Lapilli

AFZETTINGEN WTKG 24_(2). 2003 40

Lapilli

LarsvandenHoek+Ostende

Voetsporen

in deas

Fossielen

_zijn

leukomdatze zoecht

_zijn.

De

getuigen

van eenleven uiteenandere wereld. Oesters vertellenoverde tweehonderd

_jaar

dat hiereenoesterbankwas,vier

miljoen jaar geleden.

Een mammoetkies herinnertaan de

_{vijftig jaar}

dateen

_harige

olifant hier

_rondliep,

zo’n 45.000

jaar geleden.

Een blad-afdruk

_getuigt

vanhet seizoendathet blad

groeide

en

af-geworpen

werd,

alweer

_{2,5 miljoen jaar geleden.}

Maar de mooiste

getuigen zijn

toch wel defossielen of

geologi-sche

_{verschijnselen}

dieeenmomentuit het verleden laten Z0'rf

°°"-

G"°r

dmor

£’***

r.

IÖ03J

s.

(T,t

-

Krl *"“"

Het is alweer de 10de

Lapilli.

En als ik de

_vorige

Afzet-tingen goed begrepen heb,

deeerstekeer dat het de

_enige

nieuwsrubriek in het bladis.De

_{grote broer,}

GEOCOM-municatie,

isernietmeer

_bij.

Lekkeromhet

rijk

alleente hebben?_Nou,nee

eigenlijk. Natuurlijk plukte

ik elke keer

weermettrillende handen

_Afzettingen

uit de

brievenbus,

om te

_kijken

ofergeendoublures in de

onderwerpen

za-ten. Maar datwas nooit het

_geval

endetwee rubrieken werkten

_duidelijk

aanvullend_{op elkaar.} GEOCOMmu-nicatie toondeeenbrede variatieaan

onderwerpen, Lapilli

pikte

erpaar

dingen

tussenuit. De rubriek is wat

beperk-ter,vooral ook omdat ik metoch het

_prettigst

voel in

on-derwerpen

dicht

_bij

huis.De

_{vertebratenpaleontologie}

dus. Als

_je

het daneens iets verderweg

zoekt,

danontlokt dat meteeneenreactievaniemand die het nieuws net iets

be-ter in eenkader kan

plaatsen.

Zoals het stukvan Gerard Cadée in de

_{vorige Afzettingen}

overde

samenstelling

van het zeewater.Ikvind dat

fantastisch,

eniedereen die daarin het voorbeeldvanGerardwil

_volgen

moet dat vooral doen. Maar daarnaast wil ik vooral

mijn uitnodiging

vande

eer-ste

_Lapilli

herhalen. Voor

mij

hoeft deze rubriek geenone manshowte

_zijn.

Eenieder dieeen

nieuwtje

zietwaarvan

hij

of

_zij

denkt: “Daarzouikeenswatover

kwijt willen”,

is van harte welkom om aante schuiven. En voor

“Joh,

schrijf

daareensover”benik ook best wel vatbaar.

Het-geen

natuurlijk

nietwegneemt,dat ik gewoon

mijn

best zal

blijven

doen de rubriekte

_blijven

vullen. Geen

verras-singen

ditmaal,wederomtwee

_nieuwtjes

uit dewereldvan de

_{vertebratenpaleontologie.}

Nou

_goed,

het

_zijn

wel ver-rassende

_nieuwtjes.

Alhoewel de ledenvande WTKG

na-tuurlijk allang

wisten,

datje

ook in Nederland

opzienba-rende fossielen kan vinden.

AFZETTINGEN WTKG24 _(2), 2003 41

zien. Eenmomentbevroren in de

_tijd,

een

oogwenk

ver-eeuwigd.

Een bliksemflits slaat inen smelt het zandtot

een

fulguriet. Regendruppels

laten hun afdruk achter in modder die

_uiteindelijk

verhardttot steen.Voor de

paleon-toloog zijn

het de_sporenvandieren die hem_terugvoeren naardatenemomentuit het

_geologische

verleden.

_Op

26

september

om

14.17,

4.287.516

jaar geleden,

zetteeen beest

_{zijn linkerachterpoot}

neerop deze

plek.

Fantastisch toch.

De _{sporen uit} eenvulkanische

_aslaag

in Zuid Italië die door Miettoetal. in Naturevan 13 maart_werden gepre-senteerd

_(lit.

1),

zijn

nietzo

precies gedateerd.

Het

mo-mentdatze

zijn gemaakt, ligt

ergenstussen de 385.000 en

325.000jaar geleden.

Dat maaktzemeteentotde oudst bekende

_{menselijke voetsporen.}

Dat deze afdrukken door

mensen

zijn gemaakt, lijdt

geen

twijfel.

Zetonenheel

dui-delijk

de hielende balvande voet,en

bij

de best bewaar-de

_{exemplaren zijn}

zelfs afdrukken vandetenen tezien. Geziendeouderdomvande_sporen,

_afgeleid

uit de ouder-domvande vulkanische

aslaag

waarinze

zijn gevonden,

moeten ze

gemaakt zijn

dooreen

vertegenwoordiger

van het

_geslacht

Homo,een modemtype mens dus.

Sporen

van

mensachtigen zijn

alvan oudere datum bekend. De Tanzaniaanse

vindplaats

Laetoli leverde een inmiddels beroemd

_geworden

spoorvan

_{Australopithecus,}

eveneens

gemaakt

in_eenvulkanische

_{aslaag. Australopithecini}

lie-pen weliswaar al optwee

benen,

maar_{hadden nog niet de}

rechtopgaande

gangvanmodernemensen.In hoeverre dit tot

uiting

komt in verschillen in

_{voetafdrukken,}

wordtniet in het artikel

_besproken.

Het is veelmeer een

vondstmel-ding.

Maar het is dan ookeenindrukwekkendevondst.

Kennelijk

warende sporen

overigens bij

de lokale

bevol-king

al

_langer

bekend. In ieder

_geval

hadden_zeal de

bij-naam ‘de

_{duivelssporen’}

_meegekregen.

Tussen de vele

diersporen

die ook in de

_{aslaag zijn achtergebleven,}

lig-gen drie sporen van mensen. Het

_langste

spoor, dat be-staatuit 27 voetafdrukken ismeerdan dertienmeter

lang,

envertoonteen

duidelijke Z-vormige

bocht.

_Kennelijk

lie-pen demensenhiervan een

helling

af

(het

spoor daalt in totaalruim vier

_meter),

en

volgden

ze een

_stukje

de

hoogte-lijnen

om

_{gemakkelijker}

aftekunnendalen. Ookeenruim achtmeter

lang

spoor,met19_voetstappen

_getuigt

van een

afdaling.

Er isaantezien hoe de maker

_uitgleed,

ennaast het spoor is ookeen handafdruk

_gevonden

waar

_hij

of

_zij

probeerde

haar balanstevinden. Hetderde_{spoor is}

_bijna

tienmeter

lang,

en eenstuk minder steil. De tien

voet-stappen

vandit spoor

zijn gelijkmatig

verdeelden

getui-genvan een

rustige wandelpas.

Helaaswetenweniet

_precies

hoe de wandelaars eruit ge-zien hebben. Het

_enige

watweuit het

spoor kunnen aflei-denis,datzeniet_grootwaren.De

_{voetstappen zijn}

zo’n 20centimeter

_lang

en 10 centimeterbreed. Dat komt

vol-gens

mij

neerop zoongeveer

maatje

35. _Statistisch ge-zien betekent dat dat dewandelaars niet

_langer

warendan 1 meter50.

Het is

_{natuurlijk aardig}

om tefantaserenover wat deze

mensen dachtentoenze de heuvel

afliepen. Erg

op hun

gemak

zullenze niet

_{zijn geweest.}

Immerswasernetin de buurteen

vulkaanuitbarsting

geweestdie het

landschap

meteen

laag

ashad bedekt. Maar het beeld dateen kranten-bericht

_schetste,

van mensendie

wegvluchten

van een werkende

vulkaan, lijkt

ook niet op

zijn plaats.

Jezou ver-wachten dat deas

uitgehard

is voordat

hij opnieuw

bedekt werd. Anders zouden de_voetstappennietzomooi bewaard

zijn gebleven.

En dat betekent weerdatereen

periode

vanrust moet

_{zijn geweest}

tussen detwee

uitbarstingen.

Een

_{ding lijkt}

wel zeker; _ze moeten wel verdomdvuile voeten

_gehad

hebbennahun

_afdaling.

Oude kaak

_opzienbarend

jong

Ieder

_jaar,

aan het eindvan de zomer, vaart

eenZierikzeese mosselkotter uitomin de Oos-terscheldetevissennaarfossielen.Dit is een

:

almeerdan

_{vijftig jaar}

bestaatonder denaam

‘

KorenBot.

’

Alshet illustere

gezelschap

voorhet vertrek

aande kadestaatin deochtendkilte,dan hoor

_{je altijd}

wel iemand zeggen: “En... dit

jaar

maar weer eens een

sabel-tandtijger?”

Alle botten

_zijn

mooi, mastodontenkies,

hertengewei

of neushoombot. Maareen

sabeltandtijger

is toch wel iets heel

_bijzonders.

Enwashet niet

_juist

de ‘Kor

enBot’ tocht die het eerste,en

lange tijd enige,

sabeltand-tijgerfossiel

vanNederland had

gevonden?

Het_was

pas eenpaar

jaar geleden

dat op een

schelpen-hoop bij

Yerseke het tweede fossielvan Homotherium werd

_gevonden.

Net als

_bij

deonderkaak die

_indertijd

door de mosselkotter_was

_opgevist,

betrofheteen zwaar

gefossi-liseerd

bot,

dat weldeelmoethebben

uitgemaakt

van een Laat Pliocene of

_Vroeg

Pleistocene fauna. En datpastein het beeld. Want de

sabeltandtijger,

zo wasdevaste

over-tuiging,

stierf in

Europa

uitin hetMiddenPleistoceen. Hoe anderswasdataandeandere kantvande Atlantische

Oceaan,

waarde indrukwekkende

katachtigen

nog over-leefdentotaanhet eindvanhet Pleistoceen. Maar

ja,

ook de mastodonten wisten het daar veel

_langer

uittehouden. En deze dikhuiden worden vaak

_genoemd

als

_mogelijke

prooi

voor

_{sabeltandtijgers.}

Hetwasallemaalzo mooien

duidelijk.

Maar de nieuwste vondstvan een

sabeltandtijger

inons land

_gooit

roetin heteten

_{(lit. 2).}

Net alsdeeerste vondstvan een

sabeltandtijger,

werd het nieuwefossiel

_{opgevist. Op}

16 maart 2000 trof de

beman-ning

van de UK 33 tussen hun

vangsten

eenonderkaak vanzo’n

16,5

cm,metdaarin drie kiezen. De UK 33 viste echternietinde

Oosterschelde,

maar

_bij

de BruineBank. Dit deelvandeNoordzeestaatbekendomde vele fossie-len die hier

_opgevist

worden. Het_gaat

daarbij

steedsom vondsten uit de laatste

_ijstijd

_en het Holoceen. Zoalszo veel vondsten die

_gedaan

worden door deUrker

vissers,

vond het fossiel

_zijn

_weg naar

amateurpaleontoloog

en verzamelaar Klaas Post. Helaas bleektoendat

_tijdens

de reis descheurkies verlorenwas gegaan.

Gezien de

_vindplaats

moesthet hier wel gaanom eenLaat Pleistocene

_{sabeltandtijger.}

Bovendienwas het stuk op

42 AFZETTINGENWTKG24 _(2), 2003

dezelfde

_{wijze gefossiliseerd}

als andere botten die

_bij

de Bruine Bank

_{zijn opgevist.}

Oudere vondsten uit de Noord-zeeof de Oosterschelde

_zijn

zwaarder

_{gemineraliseerd}

en geveneen

metaalachtig geluid

als_men

eroptikt. Maar

bij

zo’n

_{opzienbarende}

vondst,heeftmenharder

_bewijs

no-dig.

Dat kwam in devormvanC14

_dateringen.

_{Die gaven} eenouderdomvan28.100 ± 220 BPen27.650 ± 280 BP. Dat

_plaatst

het bot in het

_{Denekamp interstadiaal,}

een re-latiefwarme

periode

vlakvoorhet

_glaciale

maximumvan de laatste

_ijstijd.

De kaak werd

_{gedetermineerd}

alsHomotherium

_latidens,

dezelfde

_{sabeltandtijger}

die ook uit het

_Vroeg

enMidden Pleistoceen_vanEurazië bekend is.

_{Overigens zijn}

de vond-stenuit die

_periode

ookzeldzaam,enis het dus niet

ver-wonderlijk

dat hetzo

_{lang geduurd}

heeft voordat desoort ook in het Laat Pleistoceen

gevonden

werd. Erwarenwel vermoedens. Eenstenen

beeldje

uit de Isturitz_grotin West

Frankrijk,

dat ongeveerevenoud is als het fossiel datnu in de Noordzee is

_gevonden,

verbeeldde

_{volgens sommige}

archeologen

een

_{sabeltandtijger. Indertijd}

wasdie sugges-tiete

gek

voor woorden. Immers meendemen dat deze grotekatten

_allang

waren

uitgestorven.

Maar dat

_blijkt

_nu dus niet het

_geval

te

zijn.

Dat isevenwennen. Maar ook de Nederlandse verzamelaars die hun materiaal

krijgen

via deNoordzeevissers kunnen echtervoortaanhalsreikend

uitkijken.

“Wie_weet, ziter

_vandaag

wel

_{sabeltandtijger}

bij.”

Literatuur

1

_{Mietto, P.,}

M. Avanzini & G.

_Rolandi,

2003. Human

footprints

in Pleistocene volcanic ash. Nature

_422,

p. 133.

2 _Reumer,

J.W.F.,

L.

_Rook,

K.van der

Borg,

K.Post, D. Mol & J. de

_Vos,

2003. Late Pleistocene survival of thesaher-toothedcatHomotheriumin Northwestern

Europe.

Journal ofVertebrale

_Paleontology

23

(1),

pp. 260-262.

*Lars IV. vandenHoek

Ostende,

Nationaal Natuur-historisch Museum

Naturalis,

Postbus 951

_7,

2300RA