Kwartaire mollusken uit de Oosterschelde

AFZETTINGEN WTKG23_(4), 2002 72

Kwartaire mollusken

uit de Oosterschelde

F.P.

Wesselingh

,

A.C. Janse & A.

_Slupik

*

Het fossiele

schelpmateriaal

werd alleen

gevonden

in het

Olifantsputje

aan de

zuidzijde

van

Schelphoek

(ca.

x

411.70,y

46.50),

waarde

diepte

van de

Oosterschelde,

onderaan de

_dijk,

52meteris.

De

achtentwintig

soorten meteenfossiel

_uiterlijk

die

wer-den

_aangetroffen

staanin de tabel hieronder:

Ook derecente

schelpfauna

hadnogwat

aardigheden

in

petto.

Zo werdenerverschillendedoublettenvande

Mid-dellandseZee mossel

_{Mytilus galloprovincialus Lamarck,}

1819

_gevonden,

eensoortdie_pas

_recentelijk

als

zodanig

in het Nederlandse

faunagebied

wordt herkend

_(maar

die

Acitacobboldiae

1

(Sowerby,

1817)

16fragmenten

Nuculoma tenuis(Montagu, 1808) 1 defecte_klep

Yoldia _oblongoides

>(Wood. 1840) 11fragmenten

Mytilusct.trossulus_;Gould, 1850 4_fragmenten

Aequipecten opercularis;(Linné, 1758) 1_fragment

Cerastoderma edule_{i (Linné, 1758)} 6_kleppen,28_fragmenten

Cerastoderma_{glaucumi (Poiret, 1789)} 1fragment

Spisulaof. subtruncata (Da Costa, 1778) 4fragmenten

Angulus?donacinus_{;(Linné, 1758)} 1fragment

Macoma balthica (Linné, 1758) ca.30kleppen*

Macomaobliquai (Sowerby, 1817) 4kleppen, 14fragmenten

Macoma calcarea(Gmelln, 1791)en/of Macomapraetenuis;(Leathes, 1833) 7kleppen,ca. 50fragmenten

Donaxvariegatus (Gmelin,1791) 1defectekiep

Scrobicularia plana! (DaCosta, 1778) 2fragmenten

Arctica islandica(Linné,1771) 4(defecte) kleppen, ca.20_fragmenten

Corbiculaspec. 1klep

Venerupisaurea senescens

:

(Cocconi, 1873) 1klep

MyaarenariaiLinné, 1758 10_kleppen,ca.20_fragmenten

Corbula _{gibbai (Olivi, 1792)} 8 _{(defecte) kleppen}

Littorinacf. saxatilis_{(Olivi, 1792)} 3_exemplaren8_fragmenten Potamides tricinctus; (Brocchi,1814) 4 defecte_exemplaren

Haustator solanderi i_{Mayer Eymar,} 1877 1 defectexemplaar

Calyptraeaaff.chinensis>(Linné, 1758) 1 defectexemplaar

Nucella_{lapillus vulgaris}s(Wood, 1848) 1 fragmenten

Oenopotaturricula[(Montagu, 1803) 1 defectexemplaar

Acteontornatilis_{;(Linné, 1758)} 1 _fragment

Ringiculaventricosa_{i (Sowerby, 1824)} 2fragment

*

Zowel(sub)fossiele als recent uitziende kleppen vandeze soort werden aangetroffen Eenkleine

_{molluskenfauna, grotendeels}

van

Vroeg

Pleis-tocene

ouderdom,

uit de Oosterschelde

_{nabij Schelphoek}

wordt

_{gerapporteerd.}

De

_fauna

wordt

_vergeleken

metfau-na’s uit de

nabijgelegen Deltadienstboring

‘Schelphoek

Op zaterdag

31_augustus

_jl.

werd de

_jaarlijkse

bottenvis-tocht ‘Kor & Bot’

_gehouden.

Deze

tocht,

die dit

_jaar

voor

de 52ste keer werd

_gehouden,

houdteen

dag

vareninmet

de Zierikzee

_(ZZ)10

vande familie Schot op de

Ooster-schelde. _{Onder toeziend oog}van de

burgemeester

van

Schouwen Duiveland wordt

_gevist

naarfossielebottenvan

(meest)

Vroeg

Pleistocene

_zoogdieren.

Behalve fossiele botten komenerook vele levende zeebeesten mee

om-hoog,

zoals

kreeften,

mossels,

wulken enanderezaken die als ‘comestibles’ dienst

_doen,

alsmede vele kilo’s slan-gesterren, zeesterren enander schoongrut. Dit

_jaar

was

deeerste auteur

aanwezig

metde

bedoeling

inzichtte

krij-gen in het voorkomenvanfossiele mollusken_opde

bo-demvan deOosterschelde. Met de door

_Joop

van Veen enkele

_{jaren geleden geïntroduceerde}

de

_muizenhuis,

een

stalen buis meteenzeef die aande

_sleepnetten

worden

gehangen,

werd het

_mogelijk

om sedimenten

schelpen

aanboordtehalen die voorheen door de

grofmazige

kor

heen

_glipten.

Almetal heeftde

_dag

een

_{redelijk rijke fauna,}

voornamelijk

van

Vroeg

Pleistocene ouderdom

(vermoe-delijk Tiglien) opgeleverd.

Het materiaal is

matig

gecon-serveerd,

veelal

_afgerond,

enheeftmeestaleen

typische

geelbruine

ensoms

blauwige

kleur. Verder werden ook nog enkele

schelpen

van

Jong

Pleistoceneen Holocene ouderdom

_gevonden.

Acila cobboldiae(Sowerby, 1817) 16fragmenten

Nuculoma tenuis_{(Montagu, 1808)} 1defecte_klep

Yotdia_{oblongoides (Wood,}1840) 11fragmenten

Mytilusof. trossulus Gould,1850 4_fragmenten

Aequipecten opercularis(Linné,1758) 1_fragment

Cerastodermaedule_{(Linné, 1758)} 6 kleppen,28_fragmenten

Cerastodermaglaucum (Poiret, 1789) 1_fragment

Spisulacf. subtruncata (Da Costa, 1778) 4fragmenten

Angulus?donacinus _{(Linné, 1758)} 1_fragment

Macoma baithica(Linné,1758) ca. 30kleppen’

Macoma obliqua (Sowerby, 1817) 4kleppen, 14fragmenten

Macoma calcarea(Gmelin, 1791)en/ofMacomapraetenuis (Leathes, 1833) 7kleppen,ca. 50fragmenten

Donaxvariegatus (Gmelin, 1791) 1defecteklep

Scrobiculariaplana (DaCosta, 1778) 2fragmenten

Arctica islandica(Linné,1771) 4 (defecte) kleppen,ca.20_fragmenten

Corbiculaspec. 1 klep

Venerupisaurea senescens(Cocconi, 1873) 1 klep

Myaarenaria Linné, 1758 10_kleppen,ca.20_fragmenten

Corbula gibba (Olivi, 1792) 8 _{(defecte) kleppen}

Lillorina cf. saxatllis (Olivi, 1792) 3_exemplaren8_fragmenten

Potamidestricinctus _(Brocchi,1814) 4 defecte_exemplaren

HaustatorsolanderiMayer Eymar, 1877 1 defect_exemplaar

Calyptraeaall.chinensis(Linné, 1758) 1 defectexemplaar

Nucella lapillusvulgaris (Wood, 1848) 1 fragmenten

Oenopotaturricula_{(Montagu, 1803)} 1 defectexemplaar

Acteontornatilis (Linné, 1758) 1 fragment

AFZETTINGENWTKG 23(4), 2002 73

blijkens

oudere collecties al heel

_{lang voorkomt).}

Dewulk, Buccinum undatum

_{Linné, 1758,}

_{bleek nog}

_algemeen

le-vendvoortekomenin de Oosterschelde. In de Noordzee is dezesoort_zo

_goed

als

_uitgestorven

door het

_gebruik

van_{TBT houdende verf op boten. Nu het}

_gebruik

vandeze

verf wordt

_{afgebouwd zijn randpopulaties,}

zoals die in de Oosterschelde

_voorkomen,

vangroot

belang

omde

Noord-zee weertekunnen bevolken. Een

_vijftal

fraaiewitte

wen-teltrappen, Epitonium

clathratulum

_(Kanmacher,

₁₇₉₈₎

werd ook

_opgevist.

Tenslotte werdeentweetal fraai

be-schadigde schelpen gevonden.

Een kokkel

₍

Cerastoderma

edule)

meteen vreemde

_{Thyasira-achtige}

_flap,

en een

alikruik

₍

Littorina littorea

_(Linné,

₁₇₅₈₎₎

meteen

schelp

in

_verregaande

staatvan

ontwinding.

Omdat het materiaal

_opgevist

is kan nietmet sluitende zekerheid de

_{stratigrafische}

herkomst worden achterhaald. Een aantal_soorten,zoals bv. Acila

_cobboldiae,

Nuculoma

tenuis,

Yoldia

_oblongoides,

Macoma

_obliqua

enMacoma

calcarea/praetenuis

staan inonze

omgeving

bekend als

Vroeg

Pleistocene indicatoren.

_Venerupis

aurea senescens

is de

_enige

Eemien indicator in het materiaal. Corbicula is bekend uit het Middenen

(zeldzaam) Vroeg

Pleistoceen. In de

_nabijheid

vanhet

_{Olifantsputje}

is in de

_{jaren vijftig}

in het kadervande deltawerkeneen

_{boring gezet, boring}

Schelphoek

(42G4-11:

x

47.034,

y

412.033)

die inmid-dels door Anton Janse

_(mollusken)

enAndré

_Slupik

(litho-stratigrafie)

is

_uitgezocht.

De bovenste

_zestig

meter _van de

_boring

is als

_volgt

intedelen:

0-17meter

Afzetting

vanDuinkerken

_{(‘Jonge Zeeklei’, Holoceen),}

waddenfaunamet intervallen waarin land/zoetwater mollusken.

17-29meter

Afzetting

vanGalais

_{(‘Oude Zeeklei’, Holoceen),}

wad-denfauna

_(inclusief

_{zeegras indicatoren zoals}

Turbo-ella)

meteenenkeleland/zoetwatermollusk. 29-36meter

?Schouwen Formatie

_{(Midden-Laat Pleistoceen),}

zan-dige geulopvullingen

meteen

redelijk

diverse mariene

fauna,

waarin

_{typische Vroeg}

_{Pleistocene indicatoren} ontbreken.

36-42meter

Tegelen/Maassluis

Formatie

(Vroeg Pleistoceen),

zan-dige

sedimentenmeteen armewadden faunamet

en-kele terrestrische/zoetwater indicatoren

_(waaronder

ook

botlfagmenten).

42-49meter

Maassluis Formatie

_(Tiglien),

meteen

weinig

soorten-rijke afgesleten

boreale

_Vroeg

Pleistocenemariene

fau-nametenkele

kustnabije

elementen.

49-51meter

Maassluis Formatie

_{(Tiglien), kleiige}

zandenmetveel

(omgewerkte) foraminiferen,

maarzonder mollusken.

51 metere.v.

Maasluis Formatie

_(Tiglien),

met

rijke

boreale fauna’s.

De

_Vroeg

Pleistocenefauna uithet

_{Olifantsputje}

_{komt qua}

samenstelling

en

conservering

nauw overeenmetdearme en

afgerolde

fauna’s uit het interval 42-49metervan de

boring Schelphoek.

Naast de eerder

_genoemde

indicatoren

wijst

ook het voorkomen van de

_noordkromp

Arctica islandica_ende

_{grote slijkgaper Mya}

_{arenaria daar op.} Deze laatste soort heefteen

merkwaardige

voorkomens

geschiedenis

in

_Europa.

Voor het eerstwordt dezesoort in het Midden-Laat Plioceen

_{aangetroffen,}

om

vervolgens

aanhet eindevanhet

Vroeg

Pleistoceen hier uitte

ster-ven.Sindsca. 1300 komt desoortweer

algemeen

voorin NW

_{Europa, mogelijk}

hier

_{geïntroduceerd}

vanuit de oost-kustvan Amerika door de

_{Vikingen (al}

is daarover nog

niet het laatstewoord

_gezegd).

De‘Eemien’

indicator,

Ve-nerupis

aurea senescens, stamt

_mogelijk

uit het 29-36 meterinterval.

In de Naturalis collecties

zijn

al enkelemonsters

aanwe-zing

vanArctica islandica uit de Oosterscheldemet een

vrijwel

identieke

_conservering

als het

_{Olifantsputje.}

Deze

zijn halverwege

de

_twintigste

eeuwverzameld. Met het kleine materiaal hebbenwedeeerstemin ofmeer

volle-dige Vroeg

Pleistocenefauna uit de Oosterschelde in han-den.

Dergelijke

fauna’swarenal bekend uitde

Roompot

en vanhetstrandvan

_Domburg.

Wij

danken de

_{Burgemeester Asselbergs}

van Schouwen

Duiveland,

schipper Jaap

Schotvan de Zierikzee 10en

John de Vosvoor de

organisatie

van de

tocht, Joop

van

Veenvoorhet

_gebruik

vande muizenhuisvoor het

verza-melenvan

sediment,

Jacob Leloux enDirk

Slagter

voor

hulp bij

het

_verzamelen,

en Arthur Oosterbaanvoor

in-formatieoverde

verspreiding

vanlevende mollusken. Tom

Meijer

enJohn de Vos hebben het stuk

_gespekt

van

fout-jes

enfouten.

*F.P.

_Wesselingh

& A.C.

_Janse,

NNMNaturalis, Post-bus

_9517,

2300

RA,

Leiden,email:

wesselingh@naturalis.nl

*A.

_Slupik,

NM

_Rotterdam,

Postbus

_23452,

3001 KL Rotterdam