'f-D iO.
boekeni,
h, :,( I:
SIGNALEMENT
11111Ill'nlOlTacy in Furopl'
.\111 I' KI.arry Sil'dl'ntop
IJl'IllOlT;\t il' in !'.U rop;\. Ik zil' uw SCl'pt ischl'
blIk. lIl't ZOVl'l'lStl' vnhaal OVl'r hl't
dl'lllo-n;\ t iSlh dl'! icit, dl' bl'vol'gdhl'dl'n V;\l\ hl't
':.UroPl'l'S !'ar/l'llll'nt, dl' afwl'zighl'id van
l'l'n
1'1\
ropl'Sl' rl'.l!;l'ri ng l'n dl' geri ngl'
Iw-t rokkl'nhl'id van dl' hlropl'sl' ondl'rd;\l\l'n
bIl dl' wl'rking van hun lInil''!
f\L!;\r dat is niet zo.
"[)C1llfJtTUCVItl 1:IIIll)'t''' is
l'l'n Llscinl'rend, dil'pgravend l'n
tl'gelijker-tlld Vl'rontrustl'nd bOl'k. Sil'dentorp is
aller-Illinst l'l'nl'urosCl'pt icllS, sprl'ekt
gepassio-nl'nd OVl'r !:tIropa, Ill;\ar stelt, uitgaande
v;\n dl' historische ontwikkeling van ons
wl'rl'lddl'ell'n zij n voornaamste staten,
!.ich kri t isch op OVl'r dl' kansen l'n
moge-'ijkhl'den van dl' ':UroPl'Sl' linie te koml'n
tot l'l'n dl'molTatisch gl'wortelde
st;latkun-dige constructie.
Is dl' hlropese llnil' op weg na;\r l'en
':.Uropl'Sl' kdnat ie, l'l'n Furopl'se kderale
sta;\!) Ik Duitsl' minister van Buitl'nlandse
Zaken l'ischer ziet dat ;t/s einddoel in zijn
rl'dl' Illei 2000 voor dl' Berlij nse HUIll bold
t-universiteit. Ciscard d'Fstaing en dl'
( I) \ I I [J I< I "1 .~ ( ) () ~
Furopese Conventie gebruiken dl' term
te-derat ie of staat niet, maar waarom hebben
zij d;\ll l'en Crondwet voor Europa
opge-steld)
Ik auteur kiest l'en andere weg. Hij stelt
V;lst dat dl' Furopese integratie formidabelL'
rl'sultatL'n hl'L'tl gebol'kt. Ik interne markt
en dl' euro zijn monumenten. Maar over dl'
uiteindL'lijke vorm van dl' Unie bestaat
on-zl'kl'rheid. l:rger. er wordt ook geen
funda-mL'ntl'el debat OVl'r gevol'1'd. Zo'n debat
hOL'tl nil'l als gepland einddol'lel'n
I:UroPl'Sl' kderatie te hL'bben. Andere
uit-kOlllsten, ;\llderL' vormen zijn mogl'lijk.
Ma;\l' cle afwezighL'id van discussie over dl'
uiteindelijk gL'wL'nste staatkundige vorm,
terwij I op zoveel terreinen Europa l'en
om-lijndL' gestaltL' hl'eft aangenomen, kan l'en
dodelijk gevaar opll'Vl'ren voor dl'
dl'moer;\-tische ll'gitimiteit. Waar komen we terecht
als we nog even verder somberL'n'! Bij l'en
n'ntralistisch-bureaueratisch !:tIropa dat
vanuit Brussl'l op nil't-tr;\llsparante wijze
onze ll'vl'ns stuurt'! Bij l'en verlichte
EU-dic-tatuurvan marktkrachtenen ambtenaren'!
Of bij l'en proces van verval, l'en in elkaar
zakkenl'n vl'rkruiml'll'n van dl' tot dusver
bl'1'l'iktl' vl'1'worvenheden)
Sil'dl'ntop nl'l'mt ons ml'l' op l'en boeiende
l'n prikkelende historische excursie.
Wat was het voorland van dl' huidige
Europese demonat iL'l'n'! Aan dl'mocratiL'
ging st;\atsvorming vooraf. Staatsvorming
vereistL' WL'L'r op haar bL'urt hL't doorbrL'kL'n
van dl' groepsdwang van kast L'S, clans en
208
z
-;
stammen. Staatsvorming in vroeger
eeu-wen hield in dat alle bewoners van een
ter-ritoir een gelijkheidsverhouding hadden
tot de heerser (naast vele onderlinge
onge-lijkheden zoals afstamming, grondbezit,
et-niciteit etc.). Dat gelijkheidsmoment is
te-vens bij uitstek een individuele
verworvenheid, een - letterlijk -
persoonlij-ke zaak. Die gelijkheid
("moml equality" bij
Siedentop) leidde op den duur ook tot het
verdwijnen van slavernij, horigheid en
feo-dale verhoudingen. Staatsvorming
beteken-de ook stadsvorming en het ontstaan van
markten en daarop georiënteerde
verhou-dingen van productie en consumptie. Waar
staatsvorming aanvankelijk vergezeld ging
van centraliserende despotie, uitgeoefend
door koningen en vorsten, zorgden de
eco-nomische ontwikkeling en het opkomen
van markten voor het ontkiemen van
"liber-al dcmoemey" - een Angelsaksische term; wij
spreken liever van democratie
tout court.
Die kon op haar beurt alleen gedijen en
groeien in een klimaat van
"political consent"
(over een aantal uitgangspunten van de
staat is men het eens) en van spreiding van
macht en decentralisatie.
"All polities are
10-cal" sprak Tip O'Neill, voorzitter van het
Amerikaanse Huis van Afgevaardigden in
de tachtiger jaren van de vorige eeuw. Die
decentralisatie was en is nodig om te
ko-men tot de vorming van een laag van
poli-tiek actief geïnteresseerden - waarbinnen
verschillende opvattingen kunnen en
moe-ten bestaan - die het staatsgebouw overeind
houden.
In Engeland werd de politieke klasse
aan-vankelijk vooral gedragen door een
verstan-dig opererende landadel. In Frankrijk
be-stond na het breken van de macht van de
feodale adel door de koningen l1Uiver om te
decentraliseren en als gevolg daarvan werd
C DV I HERI ")T 2003
en wordt het landsbestuur overheerst door
een centralistisch ambtenarenapparaat.
Vanuit zijn verleden, en zeker na de
oprich-ting van de Bondsrepubliek, waarvan de
grondwet geïnspireerd is door het
Amerikaanse federalisme, heeft Duitsland
de meeste ervaring met federale structuren
en een decentrale staat.
Het besproken werk maakt duidelijk dat
de-mocratie meer inhoudt dan een goed
func-tionerende markteconomie. Een
rechts-staat omvat meer dan welvaart. Een
"Rill
oJ
Rights" is iets anders dan een
zorgverzeke-ring. Een te zeer gefocust zijn op de
econo-mie biedt onvoldoende draagvlak voor een
nationale politieke consensus. Burgerzin is
nodig, een ruimhartige opstelling inzake
rechten en plichten, met een
individualis-tisch fundament en van daaruit
gericht-en niet andersom - op het totstandkomgericht-en
van maatschappelijke groeperingen, op de
in christen-democratische kringen zo vurig
omhelsde
"eivil society". Een geschreven
con-stitutie is niet per se noodzakelijk - wij
her-kennen hier de met gewoonterecht
ver-trouwde Brit - maar kan wel zeer
behulpzaam zijn om staat en burger helder
ten opzichte van elkaar te plaatsen. De
au-teur toont aan dat de oorsprong van het
po-litieke individualisme ligt in het
Christendom, waarin iedere mens voor God
gelijk was, zij het dat de concretisering van
die gelijkheid voor velen moest wachten tot
het hiernamaals. Voor menig
postreligieu-ze democraat van nu zal depostreligieu-ze verbinding
met het Christendom verrassend
overko-men.
Het hierboven beschreven raamwerk had
de auteur nodig om de ontwikkelingen
bin-nen de Europese Unie te kunbin-nen wegen op
z <: ~ ::: 602 -U(l.) ,l'j,llll\od U,l,l:-l q .1,1 jlH)PI,HlUllU,l u,).) I(il~l~:-I U,lUE,X!O.lI1:1 ,lP U,l .. 1,1,,11.1\1 .. U,l<;<;\1\ ·U,lp.lO.\\ :-Il'lU Ilj.W.\\ -.1,1,\ U ['11.1,1\1 ut~,\ lUO.ltTp U,l IllIO'j,l()1 Ed().IIlI UI :-Iu t jl.l(),\\U ,1,1
ulIz
EU Plj ,lljlU,l!,ldS ,11 !().1 ,ljlU,lPl,l! ,lP lj,)z.lt~t~ pUt~I,III1(1 U,l Pt,HI~lplll ~Jl~ .I00jl U,lSUt~'jU[I·/. Il()O:-l.l,l.\ U,lIHIO'ldt:lj.l' -.I,lP.I,)()AUEt' 'Ut~.I:I.I,ll)(l() t~d().II1·:IU,l,l .11.\\ I,HI IE.\\ 1,1,1,\\ I,llj IUE,\\ ',1/['1.\\ ,lPI(H»I,l~IlIl do ,llll~[!,llslllJ.) ,l/,lP 1l111,lq ,[Ut~d U,lll'I,Pl'l ,lP Ut:,\ U,l:-lUl:-llp.lOO,\\U,l~,ll.l,ll\ ,llU,lUt~llU,ld ,)P Ut~,\ U,lIElUO[dIP ,lP U,l ,ll<;<;lllllll()) ,)S,X!O.ltl:l ,lP Ut~,\ U,).IEU,llqlUt~ ,lP ['Iq l'll.l,llj 1l[.Jt~llI ,l(j 'jJ.I,l,l.lljl,Ut,l~ 'l [,1<;<;11.1\1 Ut '1.1,11, !,)jlOlU ,)SUE.I:IIljl Wp 1.I,l,llt~I'UO.J t!()IU,lp,)I<, ·'.I,lptWlj 1,)01 Ut~,\ .t,ll'jE.lt~'j Plj Sl1jlP~ U,)~[U'j U,l:-lUt/,ll'j.l,),\<;IU,lP -IS,l.ld U,l PPU,l.l,)!,).1 ,l.llt~ll.lstq,lld ',)1 Wdl.l -11.lEd U,) Il,)ltlUlll:-l,)!,)lj.JSIW.I.10lll,lp lll() .I,)P -UtlU lj.JIZ 1.I,llltlUO'j,)q .IPPUI ·.Ull.'I.lIJ(' .IPPU IP,).II' lU,),)IS'\S Pil '[UPU,JlqlUt: ,lPlU.I(),\ -,1:-1 .-"'IW,l "'I'"ll.1?;· .. UI ,)P 1111 I.l()().\ IPI,l,).\ U,)lllO'jU,)S'UPI,).I.l,)S<;ltTI' U,) '.I,ll'IUll\l 'jJ.lllllIS,X!ljJ.l(),\\ U,),lIW.I.JllP,l.lllll,l'j[l\,ll -qlUP .I00jl,)WlU ,l'j.l,llS UI Il~P PUI~I U,l,l 'j()() SI l,llj ·l[.JSIISlp~.IIU,).J U,),lI!P l,llU SI 'j[U'jUP.I·1 ·S,11IP.I,HUO!:-I:-It~ ,)'1 [Ij,)P,)IS U,) '.01:-1,).1 UI~,\ U,)'jt~lU .I,):-IIA,)IS Pl[ UI UI~Pp,l:-l U,lp.IO.\\ U,J:-I -Ul.l,lIS,lAUl,)j,)IIlIOd PIUU,J.1,lP ,)I'IPJ:j ,)P 1,1,\\ -,)Olj 'PjOOlj.!,)Il'A\ S[l~ S[UPd 1,)lU WPIS ,HI·JS -IISl\P.lIU,).J 1l.1:li')POlU,)SUP.I:1 Pl[ .I,),\() IIIII\I 'lPl~IS,)q pUJ:jSIII1(1 UI IEP S[l~OZ !,)POlU [l~P.I,)jl,)j U,),) I,)IU jl:-lIAI')Z -U,l,).I,)A Ijl.lOM ',)IIP').IUO U,)II)j,).IISI(),\ ',llP ".1)1)1\ .1.1dll\ .. ,)S,)(!O.ll1'l U,),) UP,\ .IPl~,\,l:-l Plj U,l~.11 .l')')j,)1 lj.JSI~O~l~lll,ljl Elp,HU ,)IS,l,HlI ,lP U.1 1.)lll\Oc!,):-ItlUlliOS UPl'~ pIIIU,)SSI1 1 ,lP Uj ·)j['lj.1Pll1jll,)IU S.(1l~,1.l ,lP .IPt~U Ilj.JPlll Ut~.\ .1lll1jOA.1P ,lP Il1~A ISlllO'jllll ,)jl SI :-Iom[l~.l0(),\ : (H)," I" I ~ II{ \1 [ I ·U,l(\J:lj.""~ U,ll'.I().\\ UP'jI,lI'OlU')I'I'I' ,l<; 11.1\1 I,HI UI Ilj.ll.\\U,l,\,l .\\11,11 U U,l,l .1')('1' -.IIT.\\ U,l!Jl'lj.l<;.I,l,\ ,11 ,1IUI()ll<ljIlP ',lP'.\\ U,l pUI:II<llI.l<; 1.I,l,llj().ld .111'1\1 .\U().!. :1[.JZlj1l1 1,11U 'UPljllj,lIS.I().\\ 'j[I.I>IUIU())j p~IU,J.I,l.\ ).111 U,l.1 -,ll',l(»IU,lU,lPI1<llj,Jlj 11.\\ ,ll)1:.1.1 0lU,Jp .1')('.\ '[l'l.\IHI().I~ U,l,l lI,HlI.I,J,HllIP.\\ ,lIHI<)/I")('1' lI,l,l :.I,ll'Ulllll',lj\\ UI Iljll'lU .111': [1/"1'.1,1".11 -U,l.HI().lll,llj.J<;II'l\P.IIU,l.l.I,l,ll [1/ ,lp.I.',l.1"dO lI,ll\HI,l.\O\l 1"d'lI"III11[ 1iI.lI:'I"·\"III'.\.I,1<;IIIl) U,l~l,) .ItTlj lil lI,lllj.JI'.I>1 ,l1HI,l'IU,Jp .I,ll',1.lq lI,l ,l/l1,J.I,HI,l~ .I,l,HU ,lP [11 ,11).1/ lUI'.lp,l~ .II:I'I[ .I')()I'.Il'q\ 1''/1.1 ')ITld ,lP d() ~lIl~,l.\\,lq'lI'.\ ,lP lil lI,llU,HU,ll,l ,1,\,111.111.11,,11' ,lP ,11).1/ Il,l ,1IUI')U().l,l ,11' ,lP.l,l,HII:' [1/ 'l,llll<;()d '1'.\\ ,,11 -p: l,llUU,J :1,1/,1:-1 d()'jll[ll d() 1,1,1.\ ,1IUIII'III.IH -I()().I') lil .I,lllj.l,J II,J,HI.I,llj.l)l:I[\.\\IW.I.\,l\\ lI,llll,lll<)d IU,)l ,lP:I.l()' lI,l ,HI.J<;llll()U().l,l lIl'.\ ,uI'p'q 11.1.1 U,l .. ,'SlI.', IHl/UIII'U .. I,HU "l'lI,l<;lI,)l,l'I"IIIj()d UP,\ ,lWllI ,l.l'»I,lZ lI,l,l 'P.\\ .1:[ ·,lp~.I()1 ,11 11" -11':.1 1 U ,1.1,1 I' lIP.\ ,l)l:IU ,'p,,()~ lI,l,l .I<)().\ · ... I.IIII.'?;II'-'/ll ..
U.l.l U.l U,llll.1l''/p',ll'j.lp 1'1.\ ·'j[Ij,lll.ll ,liP ,PAl ~1:I:I,l>1,1I1l1()d lI,l,l .1,1 II'I'UI') 'I1l1,10 -11',l.I.\,lq ,11'1.1,1.\\ )I:({ 'llj.l,l.l"lll<)().\\,l~ 11,1 ,,111 -11'1'.11 d() >1.I,ll' IlIIl,llll,l 1,1.\\11lI'U0 lI,l.\,l.1I[" ·,l~ U,J,l~ .I,llljl,l 11,1,HI 'I 11.1 'I II I 1I<»)j p~llI,l.I,l\ 1,111 ·~lIl.I'l'lllI:.l,"\ ".III'IU,llll"I·II'd-lj."1 11'.1 lIllil -,lP ,1'j.!.11' .1.1,1/ U,l,l IU.l'j l,ll'OlU .1' 11.1\1 1,111 ·,l'UI'.I·1 I,HIII,l ,1'1111(1 I,HI ',1'11.1\1 l,lI[,llUII ,l<;"do.IIl'1 ,11' 11,1l1Ulq ~111'.I.1')(),\ ,lP lUO U,1(\\1 "11:1'1' ,11.11' U,ll,11'.I0.\\ U,l~,lIU,J.l1:t'(1 11'11."\1111 111"1' 111 ',110.ld~l\1l111>111'1'1'
P"".1(I"dO.lII·1 U,l,l~" .1:1i pUPlj ,11'
UI'I' I'dO.lIl:IUI .1,1" 11',\\ 11'1' I' ,11".1,11',11 ,l<;,ldO.lI1:1 ,1P.I,l,llUII -I~,ll,l~ lj.J" I P.I.l'l(U,ll' U,l,l .I 1'1: U U,ll'l,lIU,lllll/ ljl<;I)I'UIOIIII' 'II,l/ljll/ do ',llll'l',).ld ,)I'U~ "UI1,l ,lP U,) 1'j.lI'lU ,1l1.l,11111 ,lP 11'11 ,11'Il!!1 ,)1' .I')(),\ 1.\\Illj.l'.II'I'.\\ [II[ U,l 1,1IU III[ 'I 1I'''III''1 ,111'.1,1.\0 ljJ<;ll"lUlld() ',111 1I1.1 l'UIl 1 ,",ldll.1I11 ')'j,llll\od'lj "111'.1)( )III,ll' U,l,l lll'.\ :-,lllill -.10.\ ,lP UI'I' U,l~I'.11' ,11 Ilq UIIl U'''III''IIIIII[210
sensus over de toekomstige inrichting van
Europa, geen Europese
politiek-intellectu-ele laag en dus geen democratische
legiti-miteit, In deze situatie is het volgens
Siedentop onmogelijk, zo niet gevaarlijk,
om te streven naar een Europese federatie,
De voorwaarden daartoe zijn niet vervuld,
Het zeer hf'ldere boek eindigt dus met een
verontrustende conclusie,
Drs,JIM. Penders is oud-lid van de CDA fractie
van het Europees parlement
LARRY SlEDENTOP, DEMOCRACY IN EUROPE, LONDON, ALLEN LANE THE PENGUIN PRESS, 2000,
