2010
Anneke Janssen
Domotica @ woonstichting
Leyakkers
Domotica @ woonstichting
Leyakkers
Een evaluatie en onderzoek naar de domotica bij woonstichting Leyakkers.
Anneke Janssen Rijen, juni 2010
Woonstichting Leyakkers Avans hogeschool
Inhoud
Voorwoord ... 5
Samenvatting ... 6
Hoofdstuk 1
Inleiding ... 8
1.1 Aanleiding ... 8
1.2 Opdrachtomschrijving ... 8
1.3 Projectgrenzen ... 9
1.4 Doelgroep ... 9
1.5 Leeswijzer ... 9
1.6 Samenvatting ... 9
Hoofdstuk 2
Algemene informatie ... 10
2.1 Woon-zorgcomplexen... 10
2.2 Domotica ... 11
2.3 Basispakket domotica woonstichting Leyakkers ... 12
2.4 Samenvatting ... 14
Hoofdstuk 3
Projecten woonstichting Leyakkers ... 15
3.1 De projecten ... 15
3.2 Totstandkoming domotica in woon-zorgcomplexen ... 17
3.3 Samenvatting ... 18
Hoofdstuk 4
Evaluatie standaardpakket domotica ... 19
4.1 Wat vindt men van domotica? ... 19
4.2 Nieuw functioneel pakket van eisen ... 22
4.3 Extra-/intramurale woning ... 22
4.3.1 Het pakket ... 22
4.3.2 Onderbouwing pakket ... 26
4.4 PG woning ... 27
4.4.1 Het pakket ... 27
4.4.2 Onderbouwing pakket ... 30
4.5 Overige aanbevelingen ... 30
4.6 Samenvatting ... 31
Hoofdstuk 5
Financiering van domotica ... 32
5.2 Overal plaatsbare en verplaatsbare domotica ... 33
5.3 Verdeling van de kosten van domotica ... 34
5.4 De voordelen van domotica ... 36
5.5 Samenvatting ... 37
Hoofdstuk 6
Conclusies en aanbevelingen ... 38
6.1 Conclusies ... 38
6.2 Aanbevelingen ... 39
Verklarende woordenlijst ... 40
Literatuurlijst ... 41
BIJLAGEN ... 43
Bijlage 1
PMD ... 44
Bijlage 2
Aanwezige domotica verschillende woon-zorgcomplexen ... 59
Bijlage 3
Brief aan bewoners ... 61
Bijlage 4
Uitslagen gebruik domotica door bewoners ... 62
Bijlage 5
Lijsten benodigde domotica (Extramuraal, intramuraal en PG) ... 63
Bijlage 6
Uitslagen ingevulde lijsten benodigde domotica ... 65
Bijlage 7
Technische samenvatting DAP ... 68
Voorwoord
Dit rapport is in de afgelopen 20 weken ontstaan tijdens mijn afstuderen bij
woonstichting Leyakkers. Gedurende mijn studie gezondheidszorgtechnologie, ben ik mij gaan interesseren voor de woningbouw en domotica. De keuze om af te studeren bij een woningcorporatie was voor mij dan ook snel gemaakt. Het doel van mijn
afstudeeropdracht is het evalueren van het huidige standaardpakket domotica van woonstichting Leyakkers. Daarnaast is er een oplossing gezocht voor de kostenverdeling van domotica.
Dit rapport is geschreven voor de medewerkers van Leyakkers. Zij zouden de gevonden oplossingen kunnen meenemen in hun projecten.
In hoofdstuk 1 worden de aanleiding, opdrachtomschrijving, projectgrenzen en
doelgroepen omschreven. Hoofdstuk 2 bevat algemene informatie betreffende het project en hoofdstuk 3 beschrijft de projecten van woonstichting Leyakkers.
Lezers die geïnteresseerd zijn in de evaluatie van het huidige standaardpakket domotica worden verwezen naar hoofdstuk 4. In hoofdstuk 5 is gezocht naar een oplossing voor de kostenverdeling van domotica. Tenslotte vindt u in hoofdstuk 6 de conclusies en
aanbevelingen.
Ik ben dank verschuldigd aan de medewerkers van Leyakkers, zorgverleners, bewoners en externe betrokkenen, wie mij wanneer nodig van de gewenste informatie hebben voorzien. Speciale dank gaat uit naar mijn bedrijfsbegeleider Huub Bink voor het sturen van mijn opdracht.
Rijen, 17-06-2010 Anneke Janssen
Samenvatting
Woonstichting Leyakkers heeft in 2002 in samenspraak met een zorgleverancier en een technisch adviesbureau een standaardpakket domotica ontwikkeld. Dit pakket voorziet in personenalarmering, een elektronisch voordeurslot, deur/videotelefonie en een
huisautomatiseringssysteem. Leyakkers wil de opmerkingen van zorgverleners, bewoners en eigen medewerkers over de functionaliteit en het gebruik van domotica inzichtelijk krijgen en oplossen. Hiervoor is het standaardpakket geëvalueerd. Tevens wordt er in dit rapport onderzoek gedaan naar de kosten en baten van domotica voor de woonstichting. Het rapport gaat enkel in op de nieuwbouw van woon-zorgcomplexen en richt zich alleen op domotica voor senioren.
Sinds 2002 houdt Leyakkers in samenwerking met zorgaanbieders zich bezig met het implementeren van domotica in woon-zorgcomplexen. Domotica is de integratie van technologie en diensten, ten behoeve van een betere kwaliteit van wonen en leven. Welke domotica er precies in een complex komt, wordt door de zorgverlener en Leyakkers in samenspraak besloten
Uit de evaluatie van het huidige basispakket domotica blijkt dat deze niet optimaal is. Op basis van de ingevulde lijsten, de verschillende visies en ervaringen, zijn er twee nieuwe pakketten domotica samengesteld. Één pakket voor PG woningen en één pakket voor extra-/intramurale appartementen.
In de twee basispakketten zijn de volgende functies opgenomen: Extra-/intramuraal: - Deurvideo - Actieve personenalarmering - Brandalarmering - Alarmstand - Automatische zonwering PG: - Brandalarmering - Uitluistersysteem - Automatische zonwering
- Automatische oriëntatieverlichting bij ‟s nachts opstaan - Automatische verlichting badkamer
- Automatische oriëntatieverlichting hal
- Deurstandsignalering of bewegingsmelders bij deur - Dag/nacht schakelen kamer
Daarnaast zijn er in de pakketten nog vele voorzieningen optioneel. In deze pakketten staan vooral de functies en niet de techniek centraal.
Buiten het functioneel pakket van eisen, zijn er nog andere aspecten welke belangrijk (kunnen) zijn bij het invoeren van een domotica pakket. Te denken valt aan afspraken rondom camera gebruik en het markeren van geschakelde stopcontacten.
Tot op heden is het Leyakkers geweest, welke de kosten van het standaardpakket domotica droeg. Het implementeren hiervan kostte hen ongeveer €2500,- per woning. Nu er steeds meer voorzieningen komen die de zorg kunnen ondersteunen, is het niet meer logisch dat Leyakkers als enige de kosten draagt.
Een mogelijke oplossing voor het verminderen van de kosten voor Leyakkers is het toepassen van overal plaatbare en verplaatsbare domotica. De rol die Leyakkers hier heeft is het aanleggen van een voldoende betrouwbare internetinfrastructuur en ICT-platform. De kosten voor de bouwkundige voorbereidingen hiervan kunnen beperkt blijven tot onder de €1000.- per woning.
De domotica kan opgedeeld worden in drie verschillende groepen namelijk:
veiligheidsdomotica, welzijnsdomotica en zorgdomotica. Hierbij zou verwacht kunnen worden dat qua kosten iedere belanghebbende een deel op zich neemt. Maar uit de „lijst financiering technologische voorzieningen behorend bij beleidsregel zorginfrastructuur‟ valt op te maken dat de zorginstelling niet alleen voor de zorgdomotica, maar ook voor voorzieningen uit de veiligheid- en welzijnsdomotica een vergoeding kan krijgen. In de praktijk blijkt echter dat de vergoeding van de beleidsregel zorginfrastructuur niet voldoende is om alles te realiseren. Vaak springt de woningcorporatie dan ook bij. Het is van belang dat ongeacht welke en het aantal voorzieningen er aangesloten worden, het een geïntegreerd systeem is. Het beheer van de oplossingen zou om die reden bij voorkeur door één partij gedaan moeten worden
Domotica kan de woning beter verhuurbaar maken en kan zorgen voor een vermindering van de mutatiekosten. Daarnaast kan het de kwaliteit van leven van de bewoners
Hoofdstuk 1 Inleiding
Dit hoofdstuk beschrijft de aanleiding voor het project. Tevens zullen de
opdrachtomschrijving, de projectgrenzen en de doelgroepen worden omschreven.
1.1 Aanleiding
Rond 2000 heeft Leyakkers de eerste projecten opgeleverd in samenwerking met zorgverleners. Het betrof hier een aantal appartementen, gebouwd tegen een
verzorgingshuis. De zorgleverancier en Leyakkers maakten hierbij afspraken over het leveren van zorg op maat. In diezelfde tijd liepen er in Brabant enige pilotprojecten, welke als doel hadden om ouderen langer in hun woning te kunnen laten functioneren door onder andere het installeren van domotica in de woning. Dhr. Bink heeft een aantal van deze pilotprojecten bezocht, waarbij de domotica door de bewoners als een verdeeld succes werd ervaren.
In 2002 is Leyakkers de voorbereidingen gestart voor een groot zorgproject in Goirle, waarbij op voorstel van Leyakkers door de zorgleverancier zeer schoorvoetend positief werd gesproken over domotica (de meningen over het wel/niet toepassen waren sterk verdeeld). In die tijd is in samenspraak met de zorgleverancier en het technisch adviesbureau Intechno een standaardpakket domotica ontwikkeld.
Nu, een aantal projecten en de nodige jaren verder, krijgt Leyakkers voornamelijk van de zorgverleners, maar ook van sommige bewoners opmerkingen over de functionaliteit en het gebruik van de domotica.
1.2 Opdrachtomschrijving
Door middel van een onderzoek wil Leyakkers bovenstaande geluiden "hard" maken. Hoe kijkt de doelgroep er tegen aan? Hoe gaan ze ermee om? Dit geldt tevens voor de
zorgleverancier, maar ook voor Leyakkers intern. Zitten ze met het standaardpakket nog op de goede weg? Moet het naar beneden of naar boven bijgesteld worden? Mede omdat er nogal wat geld geïnvesteerd wordt bij aanleg van de domoticapakketten, maar zeker ook in het beheer ervan, zijn dit voor Leyakkers belangrijke vragen.
Opdrachtomschrijving: De opdracht bestaat uit het evalueren van het huidige standaard domotica pakket. Wanneer nodig, zal er een aanbeveling voor een nieuw domotica pakket worden gedaan.
Daarnaast zal er onderzocht worden of domotica de investering waard is. Dit enkel vanuit het oog van een woningcorporatie bekeken. Hierbij zal niet alleen gekeken worden naar de kosten en baten maar ook naar de maatschappelijke aspecten.
De twee hoofdvragen van dit project luiden dan ook als volgt:
- Is het standaardpakket domotica van woonstichting Leyakkers nog optimaal? - Is domotica voor een woningcorporatie de investering waard?
1.3 Projectgrenzen
Om duidelijk te maken wat bij het project hoort en om misverstanden te voorkomen worden er projectgrenzen opgesteld. De projectgrenzen voor dit project luiden als volgt:
- Dit rapport heeft betrekking op woon-zorgcomplexen omdat deze vorm van seniorenhuisvesting door woonstichting Leyakkers wordt gebouwd.
- Dit rapport heeft betrekking op domotica bij nieuwbouw omdat woonstichting Leyakkers zich momenteel vooral hiermee bezig houdt.
- In dit rapport richt de afstudeerder zich op het domotica pakket voor senioren. Pakketten voor andere doelgroepen worden hierbij buiten beschouwing
gelaten.
1.4 Doelgroep
Het onderzoek richt zich op drie doelgroepen:
1. De eerste doelgroep bestaat uit senioren die door middel van domotica langer zelfstandig kunnen blijven wonen.
2. Tevens richt de opdracht zich ook op zorgverleners die door middel van domotica ondersteund worden in hun werkzaamheden.
3. Tenslotte is het onderzoek bedoeld voor woonstichting Leyakkers die de bevindingen uit dit rapport bij nieuwe projecten kunnen gebruiken.
1.5 Leeswijzer
Het rapport is als volgt opgebouwd:
Hoofdstuk 2 bevat algemene informatie betreffende het project en hoofdstuk 3 beschrijft de projecten van woonstichting Leyakkers.
De evaluatie van het huidige standaardpakket domotica en bijbehorende aanbeveling voor nieuwe pakketten, is terug te vinden in hoofdstuk 4. In hoofdstuk 5 is gezocht naar een oplossing voor de kostenverdeling van domotica.
Tenslotte zijn in hoofdstuk 6 de conclusies en aanbevelingen beschreven.
1.6 Samenvatting
Woonstichting Leyakkers heeft in 2002 in samenspraak met een zorgleverancier en een technisch adviesbureau een standaardpakket domotica ontwikkeld. Leyakkers wil de opmerkingen van zorgverleners, bewoners en eigen medewerkers over de functionaliteit en het gebruik van domotica inzichtelijk krijgen. Om dit te bereiken moet het
standaardpakket geëvalueerd worden.
Tevens wordt er in dit rapport onderzoek gedaan naar de kosten en baten van domotica voor de woonstichting.
Het rapport gaat enkel in op de nieuwbouw van woon-zorgcomplexen en richt zich alleen op domotica voor senioren. De doelgroepen van het onderzoek zijn bewoners,
Hoofdstuk 2 Algemene informatie
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op algemene informatie betreffende het onderzoek. Deze informatie is van belang om duidelijkheid te scheppen in de gebruikte termen welke gedurende het gehele rapport terug zullen keren.
2.1 Woon-zorgcomplexen
Woningcorporaties hebben een bredere maatschappelijke taak. Niet langer zijn zij alleen verhuurder maar ook worden zij nauw betrokken bij de leefbaarheid en kwaliteit van de hele woonomgeving. Woon-zorgcomplexen komen in de meeste gevallen dan ook tot stand als initiatief van de woningcorporatie en een zorgaanbieder.
Een woon-zorgcomplex is een complex zelfstandige woningen met een bouwwijze die gericht is op beschermd wonen, met een complexgewijs aangeboden zorg- en
servicearrangement, maar met een consequente contractuele scheiding tussen wonen, zorg en service.1 De bewoner huurt of koopt woonruimte bij een woningcorporatie en
koopt zorg in bij een zorgaanbieder. De meeste woningen zijn huurwoningen, slechts een klein deel zijn koopwoningen. De bewoner hoeft niet te verhuizen om zorg te kunnen ontvangen, zelfs niet wanneer het intensieve zorg betreft. De zorgaanbieder komt bij de klant thuis in plaats van dat de klant naar de
zorgaanbieder komt. Leyakkers bouwt hiernaast ook woon-zorgcomplexen met intramurale en eventuele psychogeriatrische
(PG) woningen, waarbij de scheiding tussen wonen en zorg niet aan de orde is.
De woningen in een woon-zorgcomplex zijn levensloopbestendig gebouwd, zodat ze in principe door mensen in alle levensfasen bewoond kunnen worden. In de praktijk zijn woon-zorgcomplexen wel bijna altijd bestemd voor ouderen. Er zijn ook complexen die naast de huisvesting van ouderen ook bestemd zijn voor lichamelijk gehandicapten van alle leeftijden.
Woon-zorgcomplexen voorzien vooral in de behoefte van ouderen om zelfstandig te wonen met een zekere mate van beschutting en de garantie dat zorg, indien nodig, voorhanden is. Ze fungeren steeds meer als vervanging van verzorgingshuizen en verpleeghuizen en leiden op deze manier tot extramuralisering van zorg. Ruim 80% van de woon-zorgcomplexen staat in de nabijheid van een zorginstelling. In 70% van de complexen wordt een 24-uurs-zorggarantie geboden. In 2002 was dit nog 60%.2
Essentieel verschil met verpleeg- en verzorgingshuisbewoners is dat meer dan 90% van de bewoners van woon-zorgcomplexen de regie over het eigen dagelijks leven en huishouden houdt.
Sinds begin deze eeuw houden woningcorporaties en zorgaanbieders zich bezig met het implementeren van domotica in woon-zorgcomplexen.
De woon-zorgcomplexen die woonstichting Leyakkers bouwt, bestaan uit extramurale, intramurale en PG woningen. Onder deze termen wordt het volgende verstaan:
Extramuraal
In deze woningen wordt de zorg voornamelijk op afgesproken tijden verleend, waarbij de cliënten vanuit de eigen woon- en werkomgeving naar de hulpverlener toekomen, of waarbij de hulpverlener de cliënt in haar of zijn omgeving bezoekt (NEN 2745).
1
www.rivm.nl
Extramurale woningen in een woon-zorgcomplex zijn te vergelijken met een eigen huis. De bewoners zijn geheel zelfstandig en hebben indien nodig enkele uren thuiszorg. De woningen zijn wel allemaal voorzien van een actieve personenalarmering, waardoor bij noodgevallen de zorgverlener gealarmeerd kan worden.
Intramuraal
In deze woningen wordt 24-uurs zorg verleend en wordt verblijf gecombineerd met behandeling, activerende en ondersteunende begeleiding, verpleging of verzorging (NEN 2745). Intramurale woningen in een woon-zorgcomplex zijn te vergelijken met die van een voormalig verzorgingstehuis. De bewoners hebben een Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) indicatie voor verblijf. De woonlasten worden bij intramurale plaatsen
gefinancierd vanuit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). De lasten komen volledig voor de zorginstelling die hiervoor in het zorgzwaartepakket(zzp)-tarief een component voor huisvesting ontvangt.
Sinds 1 juli 2007 is het mogelijk dat een cliënt met een indicatie voor verblijf de zorg ook thuis geleverd kan krijgen in de vorm van een Volledig Pakket Thuis (VPT). Omdat hier dit rapport enkel betrekking heeft op woon-zorgcomplexen en de zorgbehoefte van de bewoners hetzelfde blijft, worden deze bewoners tot intramurale bewoners gerekend. Verschil is dat zij de woonkosten niet meer aan de zorgverlener, maar aan de
woningcorporatie betalen. Dit heeft geen invloed op de functies van de domotica voor deze doelgroep.
PG woningen
In deze woningen verblijven mensen met een psychogeriatrische aandoening. De
bewoners hebben allen een eigen kamer en er zijn meestal gemeenschappelijke ruimten zoals woonkamer en badkamer. Deze vorm biedt huisvesting aan ten hoogste acht bewoners per groepswoning. De beperkte schaalgrootte maakt het makkelijker om in te spelen op individuele behoeftes van de bewoners.
Zogenaamde PG woningen zijn te vergelijken met die van een voormalig verpleeghuis. Verschil is dat hier enkel mensen met een psychogeriatrische aandoening verblijven. Mensen met een somatische aandoening worden in dit rapport tot de intramurale bewoners gerekend.
2.2 Domotica
De bevolking van Nederland is geleidelijk aan het vergrijzen.
Het aantal ouderen zal in de komende decennia sterk toenemen. Volgens de Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) Bevolkingsprognose zal het aantal 65-plussers toenemen van 2.5 miljoen in 2009 tot een hoogtepunt van 4.5 miljoen in 2040.3 Daarnaast is er ook sprake van een dubbele vergrijzing, wat
inhoudt dat binnen de groep 65-plussers de groep van 80-plussers toeneemt. De vergrijzing leidt tot een groeiende vraag naar ouderenhuisvesting. De oudere van nu is, meer dan vroeger, gehecht aan privacy, een eigen identiteit en zelfbeschikking. Zij willen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Zo kunnen ze hun eigen leven blijven leiden, in een omgeving waarin ze zich thuis voelen. Extra voorzieningen op het gebied van veiligheid en comfort kunnen hiertoe bijdragen. Domotica kan hierbij van grote betekenis zijn.
Onder domotica (afgeleid van domus (huis) en telematica) worden verschillende producten en diensten rond de automatisering van een woning verstaan.
Aanvankelijk werd domotica vooral als luxe gezien. In Nederland is door
overheidssubsidies de nadruk meer gelegd op zorgtoepassingen. Domotica wordt momenteel vooral toegepast in woon-zorgcomplexen.
In dit rapport wordt de volgende definitie van domotica gehanteerd:
Domotica is de integratie van technologie en diensten, ten behoeve van een betere kwaliteit van wonen en leven.4
Bij domotica draait het niet alleen om integratie van techniek en bediening in de woning, maar ook om de dienstverlening van buitenaf naar de woning.
In een domoticawoning worden zorgtaken, comfort, communicatie en andere huiselijke bezigheden door elektrische apparaten en netwerken gemakkelijker gemaakt. Domotica is niet alleen een voordeel voor de bewoner, maar ook voor de zorgverlener. Door middel van domotica kan er efficiënter gewerkt worden.
2.3 Basispakket domotica woonstichting Leyakkers
Domotica in woon-zorgcomplexen bestaat in hoofdzaak uit de volgende diensten: - Personenalarmering
- Elektronisch slot - Video/deurtelefonie
Bij woonstichting Leyakkers, wordt dit pakket aangevuld met een
huisautomatiseringssysteem. Eenvoudig gezegd is een huisautomatiseringssysteem een computer in de meterkast die in ieder geval schakelaars en wandcontactdozen in een woning aanstuurt. Een dergelijk systeem is omvangrijk en kan een groot aantal functies bevatten. Woonstichting Leyakkers heeft rond 2002 samen met een zorgleverancier en het technisch adviesbureau Intechno een standaardpakket domotica ontwikkeld. Dit pakket heeft enkel betrekking op extramurale woningen en omvat het volgende functionele programma van eisen:
- Actieve personenalarmering
Vormgegeven door een knop op een zorgtelefoon, halszender en trekcontacten in badkamer. De alarmopvolging kan een
spreek/luisterverbinding tot stand brengen met de bewoner via het zorgtelefoontoestel.
- Brandalarmering
Rookmelders zijn gekoppeld met het zorgtelefoontoestel, zodat er bij een brandmelding ook een alarmoproep ontstaat. De alarmopvolging kan een spreek/luisterverbinding tot stand brengen met de bewoner via het zorgtelefoontoestel.
- Uitzetten van apparatuur
De aanwezige televisie en audioapparatuur wordt automatisch uitgeschakeld in geval van een uitgaand alarm van de zorgtelefoon.
- Openen van voordeur woning en wooncomplex
In geval de woning in de alarmstand staat, moet door de zorgverlening eenvoudig toegang worden verkregen tot de woning.
- Deurvideo centrale toegang woon-zorgcomplex
De bewoner kan vanuit de woonkamer zien wie er bij de ingang van het gebouw aanbelt en indien gewenst de bezoeker binnenlaten.
- Aan/uitzetten van het appartement
Vormgegeven door een aparte schakelaar bij de voordeur. Bij het aanzetten van de woning worden wandcontactdozen en lichtpunten onder spanning gezet. Een optioneel passieve personenalarmering wordt geactiveerd. Een optioneel
inbraakalarm wordt gedeactiveerd. Bij het uitzetten worden bovengenoemde aspecten spanningloos gemaakt dan wel gedeactiveerd. Het inbraakalarm wordt geactiveerd.
- Dag/nachtstand van het appartement
Vormgegeven door een schakelaar in de slaapkamer. Bij het in de dagstand zetten van de woning worden wandcontactdozen en lichtpunten onder spanning gezet. Een optioneel passieve personenalarmering wordt geactiveerd en de
bewegingsmelder op de plint in de slaapkamer wordt uitgeschakeld. Een optioneel inbraakalarm wordt gedeactiveerd. Bij het in de nachtstand zetten, worden de wandcontactdozen en lichtpunten spanningloos gemaakt. De passieve personenalarmering wordt gedeactiveerd en de
bewegingsmelder in de slaapkamer wordt ingeschakeld. Het inbraakalarm wordt, met uitzondering van de slaapkamer en badkamer, geactiveerd.
- Automatische verlichting bij ’s nachts opstaan uit bed. Wanneer de woning in de nachtstand staat, wordt een infrarood bewegingsdetector geactiveerd. Wanneer de bewoner opstaat, gaat er
oriëntatieverlichting branden, wordt een optioneel passieve personenalarmering geactiveerd en een optioneel inbraakalarm gedeactiveerd. Zodra de bewoner terug naar bed gaat, dient de woning opnieuw in de nachtstand te kunnen worden gezet.
- Alarmstand met mogelijkheid tot reset
Wanneer de woning in de alarmstand komt, worden de wandcontactdozen in de keuken spanningloos gemaakt, met uitzondering van specifieke wandcontactdozen voor bijvoorbeeld koelkast en vriezer. Audiovisuele apparatuur worden
uitgeschakeld en het elektrische voordeurslot kan eenvoudig worden ontgrendeld. De woning moet tevens voorzien zijn van een reset functie, waardoor de bewoner bij vals alarm de alarmfunctie en bijbehorende functies ongedaan kan maken. De volgende wandcontactdozen worden op het domoticasysteem aangesloten:
- Stopcontacten boven het aanrecht - Fornuis
- Geluidsapparatuur - Vaatwasser
- Droger - Wasmachine
Deze gekoppelde wandcontactdozen worden gemarkeerd.
2.4 Samenvatting
Een woon-zorgcomplex is een complex zelfstandige, intramurale en eventuele PG
woningen met een bouwwijze die gericht is op beschermd wonen, met een complexgewijs aangeboden zorg- en servicearrangement. Sinds begin deze eeuw houden
woningcorporaties en zorgaanbieders zich bezig met het implementeren van domotica in woon-zorgcomplexen.
Domotica is de integratie van technologie en diensten, ten behoeve van een betere kwaliteit van wonen en leven. Woonstichting Leyakkers hanteert sinds 2002 een standaard pakket domotica, welke voorziet in personenalarmering, elektronisch voordeurslot, deur/videotelefonie en een huisautomatiseringssysteem.
Hoofdstuk 3 Projecten woonstichting Leyakkers
In dit hoofdstuk worden de verschillende projecten van woonstichting Leyakkers
opgesomd. Tevens wordt inzicht gegeven over het tot stand komen van domotica in een project.
3.1 De projecten
Woonstichting Leyakkers realiseerde vanaf 2000 tot op heden de volgende woon-zorgcomplexen:
In Baarle-Nassau: De Croon, 1e fase:
Het woon-zorgcomplex bestaat uit 20 extramurale appartementen. Opgeleverd in 2002
In Rijen: Regentenhof:
Het woon-zorgcomplex bestaat uit 24 extramurale appartementen. Opgeleverd in 2000
Het Palet:
Het woon-zorgcomplex bestaat uit 48 extramurale appartementen en twee tijdelijke opvangplaatsen (TOP). Opgeleverd in 2006
In Goirle: Bergvenne:
Het woon-zorgcomplex bestaat uit 30 betaalbare en 14 dure huurwoningen en 4 woningen voor Amarant. Verder omvat het project 12 wooneenheden voor woongroep Wonen in Goirle en 27 koopappartementen. Opgeleverd in 2006
Guldenakker:
Het woon-zorgcomplex bestaat uit 122 extramurale
appartementen. Ook zijn er 24 intramurale appartementen waar 24-uurs zorg wordt geboden en 6 plaatsen voor tijdelijke opvang (TOP). Opgeleverd in 2007
In Moergestel: Stanislaus:
De nieuwbouw van het woon-zorgcomplex bestaat uit 68 extramurale appartementen en 18 plaatsen voor mensen met psychogeriatrische aandoeningen
(PG-afdeling).Opgeleverd in 2010
De nog te realiseren renovatie gaat bestaan uit 52 intramurale appartementen.
Leyakkers ontwikkelt momenteel de volgende woon-zorgcomplexen: In Gilze:
Sint Franciscus:
Dit project bestaat uit een verbouwing en uitbreiding. Uiteindelijk zal het complex bestaan uit 37 intramurale appartementen, 43 extramurale appartementen, 35 PG eenheden en 4 TOP plaatsen. Geplande oplevering: herfst 2010.
In Rijen:
Vita: Het woon-zorgcomplex zal gaan bestaan uit 68
extramurale appartementen, 20 intramurale appartementen en 36 PG plaatsen. Geplande oplevering: najaar 2012
In Alphen: De Hoogt:
Het woon-zorgcomplex zal uiteindelijk gaan bestaan uit 12 PG-plaatsen, 21 intramurale appartementen en 27
In Baarle-Nassau: De Croon, 2e fase:
Het woon-zorgcomplex zal plaats gaan bieden aan 24 PG-bewoners en 34 intramurale bewoners. Daarnaast komen er 2 kortdurende opname kamers (KDO) en 25 extramurale woningen. Geplande oplevering: 2012
Een overzicht van de aanwezige domotica in de woon-zorgcomplexen en hun onderlinge verschillen zijn terug te vinden in bijlage 2.
3.2 Totstandkoming domotica in woon-zorgcomplexen
Wanneer er wordt besloten tot het bouwen van een woon-zorgcomplex, gaan woonstichting Leyakkers en desbetreffende zorgverlener om de tafel zitten, om de basisvoorzieningen voor het complex te bespreken. Er wordt bijvoorbeeld afgesproken hoeveel appartementen het betreft, of de appartementen intra- of extramuraal worden, het aantal gemeenschappelijke ruimtes etc. Ook wordt hier al besloten of er wel of niet gebruik gemaakt gaat worden van domotica.
Nadat hier een intentieovereenkomst over is bereikt, wordt een architect aangewezen die de eisen vertaald in een ontwerp voor het complex. In dit ontwerp wordt ook het
domoticasysteem verwerkt. Dit wordt vaak samen met een installatieadviseur gedaan. Wanneer het ontwerp is goedgekeurd, wordt er door diezelfde adviseur het technisch bestek geschreven. In dit technisch bestek wordt onder andere beschreven aan welke functionele eisen de domotica installatie moet voldoen. Hierna
worden er door Leyakkers een aantal installateurs en leveranciers aangeschreven. Aan de hand van de verschillende voorstellen en offertes, worden de installateur en leverancier gekozen. Soms wordt er voor een specifieke leverancier gekozen, omdat dat systeem reeds bij de zorgverlener aanwezig is.
De installateur en leverancier zijn verantwoordelijk voor het realiseren van de domoticainstallatie.
Wanneer het gebouw klaar is, krijgt iedere bewoner een uitleg over het gebruik en de mogelijkheden van het domoticasysteem.
In het kort ontstaat onderstaand schema:
1
•Wie: Leyakkers en zorgverlener •Wat: Basisvoorzieningen vastleggen
2
•Wie: Architect , adviseur, Leyakkers en zorgverlener •Wat: Ontwerp gebouw en domoticasysteem
3
•Wie: Adviseur
•Wat: Schrijven technisch bestek
4
•Wie: Leyakkers
•Wat: Aanschrijven verschillende installateurs en leveranciers (tenzij specifiek)
5
•Wie: Leyakkers
•Wat: Keuze installateur en leverancier
6
•Wie: Installateur en leverancier •Wat: Realiseren domoticainstallatie
7
•Wie: Leyakkers, evt. met leverancier of installateur
Opvallend in dit verhaal is het feit dat de domotica bepaald wordt zonder inspraak van de bewoner. Leyakkers en desbetreffende zorgverlener beslissen wat wel en niet in het appartement komt, zonder eventuele opties aan de bewoner over te laten. De bewoner wordt enkel ingelicht over de werking van de functies.
3.3 Samenvatting
Woonstichting Leyakkers was de afgelopen jaren en is ook nu nog druk bezig met het realiseren van woon-zorgcomplexen. De complexen met domotica bevatten minimaal het basispakket domotica. Welke domotica er precies in een complex komt, wordt door de zorgverlener en Leyakkers in samenspraak besloten.
Hoofdstuk 4 Evaluatie standaardpakket domotica
In dit hoofdstuk worden de ervaringen van bewoners en zorginstellingen, welke al enkele jaren ‘bekend’ zijn met domotica, besproken. Tevens worden er ideeën vanuit hen, maar ook vanuit medewerkers van Leyakkers en externe betrokkenen uitgelicht en afgewogen. Tenslotte wordt in dit hoofdstuk antwoord gegeven op de vraag: Is het basispakket van woonstichting Leyakkers optimaal? Het antwoord op deze vraag gaat gepaard met de nodige aanbevelingen.
4.1 Wat vindt men van domotica?
Wie niet terugkijkt, kan niet verbeteren. Daarom is het van belang om te evalueren. Hiervoor hebben er zowel met medewerkers van Leyakkers en externe betrokkenen, als met verschillende zorginstellingen en bewoners gesprekken plaats gevonden.
Zorginstellingen
Voor deze evaluatie hebben er gesprekken plaatsgevonden met de zorginstellingen Thebe, Odija en Vita. Deze gesprekken gingen niet enkel over de reeds geïmplementeerde domotica, maar ook over hun visie betreffende een nieuw pakket.
Thebe verleent zorg in de Guldenakker, Bergvenne en Stanislaus, Odija in de Hoogt en de Croon en Vita in het Palet en Vita. Stichting Verzorging St. Franciscus is niet benaderd, omdat zij maar op één locatie zorg leveren.
Domotica kan de zorg ondersteunen in haar werk. Door middel van een spreek-/luister verbinding kan de zorg een eerste inschatting maken over de ernst van de oproep. Dit zou nog beter in te schatten zijn door het gebruik van een camera. Maar een camera is zeer privacygevoelig en de gesproken zorginstellingen vinden dit, vooral bij extramurale woningen, ook niet nodig. Een dergelijke functie zou als optioneel kunnen worden aangeboden.
Door dwaaldetectie op PG-afdelingen hoeven de zorgverleners de bewoners die „aan de wandel gaan‟ niet telkens in de gaten houden, waardoor tijd bespaard kan worden.
In woon-zorgcomplex het Palet, zorgde de passieve
personenalarmering regelmatig voor valse meldingen. Dit kwam door het feit dat bewoners vaak vergaten om de woning „uit‟ te zetten. Dit is deels opgelost door een sticker op de voordeur te plakken waarop staat vermeld dat de schakelaar moet worden omgezet.
Over de functies dag/nacht en aan/uit van de woning, welke zijn gekoppeld met
verschillende lichtpunten en wandcontactdozen zijn de zorgverleners sceptisch. Ze vinden het idee erachter wel goed, maar de ervaring leert dat de bewoners er weinig gebruik van maken. Wanneer de functies dan toch aanwezig zouden zijn, zou het gewenst zijn wanneer de bewoners zelf de geschakelde wandcontactdozen en lichten kunnen kiezen. Bij passieve personenalarmering zijn bovenstaande functies wel nodig om valse
meldingen zo veel mogelijk te vermijden.
Verwachting is dat de huidige vormgeving van de alarmknop gaat verdwijnen. Bewoners willen niet telkens geconfronteerd worden met de rode alarmknop aan de muur.
Qua domotica moet er geen onderscheid zijn tussen intramurale en extramurale appartementen. Er wordt gestreefd naar een minimaal basispakket, waarop veel uitbreidingsmogelijkheden zijn. Hiermee wordt de mogelijkheid geschapen om het systeem uit te breiden wanneer de gezondheid van de bewoner verslechtert en het aan te passen aan de wensen en behoeftes van een nieuwe bewoner. Het systeem moet zo flexibel mogelijk zijn, waarbij loze leidingen momenteel nog onvermijdbaar zijn.
Bewoners
Voor deze evaluatie zijn in totaal 30 bewoners van de woon-zorgcomplexen Bergvenne, Guldenakker en het Palet ondervraagd. Zij hebben nu enkele jaren ervaring met de domotica in hun woning. Van elk complex zijn tien bewoners bevraagd. Dit zijn allemaal bewoners van extramurale woningen. Er is gekozen om de bewoners eerst aan te
schrijven alvorens te bellen voor een afspraak. Een kopie van de brief is terug te vinden in bijlage 3.
Bij deze evaluatie is er bewust niet voor een enquête
gekozen,vanwege een te verwachte lage respons. Bovendien is er bij een gesprek mogelijkheid tot doorvragen en het wegnemen van onduidelijkheden. De uitslagen van het gebruik van de domotica staan in bijlage 4.
Domotica kan bijdragen aan het gevoel van veiligheid van de bewoners en in het streven om hen langer zelfstandig te laten wonen. De gesproken bewoners voelen zich ook veilig. Dit wijten zij in eerste instantie aan het feit dat ze (met uitzondering van de Guldenakker overdag) in een ‟gesloten complex‟ wonen. Dat zij op de deurvideo kunnen zien wie er aanbelt, versterkt het gevoel van veiligheid. De meerderheid van de bewoners geeft aan de deur niet te openen wanneer zij de beller niet kennen en/of vertrouwen. Ook de aanwezigheid van rookmelders en de koppeling daarvan naar de zorgverlener bezorgt bij de bewoners een extra gevoel van veiligheid.
Hoewel het grootste gedeelte van de gesproken bewoners nog niet of nauwelijks gebruik heeft gemaakt van de actieve personenalarmering, geeft de meerderheid wel aan het fijn te vinden dat het indien nodig toch altijd mogelijk is om de zorg op de roepen. De
halszender wordt door de meerderheid niet gedragen, omdat zij het nog niet nodig vinden.
De bewoners weten dat er een spreek-/luisterverbinding ontstaat bij gebruik van de alarmering. Dat er wandcontactdozen spanningloos worden, de lampen aangaan en de deur ontgrendeld wordt, is bij ongeveer de helft bekend. De mening hierover is binnen deze groep verschillend. Een enkeling vind het fijn, terwijl anderen het aangaan van de lampen als vervelend ervaart. De mogelijkheid tot resetten van het alarm is bij de meerderheid wel bekend.
Opvallend is het feit dat de functies aan-/uitstand en dag-/nachtstand van de woning door vrijwel geen van de bewoners wordt gebruikt. In woon-zorgcomplex Palet wordt er wel gebruik gemaakt van de functie aan-/uitstand, maar als reden wordt hiervoor vooral gegeven „ het moet voor de bewegingsmelders‟. Daarbij wordt de ingestelde tijd (13 uur) van deze
bewegingsmelders zeer vreemd gevonden.
In woon-zorgcomplex Guldenakker wordt door iedere bewoner gebruik gemaakt van de functie keuken aan/uit. De reden hiervoor is het feit dat er anders niet gekookt kan worden of er geen koffie kan worden gezet.
De bewoners geven aan het idee wel veilig te vinden, maar vinden het nog niet altijd nodig. Daarnaast wordt de ingestelde tijd (45 min.) door de, met name zelfkokende, bewoners te kort gevonden.
Tenslotte geven de bewoners aan dat goede en uitgebreide uitleg over de functies zeer belangrijk is voor de acceptatie en het gebruik van domotica.
Medewerkers Leyakkers en extern betrokkenen
Voor deze evaluatie zijn de 5 betrokken projectleiders en de manager vastgoed van woonstichting Leyakkers bevraagd. Daarnaast hebben er gesprekken plaatsgevonden met vertegenwoordigers van Hertek, S2h-ingenieurs, Coresta Group, Ascom, Intechno en Vilans.
Ook bij de medewerkers van Leyakkers en de externe betrokkenen bestaat het vermoeden dat veel bewoners weinig tot geen gebruik maken van de functies dag-/nachtstand en aan-/uitstand van de woning. Verder wordt aangegeven dat het pakket per zorgverlener vaak anders is, omdat zij ieder een ander systeem en andere
functies prefereren. Sommige zorgverleners, zoals Thebe en Odija, hebben een eigen functioneel pakket van eisen laten samenstellen terwijl andere zorgverleners meegaan met het huidige pakket van Leyakkers.
Het huidige standaardpakket domotica van Leyakkers is gebaseerd op communicatie via de analoge telefoonlijn. Hierover gaan geprotocolleerde berichten van de apparatuur voor personenalarmering naar een zorgcentrale. Dit is zeer merkgebonden, waardoor een apparaat van merk X zich alleen kan aanmelden bij een alarmcentrale van merk X. Met het samenstellen van het nieuwe basispakket, moet rekening gehouden worden met het feit dat de domotica van heden op basis van Internet Protocol (IP) en dus digitaal
verloopt. Dit is een noodzaak geworden omdat de analoge telefoonverbinding op termijn verdwijnt en wordt vervangen door internettelefonie.
Ouderen worden kritischer. Ze zijn niet meer zo makkelijk bereid om zich over te geven aan wat goed voor hen is. In het huidige pakket van Leyakkers wordt nog uitgegaan van een aanbodgestuurde aanpak. De technologie wordt standaard in elk appartement geplaatst, waarbij nog weinig ruimte is voor uitbreiding of aanpassing. Het is van belang dat er meer wordt uitgegaan van een vraaggestuurd aanbod, waarbij de behoeften van
de bewoner centraal staan. Deze behoeften kunnen per bewoner flink verschillen. Het aanbieden van één totaalpakket, zoals nu gebeurt, leidt ertoe dat bepaalde functies niet of nauwelijks gebruikt worden.
Draadloze systemen bieden voldoende flexibiliteit voor een meer vraaggestuurd aanbod.
Maar doordat er in de zorgsector erg hoge eisen gesteld worden aan de betrouwbaarheid en de continuïteit van het systeem, is het tot op heden raadzaam om de apparatuur voor alarmering nog te bedraden. Draadloze technieken zijn gevoeliger voor storingen, waarbij het risico ontstaat dan een alarm niet aankomt bij de zorg.
4.2 Nieuw functioneel pakket van eisen
Uit de evaluatie van bewoners blijkt dat er niet van alle voorzieningen gebruikt wordt gemaakt en dat niet alle voorzieningen optimaal zijn vormgegeven. Ook uit gesprekken met zorgverleners, medewerkers van Leyakkers en externe betrokkenen blijkt dat het basispakket niet helemaal optimaal is. Door zorginstellingen en externe betrokkenen wordt gehamerd op het feit dat het domotica pakket veel meer vraaggericht moet worden. Nu is het pakket aanbodgericht en zitten er in iedere woning exact dezelfde voorzieningen.
De gesproken zorginstellingen, medewerkers van Leyakkers en externe betrokkenen hebben door middel van het invullen van een drietal lijsten, hun visie over de benodigde domotica in woon-zorgcomplexen laten blijken. Deze lijsten zijn terug te vinden in bijlage 5. In totaal zijn de lijsten naar 16 mensen gestuurd, waarvan er uiteindelijk 10 ingevuld over extra- en intramuraal zijn teruggekomen. De lijsten over PG woningen zijn door 8 respondenten ingevuld. De uitslagen van deze lijsten zijn terug te vinden in bijlage 6.
Uit de gesprekken komt naar voren dat er wat betreft domotica in woon-zorgcomplexen beter geen drie, maar twee verschillende pakketten kunnen worden onderscheiden. Één pakket voor PG woningen en één pakket voor extra-/intramurale appartementen. Voordeel van het tweede pakket is dat iemand met een groter wordende zorgvraag, in dezelfde woning kan blijven wonen.
Op basis van de ingevulde lijsten, de verschillende visies en ervaringen, zijn de in de volgende paragraaf uitgewerkte pakketten domotica samengesteld. In deze pakketten staan vooral de functies en niet de techniek centraal. Functies kunnen indien gewenst anders worden vormgegeven dan beschreven.
4.3 Extra-/intramurale woning
4.3.1 Het pakket
Bij dit pakket wordt er vanuit gegaan dat de bewoners is staat zijn om een schakelaar te bedienen en nog in staat zijn schakelaars met nieuwe functies aan te leren.
Basisvoorzieningen
Deze voorzieningen worden aanbevolen om standaard in de appartementen aan te brengen.
1. Deurvideo bij centrale toegang complex
De appartementen worden voorzien van een deurvideo installatie waardoor bewoners kunnen zien wie er aan de centrale ingang van het complex aanbelt. Zij kunnen hierbij zelf beslissen of zij de bezoeker wel of niet binnen laten.
2. Actieve personenalarmering
Middels een zorgtoestel in de woonkamer kan door de bewoners 24 uur per dag alarm worden geslagen. Het alarmsignaal gaat naar een bemenste centrale of naar het DECT-toestel van de aanwezige verpleging. De alarmopvolging kan een spreek-/luisterverbinding en een optioneel beeldcontact tot stand brengen met de bewoner. Buiten het zorgtoestel in de woonkamer kan de bewoner alarm slaan door optionele trekcontacten in de badkamer, een optionele extra oproep/afstel mogelijkheid in de slaapkamer en een draadloze halzender.
Naast een spreek-/luisterverbinding in de woonkamer kan er ook gekozen worden voor een extra verbinding in slaapkamer, badkamer en/of hal.
3. Brandalarmering
De, conform het bouwbesluit, verplichte rookmelders zijn tevens aangesloten op het zorgtoestel. Bij een melding ontstaat er ook hier een spreek-/luisterverbinding met de zorgverlening. Wanneer nodig,
waarschuwen zij de brandweer. Optioneel is een volledige
brandmeldinstallatie. Bij bewoners met een 24-uurs zorg indicatie is deze functie echter verplicht5. Een eventuele brandmelding
wordt dan gelijk doorgemeld naar de brandweer.
4. Alarmstand van de woning inclusief herstel mogelijkheid
De woning wordt in alarmstand gezet bij eerder genoemde actieve
personenalarmering en brandalarmering. De woning wordt ook in alarmstand gezet wanneer er een melding uitgaat vanuit de optionele passieve
personenalarmering en optionele inbraakalarmering.
Wanneer de woning in alarmstand staat, worden de kookplaat en indien gewenst overige geschakelde wandcontactdozen spanningloos en gaan de geschakelde lichten aan. Welke en of wandcontactdozen en lichten geschakeld zijn, wordt in samenspraak met bewoner en zorgverlener vooraf bepaald. Het voordeurslot kan bij een alarm door de zorgverlening zonder sleutel ontgrendeld worden door bijvoorbeeld de deurbel of een code in te toetsen op het DECT-toestel.
Optioneel is het gebruik van camera‟s in de woning, waardoor de zorgverlening bij een alarm een kijkje kan nemen in de woning.
De woning moet tevens voorzien zijn van een reset functie, waardoor de bewoner in staat is de alarmstand ongedaan te maken. Bij het resetten van het alarm, vervallen alle bovengenoemde functies. Ook moet er de mogelijkheid zijn dat de zorgverlening op afstand de alarmstand kan resetten.
5. Automatische zonwering
Aan de zonzijde van het complex wordt zonwering geplaatst. De bewoner is in staat om door middel van het drukken op een knop de zonwering te laten zakken en op te halen.
Optionele voorzieningen
Deze voorzieningen moeten mogelijk zijn, zodat bovenstaand basispakket altijd uitgebreid kan worden.
6. Aan-/uitschakelen keuken
Door middel van een schakelaar kan de keuken aan en uit worden geschakeld. De geschakelde wandcontactdozen zijn in principe spanningloos totdat de woning aan wordt geschakeld. Wanneer de keuken niet handmatig wordt
uitgeschakeld, schakelt de keuken zich na een bepaalde tijd vanzelf uit. Welke wandcontactdozen hierop aangesloten zijn, wordt in samenspraak met de bewoner of diens familie vooraf bepaald. Deze functie is gerelateerd met de alarmstand van de woning. In geval van een alarm schakelt de keuken uit.
7. Automatische verlichting badkamer
Bij binnenkomst van de badkamer gaat het licht automatisch aan door middel van een bewegingssensor. Het licht kan vervolgens handmatig of automatisch worden uitgeschakeld.
8. Automatische verlichting hal
Bij het betreden van de hal gaat automatisch het licht aan door middel van een bewegingssensor. Het licht kan vervolgens handmatig of automatisch worden uitgeschakeld.
9. Automatische verlichting bij ’s nachts opstaan.
Zodra de bewoner uit bed komt en zich voor de bewegingsmelder bevindt, wordt er een oriëntatieverlichting in de slaapkamer (bijv. vloerverlichting) ingeschakeld. Het licht gaat na een tijdje vanzelf weer uit.
10. Inbraakalarmering
De inbraakalarmering werkt door middel van activiteitsmeting.
Wanneer de bewegingsmelders zijn geactiveerd, gaat er bij een beweging gelijk een alarm. Bij deze functie moet de bewoner in staat zijn de bewegingsmelders te activeren en te deactiveren.
11. Uitluistersysteem
Wanneer een bewoner lichamelijk of geestelijk niet in staat is om zelf een oproep te geven, kan bijvoorbeeld de kamer van deze bewoner uitgerust worden met een akoestisch waarschuwingssysteem. Dit systeem plaatst automatisch een oproep als in de kamer geluiden hoorbaar zijn die een vooraf ingestelde tijd- en
geluidsdrempel overschrijden. Deze functie kan gekoppeld worden aan het zorgtoestel van de woning of de oproep gaat rechtstreeks naar de zorgverlening zonder dat de alarmstand wordt geactiveerd. Het zorgpersoneel kan vervolgens door middel van de geplaatste microfoon in de kamer meeluisteren of er wat aan
de hand is. Het is ook mogelijk om het eerdere geluid, wat de oproep heeft veroorzaakt, terug te luisteren. Optioneel is hier het gebruik van camera‟s in de kamer, welke bij een oproep ingeschakeld worden.
12. Druksensoren of bewegingsmelder onder het bed
Wanneer een bewoner ‟s avonds in bed is gelegd door de verzorging en er bestaat een risico dat deze uit bed valt of de bewoner begint te dementeren, kan er gekozen worden voor druksensoren of een bewegingsmelder. Door middel van een bedmat of druksensoren onder de mat, kan er gesignaleerd worden of een bewoner nog in bed ligt of niet. Wanneer de bedmat geen druk meer signaleert, kan dat er op wijzen dat de bewoner uit bed is en kan er een melding naar het zorgpersoneel worden verzonden. Andersom werkt een druksensor onder de mat, waarbij het signaleren van druk zorgt voor een melding naar het zorgpersoneel. Een andere mogelijkheid is het plaatsen van een bewegingsmelder onder het bed. Zodra deze melder beweging waarneemt, gaat er een melding naar het
zorgpersoneel. In alle gevallen kan hier optioneel gebruik worden gemaakt van camera‟s in de kamer om bij een melding de situatie beter in te schatten.
13. Deurstandsignalering of bewegingsmelders bij deur
Hier kan voor gekozen worden wanneer iemand aan het dementeren is. Door middel van het aanbrengen van een magneetcontact, kan er bij het opengaan van de voordeur een melding verzonden worden naar het
zorgpersoneel. Het zorgpersoneel weet hierdoor dat de bewoner zijn woning heeft verlaten en kan, indien nodig, actie ondernemen Er kan ook gekozen worden voor een tweetal bewegingsmelders bij de deur. Wanneer de bewoner beide
bewegingsmelders is gepasseerd, gaat er een melding naar het zorgpersoneel.
14. Passieve personenalarmering
De passieve personenalarmering werkt door middel van activiteitsmeting. Wanneer er na enkele uren geen beweging is geregistreerd, wordt er via het zorgtoestel een alarm afgegeven naar de zorgverlening. De woning wordt in alarmstand gezet en er is een spreek-/luisterverbinding mogelijk. Wanneer de bewoner de woning voor een langere tijd verlaat, moet deze in staat zijn de bewegingsmelders te deactiveren en vervolgens bij thuiskomst weer te activeren. De bewegingsmelders moeten ‟s nachts vanzelf gedeactiveerd worden.
15. Zorg op afstand
Door middel van beeldcommunicatie kan de bewoner met diens
zorgverlener communiceren. De zorgverlener kan de bewoner op deze manier raad geven, ondersteunen en voorlichten. Tevens kan via beeldcontact beter bepaald worden of het wenselijk is dat er iemand langskomt. Een andere vorm van zorg op afstand is telemedicine. Kern van telemedicine is dat de patiënt thuis, door middel van eenvoudig te bedienen meetapparatuur, controle kan uitvoeren. De meetgegevens worden doorgezonden naar een hulpverlener die deze gegevens controleert en indien nodig tot actie overgaat.
16. Gordijnen automatisch openen en sluiten
Indien de bewoner zelf niet meer in staat is om de gordijnen handmatig te openen en te sluiten, kan deze dat doen door middel van een druk op een knop. Hierdoor hoeft de bewoner de zorgverlening daar niet voor te roepen en wordt enigszins de zelfstandigheid behouden.
17. Voordeur automatisch laten openen en sluiten
Een bewoner die gebonden is aan een rolstoel, kan kiezen voor een automatische deuropener. De bewoner draagt een zender of laat deze op de rolstoel monteren. Door op de knop te drukken, gaat de deur open. De openhoudtijd van de deur is instelbaar.
18. Verwarming automatisch regelen
De regeling van de verwarming wordt automatisch gestuurd aan de hand van een met de bewoner in te stellen tijdsinstelling. Zo kan bijvoorbeeld ingesteld worden dat de temperatuur om 08.00 uur omhoog gaat en om 23.00 uur weer naar beneden. Voor deze functie kan eventueel ook worden gekozen voor een afstandbediening, waarmee de thermostaat te regelen is.
19. Diensten oproepen
De bewoner is in staat om vanuit de woning gebruik te maken van verschillende voorzieningen. Zo kan men bijv. een bestelling plaatsen bij de lokale supermarkt of kunnen ze het activiteitenprogramma van het wijkcentrum bekijken.
20. Mogelijkheid tot beeldcommunicatie met familie en vrienden
Wanneer de bewoner een vraag heeft aan de receptie of
zorgverlener of gewoon wil kletsen met familie en vrienden, kan deze er voor kiezen om dit door middel van beeldbellen te doen.
Samenvattend bestaat voor het extra-/intramurale pakket het volgende overzicht:
Basis Optioneel
1. Deurvideo 6. Aan-/ uitschakelen keuken
2. Actieve personenalarmering 7. Automatische verlichting badkamer 3. Brandalarmering 8. Automatische verlichting hal
4. Alarmstand woning 9. Automatische verlichting bij opstaan 5. Automatische zonwering 10. Inbraakalarmering
11. Uitluistersysteem 12. Druksensoren/bewegingsmelder 13. Deurstandsignalering/bewegingsmelder 14. Passieve personenalarmering 15. Zorg op afstand 16. Automatische gordijnen 17. Automatische voordeur 18. Automatische verwarming 19. Diensten oproepen 20. Beeldcommunicatie 4.3.2 Onderbouwing pakket Basisvoorzieningen
Deze vijf voorzieningen zijn als basis opgenomen, omdat de meerderheid van de respondenten deze voorzieningen standaard in de woning vinden behoren. Ook de gesproken bewoners geven aan dat de eerste vier functies hen een gevoel van veiligheid bezorgd.
Optionele voorzieningen
Deze voorzieningen zijn optioneel, ze zitten niet standaard in de woning, maar moeten wel mogelijk zijn. Ook dienen de bewoners van deze opties op de hoogte zijn. De voorzieningen kunnen volgens de respondenten de bewoner meer veiligheid of comfort bieden en de zorgverlening ondersteunen, maar dienen alleen ingezet te worden wanneer dit nodig of gewenst is.
De voorzieningen 6 t/m 10 kunnen bijdragen aan een veiligere omgeving. Functies 11 t/m 15 kunnen de zorg ondersteunen en functies 16 t/m 20 kunnen er voor zorgen dat de bewoner zijn zelfstandigheid behoudt en/of het comfort vergroot wordt.
Ondanks dat er een apart pakket voor PG woningen is samengesteld en de functies 11, 12 en 13 voornamelijk ingezet worden voor die doelgroep, is er toch voor gekozen om deze functies in dit pakket op te nemen. Reden hiervoor is dat 65% van de mensen met dementie thuiswonend is.
Weggelaten voorzieningen
De functies aan-/uitschakelen en dag-/nachtschakelen van de woning zijn uit het pakket verdwenen. Ondanks dat de meerderheid van de respondenten deze
functies als standaard of optioneel heeft benoemd, is er toch voor gekozen deze weg te laten. Reden hiervoor is de evaluatie van de bewoners. Op één bewoner na, wordt de functie dag-/nachtschakelen niet gebruikt. Het aan-/uitschakelen wordt enkel in het Palet gebruikt, maar dit vooral omwille van de passieve personenalarmering.
Ook de functie dwaaldetectie is hier weggelaten. Wanneer een bewoner gaat dwalen en zijn woning verlaat, kan dit door middel van deurstandsignalering gedetecteerd worden.
4.4 PG woning
4.4.1 Het pakket
In dit pakket wordt er vanuit gegaan dat de techniek enkel door het zorgpersoneel bediend wordt. Het pakket heeft niet enkel betrekking op de kamers van de bewoners, maar ook op gemeenschappelijke ruimtes.
Basisvoorzieningen
Deze voorzieningen worden aanbevolen om standaard in de kamers te verwerken.
1. Brandalarmering
Bij een groepswoning voor mensen met dementie is er sprake van een woonfunctie gelegen in een woongebouw bestemd voor minder zelfredzame personen met permanent toezicht. Deze moeten voorzien zijn van een volledige brandmeldinstallatie. Dat wil zeggen dat alle ruimten van brandmelders voorzien moeten zijn met rechtstreekse doormelding naar de brandweer.
2. Uitluistersysteem
Dit systeem plaatst automatisch een oproep als in de kamer geluiden hoorbaar zijn die een vooraf ingestelde tijd- en geluidsdrempel overschrijden. Een alarm gaat rechtstreeks naar een meldkamer van de zorgverlening. Het zorgpersoneel kan vervolgens door middel van de geplaatste microfoon in de kamer
meeluisteren of er wat aan de hand is. Het is ook mogelijk om het eerdere geluid, wat de oproep heeft veroorzaakt, terug te luisteren. Optioneel is hier het gebruik van camera‟s in de kamer, welke bij een oproep ingeschakeld kunnen worden.
3. Automatische zonwering
Aan de zonzijde van het complex wordt zonwering geplaatst. Het zorgpersoneel is in staat om door middel van het drukken op een knop de zonwering te laten zakken en op te halen. Er kan ook voor gekozen worden om deze automatisch naar boven of beneden te laten gaan.
4. Automatische oriëntatieverlichting bij ’s nachts opstaan.
Wanneer de woning in de nachtstand staat, wordt er een
bewegingsdetector in de slaapkamer geactiveerd. Zodra de bewoner uit bed komt en zich voor de bewegingsmelder bevindt, wordt er een oriëntatieverlichting in de slaapkamer (bijv. vloerverlichting)
Er wordt ook een bewegingsmelder bij de ingang van de kamer geplaatst, zodat de oriëntatieverlichting ook aan gaat wanneer de bewoner de kamer na een toiletbezoek weer betreed.
5. Automatische verlichting badkamer
Bij binnenkomst van de badkamer gaat het licht automatisch aan door middel van een bewegingssensor. Het licht gaat na een tijdje vanzelf weer uit.
6. Automatische oriëntatieverlichting hal
Wanneer een bewoner ‟s nachts de hal betreed, wordt er oriëntatieverlichting geactiveerd. Deze verlichting gaat na een tijdje vanzelf weer uit.
7. Deurstandsignalering of bewegingsmelders bij deur
Door middel van het aanbrengen van een magneetcontact, kan er ‟s nachts bij het opengaan van de kamerdeur een melding verzonden worden naar het
zorgpersoneel. Het zorgpersoneel weet hierdoor dat de bewoner zijn kamer heeft verlaten en kan, indien nodig, actie ondernemen. Indien een bewoner zijn kamerdeur altijd een stukje open heeft staan, kan er gekozen worden voor een tweetal bewegingsmelders bij de deur. Wanneer de bewoner beide bewegingsmelders is gepasseerd, gaat er een melding naar het zorgpersoneel.
8. Dag-/nacht schakelen kamer
Het zorgpersoneel moet in staat zijn de functies die actief zijn in de nacht te activeren en te deactiveren. Dit kan door middel van een dag/nacht schakelaar of kan centraal geregeld worden. Aan deze functie kunnen vervolgens de functies 2, 4, 6, 7 en 9 gekoppeld worden.
Optionele voorzieningen
Deze voorzieningen moeten mogelijk zijn, zodat bovenstaand basispakket altijd uitgebreid kan worden.
9. Druksensoren of bewegingsmelder onder het bed
Door middel van een bedmat of druksensoren onder de mat, kan er gesignaleerd worden of een bewoner nog in bed ligt of niet. Wanneer de bedmat geen druk meer signaleert, kan dat er op wijzen dat de bewoner uit bed is en kan er een melding naar het zorgpersoneel worden verzonden. Andersom werkt een
druksensor onder de mat, waarbij het signaleren van druk zorgt voor een melding naar het zorgpersoneel. Een andere mogelijkheid is het plaatsen van een
bewegingsmelder onder het bed. Zodra deze melder beweging waarneemt, gaat er een melding naar het zorgpersoneel. In alle gevallen kan hier optioneel gebruik worden gemaakt van camera‟s in de kamer om bij een melding de situatie beter in te schatten. Deze functie is koppelbaar met functie 8.
10. Passieve personenalarmering
De passieve personenalarmering werkt door middel van activiteitsmeting.
Wanneer een bewoner overdag veel op zijn kamer verblijft, kan er voor deze optie gekozen worden. Wanneer de zorgverlener het wenst, worden de in de kamer aanwezige bewegingsmelders geactiveerd.
Wanneer er na, een per individu in te stellen tijd, geen beweging is geweest, wordt er een melding naar het zorgpersoneel gestuurd. Bij deze functie kan bij een melding optioneel gebruik worden gemaakt van camera‟s. De
bewegingsmelders moeten door de zorgverlener ook weer gedeactiveerd kunnen worden.
11. Dwaaldetectie
Door het gebruik van dwaaldetectie kunnen bepaalde deuren voor mensen met „wegloopgedrag‟ gesloten blijven. De bewoner draagt een chip in schoen of kleding met informatie over het wel of niet toegang verkrijgen tot een bepaalde zone. Bij benadering van desbetreffende deuren, wordt de chip door een
detectielus onder de vloerbedekking uitgelezen en worden indien nodig de deuren op slot gehouden. Tevens gaat er een melding naar het zorgpersoneel, zodat zij weten waar de bewoner zich bevindt. Deze functie wordt naast dwaaldetectie ook wel schilbeveiliging genoemd, omdat de technologie wordt aangebracht bij de deuren naar buiten, dus op „de schil‟ van het gebouw.6
12. Spreek- luisterverbinding in kamer
Wanneer er door één van bovengenoemde functies een melding naar het zorgpersoneel gestuurd wordt, bestaat de mogelijkheid om een
spreek-/luisterverbinding tot stand te brengen, waardoor het zorgpersoneel de bewoner toe kan spreken.
13. Camera observatie (bijv. 2 maal per uur)
De zorgverlener neemt, wanneer de bewoner op zijn kamer is, bijv. twee maal per uur een kijkje in de kamer om de situatie te verifiëren.
Samenvattend bestaat voor het PG pakket het volgende overzicht:
Basis Optioneel
1. Brandalarmering 9. Druksensoren/bewegingsmelder 2. Uitluistersysteem 10. Passieve personenalarmering 3. Automatische zonwering 11. Dwaaldetectie
4. Automatische verlichting bij opstaan 12. Spreek-/luisterverbinding 5. Automatische verlichting badkamer 13. Camera observatie
6. Automatische verlichting hal 7. Deurstandsignalering/bewegingsmelder 8. Dag-/nacht schakelen kamer
6Functioneel Programma van Eisen voor Domotica voor het kleinschalig groepswonen
4.4.2 Onderbouwing pakket Basisvoorzieningen
De functies 1 t/m 5 zijn als basis genomen, omdat de meerderheid van de respondenten deze voorzieningen standaard in de woning vinden behoren. Functie 6 is in de basis opgenomen, om te voorkomen dat de bewoners ‟s nachts in het donker gaan dwalen. Over functie 7 waren de meningen van de respondenten verdeeld. De reden om deze functie toch in het basispakket te plaatsen is als volgt: Ook wanneer een bewoner ‟s nachts de kamer uit mag, weet de zorgverlener dat deze de kamer heeft verlaten. Wanneer nodig kan men dan actie ondernemen. Op deze manier heeft de bewoner toch nog de vrijheid om de kamer te verlaten.
Functie 8 is nodig om functie 7 en eventuele andere functies te kunnen activeren of deactiveren.
Optionele voorzieningen
Deze voorzieningen zijn optioneel, ze zitten niet standaard in de woning, maar moeten wel mogelijk zijn. Van de functies 9 t/m 11 wordt door meerderheid van de respondenten aangegeven dat deze indien nodig ingezet moeten kunnen worden. Het geeft de bewoner de ruimte om vrij te bewegen, maar de zorgverlener is er wel van op de hoogte. Indien nodig, is er toch mogelijkheid om actie te ondernemen.
Een spreek- luisterverbinding kan in enkele gevallen ook worden toegepast. De zorgverlener kan bij een melding de bewoner toespreken om
bijvoorbeeld weer terug in bed te gaan liggen.7
Camera observatie is een ander middel dat de zorgverlening kan helpen bij het verifiëren van de situatie. In plaats van nachtrondes, kan er gebruik gemaakt worden van camera‟s.
Weggelaten voorzieningen
Ondanks dat de meerderheid van de respondenten vinden dat een actieve
personenalarmering standaard in een PG woning hoort, is deze toch geheel weggelaten. Reden hiervoor is dat de halszender wordt vergeten te dragen en in de praktijk blijkt dat een dementerende of heel vaak alarm maakt of juist niet als het zou moeten.8
Andere functies zijn weggelaten omdat de bewoner in de meeste gevallen niet in staat is om de techniek te bedienen.
4.5 Overige aanbevelingen
Buiten het functioneel pakket van eisen, zijn er nog andere aspecten welke belangrijk (kunnen) zijn bij het invoeren van een domotica pakket.
- Verschillende functies uit het eerste pakket kunnen in één voorziening worden samengevoegd. Zo is het mogelijk om bijvoorbeeld de actieve personenalarmering in de woonkamer, de videofoon, het ophalen van de zonwering en het oproepen van diensten zo te installeren dat al deze functies te bedienen zijn met één „kastje‟. Hierdoor voorkomt men een veelvoud aan „kastjes op de muur‟.
7 Functioneel Programma van Eisen voor Domotica voor het kleinschalig groepswonen
voor mensen met dementie, versie 1.3, november 2009
8 Functioneel Programma van Eisen voor Domotica voor het kleinschalig groepswonen
- Het is belangrijk om in samenspraak met de bewoners te bepalen welke
wandcontactdozen en lichten er geschakeld worden (pakket extra-/intramuraal). Hierdoor heeft de bewoner een vrije keuze in het plaatsen van apparatuur en wordt voorkomen dat bijvoorbeeld een wekkerradio telkens opnieuw ingesteld moet worden. Bovendien is de kans groter dat de bewoner een functie beter begrijpt en gebruikt wanneer deze zelf heeft kunnen meebeslissen over wat wel of niet geschakeld is.
- Het is aan te raden om geschakelde wandcontactdozen te voorzien van een markering. Zo kan zowel bewoner als een medewerker van Leyakkers gelijk zien wat er wel en niet geschakeld is.
- Bewoners moeten op de hoogte worden gebracht over welke optionele voorzieningen hun woning beschikt. Daarbij moet per voorziening inzichtelijk zijn wat het de bewoner extra gaat kosten wanneer zij voor één of meerdere van de opties kiezen.
- Camera‟s kunnen niet zomaar worden ingezet. Hiervoor zijn in
eerste instantie toestemming en vervolgens duidelijke afspraken met bewoners en/of diens familie noodzakelijk.
- Veel voorzieningen werken pas naar behoren wanneer er aan de kant van de zorgverlener een goede organisatie achter zit. Voorbeeld is ‟s nachts het gebruik van een alarmcentrale die in eerste instantie de alarmeringen afkomstig van de akoestische bewaking filtert, alvorens door te sturen naar een DECT toestel.
4.6 Samenvatting
Uit de evaluatie van het huidige basispakket domotica is gebleken dat deze niet optimaal is. Er moet meer nadruk worden gelegd op een vraaggestuurde aanpak. Op basis van de ingevulde lijsten, de verschillende visies en ervaringen, zijn er twee pakketten domotica samengesteld. Één pakket voor PG woningen en één pakket voor extra-/intramurale appartementen. In deze pakketten staan vooral de functies en niet de techniek centraal. Functies kunnen indien gewenst anders worden vormgegeven dan beschreven.
Buiten het functioneel pakket van eisen, zijn er nog andere aspecten welke belangrijk kunnen zijn bij het invoeren van een domotica pakket. Ook hier zijn aanbevelingen voor beschreven.
Hoofdstuk 5 Financiering van domotica
In dit hoofdstuk wordt de huidige gang van zaken besproken en een aanbeveling gedaan tot een andere aanpak. Tevens wordt antwoord gegeven op de vraag: Is domotica voor een woningcorporatie de investering waard?
Let op: Dit hoofdstuk heeft enkel betrekking op de financiering van extramurale
appartementen. Bij intramurale appartementen en kleinschalige woongroepen ontvangt de zorginstelling geld voor de gehele investering, waaronder ook de domotica. Er is dan geen onderscheid tussen wonen en zorg.
5.1 Huidige situatie
Sinds het opstellen van het standaardpakket domotica van woonstichting Leyakkers, is er veel veranderd. En niet alleen met betrekking tot de
technologie. Gekeken naar de eerste projecten van woonstichting Leyakkers, was zij het die de kartrekkende rol verzorgde omtrent domotica.
Zorgverleners waren wat minder enthousiast en stemden er aarzelend mee in.
Nu, bijna tien jaar later, heeft de zorgsector de voordelen van domotica leren kennen en hebben zij in enkele gevallen de kartrekkende rol overgenomen. Deze zorgverleners hebben een eigen pakket van eisen samengesteld waarvan zij vinden waar een nieuw woon-zorgcomplex aan moet voldoen.
Het implementeren van één uitgebreid standaard pakket voor alle woningen blijkt niet te werken (zie hoofdstuk 4).
Momenteel wordt er steeds meer gestreefd naar een vraaggestuurde aanpak, waarbij wordt uitgegaan van een minimaal basispakket met veel ruimte voor eventuele uitbreiding. Dit idee wordt reeds ingevoerd bij woon-zorgcomplex de Hoogt. Enkele voorzieningen worden standaard geïmplementeerd en voor de rest zijn loze leidingen aangelegd. Indien nodig is er dus altijd uitbreiding mogelijk. De totale kosten van dit pakket liggen wel aanzienlijk hoger dan het huidige standaardpakket (€4500,- vs. €2500,-)
Nu de zorgsector de voordelen van domotica heeft leren kennen, willen zij dat er in een pakket meer ruimte is voor zogenaamde zorgdomotica. Dit is domotica die de zorg ondersteund met het signaleren van een eventuele noodsituatie of welke hun werk efficiënter kan maken. Wat voor voorzieningen hier onder vallen, wordt verder in dit hoofdstuk toegelicht.
Tot op heden is het Leyakkers geweest, die de kosten van het
standaardpakket domotica droeg. Het implementeren hiervan kostte hen ongeveer €2500,- per woning. Deze kosten werden gedeeltelijk verrekend in de kale huurprijs van de woningen. Leyakkers ziet dit als onderdeel van hun maatschappelijke taak om senioren te huisvesten. Maar nu zorgverleners meer voorzieningen willen welke hen in hun werk ondersteunen en er steeds meer voorzieningen op de markt komen, ontstaat de vraag wie dat allemaal gaat betalen. Het is immers niet logisch dat een woningcorporatie als enige de kosten draagt, terwijl de bewoner en zorgverlener de baten hebben. Zeker niet nu de zorgverlener sinds 2006 door middel van de beleidsregel zorginfrastructuur een vergoeding voor een deel van de voorzieningen kan ontvangen (beleidsregel zorginfrastructuur). Over welke voorzieningen dit betreft, wordt verder ingegaan in paragraaf 5.3.
5.2 Overal plaatsbare en verplaatsbare domotica
Een mogelijke oplossing voor het verminderen van de kosten voor Leyakkers is het toepassen van overal plaatsbare en verplaatsbare domotica.
Het cruciale punt van de overal plaatsbare en verplaatsbare zorgdomotica is dat het een softwarepakket met randapparatuur (zoals en met name sensoren) betreft die op een ICT-platform geplaatst kan worden. Dit softwarepakket met randapparatuur is in eigendom van een zorgorganisatie en kan gekoppeld aan een zorg- en
dienstenarrangement van zorgcliënt naar zorgcliënt verplaatst worden. En daarmee van woning naar woning. Op dit ICT-platform kan ook software geplaatst worden die geen zorgfunctionaliteit heeft. De rol die Leyakkers hier heeft is het aanleggen van een voldoende betrouwbare internetinfrastructuur en ICT-platform.
Voorbeeld van een ICT-platform is het DAP concept. DAP staat voor Domotica Aansluit Punt. Een domotica aansluitpunt is een doosje met slimme hard- en software dat in de meterkast van een woning wordt geplaatst. Een korte technische samenvatting over DAP is terug te vinden in bijlage 7.
Het domotica aansluitpunt ontvangt en verwerkt informatie en zorgt voor onderlinge communicatie. Het gaat uit van een open source gedachte waardoor
verschillende apparatuur van verschillende leveranciers er op kan werken. Hierdoor zit men niet vast aan één leverancier, waardoor de marktwerking in tact blijft en de kans dat men innovaties misloopt verminderd wordt. Daarnaast zijn de gevolgen van een eventueel faillissement van een leverancier ook aanzienlijk kleiner.
DAP kan veel mogelijk maken en is in staat toepassingen te integreren. Een voorbeeld hiervan is de alarmstand van de woning, zoals deze in het huidige standaard pakket domotica is beschreven. Maar voor de hierboven beschreven technologie is er in principe geen extra leidingnetwerk nodig tussen de meterkast en alle wandcontactdozen en schakelaars, zoals dat momenteel wel in de woon-zorgcomplexen van Leyakkers wordt gedaan. Wel is het raadzaam nog enkele loze leidingen te leggen. De kosten voor deze bouwkundige voorbereidingen kunnen beperkt blijven tot onder de €1000.- per woning.9
De vraag is dan nog of een ICT-platform zoals het DAP standaard in de woning moet worden aangebracht. Enerzijds zou het deel uitmaken van het overal plaatsbare en verplaatsbare idee wanneer het pas aangebracht wordt als de bewoner vraagt naar een functie. Anderzijds kunnen grotere aantallen de kostprijs drukken. Doordat in vorig hoofdstuk is gekozen voor het standaard aanbrengen van onder andere actieve personenalarmering en een alarmstand, wordt hier aangeraden om het ICT-platform standaard aan te brengen.
