellen. Dit verhaal is begrijpelijk en krachtig voor mensen van alle tijden en culturen:

zowel voor een ongeschoolde oosterling dertig eeuwen terug als voor een hoogopgeleide West-Europeaan van vandaag. Het scheppingsverhaal uit Genesis 1 loopt uit op het hoogtepunt, de schepping van de mens. Vervolgens lezen we dat die mens tot een relatie met God is geroepen, maar ook dat diezelfde mens deze relatie verbreekt en daardoor gescheiden leeft van God.

In die wereld leven we nu. En we hebben het kruis van Jezus nodig om de relatie te herstellen. Dát is het kernverhaal.”

(10)

Bij de productie van het programma 'Door de Bijbel' is dankbaar gebruik gemaakt van de Studiebijbel van het Centrum voor Bijbelonderzoek. Meer informatie: www.studiebijbel.nl

Tenzij anders vermeld, komen De Bijbel passages, gebruikt bij de productie van het pro- gramma 'Door de Bijbel', met toestemming van uitgeverij Jongbloed, uit de Herziene Statenvertaling. Meer informatie: www.herzienestatenvertaling.nl