Richard Ellis
International
Property Consultants Gebouw Hirsch Leidseplein 29 1017 PS Amsterdam Telefoon 020- 26 26 91
SEPTEMBER 1989, NR. 1379 HOOFDREDACTEUR: RENY DIJKMAN CORRESPONDENTIE-ADRES WD, POSTBUS 30836, 2500 GV 'S-GRAVENHAGE
6 september 1989121 mei 1986 (exclusief stemmers per brief)
Verhouding Nederlandse
kiezers/
-kiezers/
-leden
Reeds sinds lange tijd wordt namens het hoofdbestuur een analyse gemaakt van de resultaten van Tweede-Kamerverkie- zingen. In het bijzonder wordt dan bezien hoe het resultaat zich verhoudt tot de ontwikkeling in het ledenbestand.
Ook de uitslag van de jongste Tweede-Kamerverkiezing dient aan een nader onderzoek te worden onderworpen. Te meer omdat het resultaat van deze verkiezing voor de partij zeer ongunstig is. Voorop zij gesteld dat in dit artikel niet wordt ingegaan op de politieke factoren die hebben geleid tot het uitermate gevoelige verlies. Enig doel van deze analyse is om de leden te informeren over de cijfermatige ontwikkelingen.
Als bronnen waaraan de gege- vens ontleend zijn gelden:
1. de officieuze uitslagen als ge- produceerd door het ANP op 6 september;
2. de computer-output van het ADP in de nacht van 6 op 7 sep- tember;
3. het onderzoek van Intomart op 6 september;
4. de jaarverslagen van het hoofdbestuur over 1982 en 1986;
5. het Jaarboek 1988 van het DNPP.
In 1982 en 1986 hebben res- pectievelijk 1.899.346 en 1.595.377 kiezers hun stem ge- geven aan de VVD. Thans is dit aantall.296.049.
Exact zeven jaren minus twee da- gen zijn verstreken na het be- halen in 1982 van het grootste verkiezingsresultaat in de meer dan 41-jarige geschiedenis van de partij.
Het aantal verkregen zetels van (36) toen is thans 22. Een verlies van 14 zetels sedert 1982
(38,89%). Het aantal kiezers is sedertdien verminderd met 603.297 (een vermindering van 31,76%).
Terug naar niveau 1972
De partij heeft in 1989 even- veel zetels in de Tweede Kamer als in het verkiezingsjaar 1972.
Na een periode van 10 jaren van gestage groei is een periode van zevenjaren van gestage neergang gevolgd.
Die ontwikkeling tekent zich ook af in die van het ledenbestand.
Eind 1972 68.414 leden, in 1982 101.309 leden, in 1986 89.570 le- den en thans 65.725 leden. (Een vermindering sedert 1982 van 35,12%.) Ook daarmee is de partij terug op het niveau van 1972. De conclusie is derhalve dat ontwik- kelingen in het ledenbestand zich vertalen in de ontwikkelingen in het kiezersbestand. Prof. Oud heeft die ontwikkelingen altijd getypeerd als "de golfbewegingen in de geschiedenis".
De achterban van de VVD be- staat thans voor ca. 5% uit de le- den. Dit getal wordt dan de or- ganisatiegraad genoemd. Bij de VVD beweegt deze zich in de voorbije jaren tussen 5 en 6%.
Marge
Voor insiders is het derhalve niet zo moeilijk om het aantal te behalen zetels in te schatten waarbij het aanhouden van een marge van + 2 c.q. - 2 zetels nood- zakelijk is. Is het aantalleden be- kend dan is het mogelijk het aan- tal kiezers in te schatten nl. 100:5 x aantal leden geeft als resultaat ca. 1.300.000 kiezers. Het uitein- delijke resultaat blijft dan mede
afhankelijk van de opkomst van de eigen aanhang en die van de concurrenten. In 1982 heeft b.v.
de PvdA geen kans gezien de ach- terban in voldoende mate te mo- biliseren.
ook organisatorisch in de Neder- landse samenleving geworteld zijn, dus die beschikken over een vaste achterban.
De VVD heeft toen mede door het wegblijven van potentiële PvdA-kiezers de 36 zetels be- haald. Deze "voorspelling" betreft uitsluitend politieke partijen die
Zoals eerder opgemerkt, is een aantal basisgegevens van groot belang. In een aantal tabellen zijn deze gegevens vastgelegd. Cru- (vervolg op pagina 2)
Wie is waar verkozen?
DE VOLGENDE KANDIDATEN WERDEN DOOR DE KIESRAAD OP 11 SEPTEMBER 1989 BENOEMD VERKLAARD:
naam: zeteltal:
I 's-Hertogenbosch Nijpels 1
II Tilburg Dees 1
III Arnhem Hermans 1
NNijmegen De Grave 1
V Rotterdam Dijkstal 1
VI 's-Gravenhage Linschoten 1
VII Leiden Ginjaar-Maas, Korthals Altes 2
VIII Dordrecht Voorhoeve, Koning 2
IX Amsterdam en XI Haarlem Bolkestein, Wiebenga,
Van Heemskerck Pillis-Duvekot 3
X Den Helder Franssen, Van Erp 2
XII Middelburg 0
XIII Utrecht Terpstra 1
XN Leeuwarden Jorritsma-Lebbink 1
XV Zwolle Nijhuis 1
XVI Groningen Korthals 1
XVII Assen Blauw 1
XVIII Maastricht Te Veldhuis 1
XIX Lelystad 0
Op vrijwillige basis is na terugtrekking van de heer Van Erp bereikt dat de heer Weisglas zijn plaats inneemt in de kieskring Middelburg, waaraan alsnog een zetel is toegekend door medewerking van de kandidaten 7 tlm 30 op de lijst van de kieskring Den Helder, geheel overeenkomstig de
mogelijkheden die de Kieswet daartoe biedt. De door de 82ste algemene vergadering vastgestelde landelijke volgorde is zo gerealiseerd.
INHOUDSOPGAVE De algemeel). secretaris analyseerde de verkiezings-
uitslag. Hieruit kunt u op- maken hoe het uw kamer- centrale is vergaan. Ook de
voorkeurstemmen worden vermeld, maar wel is daarbij aangegeven op hoeveellijsten
de betrokken kandidaat stond. Het is in zoverre een relatief gegeven dat sommige
kandidaten niet eens in hun eigen stad op de lijst stonden.
Gelukkig zal bij doorvoering van de nieuwe kieswet dit ge-
tob achter de rug zijn.
pag. I en 2 Met VVD-leider Voorhoeve maakten we een terugblik op de campagne. Ook gafhij een eerste reactie op de Miljoe- nennota en een tussenstand van de formatie. Dit interview
vond plaats op 18 september, over de deadline heen, maar het blijft inhoudelijk zeer
tijdgebonden.
pag.3
Voorzitterscolumn pag 3 Old soldiers never die ... maar
ze gingen wel uit de Tweede Kamer. Een korte schets van de zes Kamerleden die voor de
lijstsamenstelling te kennen gaven niet meer terug te wil- len komen. De overigen ko- men in het volgende blad aan
bod.
pag.4
Loek Hermans kreeg de Golden Medal Award.
pag.5
Aan de verkiezingscampagne is door duizenden leden hard gewerkt. Wat de totale inzet van onze partij betreft hadden
we een beter resultaat ver- diend. Een korte terugblik op het vrijwilligerswerk met als
hoogtepunt daarin de ma- nifestatie te Bleiswijk.
pag. 6 en 7 De introductiecursus Leer- gang Gemeenteraad wordt al in het hele land gegeven. Een artikel over de training van
de inleiders.
pag.S
Greetje den Ouden-Dekkers is alweer een half jaar voor-
zitter van de Emancipatie- raad. Een interview met
Lody Pieters.
pag.9
Niet iedereen was het met het artikel over Rekening Rijden
van Minister Smit-Kroes eens. Zie de ingezonden
brieven-rubriek.
pag. 11
Verhouding Nederlandse kiezers/
VVD-kiezers/
VVD-leden
(vervolg van pagina 1)
ciaal zijn daarbij de tabellen C en
E.
In tabel C komt tot uitdruk- king in welke kamercentrales de grote verliezen voor de partij zijn geleden. Het gemiddelde verlies is 18,76% sedert 1986, waarbij in de rijkskieskringen (kamercentra- les) Den Haag, Zeeland, Limburg, Den Bosch, Rotterdam en Tilburg meer dan 23% of rond dat percen- tage verlies werd geboekt. Flevo- land steekt daarbij zeer gunstig af doordat zelfs een winst van 11,53% is behaald. Ongetwijfeld veroorzaakt door een instroom van kiezers in deze "nieuwe" ka- mercentrale (zie tabel A eerste kolom).
In tabel E (3e kolom) valt op hoe in de kamercentrales Rotter- dam, Limburg, Amsterdam, Gro- ningen en Den Bosch het ledental met meer dan rond de 30% sedert 1986 is teruggelopen. Ook hier is treffend het verlies in het zuiden.
Een en ander heeft tot gevolg dat zowel het VVD-kiezersbe- stand als het VVD-ledenbestand een relatieve verschuiving in geo- grafische zin sedert 1986 hebben ondergaan. Zeer treffend is daar- bij de geringe teruggang (19,39%) in ledental in Drenthe. Vanouds een van de liberale bolwerken!
Gelet op het aantal potentiële kiezers (zie tabel A) is het dus van het grootste belang de kiezers van de VVD in het zuiden en de ove- rige typische CDA-gebieden, waarbij steeds sprake is van het stelsel van communicerende va- ten tussen kiezers van VVD en CDA, te reactiveren, zoals dat ook geschiedde in de periode '72-'82.
Want een verlies van bijna 25%
aan kiezers in de gebieden bezui- den de Moerdijk is voor een po- litieke partij, wil ooit weer sprake zijn van groei, niet te accepteren.
Een eerste voorwaarde daartoe is dat het ledenbestand fors dient te groeien. Want die groei heeft, zoals eerder geconstateerd, dus als resultaat een uitstraling in de richting van het electoraat.
Kortom: "Er is voor de VVD meer dan voorheen in de wereld te doen".
Namens het hoofdbestuur, de algemeen secretaris, W.J.A. VAN DEN BERG I
Verklaring:
A = 's-Hertogenbosch B =Tilburg
C =Arnhem D = Nijmegen E = Rotterdam F = ~s~Gravenhage
G =Leiden H = .Dordrecht I. = Amsterdam J = Den Helder K = Haarlem L ~ Zeeland M =Utrecht Ne = Friesland Q = Ovèrijssel P ~ Gr(ininge!f Q ·;" Drenthe ·
··R ~ Lhnburg
S = Flevoland .
W = alge;roee~ secretariaat .·
TABEL A
KC. geldige stemmen geldige stemmen %verdeling %verdeling
per per geldige geldige
rijkskieskring rijkskieskring stemmen stemmen
(1989) (1986) (1989) (1986)
A. 757.705 770.601 8,52 8,41
B. 523.258 546.383 5,88 5,96
C. 565.757 578.245 6,36 6,31
D. 548.609 557.949 6,17 6,09
E. 300.017 332.893 3,37 3,63
F. 233.679 264.053 2,63 2,88
G. 628.309 650.031 7,07 7,09
H. 691.138 715.249 7,77 7,80
I. 360.611 393.110 4,06 4,29
J. 511.784 520.948 5,76 5,68
K. 509.753 533.751 5,73 5,82
L. 215.746 224.343 2,43 2,45
M. 608.858 602.708 6,85 6,57
N. 388.125 392.113 4,37 4,28
0. 641.351 645.432 7,21 7,04
P. 360.531 371.831 4,05 4,06
Q. 289.696 288.880 3,26 3,15
R. 643.804 675.868 7,24 7,37
S. 112.777 103.127 1,27 1,12
w.
8.891.508 9.167.515 100,00 100,00
TABELB
KC. opkomst opkomst aantal VVD- aantal VVD-
% (1989) % (1986) kiezers kiezers
(1989) (1986)
A. 88,7 85,1 86.132 112.407
B. 84,7 83,6 69.717 90.321
C. 82,7 88,4 86.237 107.485
D. 85,1 87,3 63.829 79.538
E. 86,7 78,0 35.942 46.672
F. 71,0 79,1 44.496 59.369
G. 86,8 88,0 122.841 150.729
H. 83,7 86,4 109.572 132.554
I. 73,5 76,7 49.501 62.960
J. 81,1 86,4 97.480 110.020
K. 83,2 86,6 114.329 139.694
L. 90,7 86,5 30.464 40.057
M. 83,6 87,2 110.114 130.536
N. 81,7 90,3 42.722 51.133
0. 84,1 89,8 68.400 85.612
P. 86,7 87,7 41.780 50.175
Q. 88,5 90,5 44.200 51.594
R. 85,4 83,0 58.481 76.757
s. 71,8 86,4 19.812 17.764
w. --- --- --- ---
gem. 80,1 gem. 85,5 1.296.049 1.595.377
TABELC
KC. VVD% 1989 VVD% 1986 % daling c.q. stijging absoluut kiezerstal (t.o.v. 1986)
A. 11,4 14,6 - 23,37 (**)
B. 13,3 16,5 - 22,81 (**)
C. 15,2 18,6 - 19,77 (**)
D. 11,6 14,3 - 19,75 (**)
E. 12,0 14,0 - 22,99 (**)
F. 19,0 22,5 - 25,05 (**)
G. 19,6 23,2 - 18,50 (*)
H. 15,9 18,5 - 17,34 (*)
I. 13,7 16,0 - 21,38 (**)
J. 19,0 21,1 - 11,40. (*)
K. 22,4 26,2 - 18,16 (*)
L. 14,1 17,9 - 23,95 (**)
M. 18,1 21,7 - 15,64 (*)
N. 11,0 13,0 - 16,45 (*)
0. 10,7 13,3 - 20,10 (**)
P. 11,6 13,5 - 16,73 (*)
Q. 15,3 17,9 - 14,33 (*)
R. 9,1 11,4 - 23,81 (**)
S. 17,6 17,2 + 11,53 (*)
w. --- --- ---
gem. 14,6 gem. 17,4 gem.- 18,67
N.B. (**) = sterkere daling dan landelijk gemiddelde (*) = lagere daling dan landelijk gemiddelde
TABELD
KC. %verdeling %verdeling ledental ledental VVD-kiezers VVD-kiezers 6-9-1989 21-5-1986
(1989) (1986)
A. 6,65 7,05 3.436 4.855
B. 5,38 5,66 3.126 4.303
C. 6,65 6,74 5.014 6.623
D. 4,92 4,98 3.107 4.280
E. 2,77 2,93 1.377 2.048
F. 3,43 3,72 2.729 3.685
G. 9,49 9,45 6.596 9.045
H. 8,45 8,31 5.394 7.440
I. 3,82 3,95 1.426 2.061
J. 7,52 6,90 3.581 5.041
K. 8,82 8,75 5.208 7.256
L. 2,35 2,51 2.139 2.673
M. 8,50 8,17 6.149 7.954
N. 3,30 3,21 2.954 3.972
0. 5,28 5,37 3.829 5.032
P. 3,22 3,15 2.923 4.199
Q. 3,41 3,23 3.235 4.013
R. 4,51 4,81 2.467 3.628
s. 1,53 1,11 782 1.050
w. --- --- 253 412
100,00 100,00 65.725 89.570
TABELE
KC. %verdeling %verdeling %daling ledenbestand ledenbestand absoluut
(1989) (1986) ledental
(t.o.v. '86)
A. 5,23 5,42 29,23 (**)
B. 4,75 4,80 27,35 (**)
c. 7,63 7,39 24,29 (*)
D. 4,73 4,79 27,41 (**)
E. 2,10 2,29 32,76 (**)
F. 4,15 4,11 25,94 (*)
G. 10,04 10,10 27,08 (**)
H. 8,21 8,31 27,50 (**)
I. 2,17 2,30 30,81 (**)
J. 5,45 5,63 28,96 (**)
K. 7,92 8,10 28,22 (**)
L. 3,25 2,98 19,98 (*)
M. 9,36 8,88 22,69 (*)
N. 4,49 4,43 25,63 (*)
0. 5,83 5,62 23,91 (*)
P. 4,45 4,69 30,39 (**)
Q. 4,92 4,48 19,39 (*)
R. 3,75 4,05 32,00 (**)
S. 1,19 1,17 25,52 (*)
w. 0,38 0,46 38,59 (**)
100,00 100,00 gem. 26,62
(**) = hogere daling dan landelijk gemiddelde (*) = lagere daling dan landelijk gemiddelde
org. org.
graad graad
per per
6-9-1989 21-5-1986 3,99 4,32 4,48 4,76 5,81 6,16 4,87 5,38 3,83 4,39 6,13 6,21 5,37 6,00 4,92 5,61 2,88 3,27 3,67 4,58 4,56 5,19 7,02 6,67 5,58 6,09 6,91 7,77 5,60 5,88 6,70 8,37 7,32 7,78 4,22 4,73 3,95 5,91
--- ---
gem. 5,07 gem. 5,61
Voorkeurstemmen per kandidaat van de VVD bij de Tweede-Kamerverkiezing 6 september
1989
NAAM: AANTAL OP AANTAL
STEMMEN: LIJSTEN:
1. Voorhoeve 1.004.263 (19)
2. Winsemius 73.721 (15)
3. Nijpels 36.663 (4)
4. Terpstra 24.033 (3)
5. Van Rey 15.053 (19)
6. Jorritsma 11.443 (6)
7. Korthals 11.307 (19)
8. Korthals Altes 11.038 (3)
9. Bolkestein 9.150 (3)
10. Kamp 8.901 (19)
11. Hermans 8.114 (3)
12. Blauw 6.595 (6)
13. Koning 5.495 (3)
14. Ginjaar-Maas 5.364 (3)
15. De Korte 4.699 (3)
16. Heemskerck Pillis-Duvekot 4.632 (3)
17. Kamminga 4.555 (12)
18. Linschoten 4.490 (6)
19. Rempt 4.193 (19)
20. Van Erp 4.139 (19)
21. Blaauw 3.401 (19)
22. Wiebenga 2.567 (3)
23. Verbugt 2.505 (19).
24. Remkes 2.382 (19)
25. Dees 2.295 (4)
26. Te Veldhuis 1.991 (4)
27. De Graaff-Van Meeteren 1.703 (19)
28. Franssen 1.452 (3)
29. Labohm 1.328 (19)
30. Varekamp 1.322 (2)
31. Dijkstal 1.264 (3)
32. De Grave 1.144 (3)
33. Van Hoof 1.048 (19)
34. Brilstra-Oosterhuis 1.117 (19)
35. Muntinga 882 (19)
36. Brummel 815 (19)
37. Lauxtermann 778 (19)
38. Nijhuis 779 (6)
39. Haze Winkelman 546 (1)
40. Neeb 545 (19)
41. Luchtenveld 532 (19)
42. Weisglas 525 (4)
43. Klein 499 (19)
44. Van Beek 460 (19)
45. Keja 453 (1)
46. Huysman 419 (3)
47. Hartman 393 (2)
48. Cupido-Pootjes 387 (6)
49. De Boer 346 (3)
50. Hendriks 343 (3)
51. Ten Veen D. 315 (3)
52. Hennekeij 307 (1)
53. Kokshoorn 306 (3)
54. Lestraden-Middelweerd 254 (3)
55. Klerks 251 (3)
56. v. Dijk-Sturm 245 (1)
57. v. Dulm 198 (3)
58. v.d. Vall 167 (4)
59. Scherpenhuizen 166 (1)
60. R. de Bakker 166 (3)
61. Brans 152 (1)
62. Grave, B. 152 (6)
63. Bokkeikamp 147 (4)
64. Meijers 123 (4)
65. v. Gent 116 (3)
66. Coers 65 (6)
67. R. de Bakker 42 (2)
68. Ditewig 36 (4)
69. Ketelaars 27 (3)
70. Den Dunnen 15 (6)
In totaal werden 291.139 voorkeurstemmen uitgebracht, hetgeen 22,47% is van het officiële door de Kiesraad vastgestelde aantal geldig uitgebrachte stemmen van 1.295.402 (afwijking van ANP-opgave).
In 1986 bracht 32,84% van alle kiezers op de VVD een voorkeurstem uit.
De algemeen secretaris W.J.A. van denBerg
Joris Voorhoeve:
Machtspositie CDA bepalend voor
forntatie ~RENYDUKMAN
Terugkijken op de campagne, de huidige stand van zaken binnen de VVD, een eerste reactie op de Miljoenennota en een blik in de ongewisse toekomst. Deze vier punten staan centraal in dit interview met politiek leider Joris Voorhoeve. Want als we deze uitslag hadden geweten, had de VVD het dàn ook op een kabinetscrisis laten aankomen?
"Het blijft voor de VVD onver- teerbaar dat een lastenverzwa- ring van 1 miljard werd neer- gelegd bij de helft van de werken- den, namelijk bij die mensen die meer dan 10 kilometer van hun werk wonen. Dat heeft in 1991 forse inkomenseffecten. Het be- tekent voor hen zo'n 3 tot 5% van hun netto inkomen. Als het CDA ons wijzigingsvoorstel voor dat deel van de financiering van het Nationaal Milieubeleidsplan (NMP) had aanvaard, was er geen enkel probleem geweest. In de Tweede Kamer wordt vaak hef- tiger gevochten over halve pro- centen. Ons probleem is alleen geweest dat de mensen nu nog niet beseffen wat er per 1 januari 1991 gebeurt. De VVD heeft iets heel negatiefs voor de werkenden willen voorkomen, maar de partij is daarvoor niet beloond. In 1991 zullen velen zeggen: "Wat over- komt me nou? Ik raak niet alleen mijn reiskostenforfait kwijt, maar ook mijn reiskostenvergoeding wordt plotseling belast. Tja, dan zal men de VVD alsnog gelijk ge- ven.
Die schuld van de kabinetscri- sis is nogal eenzijdig bij de VVD neergelegd. Als het kabinet op de legitieme wens van de VVD was ingegaan en ons financierings- voorstel voor het NMP had over- genomen - en dat was een gezond voorstel - was er helemaal geen kabinetscrisis geweest. Het vreemde is dat premier Lubbers ons voorstel afwees, terwijl nog geen maand later het CDA-pro- gramma uitkwam waarin dezelf- de financieringsmethode werd gebruikt voor alle CDA-wensen voor de periode 1990-1994 voor
maar liefst 16 miljard gulden.
Daaruit blijkt dat de gronden waarop Lubbers ons voorstel heeft afgewezen gewoon niet overtui- gend zijn. Als hij het had aan- vaard had dit kabinet er nog ge- zeten."
Machtspositie CDA
In de voorronde van de infor- matie zijn de schijnwerpers vrij snel van de VVD weggedraaid.
Wat is jouw visie vandaag - 18 september- op de gangvan zaken?
"Het CDA heeft nu zijn steven gewend naar de PvdA om te kijken of men een rooms-rode coalitie kan vormen. Eigenlijk is het niet zo consequent dat Lubbers nu D66 uit een dergelijke coalitie wil houden. Voor de verkiezingen heeft hij immers gezegd: "Wie met wie regeert, is niet interessant, het gaat om het beleid. Dat is het enige van belang." Nu, na de ver- kiezingen, blijkt het andersom te zijn. Nu stelt hij zelf als eerste vraag wie met wie moet onder- handelen. Daarover wordt nu eerst gesproken en dan pas over het beleid. Natuurlijk is dat niet consequent. Een regeerakkoord van CDA met PvdA wordt niet ge- wijzigd doordat D66 meedoet, want D66 zit programmatisch tussen beide partijen in. Waar het om gaat is de machtspositie van het CDA in het toekomstige ka- binet.
Nog een ander feit wijst in die richting. Het CDA heeft eerst voorgesteld een kabinet van CDA, VVD en D66 te formeren. Men vond D66 nodig voor de draag- kracht. Een dergelijk kabinet zou
het herstelbeleid van de afgelopen jaren kunnen voortzetten. Dat is toch wel een heel ander beleid dan een kabinet van CDA met PvdA zal voeren, want de PvdA willet- terlijk "een ander beleid". Dus ook daarin is het CDA niet con- sequent."
Zetelverdeling
Dreigt nu dan geen herhaling van de formatie 1977 toen de on- derhandelingen tussen PvdA en CDA stuk liepen op de zetelver- deling?
"Men is inderdaad eerst alleen over zetels bezig geweest. Of de PvdA bereid was een zetel aan D66 af te staan. Ik denk overigens dat het niet helemaal uitgesloten is dat de besprekingen tussen het CDA en de PvdA mislopen. Het kan zijn dat de PvdA vast houdt aan opneming van D66 en dat het CDA volhardt in zijn weigering.
Ook is het mogelijk dat beide par- tijen het niet eens worden over het beleid. Hoewel de kans dat CDA en PvdA samen slagen door mij toch tamelijk hoog wordt in- geschat. Als zo'n kabinet tot stand komt, houdt het in dat de VVD in de oppositie wordt gedrongen door het CDA. Mislukt dat regeerak- koord dan zien we het CDA weer bij de VVD terug. Dan klopt Lub- bers weer op onze deur. In dat geval krijgt de VVD een sterke onderhandelingspositie, want dan heeft het CDA ons nodig.
Ik kan geen voorspellingen doen. Het enige wat ik zeker weet is dat de VVD het programma- Toxopeus wil uitvoeren. Dat is zeer geschikt voor een regeerak-
VAN DE
VOORZI'ITER
E
en verlies van 5 Kamerzetels op 6 sep- tember jl. en 6000 mensen op onze laatste grote verkiezingsavond in Bleiswijk op de maandag daarvoor. Ziedaar twee uitersten waar- mee de positie van de VVD kan worden beschreven. Enerzijds een gevoelig verlies, zeker tegen de achtergrond van het verlies dat wij al in 1986 leden, anderzijds een hartverwarmende bijeen- komst van vele trouwe aanhangers - van heinde en ver toege- stroomd - die de partij niet in de steek lieten. Enerzijds het feit dat ruim 1,2 miljoen kiezers ons trouw bleven, maar dat zo'n 300.000 kiezers zich van ons hebben afgewend, anderzijds het feit dat hun VVD zovelen inspiratie,gaf om aan hun overtuiging in de liberale beginselen van onze partij blijk te geven. Enerzijds de noodzaak om ons te bezinnen op onze positie, op ons politiek handelen,· anderzijds de overtuiging dat de wil om de VVD uit het dal te halen volop aanwezig is.De VVD is altijd een betrouwbare partij geweest, met duidelij- ke politieke denkbeelden. En zij is dat nog, met een goed verkie- zingsprogramma. Maar wij zijn er niet in geslaagd om dat in voldoende mate over het voetlicht te krijgen, om onze denkbeel- den over te brengen. Veel van onze standpunten in deze en in de vorige periode zijn gerealiseerd, maar de kiezers hebben ons er niet voor beloond.
Hans Wiegel zei onlangs, dat de kiezer ... "meer gevoelsmatig te werk gaat. Heeft hij vertrouwen in de partij, is de partij duidelijk." Ik ben het daarmee eens. De kiezers houden niet van het beeld van een innerlijk verdeelde partij. Dat beeld - mede door anderen geactiveerd -, dat in 1986 bestond en ook nu weer na de kabinetscrisis, schept bij de kiezer verwarring.
Het is de taak van het hoofdbestuur en de politici om te zorgen dat deze beeldvorming snel verdwijnt. Dat de VVD weer over komt als een partij waarin men vertrouwen kan hebben, vertrou- wen heeft. Meningsverschillen mogen er zijn, maar uiteindelijk moeten "alle politieke neuzen dezelfde kant uitwijzen". En "geen getoeter naar buiten", het onverantwoordelijk naar buiten bren- gen van allerlei persoonlijke opvattingen, zowel door politici als door bestuurders. Alleen op deze manier kan de band tussen kiezer en de VVD politiek worden versterkt.
Elk jaar maakt het hoofdbestuur een tocht langs de kamer- centrales om met de bestuurders van kamercentrales, ondercen- trales, maar vooral van afdelingen te praten over het wel en wee, het reilen en zeilen van de partij. Deze bezoeken die dit jaar van begin september tot eind december worden gehouden, hebben deze keer wel een bijzondere betekenis tegen de achtergrond van ons verkiezingsverlies.
Openhartige discussies zijn daarbij gewenst, duidelijke be- leidslijnen voor de toekomst moeten worden getrokken. En ik blijf daarbij rekenen op de bereidheid van onze vrijwilligers om - ondanks alles - mee te blijven werken aan de toekomst van de VVD. Om de VVD uit het dal te krijgen. Want onze toekomst en die van onze kinderen is dat waard.
Tot slot. In de eerste plaats mijn grote dank aan al die vrijwil- ligers die zich ingezet hebben in onze verkiezingscampagne met grote energie en veel opoffering van vrije tijd. Zonder hun in- spanningen was het niet gelukt. Een woord van waardering ook aan de algemeen secretaris en zijn medewerkers voor de
"technisch" beste campagne. En dan de politici, die- vrijwillig of onvrijwillig- geen deel meer uitmaken van de Tweede-Kamer- fractie. Aan hen onze dank voor de wijze waarop zij zich - ieder op eigen wijze en naar beste vermogen - hebben ingezet bij het uitdragen van onze liberale beginselen in de praktische politiek.
Ik wens hen, persoonlijk en zakelijk, voor hen zelf en hun familie, alle goeds toe.
koord met het CDA, want het staat niet zo vreselijk ver van het CDA-programma af. We zouden vrij snel een regeerakkoord kun- nen vormen. De VVD is bereid re- geringsverantwoordelijkheid te dragen. Zelfs nu we zetelverlies hebben geleden. Voortzetting van het economisch herstelbeleid, zo- als dat de laatste jaren is gevoerd, plus aanpassing op een aantal punten is gewoon het beste voor het land. En wij zijn ook bereid om te praten over het meedoen van D66."
Orde op zaken
Zou het voor de VVD niet goed zijn om een oppositieperiode te benutten om orde op zaken te
stellen? ·
Voorhoeve: "Orde op zaken
stellen hebben we in juni al ge- daan! Al schijnt dat tot weinigen buiten de partij te zijn doorge- drongen. Toen is in grote eensge- zindheid het verkiezings-pro- gramma-Toxopeus aangenomen en de nieuwe kandidatenlijst vastgesteld. Dat is allemaal ach- ter de rug. Daarvoor hoeven we de oppositie dus niet in te gaan. Een oppositierol voor de VVD betekent dat de PvdA in de regering zit en dat is slecht voor het land. Boven- dien moeten we ons goed realise- ren dat de oppositie tegen een ka- binet CDA-PvdA anno 1989 heel anders zal zijn dan tegen het ka- binet Den Uyl. Binnen de VVD weten we allemaal hoe sterk onze club groeide in de perioden 1973- '77 en 1981-'82. Maar bij een eventuele coalitie Lubbers-Kok gaat het om een heel ander ka-
(uervolg op pagina 4)
Machtspositie CDA bepalend voor formatie
(vervolg van pagina 3)
binet. Oppositie wordt minder makkelijk dan tegen het kabinet- Den Uyl."
Interne verdeeldheid CDA
"Gedurende de twee vorige VVD oppositieperioden was het CDA intern verdeeld. In '73-'77 bestond het CDA nog niet. De CHU nam zelfs niet deel aan het kabinet. In '81-'82 had het CDA nog een sterke linkervleugel die zich niet altijd loyaal opstelde te-
de staatsschuld. De overheidsfi- nanciën zijn nog steeds niet ge- zond. Jarenlang hebben we veel te grote tekorten in ons land gehad.
Dit kabinet heeft kans gezien om het financieringstekort van 10%
in 1983 tot 5% in 1990 terug te brengen. Maar ook dat percentage is nog te hoog, want de rente en de aflossing op de staatsschuld kost ons 41 miljard per jaar. Ter ver- gelijking: aan onderwijs geven we 28 miljard uit. En wat we nu
steeds aan rente moeten betalen cip die staatsschuld kunnen we niet aan het milieu besteden, of aan onderwijs of gezondheidszorg of lastenverlichting. Ook vanuit onze solidariteit met toekomstige generaties moet dat financie- ringstekort de komende jaren verder omlaag. Het mag in 1994 niet hoger zijn dan 3%, pas dan kunnen we die staatsschuld gaan inlopen."
Politiek leiderschap
Is een deel van het zetelverlies van de VVD ook niet te wijten aan het feit dat de partij pas op 1 juli haar politiek leider koos? Alle vriendelijkheden over het "duo-
lisme" ten spijt. Het was toch niet duidelijk?
Voorhoeve, wat afwerend: "We houden niet van die term in de VVD. Ik ben op 1 juli tot lijsttrek- ker gekozen. Hoe dan ook, de af- gelopen drieënhalf jaar en ook de maanden die aan de kabinetscri- sis vooraf gingen was ik nog geen lijsttrekker. Het coördineren, het onder een noemer brengen van het VVD-beleid is de afgelopen drieënhalf jaar niet gemakkelijk geweest. Maar de partij heeft zelf voor deze procedure gekozen.
Maar laten we het liever over de campagne hebben. Over de voor- treffelijke coördinatie tussen het algemeen secretariaat en de Tweede-Kamerfractie, over de
genover het daarvoor gevoerde
ombuigingsbeleid dat was vast-
Msche•· d van zes
gelegd in Bestek '81 door het ka- binet Van Agt-Wiegel. Die ver- deeldheid hebben de Christen-_
Democraten overwonnen. Nu
voert men een beleid dat op
k I d
hoofdpunten is ontleend aan het
8lller e en
beleid dat de VVD in de jaren ze- ventig steeds bepleitte."
Dat heeft overigens sinds 1982 de VVD wel veertien zetels gekost.
"Ja, het CDA heeft eigenlijk veel verdiend aan het feit dat men onze produkten op de markt is gaan brengen. Zo simpel is het.
Maar de oppositie nu wordt dus minder eenvoudig. Worden we er echter toe gedwongen dan zullen we scherp in de gaten houden dat het herstelbeleid van de afgelopen jaren en de resultaten ervan niet mogen worden ondermijnd. Voor ons land is het beste dat dit beleid wordt voortgezet. Uit de Miljoe- nennota en het Centraal Econo- misch Plan blijken hoe ontzettend heilzaam het economisch beleid van CDA en VVD sinds 1982 is geweest. Al is dat natuurlijk ook voor een deel te danken aan de internationale ontwikkelingen."
Miljoenennota
Inhakend op dat laatste thema haalt Joris Voorhoeve twee ur- gentiepunten naar voren die voor de VVD straks bij de Algemene Beschouwingen de hoofdthema's zullen vormen. "Het economisch herstel is nog lang niet klaar. De werkloosheid is nog steeds te hoog. Dat geldt niet alleen de open werkloosheid van zo'n 400.000 mensen, maar ook de grote ver- borgen werkloosheid onder WAO- gerechtigden en door de lage deelneming van vrouwen aan de arbeidsmarkt en door het hoge ziekteverzuim. In Nederland heeft maar een van de twee men- sen in de leeftijdsgroep tussen 16 en 65 jaar een baan. In het bui- tenland ligt dat percentage op 60 of 70. Dat houdt in dat we in ons land met een grote verborgen werkloosheid zitten. Dat betekent ook dat we als belangrijke be- leidsdoelstelling voorrang moeten blijven geven aan het vinden van banen voor mensen. Het kabinet heeft weliswaar de afgelopen ja- ren voor een forse groei van het aantal banen gezorgd, gemiddeld zo'n 100.000 per jaar, en die groei gaat ook nog wel door. Maar de meeste banen komen bij de beter opgeleiden terecht. Het grote pro- bleem is de hoge verborgen werk- loosheid onder mensen met wei- nig opleiding. Onze eerste opgave is het beleid tegen werkloosheid verder te verbeteren. Als dat niet gebeurt zal de werkloosheid in 1994 slechts 40.000 lager zijn dan nu."
Oplopende staatsschuld
Het tweede punt is de oplopen-
Zes Tweede-Kamerleden hebben nog voor de samenstelling van de kandidatenlijst om zeer uiteenlopende redenen te kennen gegeven zich niet meer te kandideren voor een nieuwe periode.
Een korte schets van deze zes:
Ing. L.M. (Pol) de Beer zou op 5 november 20 jaar lid van de Tweede Kamer zijn geweest. Deze termijn maakte hij net niet vol.
Pol was de volkshuisvestingsdes- kundige van de VVD-Tweede Ka- merfractie. Na zijn studie HTS- bouwkunde werkte hij ondermeer als organisatie-adviseur Stichting Ratiobouw (Bouwcentrum) en vervolgens als adjuncthoofd van het planbureau van de Medische Faculteit Rotterdam. Te Utrecht werd hij lid van de VVD-raads- fractie. Naast zijn Kamerlid- maatschap was Pol de Beer lid van de Raad van Europa en van de West Europese Unie.
Pol de Beer was lid van het Presi- dium van de Tweede Kamer en vice-voorzitter van de vaste com- missie Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Ook maakte hij deel uit van de Ka- mercommissies Verkeer en Wa- terstaat, Nieuwbouw Tweede Ka- mer en Europese Zaken.
Dr. Reiner Braams is sinds 8 juni 1977 lid geweest van de Tweede Kamer. Hij maakte de grote over- stap van hoogleraar in de molecu- laire biofysica aan de Rijksuni- versiteit van Utrecht naar de Tweede Kamer. Zijn doctoraal- examen wis- en natuurkunde deed hij in Cambridge, de studie biofYsica sloot hij af aan de Y ale University. In de Tweede Kamer- fractie vervulde hij de portefeuil- les Economische Zaken, Milieu- hygiëne, Onderwijs en Weten- schappen. Voor wetenschaps- beleid was hij de eerste woordvoerder. Hoewel Reinier Braams de eerste was die te ken-
nen gaf af te zien van een nieuwe termijn als Kamerlid, kwam vlak daarop de val van het kabinet voor hem te vroeg. "Ik had nog een heleboel zaken af willen maken in deze termijn," was daarop zijn eerste reactie.
Drs. Th. H. Joekes had het laatste woord in de Tweede Kamer; bij het afscheid van vertrekkende Kamerleden was hij niet alleen het oudste lid met ruim 26 dienst- jaren, maar had hij ook de meeste jaren als lid van het presidium doorgebracht. Ook fungeerde hij menigmaal als Kamervoorzitter.
Theo Joekes was zowel Kamerlid als journalist. Zijn eerste jour- nalistieke ervaringen deed hij op bij de BBC in Londen en voor de NRC. Pas na zijn terugkomst eind jaren vijftig ging hij aan de Rijks- universiteit te Leiden Nederlands Recht studeren. De oorlogsjaren hadden een streep door elke plan- ning getrokken.
Joekes die in 1986 met 184.000 voorkeurstemmen in de Tweede Kamer terug kwam, geniet in den lande grote populariteit. Als on- dervoorzitter bij de RSV-enquête tekende hij intern zijn eigen von- nis, maar de kiezers dachten daar duidelijk anders over. In deze laatste periode was hij voorzitter van de Kamercommissie Finan- ciën. Daarnaast had hij in por- tefeuille Ontwikkelingssamen- werking en de Werkwijze der Ka- mer, waarin hij als geen ander de weg wist en de mores kende. Ook was hij lid van het presidium.
Joekes schreef gedurende de re- cesperioden vele boeken. Naast zijn detectives was er een getiteld:
"Bestemming Binnenhof', en dat is uitgekomen.
Wim Keja werd in 1971lid van de Tweede Kamer. Voordien was hij machinist bij de koopvaardij en afdelingschef bij DRAKA te Am- sterdam. Zeven jaar raadslid- maatschap te Amsterdam gaven hem de smaak van de politiek te pakken. Wim Keja heeft zich in- tens bezig gehouden met het me- diabeleid. De laatste periode in de Tweede Kamer had hij de por- tefeuilles Welzijn en Cultuur, personeelsbeleid van Defensie, landbouw, o.a. de dierenbescher- ming. Hij was lid van de Kamer- commissies Defensie, WVC en Landbouw en van de bijzondere commissie: Harmonisatie Noord- zeebeleid.
Ad Ploeg maakte na een bewogen defensieloopbaan in 1972 de overstap van luitenant-kolonel naar de VVD-fractie van de Tweede Kamer. Hij studeerde aan de Hogere Krijgsschool. Later gaf hij daar les evenals aan de Staf- scholen van de Koninklijke Ma- rine en de Koninklijke Lucht- macht. Als luitenant heeft hij zo- wel in Indonesië als in Korea ge- diend.
In 1982 werd Ploeg staatssecre- taris op het ministerie van Land- bouw. Hij had als staatssecretaris o.m. te maken met landinrichting, vetrinaire aangelegenheden, wel- zijn der dieren en de sport- en
niet aflatende inzet van alle vrijwilligers. Juist in een periode dat het niet zo goed gaat, leer je je vrienden kennen.
Het hoogtepunt vond ik de slotavond in Bleiswijk. Zesdui- zend mensen, ongehoord! Zegt het niet voldoende dat 3500 mensen, die geen zitplaats hadden drie uur zijn blijven staan en niet zijn weggelopen? Die avond toonde het VVD-kader zijn enorme belang- stelling en enthousiasme voor onze partij." •
binnenvisserij. In 1986 keerde hij terug als Kamerlid. Hij was voor- zitter van de vaste Tweede Ka- mercommissie voor Defensie en had voorts portefeuilles op het ge- bied van Visserij, Buitenlandse Zaken, Ontwikkelingssamenwer- king, Welzijn en Cultuur.
Drs. Jaap Scherpenhuizen is lid van de Tweede Kamer geweest van 1973 tot 1982. Daarna was hij staatssecretaris_ op Verkeer en Waterstaat. Sinds 1986 maakte hij weer deel uit van de VVD-frac- tie.
Scherpenhuizen, geboren Gro- ninger-stadjer, studeerde aan de Universiteit van Groningen So- ciale Geografie met als specia- lisatie planologie. Hij gaf les aan het stedelijk Gymnasium in Assen en hij werktegeruime tijd bij de stadsontwikkeling van Keulen en van Groningen. Ook was hij lid van de VVD-statenfractie te Gro- ningen. In zijn eerste Kamer- periode was hij vooral bezig met Ruimtelijke Ordening.
Als staatssecretaris had hij het beheer over de PTT, het KNMI, de Directie Verkeersveiligheid en de Rijksdienst voor het Wegverkeer.
Ook het goederenvervoer over de rail, langs de weg en over de bin- nenwateren had hij in portefeuil- le. Na zijn terugkomst in de Ka- mer was hij o.m. lid van de par- lementaire enquêtecommissie Bouwsubsidies. Hij was woord- voerder voor visserij, Antilliaanse Zaken, Landbouw en Verkeer en Waterstaat. •
