Een huwelijksachtig instituut. Geregistreerd partnerschap komt met gebreken

POLITIEK

De wetgever heeft nogaL wat steken Laten vaLLen in de wetgeving rond het geregistreerd partnerschap. Bovendien

hebben de paarse formatie-onderhandeLaars zich inmiddeLs uitgesproken voor opensteLling van het burgerLijk huweLijk

.,;;:~!':\vooE~paren ~~ g~!ijl< g~lachtftIs pa.rtnerschapsre~trat;,f,~,d~~rm.~~,.

nii

ar~91terh~~Ld?1urist ~es·.Waa(~jk,:t~ie"(f~el

:'\"

~~:'~?:~_ ~·s~ :~f~~~Y;£~'~"}~ ~:~:.;.~'~ ~.::+.~ ~\~~.;ry~ f3=-'~ =:,;(:i":'~l~., :~~ .~~;~~;~~\ ~~;i; :~~,;~;~~,,'~ :~./:. ~:~'-'S~. ~,!~~ ':.{t.~ ',:,~:;:!

::~;12'~'uitmaakte

vaif"de::;Comqussie

opensteLtfng burgerLijk huweLiil(tz(de CommisSie-Kortinann}) overiiet

ae

stand

v.an

zaken.

· \1£'

'~§~ ~ fj~

~~

.,,/~i>~,. "i$~~i~;'';'

]~d@

;;i(~ ,i~gf:£~'5'

:;~":i~¥~\;

t~.

.:..

~::'!-A!:}'

.;;;;~.%@/

iLG

Op I januari van dit jaar mocht

ik,

in een ziekenhuis,

getui-ge zijn bij een partnerschapsregistratie die versneld plaats

Yond. Voor een aantal mensen had de invoering van zoiets

als een geregistreerd partnerschap namelijk niet veel langer

op zich moeten laten wachten. Wat dat betreft ben ik blij

dat het er is gekomen. De wetgevingstechniek van het

geheel is echter belabberd. Het zou flauw zijn om te zeggen

dat de wetgever er een potje van heeft gemaakt, zij heeft in

ieder geval op twee poten gehinkt. Enerzijds heeft zij

gepro-beerd van het geregistreerd partnerschap een gelijkwaardig

alternatief voor het huwelijk te maken met dezelfde

voor-waarden en rechtsgevolgen, anderzijds heeft zij nergens vast

willen leggen dat een geregistreerd partnerschap juridisch

gelijk is aan het huwelijk (behoudens enkele uitzonderingen,

zoals de afstamming van kinderen). Daarbij zijn sommige

aanpassingen vergeten of op de lange baan geschoven en

andere gebrekkig gerealiseerd.

Doordat het geregistreerd partnerschap bovendien ook

opengesteld is voor hetero-paren en woorden als

'echtge-noot' of 'weduwe' angstvallig vermeden zijn,is ten onrechte

de indruk gewekt dat het iets heel anders is dan het

huwe-lijk. Het misverstand als zou geregistreerd partnerschap

slechts een vorm van ongehuwd samenwonen zijn, is voor

hetero's vermoedelijk ook de voornaamste reden om te

registreren in plaats van te huwen.

Of

registreren ze uit

solidariteit?

Buitengesloten

De hele wetgevingsoperatie

was

bedoeld om paren van

gelijk geslacht de mogelijkheid te bieden hun partnerschap

te registreren, en om aan die registratie het merendeel van

de rechtsgevolgen van het huwelijk te verbinden. Op beide

fronten heeft de wetgever gaten laten vallen.

Zo mogen Nederlanders en buitenlanders geen

geregi-streerd partnerschap aangaan met buitenlanders die (nog)

geen verblijfstitel hebben. De staatssecretaris heeft zich in

beginsel bereid getoond om dit discriminerende verschil

met het huwelijk op te heffen, maar zij wi! eerst de

evalu-atie in 1998 van de schijnhuwelijkenregeling afwachten. Wat

intussen precies bedoeld wordt met het in de

vreemdelin-genwetgeving onbekende begrip 'verblijfstitel' is gelukkig

onduidelijk. Daardoor is ervoor rechters en ambtenaren

van de burgerlijke stand volop ruimte om het begrip ruimer

te interpreteren dan de staatssecretaris doet. Volgens haar

zou aileen een verblijfsvergunning, een vestigingsvergunning

of een toelating als vluchteling een verblijfstitel in de zin van

de parmerschapswetgeving zijn. In Nederland bestaan

ech-ter allerlei andere verblijfstitels.Te denken valt aan het

ver-blijfsrecht van elke onderdaan van de Europese Unie om

hier te studeren of werk te zoeken.

Vergeten

De Haagse wetgever heeft gekozen voor een

wetgevings-techniek waarbij de rechtsgevolgen van het huwelijk steeds

afzonderlijk verbonden worden aan het geregistreerd

part-nerschap. Elke lagere regelgever (dat willen zeggen: elk

ministerie, elke gemeente, enzovoort) wordt geacht de

eigen regels aan te passen.Als ze er al mee bezig zijn, dan

is de kans groot dat zij - net als de Haagse wetgever - een

aantal regelingen over het hoofd zien. Op een reeks

proef-processen inzake allerlei verwaarloosde rechtsgevolgen van

het huwelijk zit niemand te wachten. Maar als het er toch

van moet komen, dan kan men zich als benadeelde

bijvoor-beeld beroepen op de Algemene wet gelijke behandeling

(direct onderscheid op grond van burgerlijke staat) en op

het Wetboek van Strafrecht (indirecte discriminatie op

grond van homoseksuele gerichtheid).

Ook de doorwerking in contracten en dergelijke is vreemd

geregeld. Ten aanzien van contracten (zoals CAO's) van

v66r 1998 is bepaald dat men voor 'huwelijk' voortaan ook

'geregistreerd partnerschap' moet lezen. Dat staat in een

moeilijk vindbare overgangsbepaling. Zo kon het gebeuren

dat verschillende paren die een geregistreerd partnerschap

aangingen vakantiedagen moesten opnemen voor de

mooi-ste dag van hun leven, terwijl vrijwel elke CAO voorziet in

een paar dagen vrij voor het aangaan van een huwelijk. In

contracten van na 1 januari 1998 wordt het hopelijk goed

geregeld.Als daarbij echter tech vergeten is huwelijk en

geregistreerd partnerschap gelijk te behandelen, kan men

dat proberen te repareren met een beroep op de Aigemene

wet gelijke behandeling.

Pensioen

van

huwelijk en geregistreerd partnerschap uit te komen.

Menwas namelijk bevreesd plotseling veel meer pensioenen

te moeten uitbetalen. Die vrees berustte vermoedelijk op

de al genoemde verwarring tussen geregistreerd schap en ongehuwd samenwonen. Geregistreerd partner-schap zal echter veel minder voorkomen: in Denemarken

zijn na acht jaar nog steeds niet meer dan

2.000

partner-schappen geregisueerd. In Nederland zal het aantal dus wei

niet snel boven de

10.000

komen. Oat zou betekenen een

geregisueerd partnerschap op circa 350 huwelijken. oftewel

een kostenstijging van misschien een kwart procent. Bovendien hebben de pensioenfondsen afgelopen jaren een veel aanzienlijker meevaller beleefd doordat lesbische vrou-wen en homoseksuele mannen veel minder dan vroeger deel zijn gaan uitmaken van hetero-huwelijken.

Hoe dan ook, de pensioenlobby heeft met succes een

uit-zonderingsbepaling in de wet gekregen voor

pensioenrege-lingen die aileen aan

gehuwde

nabestaanden een

weduwen-of weduwnaarspensioen toekennen. Weliswaar zullen derge-lijke pensioenregelingen voortaan ook een nabestaanden-pensioen moeten toekennen

aan achtergebleven

geregis-treerde

partners. maar

dat

mag aanzienlijk lager zijn dan

dat

van een gehuwde partner.

Bepaald is namelijkdat

pre-mies die

voor

1998 zijn

betaald,bij de berekening van het geregistreerde-partner-pensioen buiten beschouwing mogen worden gelaten. Deze beperking van opgebouwde

pensioen-aanspraken

(verplicht

opgebouwd voor het geval dat men ooit zou huwen en

ver-volgens een wettige

echtge-noot zou achterlaten) lijkt zonder meer in strijd met diverse mensenrechtenverdra-gen. De Tweede Kamer heeft

er inmiddels spijt vandatzij

deze onrechtvaardige bepaling

wet heeftlatenworden. In

april aanvaardde zij vrijwel kamerbreed een motie-Dittrich. waarin de regering gevraagd wordt te bevorderen

dat

dit verschil tussen huwelijk en geregisueerd

partner-schap 'waar mogelijk ongedaan gemaakt

wordt'.

Uitbouwen, afbouwen of ombouwen?

Eeuwenlang gold het beginsel

dat

men voor een huwelijk

van verschillend geslacht en van hetzelfde geloof moest zijn. Eind mei zorgde Oranje voor een verdere doorbraak inza-ke huwelijinza-ken tussen mensen van verschillend geloof, terwijl Paars zorgde voor misschien wei de definitieve doorbraak inzake huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht. Betekent de door de paarse formatie-onderhandelaars

geaccordeerde openstelling van het huwelijk nu, dat het monnikenwerk van de Haagse wetgever verspilde energie is geweest?

Nee. In de eerste plaatsheeft de invoering van

geregis-treerd partnerschap geholpen een groot dee

I

van

Nederland rijp te maken voor openstelling van het

huwe-Iijk. In de tweedeplaatskan het nog wei even duren

voor-dat

dat ook werkelijk gebeurt. Hoe lang blijft Paars

II

zitten?

En wat doet de Eerste Kamer? In de tussentijd blijft het geregistreerd partnerschap nodig voor al die gelijkgeslach-telijke paren die hun relatie min of meer als huwelijk willen vormgeven. Voor hen moet de huidige gebrekkige

regelge-ving zo snel mogelijk worden

uitgebouwd

tot een

gelijkwaar-dig alternatief voor

het

huwelijk (met rechtszekerheid voor

kinderen van partners).

Pas als een dergelijke uitbouw gerealiseerd is. en de

open-stelling van het huwelijk eindelijk

ook,

pas dan dient zich de

keuze tussen afbouw en ombouw aan. De Comrnissie

open-stelling burgerlijk huwelijk heeft geadviseerd om

het

geregi-streerd partnerschap ter gelegenheid van de openstelling van het huwelijk weer af te

schaffen. Maar hoe moet

dat

in zijn werk

gaan,

afbouw

van

geregistreerd partnerschap? Vermoedelijk zal aile geregis-treerden de gelegenheid gebo-den moeten worgebo-den om hun

partnerschap

in een huwelijk

om te zetten. Ongetwijfeld zal een aantal mensen er echter

voor kiezen om

geen

gebruik

te maken van een dergelijke mogelijkheid. Die restgroep zal men dan moeten laten

'uitsterven'...

Misschien Iigt

ombouw

van het

geregistreerd partnerschap ook wei· meer voor de hand.

AIjaren wordt geroepen om

een minder zwaar huwelijk. En

al jaren leidt

dat

nergens toe.

orndat men in sommige

krin-gen zeer hecht aan het huidi-ge huwelijk met alles erop en eraan. De oplossing voor deze patstelling kan gelegen zijn in pluriforme wetgeving. met een beperkt maar helder onderscheid tussen de rechtsgevolgen

van het huwelijk enerzijds en die van

het

partnerschap

anderzijds. Te denken valt aan minder vermenging van de vermogens van de geregistreerde partners, aan een korter durende alimentatieplicht en aan het weglaten van de

ver-plichting tot

'huweliikstrouw',

Kees Waa/dijk Foto: Jan CarelWarffemius

KeesWaaldijk is uni-versitair docent op de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit LeidenGfenccw@ law.leidenuniv.nl). onderzoeker

homo-recht op het

Studie-en InformatiecStudie-entrum Mensenrechten van de Universiteit Utrecht, lid van de Nederlandse

Gezinsraad,en

eindre-dacteur

van de

Nieuwsbrief Homo-seksualiteit en Recht. Hij was lid van de Commissie openstel-ling burgerlijk huwelijk, de

'Commissie-Kortrnann'.

Dit is een

verkorte versie van een inleiding gehouden op het congres

Burgerzaken /998

van

de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken. Noordwijkerhout, 5juni 1998;de volledi-ge tekst verscheen in

juli 1998 inhet blad