Odysseus
DE ODYSSEE VAN HOMERUS
De avonturen van de Griekse held Odysseus werden door Homerus beschreven in de
Odyssee, één van de beroemdste werken uit de Westerse literatuurgeschiedenis.
Homerus
Homerus schreef de Odyssee waarschijnlijk rond 800 voor Christus. Het verhaal beschrijft de avonturen die de Griekse held Odysseus meemaakt tijdens zijn tocht naar huis na afloop van de Trojaanse Oorlog. De Odyssee wordt geïnterpreteerd als zoektocht naar de zin van het leven.
Het verhaal bevat een ethische laag en speelt in op de eigen verantwoordelijkheid van Odysseus en zijn mannen: ‘wie kwaad doet, kwaad ontmoet.’
Poseidons woede en de hulp van Athena
Odysseus was de koning van het eiland Ithaka en vocht aan Agamemnons zijde in de Trojaanse Oorlog. Tijdens deze oorlog stak hij een zoon van Poseidon het oog uit. Deze actie kwam hem duur te staan; de gehele terugreis wordt Odysseus door de god van de zeeën gehinderd. Odysseus is op weg naar Ithaka, waar zijn vrouw Penelope en zijn zoon Telemachos op hem wachten. Na verloop van jaren krijgt Penelope te maken met vervelende vrijers die om haar hand vragen en wordt Telemachos door de godin Athene op pad gestuurd om zijn vader te zoeken.
Amphinomus is één van de vele vrijers die van het eiland Dulichium naar Ithaca kwam om daar de mooie Penelope het hof te maken. Men dacht dat haar man Odysseus was gestorven tijdens de Trojaanse oorlog en vonden dat zij met één van hen moest hertrouwen. Zij kwamen dagelijks naar het paleis en hielden er banketten ten koste van de kuddes van Odysseus. Onder dwang van de vrijers beloofde Penelope dat ze met één van hen zou trouwen zodra ze klaar was met het lijkkleed voor haar vader, Laertes, waaraan ze drie jaar lang weefde. Overdag weefde ze het, maar ’s nachts haalde ze het weer uit. Op die manier werden de vrijers door Penelope bedrogen, totdat ze betrapt werd.
De Lotuseters
Odysseus en de Lotuseters
Odysseus komt met zijn schepen terecht op het eiland van de Lotuseters. Zoals de naam al doet vermoeden, overleven de inwoners van dit eiland door lotusbloemen te eten. Enkele van Odysseus’
mannen nemen ook een hapje, maar dit pakt slecht uit. Ze raken bedwelmd en willen niet meer van het eiland af. Odysseus moet zijn soldaten meeslepen terug de schepen op, zodat ze het eiland kunnen verlaten.
‘Niemand’ verblindt de cycloop Polyphemos
Op het eiland Sicilië stuit Odysseus op bijzondere wezens: de cyclopen. De cyclopen waren woeste eenogige monsters, die niet bekend stonden om hun intelligentie. De cycloop Polyphemos neemt Odysseus en twaalf van zijn mannen gevangen, om hen één voor één op te eten. Odysseus bedenkt echter een list om aan de reus te ontsnappen. Hij voert Polyphemos dronken, zegt dat zijn naam
‘Niemand’ is en steekt dan het oog van de reus uit.
Odysseus en zijn mannen verblinden de cycloop Polyphemos (detail van een proto-attische amfora uit ± 650 v.Chr., in het museum van Eleusis)
Wanneer de reus gillend van de pijn zijn broeders om hulp roept, schreeuwt hij dat ‘Niemand hem verblind heeft’ en dat hij kwaad is op Niemand. De andere reuzen denken dat Polyphemos gek geworden is en nemen zijn kreet om hulp niet serieus. Vervolgens weten Odysseus en zijn mannen te ontsnappen door zich onder een kudde schapen vast te binden en zo de grot te verlaten. Helaas voor Odysseus is ook Polyphemos een zoon van Poseidon en maakt Odysseus de god van de zee nu nog kwader.
Odysseus en Circe
Via verschillende omzwervingen komt hij op het eiland Aeaea terecht, waar de tovenares Circe woont.
Zij zou zijn mannen hebben veranderd in dieren, zo vertelt de boodschapper Hermes hem.
Wanneer hij een bepaald kruid van Hermes zou eten, bleef hij zelf onveranderd.
Dit doet Odysseus en hij ziet dat al zijn mannen in zwijnen veranderd zijn. Circe is bereid zijn mannen terug te veranderen, op voorwaarde dat Odysseus met haar naar bed gaat. Dat doet hij, waarna hij nog enige tijd op het eiland blijft alvorens hij zijn reis voortzet.
Odysseus en de Sirenen
Het gezelschap vervolgt de reis en stuit na verloop van tijd op de Sirenen: half vrouw, half vogel. Deze wezens stonden erom bekend dat zij zeelieden verleidden om hen te volgen, waarna hun schepen op de klippen liepen en vergingen. Gelukkig had Circe Odysseus gewaarschuwd voor deze verleidelijke vrouwwezens. Odysseus stopte alle zeelieden was in hun oren en liet zichzelf aan de mast
vastbinden. Zo was de gehele bemanning ongevoelig voor de verleidingen van de Sirenen.
Ulyssus and Sirens, Carl von Blaas, 1882. (Wikimedia Commons)
Het eiland Thrinakia en de zeenimf Kalypso
Het eiland Thrinakia is de laatste tussenstop voor Odysseus, voordat hij zijn thuisland bereikt. Op dit eiland is het de mannen verboden om de runderen te slachten en te eten, maar als Odysseus in slaap valt kan zijn bemanning zichzelf niet inhouden. De mannen eten allen van de runderen en moeten deze zonde met de dood bekopen.
Liefdevol beloofde ze Odysseus eeuwig jong en onsterfelijk te maken als hij maar haar wettige man wilde worden.
Odysseus is echter trouw aan zijn vrouw Penelope.
Odysseus overleeft het eiland als enige en moet het laatste deel van zijn tocht alleen afleggen.
Wanneer hij schipbreuk lijdt, spoelt hij aan op het eiland van de zeenimf Kalypso. De zeenimf wordt verliefd op Odysseus en houdt hem zeven jaar gevangen op het eiland.
De thuiskomst op Ithaka
Na zeven jaar mag Odysseus eindelijk het eiland van Kalypso verlaten. Wanneer hij op Ithaka aankomt, is het voor hem te gevaarlijk om rechtstreeks naar zijn vrouw terug te keren; de mannen die Penelope lastigvallen zouden hem direct vermoorden.
Odysseus tracht verkleed als bedelaar te worden herkend door Penelope (terracottareliëf, ca. 450 v.Chr., afkomstig uit Melos, Louvre).
Odysseus wacht daarom tot zijn zoon terug is van zijn zoektocht. Wanneer Telemachos terug is, helpt hij zijn vader met het doden van alle vrijers, waarna Odysseus voor de rest van zijn leven verenigd is met zijn vrouw Penelope.
De Trojaanse Oorlog & het Parisoordeel
De Trojaanse Oorlog speelde zich – als hij al bestaan heeft –waarschijnlijk af in de twaalfde of dertiende eeuw voor Christus. De oorlog speelt een belangrijke rol in de Griekse mythologie; zo beschrijft Homerus in zijn beroemde Ilias het belangrijke laatste jaar van de oorlog. De ‘ellende’
begon naar aanleiding van een ruzie tussen de godinnen Hera, Athene en Aphrodite over wie van hen de mooiste was. De Trojaanse prins Paris werd uitgekozen om hierover te beslissen. Paris koos voor Aphrodite, die hem als beloning de mooiste vrouw van de wereld beloofde: Helena.
Enrique Simonet Lombardo 1866-1727 Het oordeel van Paris , 1904
Paris steelt Helena
Helaas voor Paris was Helena al getrouwd met Menelaos, de koning van Sparta. Dit hield Paris echter niet tegen: voor Helena met haar ogen kon knipperen had Paris haar al meegenomen naar Troje en maakte hij haar tot zijn vrouw. Dit liet Menelaos niet zomaar gebeuren. Hij verzamelde al zijn Griekse bondgenoten om met een vloot van 1100 schepen naar Troje te reizen. De Trojaanse Oorlog was begonnen.
Paris raubt Helena
Het Paard van Troje
Tien jaar duurde de oorlog en tien jaar lukte het de Grieken niet om Troje te verwoesten. De grote stadsmuren en het sterke Trojaanse leger konden het Griekse leger jaar in jaar uit tegenhouden.
Uiteindelijk, zo vertelt de mythe, bedachten de Grieken een list. Zij bouwden een reusachtig houten paard en plaatsten deze voor de stadspoorten van Troje.
De Griek Sinon wist de Trojanen ervan te overtuigen dat het paard een geschenk was voor de godin Pallas Athena. De Trojanen reden het paard de stad in, onbewust van het feit dat zich in het
bouwwerk ruim dertig soldaten bevonden. Deze klommen ’s nachts het paard uit, openden de poorten voor hun Griekse collega’s en wisten zo een definitief einde te maken aan de Trojaanse Oorlog.
Een Paard van Troje tegenwoordig
Vandaag de dag wordt met een ‘Paard van Troje’ een situatie bedoeld waarbij een partij een
gewenste uitkomst accepteert, zonder zich bewust te zijn van de negatieve en ongewenste gevolgen die de uitkomst met zich meebrengt. In dit geval zijn de Duitse vertegenwoordigers bang dat het verlengen van de krediethulp aan het Zuid-Europese land negatieve gevolgen zal hebben voor de financiële situatie van zowel Griekenland als de hele Europese Unie. Verdere onderhandelingen over de Griekse problemen zullen uitwijzen of de betrokken partijen het eens kunnen worden over de financiële toekomst van Griekenland.
Invloed
De Odyssee blijft een inspiratie voor hedendaags theater. Ook het verhaal in de film O Brother, where art thou? (2000) van de Coen Brothers is losjes gebaseerd op de avonturen van Odysseus. De film vertelt het verhaal van drie ontsnapte gevangenen, die op hun weg naar huis allerlei op de Odyssee geïnspireerde avonturen meemaken. De invloed van het eeuwenoude werk van Homerus is
groot: ‘een odyssee’ is door de eeuwen heen een standaard uitdrukking geworden voor het beschrijven van een lange, moeilijke reis.
