Die gemeenregtelike regspersoon in die Suid-Afrikaanse privaatreg

HOOFSIUK 1

---

GROEPVORMING AS SAMELEWINGSVERSKY&

P r o b l e m s t e l l i n g

Die mens as deelnemer aan d i e regsverkeer Die aard van r e g s u b j e k t i w i tei t

Die verenlgingst-egspersoon

Die r o t van d i e s t a a t l i k e p o s i t i e w e r e g Sameva tt i n g

Natuurl i k e persoon en regspersaon Regspersoonlikheid Kompetensies , 1.2.3.1 Regsb'evoegdheid 1.2.3.2 Handelirrysbevoegdheid 1.2.3.3 Yerskyningsbevoegdheid Korporas i e Persoonsverband

ONTWIKKELING VAN ' n REGSPERSOONBEGRIP

--

I N

DIE

RWrfEINSE, KANONlEKE EN --A ROME IHS-

HOLLANDSE

REG

12 -> r 2 . 1 R m e i n s e r e g 2.1.1 Roraeinseterminologie 2.1.1.1 C a q ~ u c 2.1.1.2 C o Z T e & t n 2.1

.l.

3 Usiverwi

r m

2.1.1.4 Sodali&au 2.1.1.5 Pe~ooricc

Kenmrke van samewerkingsvorme 2 0

2.1.2.1 LedesubsLraat 2 9

2.1.2.2 Afgeskejdc vermoe 21

2.1.2.3 Langdurige voortbestaan 23

7.1.2.4 Onderl i nge regsverhoudinge tussen l e d e 23

2.1.2.5 Owerhei ds toes temming 26

2.1.2.6 Sanevattlng 28

Kanonieke r e g 28

Kermerke van s a m e w e r k i n g t v o m

2.2.1.1 Beweerde ontkenning van ' n l e d c s u b s t r a a t 2.2.1.2 Afgeskeide vermok!

2.2.1.3 Langdurige v m r t b e s t a a n

2.2.1.4 Onderlinge regsverhoudinge tussen lede 2.2.1.5 Ourc3rheidstoestmu~ing 2.2.1.6 D e e l n a ~ ~ e a a n d i e r e g s v e r k e e r 2.2.1.6.1 P m o o t t a f i c f a 2.2.1.6.2 Geaeenskaplike optrede 2.2.1.6.3 D e l i k t u e l e aanspreeklikheid 2.2.1.7 Samevatting

Jnvloed van d i e Kanoniste op d i e Engelse reg

Rorneins-Hol 1 andse r e g 40

Samevloeiing van regsbeginsels

2.3.1.1 Cermaanse stamverbandsgedagte 2.3.1.2 D i e o n t w i k k e l i n g van g i l d e s 2.3.1.3 Oornarne van Roofeinse en kanonieke Cntwikkeling sedert d i e Middeleeue

2.3.2.1 R e f o m a t o r i e s e i n v l o e d 2.3.2.2 A f s o n d e r l i k e e n t r t e i t

2.3.2.3 (ktderlinge regsverhoudinge tussen 2+3.2.4 Owerheidstoest-ing

Yerdere t p r m i n o l o g i e s r ontwikkel ill9

40

40 4 1 r e g sbeginsels 42 43 43 45 1 ede 46 48 50 Algenke~re sau~evat t i n g 5 1

I n l e i d i n g

D i e f ~ k s i e t e o r i e van Von Savigny Die mens as e t i e s e wese

Gesamentlike wilsvorming h Regsgepositiveerde f i k s i e

Regshandelinge deur middel van verteenwoordigers K r i t i e k teen d i e verteenwoordigingsgedagte Vcrdere k r i t i e k teen d i e f i k s i e g e d a g t e Die orgaanteorie van Won Gierke

Germaanse samelewingstrukture as uitgangspunt Eiendomsposisie van d i e Khpersclzaft

D i e wese van d i e regspersoon W i l s v o m i n g

Regshandel inge deur middel van organe Handel i ngs bevoegdheid

I n t e r n e verbandsreg -,

K r i t i e k

3 . 3 . 0 . 1 Op d i e eiendomsonderskeid

3 . 3 . 8 . 2 Op d i e negering van d i e onderskeid tussen lede en d i e regspersoon

3 . 3 . 8 . 3 Op d i e v e r ~ a e n s l i k i n g van regspersone

D i e doelvermo@teor-ie van B r i n z Slegs d i e mens as persoru

Verne

v c r b i n d aan n s p e s i f i e k e doe1 D i e stigtingsregspersoon

Regshandel inge deur middel van verteenwoord igers

n

Vermoenskompleks as regsubjek

Die Die

t e o r i e g van d i e k o l l e k t i e w e r e g t e van d i e i n d i v i d u e l e lede

85

g e n o t s t e o r i e van Yon J h e r i n q A6

3.5.1.1 Beskennde belange as uitgangspunt 3.5.t.2 Regspersoonvorming as tegniek

3.5.1.3 Regshandel inge deur rniddel van v e r t e e n w o r d i g e r s 3.5.1.4 Wilsbevoegdheid

3.5.1.5 K r i t i e k

Die k o l le k t i e w e e i e n d m s t e o r i e van M l e n g r a a f f 3.5.2.1 Cesamentlike vermoii as uitgangspunt 3.5.2.2 K r i t i e k

3.5.2.7.1 Ontkenning van regspersoon as e n t i t e i t 3.5.2.2.2 Die probleem by eiendmsoordrag

3.5.2.2.3 Brown se r e l l e kollektiwiteitsbenaderinq as v e r b e t e r i ng o p h l e n g r a a f f

D i e j u r i d i e s e r e a l i t e i t s t e o r i e 94 S u i j l i n g se t e o r i e van d i e o n s t o f l i k e regspersoon 95

Mei j e r s se r e s l e gedagtekonstruksiebenadering

96

Scholten se t e o r i e van regsbetrekkinge 98

Houtappel se t e o r i e van d i e regspersoon as j u r i d i e s e denkmdel 100

Larenz se r c l l e begripspersoonbenadeFiny 102

K r i t i e k 103

Dooyeweerd se funksionele verbandsteorie 104

Die r e a l i t e i t van qroepsverbande Flaatskaps- en verbandsverhudingc D i e a a r d van regspersoonlikheid Regsubjek as funksiebegrip Eksterne erkenning l n t e r n e verbandsreg Vereistcs v i r regspersoonlikheid Regshanclelinge deur iniddel van organe D i e ~ t i g t i n g s r e g s p e r s o o n

K r i t i e k

V HOOFSTUK 4 REESUBJEKT

IWlTElT

----

it8 R e g s u b j e k t i w i t e i t as v e r t r e k p u n t 118 D i e w i s s e l w r k i n g tussen t e o r i e en praktyk Metodologiese uitgangspunt R e g s u b j e k t i w i t e i t a s f u n k s i e b e g r i p 122 By die n a t u u r l i ke persoon 123 By d i e regspersoon 126 R e g s u b j e k t i w i t e i t t e o r e t i e s besien 133 D i e wese van r e g s u b j e k t i w i t e i t 2 36 4.2.4.1 By n a t u u r l i h e persone 137 4.2.4.2 By regspersone 1 40 4.2.4.3 R e g s u b j e k t i w i t e i t s k r i f t u u r l i k benader 141

4.2.4.4 D i e mens vanselfsprekend regsubjek 143

4.2.4.5 Die regspersoon n i e vanselfsprekend regsubjek n i e 144

4.2.4.6 Verbode regspersone 147 4.2.4.7 R e g s u b j e k t i w i t e i t as u i t s l u i t l i k e kenmerk van d i e w n s 149 4.2.4.8 h E i e d e f i n i s i e van r e g s u b j e k t i v i t e i t 152 D i e regspersoon as d r a e r van r e g s u b j e k t i w i t e i t 154 h R e l t r , e i e s o o r t i g e persoonsverband h Konkrete r e g s f i g u u r D i e s t i g t i n g as konkrete persoonsverband A f s o n d e r l i k e e n t i t e i t D i e regspersoonsfiguur en sy organe W i l s v o m i n g Verwytbaarheid Gevolgtrekking

Ci

l&

Y EREM 1 G I NGSREGSPERSOON

-

Oorname van gemeenregtelike kennrerke i n die Suid-Afrikaanse r e g

Rumeins-Hollandse invloed Engel sregtel i k e i nvloed

Rcgspraat i n d i e v i e r provinsies 5.1.3.1 Kaapse regspraak 5.1.3.2 Transvaalseregspraak

5.1.3.3 Vrystaatseregspraak

5.1.3.4 Natalse regspraak Huidige regsposisie van verenigingr

D l e vereniging sonder regspersoonl i kheld ( k l u b ) Reg$verhoudi ng tussen lede

O p r i g t i n g

Langdurige voortbestaan

E

i endomspas i

s

i e van l ede Aanspreeklikheid Saneva t t i ng

Oie vereniglng

mct

regspersoonlikheid Die regsposisie i n enkele ander regstelsels

Die Nederlandse reg

5.3.1.1.1 Aard van d i e verenigingsregspersoon 5.3.1.1.2 Soorte vereniqings

5.3.1.1.3 Registrasie van verenigingsregs- persone

5.3.1.1.4 Persoonlikheidsregte Die Ouitse reg

5.3.1.2.1 Soorte verenigings

5.3.1.2.2 Aard van d i e verenigingsregspersoon 5.3.1.2.3 R e g i s t r a s i e v a n v e r e n i g i n g s r e g s -

persone

5.3.1.2.4 Persoonlikheidsregte Die Engelse reg

5.3.2 Die verenig~ngsregspersoon i n d i e Suid-Afrikaanse reg 5.3.2.1 Aard van d i e verenigingsregspersoon 5.3.2.2 Onderl inge regsverhoudinge

5.3.2.3 Persoonlikheidsregte 5.3.2.4 Aanspreekli kheid 5.3.2.5 Samevatting

5.3.3 Die stigtingsregspersoon i n d i e Suid-Afrikaanse reg 5.3.4 h Voorgestelde r e g i s t r a s i e s t e l s e l v i r vereniglngs en

s t i g t i n g e HOOFSTUK 6

01 E REGSPOSISIE VAN GEREFORMEEROE KERKE I N SUID-AFRIKA Suid-Afrikaanse regspraak betreffende kerkgroepe Engel sregtel l k e i nvloed

Die staat-kerk-verhouding sedert d i e volksplanting Vro& geskiedenis

De M i s t se Kerkorde B r i t s e beheer

Ordannansie 7 van 1843 ( ~ a a p ) Toepassing van Ordonnansie 7 Slotsom

h Ondersoek na d i e dogmatiek en optrede van Gereformeerde kerke

Dogrnatiese struktuur

6.4.!.1 Die kerk i n p l a a s l i k e s i n 6.4.1.2 Die kerk i n universele s i n 6.4.1.3 Samevatting

Die optrede van d i e G e r e f o m e r d e kerke i n d i e regsverkeer 6.4.2.1 Plaaslike Gereformeerde kerke

6.4.2.1.1 Grondslag 6.4.2.1.2 Kerkeiendom

6.4.2.1.3 Inherente gesagstruktuur 6.4.2.1.4 Regsposisie van d i e predikant 6.4.2.1.5 Dienskantrakte

v i i i

6.4.3

7

6.4.2.2 tereforineerde kerke i n kerkverband 285

6.4.2.2.7 Naam 286

6.4.2.2.2 Kerketendme 287

6.4.2.2.3 K o n t r a k s l u i t i n g 291

6.4.2.2.4 A l g w n e optrede 291

6.4.2.3 D i e gesag van rneerdere vergaderings van Gere-

fomieerde

kerke 295 6.4.2.4 Samvatting 298 V o o r s t e l l e v i r g e s a m e n t l i k e o p t r e d e v a n p l a a s l i k e k e r k e 301) 6.4.3.1 Die t r u s t f i g u u r 30 1 6.4.3.2 h S t i g t j n g 306 6.4.3.3 h A r t i k e l 21-nwatskappy 30 7

6.4.3.4

n

Gemeenregtel jke rtigspersoon 309

6.4.3.5 Slotsom 31 1

SANEVATTING

----

312

SUMMARY

-- 319

ALFABETIESE LYS VAN AFKORTINGS 32 7

ALFABETIESE LYS VAN REGSPRAAK MET BLADVERWYSINGS 370

YOORWOURD

H i e r d i e s t u d i e was a l l e e n m o o n t l i k met d i e h u l p van h aantal persone en i n s t a n s i e s . Ek b e t u i g g e v o l g l i k graag my dsnk aan:

-

my gesin, v i r g r o o t o p o f f e r i n g s ;

-

my ouers, wat my geleer h e t wat b e l a n g r i k i s ;

-

my p r o m t o r , p r o f CFC van der Waft en hulppromotor, p r o f GPL van d e r Linde, v i r geduld, t o e g a n k l i k h e i d en i n s i g ;

-

my kollegas, en v e r a l p r o f f CR de Beer, LH du P l e s s i s en NJJ D l i v i e r , v i r raad en aanmoediging;

-

d i e personeel van d i e Ferdinand Postma-biblloteek, PU v i r CHO;

-

d i e personeel van Het Gravensteen, R i j k s u n i v e r s i t e i t Leiden en i n d i e besonder p r o f JTh de Smidt;

-

d i e personeel van d i e Max-Planck-Institut fiir aus1Bndisches und i n t e r = n a t i o n a l e s P r i v a t r e c h t , Hamburg;

-

my vrou, v i r d i e t i k van h g r o o t gedeelte van d i e p r o e f s k r i f en my vader, v i r d i e t a a f kundige v e r s o r g i ng daarvan.

Ek erken graag met dank f i n a n s i g l e steun wet ek van d i e volgende i n s t a n s i e s ontvang h e t :

PU v i r CHO (personeelbeurs en doktorsgraadbeurs) ;

D e p a r t e w n t Uetenskapsleer, PU v i r

Cia;

Raad v i r Geesteswetenskaplike Navorsing.

Po t c h e f s t r o m Desember 1982

En Got1 h e t geoe': Laat Ons mense mauk nu o m bqeEJ, nu ons ~elykenifi, en hi;h u l k heera mrr die v i s s e van die a s s era die m&La vim

&& hemal on d i e vee on our die h a l e am&

HOOFSTUK 1

GROEPVORMING AS SAMELEW INGSVERSKYNSEL

Groepvornting neem 'n onontbeerlike p l e k i n d i e menslike bestaanswyse in:

..

D i e mens i s as gemeenskapswese geskape en staan n i e n e t i n 'n verhouding

/

t o t God n i e , maar ook i n 'n verhouding met sy medemens. l ) Deurdat d i e mens

I

, n i e volkinne censelwig kan bestaan n i e , i s hy i n d i e v e r v u l l i n g van sy roe= p i n g a l t y d op ander mense aangewys.2) Groepvorming s p r v i r dus n i e n e t u i t

i

' n emosionele behoefte v o o r t n i e , maar d i t i s ' n skeppingsgegewene.

_-,-

i

D i e C h r i s t e l i k e godsdiens steun dan ook b a i e swaar op g r o e p v o n i n g . Die

h u i d i g e godsdienstige g r o e p v o n i n g van C h r i s t e n e i s reeds i n d i e verbonds= v o l k I s r a e l gewortel, maar d i t k m veel s t e r k e r na vore i n d i e Nuwe Tes= tamentiese k e r k b e g r i p lnet C h r i s t u s as d i e hoof en d i e gelowiges as lede.3) H i e r d i e k e r k b e g r i p h e t u i t e r a a r d 'n i n v l o e d op d i e j u r i d i e s e denkwyse u i t - geoefen, soos by 2 en 5 hieronder v o l l e d i g e r bespreek word.4)

Op maatskaplike, k u l t u r e l e , p o l i t i e k e en ekonomiese t e r r e i n word aan h i e r - d i e skeppingsgegewene erkenning ~ e r l e e n . ~ ) D i e regswetenskap v e r l e e n ook erkenning aan d i e verskynsel.6) Die r e a l i t e i t van groepverbande i n d i e v o o r - t e o r e t i e s e e r v a r i n g van d i e p r i m i t i e w e nlens i s ' n w e r k l i k h e i d s v e r -

Gen 2:18; Bavinck 1911 d l 4 296.

D i e s o s i o l o g i e s e belang van groepvorming i s beklemtoon deur oa Steyn 1969 5-7; Joubert en Steyn 1965 4-6; Davis 1970 24-31; D r e s s l e r 1969 258-273. Kyk ook K r a f t 1938 5; k y e r - C o r d i n g 1957 1; S t o l j a r 1973 6-8 en 10-24; Van H a e r s o l t e 1971 v e r a l 25-28; Van d e r Vetden 1969 1; Boots 1959 5: "De mens h e e f t een deel-natuur; h i j i s r i c h r e l f n i e t voldoen= de." Scholten 1934 18; Van der G r i n t e n 1957 15; Spencer 1969 7-22; Dunkman 1931 53-57; Oleck 1980 95-96.

1 Kor 6:15 en 12:12-27; Efes 4:15, 16 en 25 en 5:23 en 30; Kol 1:18; Rom 12:4 en 5. Ten o p s i g t e van d i e s o s i o l a g i e s e onderbou van d i e kerk, raadpleeg T r o e l t s c h 1961 b d 1 4-13.

Van H a e r s o l t e 1971 26; Bavinck 1911 d l 4 296. Vgl ook 2.2 hieronder t e n o p j i g t e van d i e i n v l o e d van d i e kanonieke r e g op d i e algemene regs= v o m i n g . D i e i n v l o e d van d i e r e g s p o s i s i e van kerke op d i e alganene verenigingsreg word by 5.1 hieronder bespreek.

Den Tonkelaar 1979 3; D i j k en Wachter 1972 5; Van d e r G r i n t e n 1957 4 en 19; Spencer 1969 1-6 en 159-769.

skynsel w a a m e d i e modeme j u r i s rekening moet h o ~ . ~ Die regswetenskap kan ~ i i e anders as

m

h i e r v a n kennis t e nem n i e , maar v i r d i e oog~terke van d i e r e g ken d i e regswetenskap ' n ele, kennwrkende betekenis aan h i e r = d i e verskynsel t o e en word d i t aan d i e hand van regsbeginsels v e r t o l k . Deurdat d i e r e g n i e f n 'n l u g l e e g t e fungeer nie, m e t h f e r d i e regsbeginz s e l s op h u l l e b e u r t weer met d i e geheel van d i e w e r k l i k h e i d i n verband g e b r i n g word.*)

1.1

-.-

P r a b l e e m s t e l l i n q

I n h i e r d i e p r o e f s k r i f word regsaspekte van groepvonning en groepoptrede ondersoek. D i e wyse waarop groepe aan d i e regsverkeer d e e l n e m en d i e reg= t e en v e r p l i g t i n g e van lede van so 'n groep skep dikwels e i e s o o r t i g e regs= probleme. D a a r m i s d i t n m d s a a k l i k

om

vas t e s t e l w a t t e r regsgevolge u i t groepvorming en d i e deelnan~e van groepe aan d i e regsverkeer v o o r t v l o e j . Ten e i n d e d i e s t u d i e v e l d s i n v o l t e begrens, s a l d i e ondersoek t o t d i e aard en n u t van d f e gemeenregtelike regspersoon as p r i v a a t r e g t e l i k e r e g s f i g u u r beperk word. Die gemeenregtelike regspersoon se o p r i g t i n g en f u n k s i o n e r i n g word n i e deur wetgewing nie, fflaar aan d i e hand van Romeins-Holl andse regs= b e g i n s e l s gcreB1.9) I n d i e Suid-Afrikaanse regspraak word daarhenewens e y t e r dikwels ook van E n g e l s r e g t e l i k e klubregsbeginsels by d i e v a s s t e l l i n g van d i e aard en f u n k s i o n e r i n g van d j e g m e e n r e g t e l i k e regspersoon gebrufk gemaak.lO) Die vermenging van onversoenbare regsbeginsels u i t twee v e r s k i l l e n d e regs= fami l i e s skep b e g r y p l i k dikwels v e m a r r i n g b y d i e t e u r e t i e s e begronding van d i e gemeenregtelike regspersoon. Daar s a l i n d i e besonder op d i e suiwer toe= passing van d j e Roeejns-Hol landse regsbeginsels b y d j c r e g s t e o r e t i ese be= grondinq van d i e g e w e n r e g t e l i k e regspersoon k l m g e l 6 word, t e n ainde h i e r = d i e verwarring sover m o o n t l i k u i t d i e weg t e ruinr,

8) H m e s 1976 116; S t o l j a r 1973 7; Van Haersolte 1960 510 ev; H a l l i s 1930 102-108; Dooyeweerd 1935 d l 2 3-52 en 260-300.

9 ) h k b l ~ & Co Lhi t7 Northern R i f l e s 1908 TS 462 op 464; !;orr.intw 1 8 .St-ml=

Die ondersoek hou d i e volgende i n :

1.1.1 Die mens as d e e l n ~ e r a m d i e regsverkeer

Die mans kan as i n d i v i d u o f i n groepverband aan d i e regsverkeer deelneem. Verskeie j u r i s t e beklemtoon dan ook h i e r d i e r o l van d i e mens ( i n d i v i d u e e l o f i n groepverband) i n d i e regsverkeer.") Tog i s daar j u r i s t e wat v e r k l a a r d a t ander e n t i t e i t e as mense o f mensegroepe as regsubjekte i n d i e regsver. keer kan optree. Sonmige d u i aan d a t 'n vemo& w a t ~ w t 'n bepaatde doe1 be= l a s i s , as regsubjek aan d i e regsverkeer kan deelneem.12) I n Ander groep w i l u i t d i e t~cys-.i)er.l1oudirt:1t3 wat tussen nlense bestaan, ' n e n t i t e i t v a t v i r j u r i d i e s e oogmerke as subjek aan d i e regsverkeer deelneem, k o n ~ t r u e e r . ' ~ ) H i e r d i e t e o r i e s word l a t e r v o l l e d i g bespreek, maar daar kan i n h i e r d i e stadium reeds v o o r l o p i g d i e vraag g e s t e l word o f d i e aanhangers van soda= n i g e sienswyses se uitgangspunte korrek i s . Kragtens d i e C a l v i n i s t i e s e lewens- en ~ E r e l d b e s k o u i n g staan d i e mens a l t y d ingevolqe d i e skeppings= opdrag van God as skepsel i n d i e middelpunt van d i e skepping (en daarwn ook i n d i e middelpunt van d i e r e g ) . D i t i s m o e i l i k

om

t e aanvaar d a t i e t s wat b u i t e d i e mens gelee i s en wat aan d i e beheer van d i e mens ondefwerp i s , as regsubjek aan d i e regsverkeer kan deelnem. 14)

Die wyse waarop mense i n die regsverkeer op mekaar aangewese i s , kan ver= s k e i e vorme aanneem.15) Mense kan i n 'n regsverhouding teenoor sekaar t e staan kon~ (byvoorbeeld ' n k o n t r a k t u e l e verhouding) o f een meus i s dikwels van d i e bystand van 'n ander a f h a n k l i k t e n einde aan d i e regsverkeer t e kan deelneem (byvoorbeeld 'n m i n d e r j a r i g e wat deur sy ouer/voog bygestaan word). D i t kan ook wees d a t rnense as ' n groep optree, maar steeds p e r s o o n l i k aan- s p r c e k l i k gehou word v i r d i e gevolge wat u i t h i e r d i e optrede v o o r t s p r u i t (byvoorbeeld 'n v c r e n i g i n g sonder regspersoonlikheid, ' n vennootskap).

11) Boots 1959 10; Van Haersotte 1971 49-61; De Wries

1980

6; L l o y d 1938 1-2; Meyer-Cording 1957 2-3; Homes 1976 115; H a l l i s 1930 125: "So= c i e t y i s t h e r e f o r e n o t r e l a t i o n s , b u t beings i n t h e i r r e l a t i o n s h i p s . " 12) B r i n z se doelvernloZteorie word by 3.4 t~ieroncler bespreek.

13) D i e j u r i d i e s e v e a l i t e i t s t e o r i e word by 3.6 hieronder bespreek. 14) Gen 1:27-28; &en 2:15. Sien ook 4.2.4.3 en 4.2.4.7 hieronder v i r 'n

v o l l e d i g e bespreking van h i e r d i e uitgangspunt.

15) Van d e r Velden 1969 1; Der~ninger 1967 23; #eyer-Cording 1957 1; L l o y d 1938 2. Dooyeweerd onderskei tussen maatskaps- en gmeenskapsverhou= dings

-

kyk Van der Vyver en Van Zyl 1982 391-392.

Voorts i s d i t m o o n t l i k d a t lnense i n groepverband optree sonder d a t d i e i n = d i v l d u e l e lede aanspreeklik gehou kan word v i r d i e gevolge wat u i t h i e r d i e optrede v o o r t s p r u i t . I n so '11 geval kan n e t d t e groepverband a5 e n t i t e i t

n e t a f s o n d e r l i k e r e g t e en v e r p l t g t i n g e aansprepkli k qehou word ( 'n regs. persoon). Laasgenoemde wyse van optrede i n groepverband

,

met a f s o n d e r l i k e r e g t e en v e r p l i g t i n g e en met u i t s l u i t i n g van i n d i v i d u c l e aansoreeklikheid, i s ' n aanduiding van d i e e i e s o o r t i g e wyse waarop d i e r e g aan d i e s o s i o l o = g i e s e verskynsel van groepvorming gevolg gee.

1.1.2 D i e aard van r e g s u b j e k t i w i t e i t

' n Groep ntenre wat met u i t s l u i t i n g van i n d i v i d u e l e aanspreeklikheid as en= t i t e i t met l a n g d u r i g e voortbestaan en afsonderl i k e r e g t e en v e r p l i g t i n g e aan d i e regsverkeer deelneem, word ' n regspersoon genoem.16) D i t i s geykte reg d a t 'n rqyspemmm en ' n ncrtmu~likc parwon ( d i e i n d i v i d u e l e mens) d i e e n i g s t e r e g s f i g u r e i s wat tans as rvgsuh.iekto aan d i e reysverkeer deelncm. 17 ) Die u i tgangspunt van e n i g e regspersoonsteorie behoort derhalwe d i e vraag t e wees waarin d i e r e q s u h j e k t i w i t e i t van d i e regspersoon gcleE i s . Aan d i e hand van d i e ontledirrg van enkele bestaande regspersoonsteorie@ w i l ek v a s s t e l wat r e g s u b j e k t i w i t e i t i s en waarin d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van d i e gerneenreg* t c l i k e regspprsoon gelee i s . Aansluitend h i e r b y i s d i t nodig om d i e ontwik- k e l i n g van d i e regspersoonsbegrip i n d i e Romeinse, Romeins-Hollandse en ka- nonieke r e g t e ondersoek

.

D i t i s b e l a n g r i k m d i e n a t u u r l i k e verskynsel groepvorming van gemeenregte= l i k e regspersoonlikheid t e onderskei. Laasgenoemde v i n d we1 sy bestaansgrond I n groepvorming, maar a l l e groepe i s n i e sonder meer regspersone n i e . Regs- p e r s o o n l i k h e i d ( o f r e g s u b j e k t i w i t e i t ) word d e w d i e p o s i t i e w e rey18) aan d i e hand van regsbeginsels aan sekere groepe ~ e r l e e n . ~ ~ ) Daar m e t dus ondcrskei

V i r ' n v o l l e d i g e omskrywing van d i e b e g r i p regspersoon, s i e n 4.3 h i e r - onder. Raadpleeg ook K r a f t 1938 5.

De Vries 1980 3; J w b e r t 1951 7-8; Asser-Van d e r G r i n t e n 1980 d l 2/11 11; Van der Vyver en doubcrt 1960 29.

Die e n i g s t e u i t s o n d p r i n q i n h i e r d i e verband i s d i e s t a a t . D i e proble= matiek van d i e regspersoonlikheid van d i e s t a a t v a l b u f t e d i e bestek van h i e r d i e p r o e f s k r i f , aangesien h i e r op d i e p r i v a a t r e g t e l i k e reqs= yersoon toegespi t s word. Vgl i n h i e r d i e verband Venter 1980 ( i n geheel)

,

asook 8.2.4.2 (vn 82) h i eronder

.

Sfen 4.2.2 en 4.2.4.5 h i e r o n d c r . D i t word ook bespreek deur Van Ham-= s o l t e 1971 21-25; Boots 1959 2 ev; S t o l j a r 1913 6; K r a f t 1938 5 en 6; B i j t t n e r 1967 22 ev.

word tussen 'n gemeenskap van persone as 'n s o s i o l o g i e s e verskynsel en d i e j u r i d i e s e k a t e g o r i d waarin h i e r d i e verskynsel na vore kom. 'n Groep met r e g s u b j e k t i w i t e i t i s derhalwe wesenlik onderskeibaar van ' n groep sonder r e g s u b j e k t i w i t e i t . A l b e i groepe i s op 'n s o s i o l o g i e s e onderbou gefundeer, maar v i r d i e oogmerke van d i e r e g word bepaalde k w a l i t e i t e o f onderskei- b a r e kenmerke aan d i e regspersoon toegeken .20)

D i e vraag w a t r e g s t e o r e t i c i reeds eeue l a n k h e s i g hou, i s ewt h i e r d i e regs= b e g i n s e l s i s , aan w t k o g~oepe d i t toegeken kan word en onder twlke matan=

dighede d i t toegeken o f weerhou kan word. D i t h e t dan ook a a n l e i d i n g gegee t o t v e r s k e i e teoriee.21) waarvan d i e b e l a n g r i k s t e s hieronder bespreek s a l word.

1.1.3 Die verenigingsregspersoon

I n d i e r e g s l i t e r a t u u r h e t d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van groeDe met 'n winsoog- merk o f d i e een o f ander ekonomiese samenerkingsdoel reeds b a i e aandag ge= n i e t . Die meeste r e q s t e l s e l s h e t dan ook ' n qoed o n t w i k k e l d e s t e l r e g l s

om

d i e regsverhoudinge tussen sodanige groepe en i n d i v i d u e l e l e d e en derdes t e r e e l . D i e bekendste van h i e r d i e groepe i s vennootskappe en maatskappye. D i t i s geykte reg d a t vennootskappe n i e i n d i e Suid-Afrikaanse r e g as regsper= sone erken word niee2') Aangesien maatskappye s t a t u t e r e regspersone i s wat h i s t o r i e s van d i e Engelse wnnootskap a f ~ t a m , ~ ~ ) werp d i e o n t l e d i n g van h i e r d i e r e g s f i g u r e n i e veel l i g op d i e r q s t e o r e t i e s e begronding van d i e ge= meenregtelike regspersoon n i e . Daarom s a l i n h i e r d i e p r o c f , s k r i f n i e i n d r i n = gende aandag aan sodanige groepe geskenk word nie.

I n d i e geval van verenigings met ' n i d d l e doe1 of 'n nie-winsoogmerk, soos k u l t u u r - , 1 iefdadigheids-, p o l i t i e k e en opvoedkrrndige verenigings, i s d i e reg=

20) B u t t n e r 1967 22-24; F a b r i c i u s 1963 1.

21) S t o l j a r 1973 7-9; Boots 1959 1 v e r k l a a r d a t d i e g r o o t v e r s k i l i n u i t = gangspunt t e n o p s i g t e van regspersoonsteoriee gel& i s f n d i e f e i t d a t daar soveel b o i t e - j u r i d i e s e m e n i n g s v e r s k i l l e t e n o p s i g t e van 'n gmeen= skap van perswle bestaan.

22) Bamford 1982 25; Yan Jaarsveld 1978 624; De Wet en Van Uyk 1978 391; It 17 Isvy 1929 AD 322; Parker 1, Hand Motor Transport C.9 1930 AD 353; MulLsr v P i e m a r 1968 3 SA 195 (A) op 202. Somnige j u r i s t e beywer h u l = l e e g t e r v i r d i e v e r l e n i n g van regspersoonlikheid aan vennootskappe - kyk Ribhens 1978 7-14 en 18-24 en d i e gesag aangehaal i n De Wet en Van Wyk 1978 391 vn 111.

s u h j e k t i w i t e i t s v r a a g s t u k e g t e r n i e so d e e g l i k onder oe geneem n i e . Weens d i e f e i t d a t d i e samelewingstrukture i n d i e moderne gemeenskap ingewikkelder raak, neem d i e belang van h i e r d i e verenigings s t e r k toe.24) Hoewel d i e hoofooynerk n i e winsbejag i s n i e , beskik h i e r d i e verenigings tans f e i t l i k sonder uitsonde= r i n g o o r ' n (dikwels a a n s i e n l i k e ) ve1m3, wat kan wissel van 'n verenigtngskas t o t ' n klubgebou o f ' n gebouekmpleks. As gevolg h i e r v a n t r e e h i e r d i e vereni = qings i n 'n toenemende mate i n d i e regsverkeer O P . ~ ~ ) I n h i e r d i e p r o e f s k r i f s a l op d i e p r i v a a t r e g t e l i k e verenigingsregspersoon toegespits word en dan v e r a l d i e vereniqings wat n i e s t a t u t e ? nie, maar kragtens d i e v e r e i s t e s soos d e w d i e ge= mene r e g gestel, t o t stand k m .

D i t i s van d i e a l l e r g r o o t s t e belang om d i e b e g r i p r e g s u b j e k t i w i t e i t 56 soepel t e maak d a t d i t ook t e n o p s i q t e van h i e r d i e p r i v a a t r e g t e l i k e verenigings v o l - doende r i g l y n e v e r s k a f ten einde regsekerheid t e b e w e r k s t e l l i g . D i e p r o b l e m i s e g t e r ingewikkelder by verenigings sonder winsoognerk, deurdat l e d e van so= danige verenigings by d l e o p r i g t i n g en d a a g l i k s e bestuur n i e a l t y d d i e vermens= aspek i n gedagte hou n i e ( i n e l k geval n i e i n d i e s e l f d e mate as wat l e d e van verenigings met winsoogmerke d i t i n gedagte hou n i e ) . I n Groat a a n t a l v e r e n i = ginqS Of k l u b s i s so infonneel van aard d a t d i t by d i e toerekentng van d i e qe= volge van regshandelinge van d i e groep m o e i l i k i s

om

vas t e s t e t wat d i e be- d o e l l n g van d i e l e d c van d i e groep t e n o p s i g t e van d i e i n - o f u i t s l u i t i n g van i n d i v i d u e l e aanspreekl i kheid van d i e lede en d i e voortbestaan van d i e e n t i t e i t ongeag d i e w i s s e l i ng van lede was. D i t i s s e l f s moontl i k d a t daar ' n v e r s k i 1 i n bedoeling tussen d i e l e d e kan bestaan, maar d a t h u l l e weens d i e i n f o m e l e aard van d i e v e r e n i g i n g n i e daarvan b w u s i s n i e . D a a r m m e t d i e k r i t e r i a v i r d i e bestaar~ van 'n regspersoon met g r o o t omsigttgheid en absolute d u i d e l i k h e i d m- s k r y f word. Enige regspersoonsteorie moet dan ook met h i e r d i e p r a k t i e s e aspek rekening hou.

Die aard van p r i v a a t r e g t e l i k e verenigings i n d i e Suid-Afrikaanse r e g $a1 dus ondersoek word ntet d i e oog op d i e m o o n t l i k e gebruik van d i e gemeenregtelike regspersoonsfiguur om bestaande p r o b l e m i n d i e verenigingsreg op t e 10s. k e n s d i e f e i t d a t kerke ' n e n i g s i n s e i e s o o r t i g e r e g s p o s i s i e beklee, s a l d i e j u r i d t e = se aard van kerke i n d i e elgeneen, en meer i n d i e besonder Gerefonneerde kerke, a f s o n d e r l i k ondersoek word.

2 4 ) Abma 1 x 8 227 ev; J o l l e s 1959 18-42

25) D i j k en Uachter 1972 5 dui aan d a t 21,ElZvan d i e 1372 verenigings wat i n 1966 i n Nederlandse stad U t r e c h t bestaan het, VI e i e g e h u b e s i t het. H i e r d i e tendens word i n ?I toenemnde mate i n d i e Suid-Afrikaanse vereni- gingslewe ondervind, hoewel daar sover hekend yeen s t a t i s t i e k i n d i g ver-. band beskikbaar i s nie.

Die aard van s t a t u t e r e regspersone soos koiiperatiewe verenigings, o n d e r l i n g e h v l pvereni g i ngs en beheersregspersone b y deeleiendcnnZ6) stem we1 i n sekere o p s i g t e met d i e van d i e gecncenregteti ke regspersoon ooreen. S t a t u t e r e regs= personr funksioneer e g t e r kragtens 'n magtigende wet ( o f wette), wat heel dikwels e i e s o o r t i g e kennterke v o o r s k r y f wat t o t a a l van d i 6 van d i e gemeen= r e g t e l i ke regspersoon v e r s k i l

.

Omdat h i e r d i e ondersoek primer o p d i e regs= t e o r e t i ese begronding van d i e gemeenregtelike regspersoon toegespi t s i s , v a l d i e o n t l e d i n g van s t a t u t P r e verenigingsregspersone b u i t e d i e bestek van h i e r d i e p r o e f s k r i f .

1.1.4 D i e r o l van d i e s t a a t l i k e p o s i t i e w e r g

Die r o l wat d l e s t a a t l i k e p o s i t i e w e r e g by d i e ontstaan en f u n k s i o n e r i n g van regspersone speel. kan n i e onderskat word n i e . Vera1 twee aspekte van d i e f u n k s i e van d i e owerheid (en i n h i e r d i e geval merendeels d i e regspre= kende gesag) hang t e n nouste saam met groepvorming:

-

t e n einde regsekerheid t e verskaf, v a l d l t binne d i e samelewingsor= denende taak van d i e owerheid m d i e nodige r i g l y n e i n verband met d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van regspersone t e v e r ~ k a f ; ~ ~ )

-

t e n einde regsontduiking t e voorkom, m m t d i e owerheid t o e s i e n d a t d i e regspersoonsfiguur n i e m i s b r u i k word n i e . 28)

Desnieteenstaande kan d i e p o s i t i e w e r e g n e t aan d i e hand van regsbeginsels r e e l s v i r d i e totstandkoming en d i e aard en omvang van d i e f u n k s i o n e r i n g van d i e regspersoon neerle. Daar bestaan dus 'n d i a l e k t i e s e spanningsver=

D i e aard en funksionering van h i e r d i e regspersone word o n d e r s k e i d e l i k deur d i e Wet op KoSperatiewe Verenigings 29 van 1939 (soos gewysig), d i e Wet op Onderlinge Hulpvereniglngs 25 van 1956 (500s gewysig) en d i e Wet op Deel= t i t e l s 66 van 1971 (soos gewysig) gereel.

Van Haersolte 1960 525; Van der Vyver en Van Zyl 1972 43-44; Van der Vyver en Van Zyl 1982 282-283 en 398. O i t i s we1 so d a t n i e - s t a a t l i k e samelewings= k r i n g e i n t e r n e r e t l i n g s kan t r e f sonder d a t d i e s t a a t l i k e p o s i t i e w e r e g b l e bevoegdheid daartoe verleen, maar t e n einde eksterne erkenning t e g e n i e t , m e t h i e r d i e samelewingskringe voldoen aan d i e v e r e i s t e s soos deur d i e s t a a t = 1 i k e posi tiewe reg g e s t e l .

Het Mederl ands Genootschap van Bedri j f s ju r i sten (komp) 1979 ( i n geheel ) ; Minkjan 1979 9- 11. Kyk ook Dadoo LLd. u Krug~~wlo~p n!un?'(!itw i L'IJUKZ'L 1920 AD 530 op 550-552.

houding tussen r e g s t e o r i e en p o s i t i e w e reg, waarop l a t e r by d i e o n t l e d i n g van r e g s u b j e k t i w i t e i t v o l l e d i g e r Ingegaan sa1 word.29f

1.1.5 Samevatting

Die v e l d van ondersoek word dus soos v o l g begrens:

1.1.5.1 Die o n t w i k k e l i n g van d i e gemeenregtelike regspersoonsbeqrip u f t d i e Rorneinse, Rwneins-Hollandse en kanoniebe reg.

1.1.5.2 Die b e l a n g r i k s t e teoriei; i n verband met d i e aard van d i e 1.1.5.3 Die b e g r i p r e g s u b j e b t i w i t e i t (regspersoonlikheid) en d i e op d i e vraag na d i e aard van d i e g e m e n r e g t e l i k e regspersoan werp. 1.1.5.4 Aanwending van d i e gemeenregtel i ke regspersoonsf i g u u r t e r

egspersoon

.

i g * a t d i t

r i n g van d i e aard van p r i v a a t r e g t e l i k e n i e - s t a t u t 6 r e vereniginys met i d e f l e l o e l s t e l l i n g s o f n i e - w i n s o c g e r k e .

1.1.5.5 Die wyse waarop kerke, en meer i n d i e besonder Gereforn~eerde kerke, i n Suid-Afrika aan d i e regsverkeer deelnem.

1.2 Begr ipsmskrywings

1.2.1 N a t u u r l i k e p e r s o o n e n regspersoon

Stegs twee klasse rcgsubjekte (personne),naamlik n a t u o r l i k e personc en regsper. sone, kan onderskei word. b a r bestaan onder verskeie Europese r e g s t e o r e t i c i d i e n e i g i n g om d i e mens o f n a t u u r l i k e persoon ook n ~ e t d i e benaming regspersoan t e b e t i t e l .30) As m n t i v e r i n g h i e r v m r word aangevoer d a t sowel d i e n a t u u r l i ke per= soon as d i e regspersnon d r a w s van r e g t e en v e r p l f g t i n g e i s wat deur d i e p o s i t i e w e r e g aan h i e r d i e e n t i t e i t e toegeken word. D i e mens i s volgens h i e r d i e j u r i s t e var; reyswee ' n per::aizn en daarom word d i e benaming regspersoon ook v i r d i e mens ge=

29) Sien 4.1.1 en 4.1.2 hieronder. Vera1 Asser-Van d e r G r i n t e n 1980 d l 2/11 3-5 en Homes 1972(a) 13-18; 1979 719 en 1980(a) 213 ev beklerntoon d i e bestaan van ' n d i a l e k t i e s e spanrtingsverttouding tussen r e g s t c o r i ~ en pa= s i t i e w e req.

b r u i k . Di t i s e g t e r n i e ' n uitgemaakte saak d a t r e g s u b j e k t i w i t e i t siegs i n d i e dra van r e g t e en v e r p l i g t i n g e gelez i s o f d a t d i t aan a l b e i h i e r d i e groepe deur d i e p o s i t i e w e r e g verleen word ~ ~ i e . ~ ' ) D i t i s daarom doelmatiger om d i e onder= s k e i d tussen d i e n a t u u r l i k e persoon en regspersoon t e handhaaf. I n h i e r d i e p r o e f = s k r i f s l u i t d i e b e g r i p r u ! , . ~ ~ m b . w u n derhalwe n o o f t d i e b e g r i p natrrurl ike pei2sonn i n n i e .

1.2.2 Regspersoonlikheid

Daar bestaan ' n algemene o p v a t t i n g d a t ' n regsubjek se r e q s u h j e k t i w i t e i t qe= woonlik aan d i e hand van draer wees van sub-jektiewe r e q t e en v e r ~ ~ l i q t i n q e omskryf kan word. Of d i t 'n k o r r e k t e omskrywinq van r e q s u b j e k t i w i t e i t i s , s a l l a t e r v o l l e d i g e r onder oe geneem word. Die eienskap r e q s u b j e k t i w i t e i t word i n d i e geval van d l e regspersoon ~ q s p c r c o o n likhe?:d qenoem. I n qeval l e waar na h i e r d i e eienskap by sowel d i e n a t u u r l i k e persoon as d i e reqspersoon ver= wys word, s a l d i e term m y o u b j e k t i w t t e i t v i r a l b e i klasse rlebruik word, t e r = wyl regspersoonl i k h e i d sleqs na d i e vemoe van d i e reqspersoon verwys om draer van r e g t e en v e r p l i g t i n g e t e wees. Daar s a l ook klem geiE word op d i e f e i t d a t d i e regspersoonlikheid ( r e g s u b j e k t i w i t e i t ) van regspersone n i e i n a l l e o p s i g t e met d i e r e g s u b j e k t i w i t e i t van n a t u u r l i k e persone ooreenstenl n i e .

D i e inhoud van r e g s u b j e k t i w i t e i t i s gelee i n kompetensies. By d i e n a t u u r l i k e en d i e regspersoon kom d i e v o l gende kompetens i es voor: 32)

1.2.3.1 Rssevoeqdheid: d u i op d i e vennoe om subjek i n d i e regsverkeer t e wees, d i t w i l s6 om draer van r e g t e (waaronder subjektiewe r e g t e ) en v e r p i i g = t i n g e t e wees en sekere ampte i n d i e regsverkeer t e beklee.

1.2.3.2

[?ladel

ingsbevoegdheid:

_---

d u i op d i e vermoe cun regshandel i n q e aan t e gaan. 'n Regshandeling i s ' n regmatige handeling waaraan d i e r e g h w f s a a k l i k d i e s e l f d e gevolge t o e s k r y f as wat d i e handelende persoon daarmee beoog h e t .

--,--

31) H i e r d i e problet~be word by 4.2.3, 4.2.4.4 en 4.2.4.5 h i e r o n d e r v o l l e d i g be= spreek

.

32) Van d e r Vyver 1977 1-3. t y s l u i t ook nog toerekeningsvatbaarheid en p u b l i e k = r e g t e l i k e kompetensies h i e r b y i n . Kyk ook Van der Vyver en Joubert 1980 3-7; Boberg 1977 35-43; Van Rensburg 1974 94 ev; Van der Vyver 1973 266 ev; O l i - v i e r , Barnard en Cronje 1980 45-47; Hosten, Edwards, Nathan en Bosmn 1979 294 ev.

1.2.3.3 Verskyningsbevoegdheid:

--

d u i ~p d i e verrnog

m

as e l s e r o f verneerder o f beskuldigde i n d i e regsverkeer op t e t r e e .

A l l e r e g s u b j e k t e kan n i e i n d i e s e l f d e mate op h i e r t l i e kompetensies aanspraak maak ~ ~ i e . ~ ~ ) Die vraag o f a l l e regsubjekte onrler a l l e omstandighede d i e boge= noemdc d r i e kompetensies kan u i toefen, i s tans ' n omstrede onderwerp i n Suid- A f r i k a . Sommige skrywers betoog d a t a l l e regsubjekte we1 regsbevoeg i s , maar d a t almal n i e onder a1 1 e omstandighede handel ingshevoeg o f verskyningsbevoeq i s n i e . 34) Hierteenoor bestaan d i e mening d a t a l l e regsubjekte regsbevoeg, handelingsbevoeg en verskyningsbevoeq i s . 3 5 ) D i t v a l b u i t e d i e omvang van h i e r = d i e p r o e f s k r i f om verder op h i e r d i e meningsverskil i n t e gaan, aangesEen d i e v e r s k i l lende standpunte, hoofsaaklEk op d i e kompetensies van d i e n a t u u r l i k e per= soon toegespi t s i s

.

Die vraag o f 'n regspersoon regsbevoegdheid

,

handel ingsbe= voegdheid en verskyningsbevoegdheid het, word i n 4 hieronder bespreek.

1.2.4 Korporasie

Weens d i e f e i t dat d i e b e g r i p v w e n i g i n g i n d i e Suid-Afrikaanse r e q ' n h a i e wye betekenis h e t en onder s e e r regspersone asook vercnigings sonder regsyer- s o o n l i k h e i d i n s l u i t , word dEe b e g r i p k o r p r m b gebruik om 'n verenigingsreg5= persoon met 'n ledesubstraat aan t e d u i . Die b e g r i p k o r p o r a s i e 1s van d i e Ro= nleinse b e g r i p mqm afkomstig en u i t d i e bespreking h i e r n a s a l b l y k d a t d i t een vaa d i e t e r m was waarnee 'n verenigingsregspersoon i n d i e nb-klassleke Romeinse r e g en Ronteins-Holl andse r e g b e s k r y f i s . 36) Vcstelandse j u r i s t e ge= b r u i k d i e term om ' n reqspersoon met l e d e (korporasie) van ' n reqspersoon sander l e d e f s t i g t i n g ) t e onderskei .37) Die begrippe k o r p o r a s l a en korporatiewe l i g = gamn word i n h i e r d i e p r o e f s k r i f deurgaans gebruik t e n einde I n r q s p e r s m n wat u i t l e d e saamgestel i s , aan te d u i .

33) Hosten, Edwards, Nathan en Bosman 1979 296; Van Rensburg 1974 9596; Eoberg 1977 39.

34) Kyk v e r a l Roberg 1977 39-40 en O l i v i c r , Barnard en Cronje 1980 45-47. 35) Van der Vyver en Van Z y l 1982 378-381; Van d e r Vyver 1973 266 ev. 36) Vgl 2.1.1.1 hieronder.

1.2.5

Persoonsverband

Die begrip persoonsuerband word gehruik

om

'n reqspersoon in die algemeen aan te doi sonder om tussen 'n vereniginqsregsperroon (dit w i t sS met

lede)

of

'n

stiqtingsregspersoon (dit ~til st? sonder lede) te onderskei.

OElrWlKKELING VFW

'N

REGSPERSOONSBEGRIP IN DIE ROMEIMSE, KAHONIEKE EN ROEINS- HOLLAHDSE

RE5

Dat d i e regspersoonsfiguur ($005 ons d i t vandaq ken) n i e i n d i e Rmeinse r e g en vraee Romeins-Hollandse reg bekend was n i e , i s 'n f e i t waaroor wye emstem= mighei d bestaan. l ) Desnieteenstaande i s verskeie j u r i s t e eenstemmig daatvor d a t d i e Romeinse j u r i s t e reeds g m s p persone as e n t i t e i t e erken h e t , welke qroepe ' n e i e groepswi 1 kon vorm en ' n a f s o n d e r l i k e vermoS kon versamel. D i e Romeine h e t n i e h i e r d i e groepe as reqsubjekte beskou n i e , maar d i e lede gesa= m e n t l i k as draers van r e g t e en v e r p l i g t i n g e van d i e groep aangemerk. 2

1

Die meeste s k r j w e r s oor h i e r d i e onderwerp toon aan d a t d i e b e g r i p reqfipmn~xm

eers aan d i e begin van d i e negentiende eeu ontstaan het.3) ~ o u b e r t ~ ] v e r k l a a r e q t e r d a t regspersoonfikheid reeds tydens d i e Repuhliek kragtens d i e Zm Asbu=

t i u (_+ 150 vC) aan bepaaldp groepe toegeken i s , t e w y l ~ e e n s t r a ~ ) d i e toeken= n i n g van regspersoonlikheid aan d i e niddeleeuse Rolnaniste en Kanoniste, wat elemtbnte van regspersoonlikheid i n Romeinse t e k s t e qevind het, t o e s k r y f . Wan= neer regspersoonlikheid d i e e e r s t e keer forweel aan groepe persone wat as en= t i t e i t e optree, toeqaken i s , i s n i e van soveel belans as d i e f e i t d a t daar reeds deur d i e Rnnleine sekere kcmmcdw aan groepe persone toeqeskryf i s n i e . t l i e r d i e kenmerke v o n vandaq d i e grondslag van d i e toekenniny van reqspersoon= l i k h e i d i n d i e S u i d - A f r i k a a ~ s e reg.

Enkele R m a n i s t e v e r k f a a r d a t d l e toekenning van bepaaldr! e i e s o o r t i g e kenmerke cn d i e v e r l e n i n g van a f s o n d e r l i k e r e g t e en v e r p l i g t i n g e aan groepe persane n i e

' n u i t v i n d s e l van d i e Romeine was nie, maar d a t d i e Grieke reed5 h i e r i n d i e voortou geneem h e t . I n d i e w e t t e van Solon kon~ daar v o o r s k r i f t e voor v i r d i e wyse waarop b e t r e k k i n y e tussen lede van 'n groep g e r e s l m e t word, en 'n f r a p

Van Oven 1948 434; Kaser 1979 76; Feenstra 1978 31; Den Tonkelaar 1979 3; Cohn 1873 1 ev; M i t t e i s 1908 3.39 ev; Joubert 1951 18; D u f f 1938 36 ev; Henkel 1972 4; Van Creveld 1912 56.

Den Tonkelaar 1979 3; Kaser 1979 76; Van Creveld 1912 57; Van Z y l 1977 74. Joubert 1951 18; Van Oven 1948 434; Feenstra 1978 31.

1951 18.

13 ment van h i e r d i e v o o r s k r i f t e i s i n Digesta 47.22.4 opgeneem.6) h Verdere

me=

d e d e l i n g i n h i e r d i e verband i s d a t d i e r e g van Athene (500s v e r v a t i n d i e w e t t e van Solon) aan bepaalde groepe d i e r e g t o t d i e o p s t e l van r e g l s en r e g u l a s i e s wat d i e regsbetrekkinge tussen d i e lede van d i e groep r e e l , ver= l e e n het. H i e r d i e r e e l s moes e g t e r op g e m wyse i n s t r y d met d i e s t a a t s - w e t t e wees nie. 7

1

Dat daar sekere aanhalings b e t r e f f e n d e coZZeyia u i t d i e w e t t e van Solon deur Gaius herformuleer en i n d i e Digesta opgeneem i s , kan n i e b e t w y f e l word nie. Tog i s d i t d u i d e l i k d a t Gaius n i e d i e Romeinsregtelike coZZegiu op d i e r e g van Athene gegrond h e t n i e , m a r d a t d i e oorsprong van h i e r d i e r e g s f i g u u r eerder i n d i e t y d van d i e Republiek gesoek m e t word. Gaius h e t b l o o t d i e vroee coZZegia vergelyk wet Griekse r e g s f i g u r e wat i n d i e wette van Solon vermel d word. 8 )

Hoewel d i e term rbegsprsoon en t e o r i e e i n verband met d i e aard van regsper= s o o n l i k h e i d gewoonlik na d i e negentiende-eeuse Pandektewetenskap teruggevoer

word, i s d i t t o g van d i e g r o o t s t e belang om d i e o n t w i k k e l i n g van bepaalde ken= merke van regspersone van d i e R m e i n s e r e g a f na t e gaan en vas t e s t e l hoe h i e r d i e kenmerke i n d i e kanonieke r e g en vroeg Romeins-liollandse r e q opgeneem e n gewysig i s . Daar s a l ook nagegaan word wat d i e r e g s p o s i s i e van d i e lede van groepe o f verenigings was, o f d i e verenigings op kontrak berus h e t , soos wat tans d i e p o s i s i e i n d i e Suid-Afrikaanse reg9) i s (en deur verskeie Ouitse j u r i s t e l O ) voorgestaan word), en w a t t e r r o l d i e owerheid b e t r e f f e n d e d i e op= r i g t i n g en voortbestaan van v e r e n i g i ngs gespeel het. Besondere klem s a l op d i e p o s i s i e van p r i v a a t r e g t e l i k e vercnigings g e l 6 word, aangesien p u b l i e k r e g t e l i k e regspersone b u i t e d i e bestek van h i e r d i e p r o e f s k r i f v a l en d i e s t i g t i n g eers aan d i e einde yan d i e agtiende eeu deur Von ~ l ~ c k " ) as h afsonderl i k e regs= f i g u u r m s k r y f i s .

2.1 Romeinse Reg

Soos reeds h i e r b o aangedui, bestaan daar n i e eenstenmigheid onder d i e skrywers

6) Hadzopoulos 1975 8; D u f f 1938 103. V i r h u i t e e n s e t t i n g van D 47.22.4. kyk vn 71 hieronder.

7)

Vinogradoff 1922 bd 2 120 8 ) D u f f 1938 103

9) Co~wtaratinides v Jockeu Club of SA 1954 3 SA 35 ( K ) op 44; b'iur Ilmrvn v K?pkpond E @ ~ w Z i g C m ~ e e n t ~ , NG kork 1979 4 SA 548 (0) Op 557; T h e m n 1) K i n p vun WetZirg&m, AIG ScndirqLgkerk 1976 2 SA 1 ( A ) op 25.

10) Larenz 1980 116, 130 ev; Flume 1977 d l 1 9 5 ev. 11) Joubert 1951 186

by d i e beantwoording van d i e vraag wanneer regspersoonlikheid d i e e e r s t e keer aan groepe persone wat as a f s o n d e r l i k e e n t i t e i t e optree, toegeken i s nie. D i t b l y steeds h strydvraag wanneer h groep v i r d i e e e r s t e maal as h regsubjek (met e i e r e g t e en v e r p l i g t i n g e afsonderl i k van d i g van d i e i n d 4 v i = duele l e d e w a a r u i t d i t saamgestel i s en 71 afsonderl i k e v e r m ? ) erken i s . Samewerkinysvorme soos corpora, u?liuersitates en sodalitates was reeds van oudsher i n d i e Rorneinse r e g bekend e n c o E k g i a i s reeds deur koning Muma (715 - 672 vC) toegelaat,12) maar h i e r d i e samewerkingsvome i s n i e as afsonx d e r l i ke regsuhjekte erken n i e , 1 3 ' Die lede i s steeds as d i e g e s a m n t l i k e d r a e r s van r e g t e en v e r p l i g t i n g e beskou en geen afsonderl i ke regsubjek h e t t o t stand gekom n i e .

~ o o b e r t ' ~ ) beklemtoon d i t dat regspersoonl i k h e i d reeds tydens d i e Republ i e k Jan ander r e g s f i g u r e as ntense toegeken i s . I n t e e n s t e l l i n g h i e m e v e r k l a a r hy e g t e r d a t d i e Romeine geen tegniese term v i r d i e idee van d i e regspersoon wat h u l l e geskep h e t , gebruik h e t n i e en d a t h u l l e geen algemene t e o r i e i n verband met d i e regspersoon opgestel h e t n i e . Suiwerder l y k d i e standpunt van reenstra,15) wat vermeld d a t d i e Romeine slegs bepaalde c7~msnte van regs= p e r s o o n l i k h e i d aan sekere s a m e r k i n g s g r o e p e toegeken h e t en d a t h i e r d i e elemente eers deur d i e ~ n i d d e l r e u s e Romaniste en Uanoniste uitgebou i s t o t d i e t e o r i e d a t ook h groep as regsubjek aan d i e regsverkeer kan drelnean. H i e r d i e rnening van Feenstra word deur

----

12) Den Tonkelaar 1979 4; D u f f 1938 25, 103; Momnsen 1907 bd 3 64.

13) I b i d . Sien ook Kaser-Wubbe 1971 90: "Flaar de Romeinen z i e n z u l k e corpo- r a t k s n i e t a l s van de e r t o e behorende leden t e onderscheiden r e c h t s = subjekten, z i j beschowen a11e leden tezamen a l s dragers (subjecten) van d i e rechten dezer c o r p o r a t i e s , zo ongevcer a l s b i j de Gesamthand u i t kt Germaanse recht. D i t nean overigens n i e t weg, d a t h e t vermoqen van de c o r p o r a t i e s (a1 u o r d t deze dan n i e t a l s rechtssutrject beschouwd) s t r e n g gescheiden wordt gehoudec~ van de p r i v 6 vermogens d ~ i - leden en d a t de c o r p o r a t i e mensen kan a a n s t e l l e n a l s haar organen, door m i d d ~ l waarvan r i j

rechtshandelingen kan v e r r i c h t e n . Ook van Creveld 1912 56; Kaser 1979 76; Van Z y l 1977 74.

14) 1951 18. Vgl ook Van Warnelo 1957 25; Van Oven 1948 434; anders M i t t e i s 1908 340 wat meedeel d a t d i e Romeine slegs sekere k e m r k e van m g s p e r = soonltkheid k o r t l i k s vermeld h e t . Homes 1976 150 v e r k l a a r d a t regsper= s o o n l i k h e i d eers i n d i e k l a s s i e k e Romeinse r e g toegeken i s en d a t sutke korporasics met regspersoofilikheid met d i c tenne corpuc en mii%rvitntefi

aangedu~ i s . Ullmann 1972 5 en E l l i o t 1923 4 h u l d i g d i e s c ~ l f d e inelring as Homw s

.

v e r s k e i e ander j u r i s t e gedeel

.

16

1

2.1.1 Ronteinse t e r n ~ i n o l o g i e

D i e v e r s k i l l e n d e terme wat d i e Romeine v i r samewerkinqsvorme gebruik het, i s n i e a l t y d d u i d e l i k omskryfbaar n i e . D i e verwarring wat tans by d i e o n t l e d i n g van R m e i n s e samewerking$vom bestaan, kan grotendeels toegeskryf word aan d i e f e i t dat daar betekenisse aan Romeinse terme toegediq word wat n i e met d i e o o r s p r o n k l i k e u i t e m s e t t i n g van h i e r d i e terme ooreenstem n i e . D i t i s derhalwe van d i e g r o o t s t e belang om d i e terme carpus, ool Zsgiunr, un iverw't,as, s o d a l i t r ~ en persona t e ontleed on1 vas t e s t e l wat d i e kenmerke van h i e r d i e samewerkings= vorme i n d i e Romeinse r e g was.

Onder corpus h e t d i e Romeine gewoonli k I n Ziggamr verstaan, vanwaar d i e b e g r i p dan ook as 'n versarnelnaam v i r ' n groep n a t u u r l i k e persone gebruik is.17) Hoe= we1 corpus d i kwels v i r I n groep persone wat t o t I n ve~<n;gir.g saan~gegroepeer

i s , gebruik is,**) moet steeds i n qedagte gehou word d d t d i e Rorneine tydens d i e Republiek n i e h f e r d i e vereniqings as regsubjekte erken h e t nie.19) D i e ten" corpus word soas deur sowel L i v i u s as Gaius op sodanige wyse gebruik d a t d i t

Den Tonkelaar 1979 3; D u f f 1938 103; Kaser 1979 76. Kyk ook Jors-Kunkel- Wenger 1949 74: "Oje moderne Lehre von d e r j u r i s t i s c h e n Person w u r z e l t i n d e r F o r t b i l d u n g des r a i s c h e n Rechts durch d i e r m a n i s t i s c h e und kanonis: t i s c h e Wissenschaft des M i t t e l a l t e r s und d e r Neuzeit

..,.

Uherhaupt ent= h a l t e n d i e l i t e r a r i s c h e n Rechtsquellen v e r f i ~ l t n i s m a s s i g weniqe Awserungen i b e r d i e j u r i s t i s c h e n Personen; n u r an einzelnen S t e l l e n n a n ~ e n t l i c h der Edi k t s k m e n t a r e werden d i e RcchtsverhSl t n i s s der Kijrgerschaften h e r u h r t

,

...

.

E r s t das i n r e i c h e F u l l e vorhandene, aber j u r i s t f s c h n i c h t sehr er= g i e b i g e I n s c h r i f t m a t e r i a l z e i g t , welche bedeutende R o l l e auch d i e p r i v a t e n Vereinigungen i m feben des r h i s c h e n Reichs g e s p i e l t hahen." Joubert 1951 26 v e r k l a a r d a t d i e korporasiebegrip s e l f s i n d i e t y d van J u s t i n i a n u s nog n i e suiwer en hefder u i t g e b e e l d was n i e .

D u f f 1938 26: "Corps, meaning a bod!/, can o b v i o u s l y be used a p p r o p r i a t e l y o f a curparate body and i s v e r y comnonly so used. Any s e t o f men who are f o r any purpose regarded as a group may be c a l l e d a corpus, as we a r e t o l d i n

D

41.3.30."

M i t t e i s 1908 39 v e r k l a a r dat:

"...

corpus weniqstens m i t u n t e r , gerade der: e i n e j u r i s t i s c h e Person darstellenden Verein bezeichnet."

n i l voorkom asof h u l l e rsgspersormEikhsid daarmee bedoel

bet,'') maar verskeie

R m a n i s t e waarsku teen so 'n u i t l e g . Tereq betw.yfc1 cohnZ1) d.iE o f ' n aens d i e term corp7u; kan gebruik

om

regspersoonlikheirl mee aan t e dui, aanqesien d l t n j e d i e gewone betekenis van d i e woord soos d l t i n d i e alledaagse omganq gebruik was, aandui n i e . Die term kan eerder gebruik word i n 'n betekenis wat met d i e h v i d i g e verenigingsbegrip ooreenkon,22) naamlik d a t d i t op 'n v e r e n i g i n g van persone d u i sonder d a t daar s p e s l f i e k na regspersoonlikheid verwys ward.

D i t i s e g t e r van g r o o t b e l a n q dat v e r s k e i e j u r i s t e d i t beklantoon d a t d i e grond= s l a q van enige c o ~ p u s d i e 7ede i s w a a r u i t d i e v e r e n i g i n g saamgestel i s . 2 3 ) Feen= s t r a Z 4 ) v e r k l a a r d a t d l e t e n corpus t e beperk i s om d i e h u i d i g e reqspersoonsbe- g r i p t e omvat, maar hy gee geen aanduiding o f hy onder corpus toq we1 d i e gewone v e r e n i g i n g van persone verstaan n i e . ~ a s e r ' ~ ) gebruik coZlegim en carmms as wis= selvorme v i r vereniginqs, maar wys daarop d a t mrpus h o o f s a a k l i k i n d i e na- k l a s s i e k e t y d as term v i r beroepsorganisasies, waarvan d i e lidmaatskap v e r p l i g - tend en e r f l i k was, qebruik i s .

Somnige R m a n i s t e v e r k l a a r d a t colZegim ' n wyer term as c o r p s i s en qewoonlik gebruik i s wanneer daar gecn onderskeid tussen groepe as draers van r q s p e r s o o n - l f k h e i d a1 dan n i e gemak i s nie.26) Aangesien d i t t w y f e l a g t i q i s , v e r a l tydens d i e Republiek, o f daar wet r e g s p e r s o m l i k h e i d (soos tans bekend) aan verenigings Eoegeken i s , kan h i e r d i e mening n i e t e n v o l l e ondersteun word n l e ,

20) Mi t t e i s 1908

394 vn 13 verwys v e r a t na D

3.4.1 .I i c n ~ p u r ;

hirlb'.re c*o I Lcy i i l

.

21) 1873 4 ev.

22) Schnorr von C a r o l s f e l d

1933 207.

23) Cohn

1873

5: "Danach i s t c o ~ p i ~ . ? e i n e Vereinigunq physischet- Personen

..."

; Duff

1938

26: "Any s e t o f Inen who a r e f o r any purpose regarded as a group may he c a l l e d a nwpuc

...

."

25)

1979 76 en

78; raadpleeg ook Feenstra 1978

34.

26) ! l i t t e i s 1908

394; andet-s D u f f

1938 27.

h Ander standpuntZ7) i s d a t daar onder coZZegium slegs

n

groep wat as een= h e i d funksioneer, verstaan noet word. D i t s l u i t sekere groepe p r i e s t e r s . m a g i s t r a t u s e n godsdienstige verenigings i n . I n h i e r d i e s i n i s colZegim h wyer b e g r i p as Z~YQUS, wat s l e g s gebruik i s v i r verenigings wat met d i e h u i d i g e

p r i v a a t r e g t e l i k e v e r e n i g i n g s b e g r i p ooreenstern. G a ? Z ~ g i m word ook soms gebruik om verenigings met h min o f m e w p u b l i e k r e g t e l i k e k a r a k t e r . wat verband hou met openbare o f godsdienstige funksies, t e omskryf en h i e r o n d e r i s dikwels b e g r a f n i s v e r e n i g i n g s

,

beroepsorganisies ( v e r a l v i r hmr.hwrksZic&) en

b e l a s t i n g g a a r d e r s i n g e s l u i t . 29)

U i t d i e bostaande bespreking b l y k d i t dus d a t d i e standpunt d a t coZlegZwn h

wyer b e g r i p as corplss i s en ook p u b l i e k r e g t e l i k e verenigings i n s l u i t , d i e a1 gmeenste voorkom. 30)

2.1.1.3 U n i v e r s i t a s

Die b e y r i p u n i u e r s i t a s i s t e wyd om met d i e h u i d i g e regspersoonsbegrip ooreen t e stem3') en kom onder andere i n d i e begrippe universitncr p e r s m ~ a r l m en

w r i v s ~ s - i ~ c r s rerum voor. h U d ~ e r s i t u s p e r s o n a r m word as h groep mense met d i e klem op d i e e n t i t e i t eerdcr as d i e i n d i v i d u e f e l e d e w a a r u i t d i t s a a q e s t e l i s , g e t i peer.32) Onder m i v e r , s i t a s pe~soncrmr kan g e v o l g l i k d i e ~ ~ U Z L L B

R m m s , mnicipia, t s t l e g i a , eorpm en sodil2ituti.s i n g e s l u i t word .33) d i t w i t s0 d i e b e g r i p kan as versamelnaam v i r a l l e p u b l i e k r e g t e l i k e en p r i v a a t -

D u f f 1930 wys daarop d a t M i t t e i s h i e r d i e a f l e i d i n g van hom slegs op D 3.4.1.1 grond, waar c o r p s naastenby i n d i e s i n van regspersoonlikheid ("corporate c h a r a c t e r " ) gebruik word. Hy vervolg:

".

. .

( I t i s 1 a concept which, though c e r t a i n l y known t o t h e Byzantines, and almost c e r t a i n l y t o e a r l y c l a s s i c a l lawyers, i s nowhere e l s e expressed by any L a t i n word o r phrase." Sien e g t e r D u f f 1938 25 waar aangetoon word d a t d i e Romeine n i e d i e b e g r i p r e g s p e r s m n l i k h e i d geken h e t nie; ook Buckland 1950 177 ver= k l a a r d a t D 3.4.1.1 dikwels verkeerd v e r t o l k word.

D u f f 1938 95 ev Feenstra 1978 34

Feenstra 1978 34; D u f f 1938 95; Kaser 1979 78

Feenstra 1978 32; vgl ook Voet 3.4.1: " U n i v e r s i t a s a l i a rerunr e s t , u t grex, p ~ c u l i u m , hereditas; a l i a hominum, v e l u t i , c o l l e g i u m l i c i t u ~ n , nrunicipium, c i v i t a s , vicus, pagus."

D u f f 1938 36 ev.

r e g t e l i k e groepe met h ledesubstraat gebruik word. 34

Die term universitru; word ook i n ?I algernene s i n (as zrrrivemitus r e m ) gebruik om h algemeenheid van sake aan t e d ~ i , ~ ~ ) en i s dikwels gebruik

om

h saarngestelde geheel, byvoorbeeld ?I t r o p skape, t e b e n o e ~ ~ ~ . ~ ~ ' I n klassieke s i n i s z m i v e r s i t m k l a a r b l y k l i k net g e b ~ i k om m i v e r s u s poputw, u n < u e v i cives aan t e dui ,37) en n o o i t om regspersoonlikheid i n d i e algemeen voor t e s t e l nie.

Die gangbare opvatting i n d i e huidige regspraak,38) t e wete dat in doer sit*^^ d i e Romeinse aanduiding van

n

regspersoon o f regspersoonlikheid i s , hou n i e rekening met d i e algernene betekenis wat d i e begrip i n d i e Romeinse reg kt nie.

%rZaZitao i s d i e spesifteke t e n waarmee p d s d i e n s t i g e verenigingr wat. i n d i e v r o e l Romeinse t y d deur d i e s t a a t i n d i e l e w geraep i s , omskryf is.391 Die a&aZ iGzi!x?s se hoofdoel was om d i e oacm ptbt?:ca i n stand t e hou. I n d i e late: r e Republikeinse t y d het d i e r e l i g i e u s e karakter van d i e soc?ditatss begin vervaag en i s d i e term mettertyd gebrui k v i r d i e sogenaamde GcoeZZz$lwiteveic

Anders Cohn 1873 8 wat verklaar dat:

"..,

und-versitae vielnrehr zu besch- ranken i s t auf bestimnte Kategorien von Personenvereinigungen, d i e s i c h a l s E i n h e i t d a r s t e l l e n

..."

; ook

aw

15.

Feenstra 1978 35; Schnorr van Carolsfeld 1933 59 ev. Duff 1938 37.

Duff 1938 37: "It has been majntained by Albertario, Schnorr von Carolsfeld and others t h a t t h i s use of unive~*sdtcre [as regspersoon- l i k h e i d

-

my invoeging) f s postclassical, and t h a t a l l the t e x t s i n the Digest which show such a use are interpolated. I t i s said thdt, except f o r three passages, where zcnivlzrsitm sLands f o r univemu.s p o p ~ t u f i , rrrrivayai &vcs

,

the c l a s s i c a l j u r i s t s never use the word tnt:ue~.sitas without saying o f what concrete u n i m r s i t a a they

are

speaking

...

."

Sien byvoorbeeid MorrGun

v

Stnndnt.d Bzi7:lditg Sopiety 1932 AD 229 op 233 ev; Witken v B r ~ l n a e ~ 1935 AD 175 op 180; W~bb 8 Co L t d a Nortkam 1Piflefi 1908 T S 462 op 464 ev.

~ ' i 7 1 m . ~ ~ ) wat op s o s i a l e verenigings gedui h e t . D i e term word 4eqr verskeie skrywers as wisselvorm v i r :-oZZegiurn en c~or4pus o n d e r s k e i d e l i k qehrui k .41)

D i t i s b e l a n g r i k an daarop t e l e t d a t d i e Romeine onder perwnn i e t s heel arrders verstaan h e t as H a t tans daaronder verstaan word.42) V i r d i e Romeine h e t persona b e s l i s n i e 'n persoon met regspersoonlikheid o f r e g s u b j e k t i w i = t e i t beteken n i e . Personu h e t dus ook n i e met r e + ~ u f ) j d ooreenqestern n i e . t',~~.sonu h e t gewoon mena beteken. Van ~ a r m e l o ~ ~ ) s t e l d i t 5 6 :

" I n sekere o p s i g t e s l u i t d i e u i t d r u k k i n g p e r m n u meer i n as reasub= j e k en i n andere weer minder. Want i n d i e e e r s t e p l e k verstaan h u l l e n i e d i e regspersoon onder pepsotia n i e , onldat d i e regspersoon n i e ' n mens i s n i e

...

.

D i t w i l s6 d a t h u l l e n i e eenhede geken h e t wat draers van r e g t e en v e r p l i g t i n g e kan wees, behalwe d i e mens, n i e . H u l l e h e t inderdaad s u l k e eenhede geken, maar h u l l e n i e regspersone qenoem n i e . h u l l e n i e gesien as e n t i t e i t e waarvan melding gemaak m o e t w o r d i n verband met personereg n i e

...

.

D i e Rmeinse b e g r i p h e t aan d i e an= derkant ook meer ingehou as d i e moderne begrip, want d i e Romeine h e t d i e i n s t e l l i n g van slawerny geken

.

. . .

Dus ook s l u i t d i e par:suno i n d i e Romeinse r e g d i e regsobjek somtyds i n . u

Sanwattend kan d i e volgende onderskeid derhalwe gemaak word:

-

d i e term u n i v e r s i t a s was ' n algemene term wat ' n saamqestelde qeheel aan= gedui h e t , waar d i e klem op d i e geheel en n i e op d i e samestellende d e l e qeval h e t n i e ; daar i s onderske-i tussen urriuersitas r e r m en m i a s r s i t a u vcrsor:mun

en iaasgenoemde h e t sorrel p u b l i e k r e g t e l i k e as p r i v a a t r e q t e l i k e samewerkinqsvor= me i n g e s l u i t ;

-

d i e term coZLegizm i s deur d i e meeste skrywers gebruik as 'n b e q r i p om sowel pub1 i e k r e g t e l i ke as p r i v a a t r e g t e l i ke samewerkinqsvorme aan t e d u i

,

en sonunige skrywers h e t d i t aok as ' n w i s s e l v o r n v i r soilrr7itrt.r q d ~ r u i k ;

40) Mi t t e i s 1908 391.

4 1 ) Jors-Kunkel-Wenger 1949 75; Den Tonkelaar 1979 4 ; h s e n 1907 65.

42)

D u f f 1938 3 ev; Van Wannelo 1957 24.

43) 1957 24. Raadpleeq nok Van der Vyver en Van Z y l 1982 374-375; Schnorr