EEN EMPIRISCHE STUDIE NAAR HET
OPTREDEN VAN DE VAR IN
EUROPESE VOETBALCOMPETITIES
Aantal woorden: 19 252
Fien Delmotte
Stamnummer: 01501221Promotor: Prof. dr. Dries Goossens
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van:
Master of Science in de Algemene Economie
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities ACADEMIEJAAR 2019 – 2020 PAGINA I
VERTROUWELIJKHEIDSCLAUSULE
PERMISSIONOndergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding.
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities ACADEMIEJAAR 2019 – 2020 PAGINA II
WOORD VOORAF
Aangezien deze masterproef het sluitstuk van mijn masteropleiding Algemene Economie vormt, wil ik graag gebruikmaken van dit voorwoord om enkele mensen te bedanken. Allereerst mijn promotor Prof. dr. Dries Goossens voor zijn feedback en vooral om mij de kans te geven dit uiterst interessant en hedendaags onderwerp te bestuderen. Zo kon ik mijn interesse in het voetbal combineren met de reeds opgedane kennis uit mijn vooropleiding Bachelor of Science in de wiskunde. Daarnaast wil ik mijn vriend Jesse bedanken voor zijn onvoorwaardelijke steun de voorbije jaren en in het bijzonder de laatste maanden bij het schrijven van mijn masterproef. Ook bijzondere dank aan mijn ouders, zonder hen was ik nooit geraakt waar ik nu sta. Om het rijtje af te maken mag ik ook zeker mijn familie en vrienden, van wie sommigen deze masterproef grondig hebben nagelezen, niet vergeten.
Het schrijven van een masterproef en daaropvolgend afstuderen vergt sowieso al de nodige inspanningen, maar de huidige situatie maakte dit alles nog enigszins uitdagender. Toch hadden de corona-maatregelen geen rechtstreekse impact op mijn onderzoek en het schrijven van deze masterproef.
Mei 2020 Fien Delmotte
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities ACADEMIEJAAR 2019 – 2020 PAGINA III
INHOUDSOPGAVE
Vertrouwelijkheidsclausule I Woord vooraf II Inhoudsopgave IIILijst van gebruikte afkortingen IV
Lijst van gebruikte tabellen V
Lijst van gebruikte figuren VI
1 Inleiding 1
2 Literatuurstudie 3
2.1 Impact van supporters en partijdigheid van scheidsrechters op het voetbalspel 3
2.2 VAR 13
2.2.1 IFAB 13
2.2.2 Introductie VAR 13
2.2.3 VAR-protocol: principes, praktische organisatie en procedures 16
2.3 Impact van de VAR op het voetbalspel 24
3 Empirisch onderzoek 27 3.1 Dataverzameling 27 3.2 Variabelen 31 3.3 Beschrijvende analyse 35 3.3.1 VAR-optredens 35 3.3.2 Extra tijd 38 3.3.3 Overzicht variabelen 39 3.4 Verwerking en resultaten 39 3.4.1 VAR-optredens 40 3.4.2 Extra tijd 46 4 Conclusie en aanbevelingen 49 Bibliografie VIII Bijlagen XIV
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
IV
LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN
VAR Video assistant referee
UEFA Union of European Football Associations IFAB International Football Association Board
FIFA Fédération Internationale de Football Association
AGM Annual General Meeting
KNVB Koninklijke Nederlandse Voetbalbond
OFR On-field review
DOGSO Denying an obvious goal-scoring opportunity
VOR Video operation room
RRA Referee review area
AVAR Assistant video assistant referee
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
V
LIJST VAN GEBRUIKTE TABELLEN
Tabel 1: Geraadpleegde websites per competitie voor het verzamelen van data. ...28 Tabel 2: Aantal VAR-optredens, gemiddeld aantal VAR-optredens per wedstrijd en het aantal VAR-optredens in de eerste en de tweede helft per competitie en in totaal. ...35 Tabel 3: Samenvattende statistieken voor de hele dataset. ...39
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
VI
LIJST VAN GEBRUIKTE FIGUREN
Figuur 1: Totaal aantal VAR-optredens uitgesplitst over de vier soorten matchbepalende situaties waarbij de VAR kan ingrijpen en daarna volgens terechte en discutabele ingrepen. ...35 Figuur 2: Totaal aantal VAR-optredens in de Pro League uitgesplitst over de vier soorten matchbepalende situaties waarbij de VAR kan ingrijpen en daarna volgens terechte en discutabele ingrepen. ...35 Figuur 3: Totaal aantal VAR-optredens in de Bundesliga uitgesplitst over de vier soorten matchbepalende situaties waarbij de VAR kan ingrijpen en daarna volgens terechte en discutabele ingrepen. ...36 Figuur 4: Totaal aantal VAR-optredens in La Liga uitgesplitst over de vier soorten
matchbepalende situaties waarbij de VAR kan ingrijpen en daarna volgens terechte en discutabele ingrepen. ...36 Figuur 5: Totaal aantal VAR-optredens in de Champions League uitgesplitst over de vier soorten matchbepalende situaties waarbij de VAR kan ingrijpen en daarna volgens terechte en discutabele ingrepen. ...36 Figuur 6: Totaal aantal VAR-optredens op het WK uitgesplitst over de vier soorten
matchbepalende situaties waarbij de VAR kan ingrijpen en daarna volgens terechte en discutabele ingrepen. ...36 Figuur 7: Het aantal situaties waarbij het discutabel is dat de VAR niet optreedt
onderverdeeld volgens de beschouwde competities en daarna per competitie volgens de vier soorten matchbepalende situaties waarbij de VAR kan ingrijpen. ...37 Figuur 8: Histogram van aantal VAR-optredens...38 Figuur 9: Histogram van totale extra tijd. ...38 Figuur 10: Kruskal-Wallistoets voor het testen op significante verschillen tussen de
beschouwde competities in het aantal keer dat de VAR optreedt. ...40 Figuur 11: Wilcoxon-Mann-Whitneytoets om paarsgewijze verschillen op te sporen tussen de beschouwde competities in het aantal keer dat de VAR optreedt. ...40 Figuur 12: Gegeneraliseerd lineair model met poissonverdeling met afhankelijke variabele TotaalVAR. ...42 Figuur 13: Controle voor overdispersie in het model. ...42 Figuur 14: Test voor overdispersie in het model. ...42
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
VII Figuur 15: Wilcoxon-Mann-Whitneytoets voor het opsporen van een significant verschil in het aantal terechte versus discutabel VAR-interventies. ...43 Figuur 16: Kruskal-Wallistoets voor het testen op significante verschillen tussen de
beschouwde competities in het aantal keer dat de VAR terecht optreedt. ...44 Figuur 17: Wilcoxon-Mann-Whitneytoets om paarsgewijze verschillen op te sporen tussen de beschouwde competities in het aantal keer dat de VAR terecht optreedt. ...44 Figuur 18: Gegeneraliseerd lineair model met poissonverdeling met afhankelijke variabele TotaalTerecht. ...45 Figuur 19: Wilcoxon-Mann-Whitneytoets voor het opsporen van een significant verschil in totale extra tijd tussen wedstrijden met versus zonder VAR-optredens. ...46 Figuur 20: Lineaire regressie met afhankelijke variabele TotaleExtraTijd. ...47
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities ACADEMIEJAAR 2019 – 2020 PAGINA 1
1 INLEIDING
De VAR of video assistant referee is een assistent-scheidsrechter die de hoofdscheidsrechter aan de hand van videobeelden bijstaat bij het nemen van beslissingen. Hij kan ingrijpen bij incidenten uit een van de vier categorieën van wedstrijdbepalende situaties (zie later) en enkel indien de scheidsrechter een serieus incident niet zag gebeuren of in geval van een clear error.
Het gebruik van videoscheidsrechters werd in 2018 opgenomen in de officiële voetbalspelregels. Voordien werd videotechnologie reeds in diverse andere sportdisciplines zoals veld- en ijshockey, cricket, tennis en basketbal gehanteerd om de scheidsrechter te ondersteunen en de nauwkeurigheid van de beslissingen te verbeteren (Spitz, Moors, Wagemans, & Helsen, 2018). Het nam enige tijd in beslag alvorens de VAR ingevoerd kon worden in het voetbal. Scheidsrechters moesten opgeleid worden zodat zij onder druk van sleutelmomenten of ingewikkelde matchbepalende situaties correct konden presteren. Deze opleiding was van cruciaal belang voor de daaropvolgende experimenten, aangezien de resultaten van deze experimenten de basis vormden voor de beslissing om het gebruik van videoscheidsrechters op te nemen in de officiële spelregels. De opleiding van videoscheidsrechters was ook essentieel om een hoge mate van nauwkeurigheid te bekomen, in eerste instantie bij het bepalen of een beslissing of situatie beoordeeld moet worden, maar ook bij de eindbeslissing. Daarnaast is het belangrijk de benodigde tijd bij een review te minimaliseren, zonder daarbij nauwkeurigheid op te offeren. Zo kwam men tot de volgende filosofie: ‘minimaal ingrijpen – maximaal voordeel’ (The International Football Association Board, s.d.-c).
De recente invoering van de VAR in het voetbal maakt dit actueel concept zeer boeiend om te onderzoeken, bijkomend is het interessant dat het optreden van videoscheidsrechters in het voetbal nog bijna niet voorkomt in wetenschappelijke studies. Daarentegen werden de prestaties van scheidsrechters in het algemeen wel reeds uitgebreid onderzocht. Uit verschillende studies is gebleken dat scheidsrechters zich partijdig gedragen en dat het publiek vaak een invloed heeft op beslissingen van de scheidsrechter. Aangezien bepaalde beslissingen van de scheidsrechter de afloop van de wedstrijd grondig kunnen beïnvloeden, kan dit in sommige gevallen ook een impact hebben op de uitslag van de competitie. Een nauwkeurigere en correctere besluitvorming van scheidsrechters was dus een must. De inzet van de VAR moet helpen om deze onvolkomenheden uit de weg te ruimen.
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
2
In deze thesis worden enkele wedstrijden van verschillende Europese competities uit seizoen 2018-2019 en het wereldkampioenschap voetbal in 2018 in Rusland bestudeerd. Daarbij wordt nagegaan hoe vaak en waarvoor de videoscheidsrechter ingrijpt, of deze optredens terecht dan wel discutabel waren en vooral of die aantallen significant verschillen tussen de geobserveerde competities. Gebaseerd op wedstrijdverslagen en minuut-per-minuutverslaggevingen van diverse websites kon de data zo accuraat mogelijk verzameld worden.
Deze masterproef is als volgt opgebouwd. In het eerstvolgende hoofdstuk (2 Literatuurstudie) geeft paragraaf 2.1 een overzicht weer van de literatuur die reeds verschenen is omtrent scheidsrechters in het algemeen. Hier komt de impact van supporters en de partijdigheid van scheidsrechters op het voetbalspel aan bod. Vervolgens wordt chronologisch uitgelegd hoe men tot de invoering van de VAR in de officiële spelregels gekomen is, gevolgd door een beschrijving van het VAR-protocol (2.2 VAR). De laatste paragraaf van de literatuurstudie beschrijft de literatuur die te vinden was over de impact van de videoscheidsrechter (2.3 Impact van de VAR op het voetbalspel). Hoofdstuk 3 omvat het empirisch onderzoek van deze thesis en is onderverdeeld in vier paragrafen. De eerste paragraaf legt uit op welke manier de data verzameld werden. Daarna volgt een opsomming van de variabelen waarmee rekening gehouden werd in de dataset. In de derde paragraaf schetst de beschrijvende analyse een eerste beeld van de data. De eigenlijke verwerking en resultaten vormen tot slot de vierde paragraaf in dit hoofdstuk. Ten slotte wordt een conclusie geformuleerd en bovendien benoemt hoofdstuk 4 enkele aanbevelingen voor verder onderzoek.
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities ACADEMIEJAAR 2019 – 2020 PAGINA 3
2 LITERATUURSTUDIE
2.1
Impact van supporters en partijdigheid van scheidsrechters
op het voetbalspel
Vooraleer de VAR zich ontpopte tot een van de belangrijkste discussiepunten in het hedendaagse voetbal, werd in diverse studies onderzocht welke invloed verschillende factoren, zoals onder andere de supporters, hebben op eventuele partijdigheid van de scheidsrechter(s) en zo ook op het voetbalspel. Scheidsrechters dienen te handelen volgens de officiële spelregels, ook al leidt dat in sommige gevallen nog tot zekere ruimte voor interpretatie. Het is daarbij cruciaal om op basis van de gegeven informatie de juiste beslissingen te nemen en daarnaast ook de spelers en de eerlijkheid van het spel veilig te stellen.
Verschillende studies hebben zich toegespitst op het bestuderen van het effect van niet-monetaire prikkels op het gedrag van scheidsrechters, in het bijzonder werd bestudeerd welke impact sociale druk heeft. Garicano, Palacios-Huerta en Prendergast (2005) onderzochten data uit twee seizoenen van de Spaanse eerste klasse en leverden empirisch bewijs dat aantoont hoe professionele scheidsrechters thuisploegen bevoordelen om het publiek in het stadion tevreden te stellen. Scheidsrechters hebben beoordelingsvrijheid in het bepalen van de blessuretijd om op die manier het tijdsverlies voor ongewone onderbrekingen van de wedstrijd te compenseren. Garicano et al. vonden dat scheidsrechters systematisch gebruikmaken van deze macht om het thuisteam te bevoorrechten in wedstrijden met maar een doelpunt verschil tussen beide ploegen, aangezien het toevoegen van meer extra tijd zorgt voor een grotere kans tot het beïnvloeden van de uiteindelijke uitslag. Om tot dit resultaat te komen opteerden ze voor regressieanalyse met als afhankelijke variabele de extra tijd toegekend in wedstrijden met slechts een doelpunt verschil tussen beide ploegen. Wanneer de thuisploeg met een doelpunt voorstond, kende de scheidsrechter minder blessuretijd dan gemiddeld toe en wanneer deze met een doelpunt achterstond voegde hij net meer extra tijd dan gemiddeld toe. Bovendien nam de partijdigheid van de scheidsrechter toe wanneer het aantal supporters in het stadion steeg. De invloed die het publiek uitoefent werd daarnaast via een andere test onderzocht, namelijk door het effect van ongebruikelijk grote opkomsten op de partijdigheid van de scheidsrechter te bepalen. Daarvoor baseerde men zich op de verhouding van het aantal supporters in het stadion tot de capaciteit van dat stadion, omdat uitzonderlijk veel publiek in verhouding tot de capaciteit meestal toe te schrijven is aan een
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
4
populaire bezoekende ploeg of aan een kleine afstand tussen de thuishavens van beide ploegen. Dit suggereert dat een groter aantal supporters dan gemiddeld wijst op meer uitsupporters dan er gewoonlijk aanwezig zijn. Het is dan ook zo dat de scheidsrechterlijke vertekening effect verloor wanneer de verhouding van het aantal supporters in het stadion tot de capaciteit van het stadion uitzonderlijk groot was.
Bevestigende vaststellingen werden gevonden door Sutter en Kocher (2004) op basis van data uit het seizoen 2000-2001 van de Duitse eerste klasse. Voor hun onderzoek pasten ze de gewone kleinste-kwadratenregressie toe. Hun resultaten toonden aan dat de blessuretijd significant korter was in het geval dat de uitploeg een doelpunt achterstond of bij een gelijkspel dan in het geval dat de thuisploeg een doelpunt achterstond na de reguliere speeltijd. De invloed van het publiek op eventuele partijdigheid van de scheidsrechter werd in deze studie evenwel niet onderzocht.
Steunend op onder andere bovenstaande papers, analyseerde Dohmen (2008) de neutraliteit van scheidsrechters gedurende twaalf voetbalseizoenen van de Bundesliga en leverde hij bewijs voor het feit dat sociale druk de beslissingen van de scheidsrechter beïnvloedt. Tijdens een voetbalwedstrijd is het in de scheidsrechter zijn eigen belang om onpartijdig te zijn, terwijl de supporters van elk team baat hebben bij succes van hun team. Daarom hebben supporters de neiging om naar hun gezamenlijk doel toe te werken door beslissingen in hun voordeel goed te keuren en hun ongenoegen te uiten bij een beslissing in het voordeel van de andere ploeg. Dit is consistent met de vaststelling dat de partijdigheid van de scheidsrechter in het voordeel van de thuisploeg afneemt indien er meer supporters van de uitploeg aanwezig zijn tijdens de wedstrijd, aangezien de effecten op de scheidsrechters dusdanig gecompenseerd worden.
Aan de hand van de gewone kleinste-kwadratenregressie bleek opnieuw dat scheidsrechters de neiging hebben om de thuisploeg te bevoorrechten door systematisch meer blessuretijd toe te voegen aan wedstrijden waarbij de thuisploeg met een miniem verschil achterstaat. Indien de match al beslist was na de reguliere speeltijd, met andere woorden wanneer een team een voorsprong van meer dan twee doelpunten had, werd minder blessuretijd toegekend ongeacht welke ploeg aan het winnen was.
Ondanks de vele studies over dit onderwerp, bleven enkele fundamentele kwesties onverklaard. Het doel van de volgende studie (Riedl, Strauss, Heuer, & Rubner, 2015) was om de belangrijkste daarvan te onderzoeken en te testen of scheidsrechterlijke partijdigheid in het
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
5
bepalen van de blessuretijd bijdraagt aan thuisvoordeel. Eerst en vooral werd het bestaan van vertekening in het toekennen van blessuretijd bestudeerd. Er werd tot dan toe namelijk te weinig in vraag gesteld in hoeverre de asymmetrische toewijzing van blessuretijd in feite neerkomt op vertekening. Omdat niet gecontroleerd werd voor alle scoreafhankelijke variabelen, konden scheidsrechters nog steeds objectieve redenen hebben om systematisch te variëren in het bepalen van de blessuretijd afhankelijk van de score. Het kan bijvoorbeeld dat uitploegen meer tijdrekken dan thuisploegen wanneer ze voorstaan, zodat dit een verklaring biedt voor de variatie in blessuretijd zonder dat er sprake is van vertekening. Desalniettemin werd bevestigd dat deze vertekening in het toekennen van blessuretijd bleef bestaan. Vergeleken met andere studies was het effect van deze vertekening klein en vooral in vergelijking met Sutter en Kocher (2004), die onderzoek verrichtten in dezelfde competitie, maar data gebruikten uit een eerder uitzonderlijk seizoen. Daarnaast was er sprake van liefdadigheidsbias, met andere woorden bleek dat scheidsrechters beide ploegen langer de kans gaven om een achterstand goed te maken dan om een wedstrijd te winnen in geval van een gelijkspel. Deze vertekening werkt vooral in het voordeel van de uitploeg. Ten laatste werd onderzocht in hoeverre beide vertekeningen een impact hebben op het relatieve thuisvoordeel. Uit de resultaten bleek dat ze in tegengestelde richtingen werken, zodat men geen ondersteuning vond voor de bewering dat vertekende beslissingen van de scheidsrechter in het bepalen van de blessuretijd bijdragen tot thuisvoordeel in voetbal.
Hierop voortbouwend beoordeelden Lago-Peñas en Gómez-López (2016) of scheidsrechters hoger gerangschikte teams bevoorrechten door wedstrijden waarin deze met een miniem verschil voorstaan, in te korten en wedstrijden waarin deze met een miniem verschil achterstaan te verlengen. Gebruikmakend van lineaire regressie op data verzameld in de Spaanse La Liga tijdens seizoen 2014-2015 vonden ze dat de scheidsrechter minder extra tijd toevoegde aan het einde van de tweede helft bij een groter scoreverschil. In wedstrijden met een klein doelpuntenverschil daarentegen hadden scheidsrechters de neiging om meer tijd toe te voegen wanneer een hoger gerangschikt team achterstond dan wanneer het op voorsprong stond. Rode kaarten en het aantal gemaakte fouten zorgden ook voor meer extra tijd.
Omdat doelpunten en penalty’s een grotere impact hebben op het uiteindelijke resultaat dan de lengte van de blessuretijd, onderzocht Dohmen (2008) bovendien of scheidsrechters de thuisploeg ook bevoorrechten bij beslissingen om een doelpunt of strafschop al dan niet toe te kennen. Scheidsrechters geven daarbij eveneens thuisvoordeel, vermits het thuisteam significant meer doelpunten gebaseerd op verkeerde of betwistbare beslissingen toegekend
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
6
krijgt. Dit kwam naar voren bij het uitvoeren van een chi-kwadraattoets. Het thuisvoordeel komt ook tot uiting bij het toekennen van penalty’s. In beide gevallen is het aandeel foute en discutabele beslissingen het grootst indien het thuisteam achterstaat, alhoewel scheidsrechters ook meer betwistbare beslissingen nemen in het voordeel van de uitploeg indien deze met een doelpunt achterstaat. De data die Dohmen gebruikte, werden beschikbaar gesteld door een bedrijf dat de officiële voetbaldatabase van de Duitse voetbalcompetitie bijhoudt, namelijk Innovative Medientechnik und Planung AG. Experts van dat bedrijf beoordeelden de correctheid van elke beslissing na iedere match aan de hand van gedetailleerde informatie en videobeelden. De classificatie bevat volgende categorieën: correcte, betwistbare en foute beslissingen. Een beslissing werd als correct beschouwd als de specialisten daar unaniem mee instemden, een beslissing werd daarentegen als fout bestempeld indien de deskundigen allemaal akkoord gingen dat het fout was. Indien hun oordeel niet unaniem was, werd de beslissing als betwistbaar geclassificeerd.
Opvallend kwam na een gewone kleinste-kwadratenregressie nog naar voren dat bevoordeling van het thuisteam sterker is wanneer er geen atletiekbaan aanwezig is in het stadion tegenover wanneer dit wel het geval is. De afstand van de supporters tot het veld en de scheidsrechter kan dus de vertekening in de bepaling van de extra tijd verminderen. Dit suggereert namelijk dat de intensiteit van sociale druk een belangrijk onderdeel van scheidsrechterlijke partijdigheid vormt. Sociale druk kan direct of indirect een invloed uitoefenen op de scheidsrechters, hierbij houdt de indirecte invloed in dat het publiek een sfeer creëert die de spelers aanmoedigt om druk uit te oefenen op de scheidsrechter.
Verder bestudeerden Nevill, Balmer en Williams (2002) de invloed van het rumoer van het publiek op scheidsrechterlijke beslissingen. Gekwalificeerde Engelse scheidsrechters oordeelden over videobeelden van verschillende tackles en overtredingen met of zonder het lawaai van het publiek op de achtergrond. Zij dienden bij elke overtreding een keuze te maken uit vier mogelijke opties: fout van de thuisploeg, fout van de uitploeg, geen fout, onzeker. Nevill et al. opteerden voor logistische regressie, aangezien deze techniek meer geschikt is dan
Analysis of Variance (ANOVA) voor het onderzoeken van categorische data. Uit het onderzoek
bleek dat de aanwezigheid van luidruchtig publiek een indrukwekkend effect heeft op beslissingen genomen door de scheidsrechters. Diegenen die de incidenten met achtergrondgeluid bekeken waren onzekerder in het nemen van hun beslissing en kenden significant minder fouten toe aan de thuisploeg, vergeleken met de scheidsrechters die de overtredingen zonder geluid te zien kregen. De onderzoekers suggereerden twee mogelijke verklaringen voor dit effect. Enerzijds kan het zijn dat de scheidsrechter te veel aandacht
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
7
besteedt aan het rumoer veroorzaakt door het partijdige thuispubliek, anderzijds zou het kunnen dat hij een verkeerde beslissing wil vermijden aangezien daar vaak stress bij komt kijken omdat het thuispubliek zich dan tegen hem zal keren. De laatste verklaring mondt dan makkelijk uit in het niet nemen van de onpopulaire beslissing om een speler van de thuisploeg te straffen en zo ontstaat de geobserveerde partijdigheid in het voordeel van het thuisteam.
In een andere studie (Boyko, Boyko, & Boyko, 2007) bekeek menof scheidsrechters onderling verschillen in de mate waarin ze thuisvoordeel toekennen en of partijdige beslissingen bijdragen aan het totale thuisvoordeel, omdat er daar voordien slechts weinig onderzoek naar verricht werd. Men bepaalde aan de hand van ordinale regressieanalyse of de verschillende metingen van thuisvoordeel beïnvloed werden door de scheidsrechter van de wedstrijd of het aantal aanwezige supporters, gecorrigeerd naargelang het niveau van de ploeg. De data bestonden uit ruim vijfduizend wedstrijden van de Engelse eerste klasse, waarbij vijftig scheidsrechters betrokken waren. Hieruit werd gevonden dat de partijdigheid in het voordeel van de thuisploeg verschilt tussen scheidsrechters onderling. Individuele scheidsrechters maken gebruik van significant verschillende niveaus van partijdigheid in het voordeel van het thuisteam, dit werd gemeten aan de hand van het doelpuntenverschil tussen thuis- en uitploegen, alhoewel de significantie afhangt van een uitschieter, namelijk een scheidsrechter die bijzonder hoog thuisvoordeel toekent. Scheidsrechters variëren ook significant wanneer het gaat om het verschil in gele kaarten en het verschil in strafschoppen tussen de thuis- en uitploeg, zelfs wanneer de uitschieter weggelaten wordt. Het aanwezige thuisvoordeel uit zich in consequent minder ontvangen kaarten en meer omgezette strafschoppen dan bezoekende teams1. Daarnaast insinueerden de resultaten nog een trend die weergeeft dat scheidsrechters met meer ervaring minder thuisvoordeel toekennen. Deze resultaten bevestigen tevens dat scheidsrechters verantwoordelijk zijn voor een deel van het geobserveerde thuisvoordeel in de Engelse Premier League en ze suggereren dat thuisvoordeel afhangt van subjectieve beslissingen van scheidsrechters, die verschillen tussen hen onderling. De resultaten bekrachtigen ook het gebruik van meer ervaren scheidsrechters bij drukbezochte wedstrijden, in het bijzonder belangrijke wedstrijden in een competitie die geen gebruikmaakt van heen- en terugwedstrijden en dus om die reden een grotere kans op vertekende resultaten met zich meebrengen. Dat is zo omdat bij competities met heen- en terugwedstrijden elke ploeg, in elke combinatie van twee teams, eens thuis speelt en partijdigheid in het voordeel van de thuisploeg
1 In een eerdere studie (Dawson, Dobson, Goddard, & Wilson, 2007) vormden de bevindingen reeds een indicatie voor
partijdigheid in het voordeel van thuisploegen, omdat er minder kaarten werden gegeven aan thuisploegen en meer aan uitploegen, na correctie voor relatieve sterkte van de teams en het belang van wedstrijden voor de uitkomst van de competitie. In een replicatiestudie van Boyko et al. (2007) daarentegen, vond Johnston (2008) aan de hand van recentere data geen bewijs ter ondersteuning van hun resultaten.
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
8
zo grotendeels weggefilterd wordt. Competitiebeheerders zouden wedstrijden aldus kunnen beïnvloeden door een bepaalde scheidsrechter in te zetten in een specifieke wedstrijd, hoewel variatie tussen scheidsrechters slechts een kleine impact heeft op de uitslag van de wedstrijd. Bovendien zijn grote datasets vereist om dit effect te detecteren. De partijdigheid van scheidsrechters in het voordeel van de thuisploeg zou volgens Boyko et al. kunnen verminderen door in te zetten op technologie zoals goal line technology of de video assistant
referee. Zo’n technologieën kunnen de eerlijkheid van het voetbalspel stimuleren, zeker bij
wedstrijden in belangrijke internationale competities zoals WK-finales waarbij er geen heen- en terugrondes plaatsvinden.
Bij de hierboven vermelde literatuur over partijdigheid in het opleggen van disciplinaire sancties werd telkens een volledige wedstrijd als observatie-eenheid gebruikt, daarbij werd dus weinig tot geen rekening gehouden met effecten te wijten aan het spelverloop. Buraimo, Forrest en Simmons (2010) bieden in hun studie een andere invalshoek door deze wel in aanmerking te nemen, op die manier nuanceren ze bovendien de bekomen resultaten uit de eerder genoemde literatuur. Het verschil tussen thuis- en uitploegen waarbij de thuisploeg minder gele en rode kaarten ontvangt dan de uitploeg, kan verkeerdelijk geïnterpreteerd worden als partijdigheid van de scheidsrechter wanneer er geen rekening gehouden wordt met de dynamiek van de wedstrijd tot dan toe, bijvoorbeeld reeds gemaakte doelpunten of toegekende kaarten. Wat dus op het eerste zicht lijkt op scheidsrechterlijke partijdigheid kan in werkelijkheid ook toe te schrijven zijn aan buitensporig en agressief gedrag van spelers van het team dat achterstaat. Daarom schakelden Buraimo et al. over naar een speelminuut als observatie-eenheid. In plaats van het aantal gele en rode kaarten als discrete variabelen te modelleren, werd in deze studie de kans op een gele of rode kaart in een specifieke minuut van een wedstrijd gemodelleerd. Dit liet hen toe een volledige verzameling van variabelen die te wijten zijn aan het wedstrijdverloop te introduceren, zoals het aantal gele en rode kaarten die reeds voor de beschouwde minuut toegekend werden en het scoreverschil aan het begin van de minuut. In het bijzonder maakten Buraimo et al. gebruik van een bivariate probit model waarbij de waarschijnlijkheid dat een kaart gegeven wordt, gezamenlijk bepaald wordt voor de thuis- en uitploeg in functie van de verklarende variabelen. Deze studie was ook vernieuwend in de zin dat hier twee van de voornaamste Europese voetbalcompetities beschouwd werden en dus niet slechts één zoals in voorgaande literatuur het geval was. De data omvatten zes seizoenen van de Duitse Bundesliga en Engelse Premier League. Er werden weliswaar parallelle analyses uitgevoerd van beide competities omdat de verschillen tussen de competities in speelstijl en het gedrag van scheidsrechters waarschijnlijk systematisch zijn en
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
9
dat maakt het samenvoegen van de wedstrijden ongeldig. Dawson et al. (2007) hielden in hun onderzoek bij elke wedstrijd reeds rekening met welke van beide ploegen de underdog was en in welke mate dit zich manifesteerde. Deze karakteristieken worden bepaald aan de hand van de op voorhand ingeschatte kans op winst voor elk team. In de meerderheid van de wedstrijden, in gelijk welke competitie, vertolkt de thuisploeg de favorietenrol, maar de speelstijl van elke ploeg zal naast thuisvoordeel en sterkte van de ploeg ook variëren met de ontwikkelingen van wedstrijd. Zo zal een ploeg die achterstaat steeds wanhopiger worden en meer overtredingen begaan. Daarom is het cruciaal om informatie over gegevens van tijdens de wedstrijd, zoals de score in de loop van de wedstrijd, te gebruiken want pas dan is men in staat om het effect van speelstijl op sancties te onderscheiden van partijdigheid van de scheidsrechters. Natuurlijk kan de underdogstatus van een ploeg niet wijzigen tijdens de wedstrijd, maar de manifestatie ervan wat betreft wangedrag van spelers en dus scheidsrechterlijke sancties zal wel variëren afhankelijk van de tussenstand van de wedstrijd. Het is deze aan het spelverloop te wijten variatie in sancties die in deze studie van Buraimo et al. geanalyseerd werd.
De significantie van de variabele die het scoreverschil op het moment van een sanctie aanduidt, suggereert dat het begaan van overtredingen uitgelokt door een verliezende positie een belangrijke impact heeft op het toekennen van gele en rode kaarten. Nadat gecorrigeerd werd voor verschillende effecten te wijten aan wedstrijdcondities en het matchverloop, vond men indicatief bewijs voor thuisvoordeel veroorzaakt door druk uitgeoefend door het publiek: in de Bundesliga ontvingen thuisploegen met een looppiste in hun stadion meer gele en rode kaarten dan teams die in een stadion spelen met minder afstand tussen de supporters en het veld. Door de concurrerende ploegen in elke wedstrijd op te splitsen volgens hun status (favoriet of underdog) zoals waargenomen op de gokmarkt, werd nu in beide beschouwde competities verder bewijs geleverd dat minder ontvangen kaarten voor de thuisploeg niet enkel veroorzaakt worden door het feit dat thuisploegen onevenredig vaak de favorietenrol vertolken en voorstaan in score. Dit dient als consistent bewijsmateriaal voor het bestaan van zuivere partijdigheid van de scheidsrechters in hoe zij thuis- versus uitploegen relatief gezien behandelen.
Aangezien in de conclusie van Buraimo et al. (2010) vermeld werd dat het wenselijk zou zijn om te beoordelen of de resultaten bevestigd worden in andere Europese voetbalcompetities, bouwden Buraimo, Simmons en Maciaszczyk (2012) voort op deze studie. Ze hanteerden dezelfde analyse om na te gaan of er sprake is van partijdigheid van scheidsrechters in het voordeel van thuisploegen in de Spaanse La Liga en de UEFA Champions League, en vonden
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
10
daar bewijs voor. Ze gebruikten eveneens een speelminuut als observatie-eenheid. De voorkeur in dit onderzoek ging uit naar La Liga en de Champions League omwille van de specifieke kenmerken van deze belangrijke voetbalcompetities. In de Spaanse eerste klasse is het opmerkelijk dat er drie grote ploegen dominant zijn en het in de competitie opnemen tegen sommige zeer kleine ploegen. Bovendien is er vaak een grote afstand tussen de thuishavens van de twee teams in een wedstrijd, vandaar dat de samenstelling van het publiek dan uit onevenredig meer thuissupporters bestaat dan bijvoorbeeld in Engeland, waar de afstand tussen de locaties van twee ploegen relatief kleiner is. Ook de Champions League is interessant om te onderzoeken want de organisatoren stellen daar voor elke wedstrijd bewust een neutrale scheidsrechter aan die afkomstig is uit een ander land dan de landen vertegenwoordigd door de twee ploegen in die wedstrijd. Dit is een weloverwogen poging om eventuele partijdigheid te bestrijden, maar deze poging is mogelijk nog steeds onsuccesvol wanneer neutrale scheidsrechters alsnog vatbaar zijn voor sociale druk en het gedrag van scheidsrechters inconsistent is over verschillende nationaliteiten heen, zoals aangegeven door Dawson en Dobson (2010).
De resultaten tonen aan dat zowel informatie te wijten aan de wedstrijdomstandigheden als aan het wedstrijdverloop allebei bijdragen tot partijdigheid van de scheidsrechter aangaande de waarschijnlijkheid om een kaart toe te kennen in een bepaalde minuut. Uit de analyse bleek dat Spaanse scheidsrechters in de Champions League niet significant verschillen van scheidsrechters uit andere landen in het opleggen van sancties en dat ze zodoende onderworpen zijn aan dezelfde oorzaken van partijdigheid. In de wedstrijden van de Spaanse eerste klasse waarbij de supporters gescheiden worden van het veld door een atletiekpiste, is de kans op een gele kaart voor de thuisploeg groter en voor de uitploeg kleiner in vergelijking met wedstrijden die gespeeld worden in een stadion zonder looppiste. Dit bijkomend bewijs zet kracht bij aan het gegeven dat scheidsrechterlijke partijdigheid gecreëerd wordt door sociale druk. Het gedrag van de scheidsrechter wordt ook beïnvloed door het aantal aanwezige supporters. Het feit dat een van beide teams in de drie minuten voorafgaand aan de beschouwde minuut een gele kaart kreeg, had in beide competities een significante invloed op de kans dat er in die minuut een gele kaart opgelegd zou worden. Zo bleek de kans op een gele kaart voor de thuisploeg kleiner en voor de uitploeg groter te zijn wanneer de thuisploeg in de voorbije drie minuten een gele kaart kreeg. Dit duidt ofwel op een compensatie van sancties door de scheidsrechter, ofwel op wraakzuchtig gedrag van de uitploeg. Het eerste zou wijzen op partijdigheid van de scheidsrechter, hoewel het niet mogelijk is om beide oorzaken van elkaar te scheiden. Omgekeerd is het ook zo dat de kans op een gele kaart
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
11
groter is voor de thuisploeg en kleiner voor de uitploeg indien de uitploeg in de voorgaande drie minuten een gele kaart ontving.
In het algemeen vond men een aantal redenen die leiden tot optimisme over de doeltreffendheid van het beleid van de UEFA om neutrale scheidsrechters aan te stellen. Desondanks wezen de vaststellingen van een verkleinde kans op een rode kaart voor de uitploeg bij aanwezigheid van een looppiste en een vergrote kans op een gele kaart voor het thuisteam bij een groter aantal aanwezige supporters er in de Champions League op dat elementen van scheidsrechterlijke partijdigheid blijven bestaan. De laatste vaststelling suggereert dat scheidsrechters tegendraads reageren op druk van het publiek waarbij ze gaan overcompenseren door met een hogere waarschijnlijkheid een gele kaart toe te kennen aan de thuisploeg. Een andere mogelijke verklaring is dat het publiek druk uitoefent op de spelers van het thuisteam en zij daardoor hun bijkomende inspanningen laten resulteren in agressief spel dat kan bestraft worden met een gele kaart.
Onlangs onderzochten Albanese, Baert en Verstraeten (2020) als eersten of de invoering van de vijfde en zesde scheidsrechter in de UEFA Europa League (in seizoen 2009-2010) en UEFA Champions League (in seizoen 2010-2011) gezorgd heeft voor een reductie van de scheidsrechterlijke partijdigheid in het voordeel van thuisploegen en belangrijke ploegen. Tot de laatste categorie behoren ploegen afkomstig van een van de vijf grootste Europese competities: Engelse Premier League, Spaanse La Liga, Franse Ligue 1, Duitse Bundesliga en Italiaanse Serie A. Ze analyseerden data die zowel kenmerken te wijten aan de wedstrijdomstandigheden als aan het wedstrijdverloop bevatten van alle matchen in zeven recente seizoenen, namelijk 2007-2014, van beide competities. Ook hier gebruikte men een minuut als observatie-eenheid en gebeurde de analyse aan de hand van een bivariate probit
model. Hoewel er bewijs geleverd werd van significante scheidsrechterlijke partijdigheid in het
voordeel van thuisploegen en belangrijke ploegen vóór de introductie van bijkomende assistent-scheidsrechters, was dit niet meer het geval na de introductie. Daarnaast ging de toename van het aantal assistent-scheidsrechters wel samen met meer gele kaarten voor zowel thuis- als uitploegen. Er werd bovendien bevestiging gevonden voor de bewering uit voorgaande literatuur dat de aanwezigheid van een atletiekpiste die een zekere afstand creëert tussen het publiek en het veld, de scheidsrechterlijke partijdigheid kan verminderen.
In een recente studie evalueerden Spitz, Moors, Wagemans en Helsen (2018) de impact van herhalingen in slow motion op de besluitvorming van scheidsrechters. Dit onderzoek was zeer relevant gezien de stijgende trend in het gebruik van videotechnologie bij de besluitvorming
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
12
van arbiters. Het inzetten van videotechnologie kan evenzeer waardevol zijn in het verhogen van nauwkeurigheid bij het nemen van beslissingen en zorgen voor objectievere informatie. Toch is het eerder gissen naar de mate waarin videobeelden kunnen helpen bij het evalueren van overtredingen waarbij beslissingen eerder ambigu zijn. Daarom bestond de opzet van dit onderzoek uit het beoordelen van zestig verschillende tackles, vermits dit de meest dubbelzinnige overtredingsfases zijn. Deze fases werden geselecteerd uit internationale wedstrijden en aan 88 professionele scheidsrechters uit vijf verschillende landen voorgelegd. De ene helft van de scheidsrechters beoordeelde dertig situaties op normale snelheid en dertig in slow motion, de andere helft kreeg de beelden op de andere snelheid te zien (dus de eerste dertig in slow motion en de volgende op normale snelheid). Zij hadden bij elk incident de keuze tussen drie opties, namelijk geen kaart, gele kaart of rode kaart. Om hierbij de passende disciplinaire sanctie te bepalen is het vereist de opzettelijkheid en ernst van het incident correct te beoordelen. Op voorhand bepaalden twee ervaren onafhankelijke ex-internationale scheidsrechters de referentiebeslissing bij elke situatie. Zij konden de beelden meerdere malen bekijken op de gewenste snelheid en kenden ook de beslissing die genomen werd tijdens de wedstrijd waarin het specifieke incident zich voordeed. Uit de resultaten bleek dat scheidsrechters incidenten zwaarder bestraffen indien zij deze in slow motion herbekijken dan wanneer het gaat om herhalingen op normale snelheid. Dit kwam vooral tot uiting bij het geven van een rode kaart in situaties met een gele kaart als referentiebeslissing. Het voorgaande toont aan dat het bekijken van beelden in slow motion bij dergelijke incidenten vertekening tot gevolg kan hebben. In overeenstemming met Caruso, Burns en Converse (2016) lijkt een actie veel langer te duren wanneer men deze in slow motion herbekijkt, en op die manier wordt er sneller geconcludeerd dat er meer voorbedachten rade en opzettelijkheid speelt. Deze conclusie zal uiteindelijk leiden tot het uitspreken van een hogere sanctie. De resultaten vormden het eerste bewijs voor het feit dat de snelheid van videoherhalingen een impact kan hebben op de (nauwkeurigheid van de) besluitvorming van scheidsrechters, afhankelijk van het soort overtreding. De invloed van beelden in slow motion is bijvoorbeeld positief bij het bepalen of een overtreding binnen of buiten het strafschopgebied plaatsvond, of er weldegelijk contact was en bij buitenspelsituaties, aangezien dit zorgt voor een toename in nauwkeurigheid. Waarschijnlijk vandaar dat in de officiële spelregels, zoals later vermeld, aangegeven staat dat herhalingen in slow motion vooral ingezet worden bij het nemen van feitelijke beslissingen en beelden op normale snelheid bij subjectievere beslissingen.
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities ACADEMIEJAAR 2019 – 2020 PAGINA 13
2.2
VAR
Als eerste wordt beschreven wat de IFAB doet en waar de organisatie voor staat. Daarna volgen in chronologische volgorde de stappen die gezet werden met als doel het opnemen van de VAR in de officiële spelregels. In de derde subparagraaf staat een beschrijving van de reglementering omtrent de VAR zoals die opgenomen werd in de Laws of the Game 2018/19, opgesteld door de IFAB voor dat seizoen. Dit zijn dus niet de meest recente spelregels, aangezien voor het tot stand komen van deze masterproef, zoals later vermeld, data van het voetbalseizoen 2018-2019 gebruikt werden. Niettemin staan de belangrijkste wijzigingen aan het VAR-protocol in de Laws of the Game 2019/20 telkens in een voetnoot vermeld.
2.2.1
IFAB
De IFAB of International Football Association Board bestaat uit de vier Britse voetbalbonden (Engeland, Schotland, Wales en Noord-Ierland) en FIFA. De organisatie is verantwoordelijk voor het opstellen en wijzigen van de spelregels wereldwijd. Haar missie bestaat erin het spel te ontwikkelen en verbeteren voor zowel spelers, scheidsrechters als supporters en tegelijkertijd toch de geest en eenvoud van het spel te bewaren. Hierbij worden de spelregels geüpdatet naar een jaarlijkse cyclus van meetings met experten, door de verschillende landen nauwkeurig op te volgen en informatie te verzamelen. Een van deze meetings is de Annual
General Meeting (AGM), die jaarlijks plaatsvindt in februari of maart. Dit is de enige meeting
waar aanpassingen aan de spelregels kunnen doorgevoerd worden. Tijdens de stemprocedure hebben de vier Britse voetbalbonden elk een stem, terwijl de FIFA, die de overige 207 nationale voetbalbonden vertegenwoordigt, over vier stemmen beschikt. Voor een beslissing is driekwart meerderheid of dus zes van de acht stemmen vereist (The International Football Association Board, s.d.-a; s.d.-b).
Vooraleer een spelregel aan te passen of in te voeren, moet de IFAB ervan overtuigd zijn dat de wijziging het spel ten goede zal komen. Gewoonlijk impliceert dit dat het voorstel eerst getest zal worden, zoals het geval was bij de VAR (The International Football Association Board, 2018c).
2.2.2
Introductie VAR
Tijdens de AGM van 2016 werd gestemd over het al dan niet goedkeuren van experimenten betreffende videoassistentie. Op voorafgaande vergaderingen ontstond reeds een sterke
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
14
aanbeveling om deze testen groen licht te geven (The International Football Association Board, 2016a). Daarbij ging de IFAB ervan uit dat goed uitgevoerde experimenten de beste manier zijn om te peilen naar de voor- en nadelen van videoassistentie (The International Football Association Board, 2016b). Op de AGM van 5 maart 2016 hebben alle leden dan ook unaniem de experimenten met videoassistentie goedgekeurd, maar enkel voor zogenoemde
clear errors in matchbepalende situaties. De IFAB onderwierp, na een analyse van enkele
maanden, volgende situaties aan een controle door de videoscheidsrechter: wel of geen doelpunt, wel of geen strafschop, wel of geen directe rode kaart en eventueel persoonsvergissing bij een gele of rode kaart (The International Football Association Board, 2016e).
De leden ondersteunden ook het eerste van beide voorgestelde protocols voor live-experimenten. Dit protocol stelt dat alleen de scheidsrechter of VAR een review kan aanvragen en dus niet de trainers, zoals het tweede voorgestelde protocol vermeldt. Beslissingen kunnen herbekeken worden wanneer het spel stilligt of de bal zich op een neutrale positie bevindt en de scheidsrechter kan onmiddellijk informatie krijgen van de videoscheidsrechter, maar heeft ook de optie om de situatie aan de zijkant van het veld te herbekijken (The International Football Association Board, 2016e). De twee voorgestelde protocols zijn deels gebaseerd op onderzoek van de KNVB die al sinds 2013 de mogelijke invulling van videoassistentie op de achtergrond testte (Koninklijke Nederlandse Voetbalbond, 2016).
De filosofie achter de experimenten is ‘minimaal ingrijpen – maximaal voordeel’. Dit houdt in dat reviews eerder zeldzaam zijn, maar indien er zich een review voordoet, deze het spel duidelijk ten goede zal komen. Het doel is dus niet om 100% nauwkeurigheid te bekomen bij elke scheidsrechterlijke beslissing, vermits men niet graag de emoties en essentie van het spel verloren ziet gaan door te veel of te lange onderbrekingen (The International Football Association Board, 2016g).
Eerst vonden er uitsluitend offline experimenten plaats zodat de videoscheidsrechters voeling konden krijgen met de technologische installatie, het beoordelen van herhalingen en het oproepen in matchbepalende situaties, zonder daadwerkelijk met de scheidsrechter te communiceren. Deze experimenten hadden geen effect op het spel, in tegenstelling tot de latere live-experimenten waarbij er weldegelijk communicatie is met de scheidsrechter, die dan ook beslissingen kan nemen op basis van de informatie verstrekt door de VAR. De live-experimenten konden echter pas van start gaan wanneer alle deelnemers de tijd hadden
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
15
gekregen om de voorbereidingen te voltooien (The International Football Association Board, 2016c). Als tussenstap selecteerden de IFAB en FIFA wedstrijden en toernooien waar men de VAR live zou gebruiken. Het ging vooral om vriendschappelijke wedstrijden in landen die reeds deelnamen aan de experimenten, maar ook om het wereldkampioenschap voetbal voor clubs in Japan in december 2016. Deze laatste diende als generale repetitie alvorens de IFAB de participanten toestemming gaf om live-experimenten uit te voeren in 2017 (The International Football Association Board, 2016d).
De IFAB hield toezicht over elk experiment met de steun van Football Technology Innovation
Department van de FIFA. Om de onderzoeksstudie van de experimenten in goede banen te
leiden, werd de KU Leuven benoemd als onderzoekspartner. Deze studie zou de IFAB voorzien van een onafhankelijke wetenschappelijke analyse waarbij de focus niet alleen op de scheidsrechterlijke resultaten lag maar ook op de invloed op het spel zelf, met inbegrip van de indrukken van de verschillende stakeholders (The International Football Association Board, 2016f).
Omdat de vooruitgang er tot dan toe veelbelovend uitzag, gingen alle leden op de AGM in maart 2017 akkoord met de voortzetting van de experimenten (The International Football Association Board, 2017b). Later in 2017 bereikte het VAR-experiment een nieuwe fase: aan de hand van door IFAB geautoriseerde livetests in diverse wedstrijden van deelnemende competities werden het protocol en de procedures wekelijks uitgebreid getest. De verzamelde informatie uit deze wedstrijden kon als sterk bewijsmateriaal dienen voor de impact van videoassistentie op het voetbal en daarmee de IFAB ondersteunen bij de beslissing over het opnemen van de VAR in de officiële spelregels (The International Football Association Board, 2017a).
Deze beslissing viel op de AGM van 3 maart 2018, waar de IFAB unaniem het gebruik van videoscheidsrechters goedkeurde. Hiermee werd, zoals de titel van het artikel aangeeft, een historische stap gezet om het voetbal eerlijker te maken. Cruciaal bij de stemming waren de resultaten van het onafhankelijk onderzoek uitgevoerd door de KU Leuven (The International Football Association Board, 2018b). In totaal werden, over meer dan twintig verschillende nationale en internationale competities heen, 972 topmatchen geanalyseerd, vermits zij het meest realistische gebruik van de VAR weerspiegelden. Waar de nauwkeurigheid van de besluitvorming in de vier bovenvermelde matchbepalende categorieën zonder videoscheidsrechter reeds 93% bedroeg, werd dankzij het gebruik van de VAR dat percentage
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
16
significant verhoogd tot 98,8%. Aangezien besluitvorming gepaard gaat met menselijke perceptie en subjectiviteit, is een nauwkeurigheid van 100% niet haalbaar. Bij het beschouwen van alle geanalyseerde matchen waren 307 initiële beslissingen clear and obvious errors, dit komt overeen met ongeveer een op drie per match. De VAR kon het aantal herleiden naar 52
clear and obvious errors of dus ongeveer een op negentien per match. Dit was alvast een
hoopgevend resultaat rekening houdend met de korte testperiode en onvermijdelijke menselijke fouten in perceptie, besluitvorming, communicatie, onbekendheid met technologie, et cetera. Daarom zouden meer ervaring en opleiding vast en zeker nog voor een sterkere verbetering kunnen zorgen. Het hanteren van de VAR had ook een impact op de duur van het spel, daar een situatie waarbij de scheidsrechter, aan de zijkant van het veld, de beelden herbekeek gemiddeld dubbel zoveel tijd in beslag nam als een situatie enkel gereviewd door de videoscheidsrechter. De tijd die gemiddeld verloren ging door toedoen van de VAR bedroeg slechts 55 seconden van de speeltijd, wat relatief gezien zeer weinig is in vergelijking met het totale tijdsverlies bij vrijschoppen, ingooien, doeltrappen, hoekschoppen en vervangingen. Bovendien kon het tijdsverlies, te wijten aan de VAR, makkelijk ingecalculeerd worden bij het bepalen van de blessuretijd. Daarbij komt nog dat in 672 (en dus bijna 70%) van de wedstrijden het spel niet onderbroken werd voor een review (The International Football Association Board, 2018a; 2018e).
Het gebruik van de VAR werd officieel opgenomen in de spelregels (Laws of the Game
2018/19) die in werking traden op 1 juni 2018 en kon zo zijn intrede maken op het
wereldkampioenschap voetbal in Rusland, dat twee weken daarna van start ging (The International Football Association Board, 2018d). Bovengenoemde spelregels worden in de volgende subparagraaf besproken.
2.2.3
VAR-protocol: principes, praktische organisatie en procedures
In deze subparagraaf komen de spelregels omtrent de VAR aan bod, zoals deze uitgelegd staan in het document Laws of the Game 2018/19 (The International Football Association Board, 2018c). Het gebruik van videoscheidsrechters (VAR’s) wordt enkel toegestaan indien door wedstrijd- en competitieorganisatoren voldaan is aan het VAR-protocol en bijhorende implementatievereisten, en zij een schriftelijke toestemming van de IFAB en FIFA verkregen.
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities ACADEMIEJAAR 2019 – 2020 PAGINA 17 2.2.3.1 Principes
De aanwending van de VAR is gebaseerd op een aantal principes die van kracht moeten zijn in elke wedstrijd met videoscheidsrechter. De VAR is een wedstrijdofficial met onafhankelijke toegang tot beeldmateriaal, die de arbiter alleen mag bijstaan wanneer er zich een clear and
obvious error of een serious missed incident voordoet met betrekking tot vier categorieën.
Omdat scheidsrechters elke match honderden beslissingen moeten nemen, waaronder ook over fases waarbij ze oordelen dat er zich geen overtreding voordeed, is het onhaalbaar om elke beslissing te reviewen. Dit zou het spel volledig veranderen, vandaar dat het gebruik van de VAR beperkt wordt tot volgende vier categorieën van wedstrijdbepalende situaties:
1. Wel of geen doelpunt: een overtreding door de scorende ploeg in de aanval voorafgaand aan het doelpunt, waaronder
Een overtreding door het aanvallende team in de opbouw naar het doelpunt (bv. handspel, fout, buitenspel…)
Bal buiten het speelveld voorafgaand aan het doelpunt Beslissing of het al dan niet om een doelpunt gaat 2. Wel of geen strafschop:
Strafschop onterecht toegekend
Strafschopovertreding werd niet bestraft
Positie van de overtreding (binnen of buiten het strafschopgebied)
Overtreding van de aanvallende ploeg in de opbouw naar de strafschopovertreding
Bal buiten het speelveld voorafgaand aan de strafschopovertreding
Overtreding door de doelman en/of strafschopnemer op het moment dat de strafschop genomen wordt
Inbreuk van een speler van de aanvallende of verdedigende ploeg die direct betrokken is in het spel wanneer de bal terugkaatst van de doelpaal, -lat of -man
3. Wel of geen directe rode kaart (geen tweede gele kaart):
DOGSO of denying an obvious goal-scoring opportunity, dus het ontnemen van een duidelijke scoringskans (vooral gelet op de plaats van de overtreding en de positie van andere spelers)
Ernstige overtreding (of roekeloze tussenkomst)
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
18 Het gebruik van aanvallende, kwetsende of beledigende gebaren
4. Persoonsvergissing bij een gele of rode kaart: als de scheidsrechter een overtreding bestraft en de verkeerde speler van het team dat in de fout ging een gele of rode kaart geeft, dan kan een review plaatsvinden om de identiteit van de overtreder te bepalen; de overtreding zelf kan niet gereviewd worden tenzij deze gerelateerd is aan een van bovenstaande categorieën
In elk van deze gevallen zal de VAR enkel kunnen optreden nadat de scheidsrechter een initiële beslissing genomen heeft (inclusief de toestemming om het spel te hervatten) of indien een ernstig incident plaatsvond dat de wedstrijdofficials niet opgemerkt hebben. Het is dus niet toegestaan om de instructies van de VAR af te wachten vooraleer een beslissing te nemen. De toelating om het spel te laten doorgaan na een vermeende overtreding kan ook gereviewd worden. Het oorspronkelijke besluit van de scheidsrechter zal niet wijzigen tenzij de videobeelden een clear and obvious error tonen, dit geldt ook voor elke beslissing gebaseerd op informatie verstrekt door een andere wedstrijdofficial, bijvoorbeeld in een buitenspelsituatie. Een review kan uitsluitend op gang gebracht worden door de scheidsrechter. De VAR en andere wedstrijdofficials kunnen enkel en alleen maar adviseren om een review op te starten. Aangezien de videoscheidsrechter automatisch elke situatie en beslissing controleert, is het niet nodig dat ook spelers of trainers een review kunnen aanvragen. De eindbeslissing ligt altijd bij de hoofdscheidsrechter, of die nu gebaseerd is op instructies van de VAR dan wel voortkomt uit een on-field review (OFR). Dit laatste betekent dat de scheidsrechter langs de lijn beelden van de betwiste situatie bekijkt en daarna oordeelt. De spelers en trainers mogen zich niet rond de scheidsrechter begeven of trachten hem te beïnvloeden in het bepalen of er een review moet gebeuren, tijdens het beoordelingsproces of bij het nemen van de eindbeslissing. Om transparantie te garanderen moet de arbiter wel zichtbaar blijven gedurende het reviewproces. Als het spel verdergaat na een incident dat pas daarna gereviewd wordt, worden de disciplinaire maatregelen die genomen of vereist zijn tijdens de periode na het oorspronkelijke incident niet geannuleerd, zelfs wanneer de oorspronkelijke beslissing naderhand gewijzigd wordt (tenzij het gaat om een gele of rode kaart voor het stoppen van een veelbelovende aanval of om DOGSO). Indien het spel gestopt en terug gestart werd door de scheidsrechter dan mag die geen review opstarten behalve in het geval van persoonsvergissing of een potentiële rode kaart met betrekking tot gewelddadig gedrag, spuwen, bijten of aanvallende, kwetsende en beledigende gebaren. Op een reviewproces staat geen tijdslimiet daar nauwkeurigheid belangrijker geacht wordt dan snelheid. De Laws of
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
19
the Game en het VAR-protocol bepalen de spelperiode die kan gereviewd worden voor en na
een incident.
2.2.3.2 Praktische organisatie
Bij het inschakelen van de VAR in een voetbalwedstrijd komen enkele praktische regelingen kijken. Er dient een video operation room (VOR) en minstens één referee review area (RRA) aanwezig te zijn. De videoscheidsrechter volgt de wedstrijd vanuit de VOR, daarbij wordt hij geruggensteund door de assistant VAR (AVAR) en de replay operator (RO).
De VOR kan zich in of nabij het stadion bevinden maar ook op een locatie iets verder weg. Enkel bevoegde personen hebben de toestemming om deze ruimte te betreden of om met de VAR, AVAR en RO te communiceren tijdens de match. Een speler of iemand van de technische stafmag daarom een sanctie verwachten bij het betreden van de VOR. Een speler, wisselspeler of vervangen speler zal een rode kaart krijgen. Een trainer of iemand anders van de technische staf zal zich hiervoor uit de dug-out moeten verwijderen2.
De RRA is de plaats waar de scheidsrechter on-field reviews onderneemt, deze moet op een zichtbare plaats buiten het speelveld gepositioneerd en duidelijk aangeduid zijn. Een speler, wisselspeler of vervangen speler die in de RRA komt, zal een gele kaart ontvangen. Een trainer of iemand anders van de technische staf zal daar een publieke waarschuwing voor krijgen, of een gele kaart indien gele en rode kaarten voor teamofficials in gebruik zijn3.
De AVAR assisteert de videoscheidsrechter hoofdzakelijk door de videobeelden te bekijken terwijl de VAR bezig is met een check of review, het bijhouden van een overzicht van VAR-gerelateerde incidenten en problemen met communicatie of technologie, het communiceren met de hoofdscheidsrechter, het timen van de verloren tijd gedurende een check of review en het naar buiten brengen van informatie over een VAR-gerelateerde beslissing aan de betrokken partijen.
De RO is geen scheidsrechter maar assisteert de videoscheidsrechters door hen te voorzien van adequate beelden vanuit verschillende camerastandpunten en met verschillende snelheden. Deze beelden moeten gelijktijdig en gesynchroniseerd weergegeven kunnen
2 Sinds de Laws of the Game 2019/20 van kracht zijn, krijgen ook teamofficials hiervoor een rode kaart (The International Football
Association Board, 2019).
3 De regel dat ook teamofficials een gele of rode kaart kunnen ontvangen werd officieel ingevoerd in de Laws of the Game 2019/20.
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
20
worden, bovendien moet de RO ook in staat zijn om de beelden op elk moment te pauzeren en in en uit te zoomen (Fédération Internationale de Football Association, s.d.). Afhankelijk van het aantal camerahoeken en andere overwegingen kunnen er ook meerdere AVAR’s of RO’s aanwezig zijn.
De VAR beschikt over onafhankelijke toegang tot en controle over het herhalen van alle televisiebeelden in het stadion. Hij staat in verbinding met het communicatiesysteem van de wedstrijdofficials en kan dus alles horen wat zij zeggen. Nochtans kan hij zelf slechts gehoord worden bij het indrukken van een knop, om op die manier te voorkomen dat de conversaties in de VOR de scheidsrechter zouden verstrooien. De RO kan communiceren met de VAR en AVAR en hij kan de wedstrijdofficials op het veld horen, maar het is niet toegestaan om tegen hen te spreken (Fédération Internationale de Football Association, s.d.). Wanneer de VAR bezig is met een check of een review, kan de AVAR met de hoofdscheidsrechter communiceren. Dit gebeurt vooral indien het spel moet stilgelegd worden of om ervoor te zorgen dat het spel niet hervat wordt. Als de arbiter beslist om een herhaling te bekijken, is het aan de VAR om de beelden met de beste camerahoek en snelheid te selecteren. De scheidsrechter kan altijd meer videobeelden met andere of bijkomende camerastandpunten of snelheden opvragen.
2.2.3.3 Procedures
In dit onderdeel wordt telkens de procedure beschreven die gevolgd wordt in de vier stappen van een VAR-interventie, namelijk de initiële beslissing, de check, de review en de eindbeslissing. Aan het einde volgen nog enkele bepalingen omtrent de geldigheid van de wedstrijd, die van toepassing zijn in bijzondere situaties aangaande het VAR-optreden.
INITIËLE BESLISSING
De scheidsrechter en andere wedstrijdofficials moeten altijd een initiële beslissing nemen (inclusief eventuele disciplinaire sanctie) zoals ze zouden doen wanneer er geen VAR aanwezig is, behalve als het gaat om een incident dat ze niet zagen gebeuren. Het is dus niet toegestaan dat ze de beslissing openlaten tot na het ingrijpen van de VAR, vermits dit zou leiden tot zwak en/of besluiteloos handelen, te veel reviews en beduidende problemen bij technische storing. Telkens ligt de eindbeslissing enkel en alleen bij de hoofdscheidsrechter, de videoscheidsrechter geniet dezelfde status als elke andere wedstrijdofficial, namelijk het assisteren van de scheidsrechter. Afwachten om de vlag in de lucht te steken of een fluitsignaal
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
21
te geven bij een overtreding is slechts toelaatbaar bij een duidelijke aanval, met andere woorden wanneer een speler op het punt staat om te scoren of wanneer hij een duidelijke sprint maakt in of naar het strafschopgebied van de tegenstanders. Als de assistent-scheidsrechter uitstelt om zijn vlag in de lucht te steken bij een overtreding, moet hij deze toch omhoogsteken van zodra dit resulteert in een doelpunt, strafschop, hoekschop, aanvallende vrije trap of ingooi, aangezien deze beslissing de basis zal vormen voor een check of een review4.
CHECK
De VAR checkt automatisch de televisiebeelden vanuit verschillende standpunten en met verschillende snelheden voor elke mogelijke of feitelijke beslissing of situatie betreffende een van de vier bovengenoemde categorieën. Hij kan de beelden bekijken op normale snelheid en/of in slow motion. Over het algemeen mogen herhalingen in slow motion enkel gebruikt worden indien het gaat om feiten, bijvoorbeeld de positie van een overtreding of speler, het aanrakingspunt bij fysieke overtredingen en handspel of wanneer de bal buiten het speelveld gaat. Daartegenover moeten herhalingen op normale snelheid gebruikt worden om de intensiteit van een overtreding vast te stellen of om te bepalen of een handspel opzettelijk was.
Indien een spelhervatting uitgesteld moet worden voor een check zal de scheidsrechter dit aanduiden door zijn vinger duidelijk tegen zijn oortje te houden en tegelijkertijd zijn andere arm uit te strekken. Hij moet deze lichaamshouding aanhouden totdat de check voltooid is, vermits dit aantoont dat de scheidsrechter informatie ontvangt afkomstig van de VAR of een andere wedstrijdofficial. Als de check geen clear and obvious error of serious missed incident aantoont, zal de VAR gebruikelijk niet communiceren met de scheidsrechter, dit heet een silent
check. Desondanks kan het bevestigen dat er geen van beide zich voordeed de
(assistent-)scheidsrechter dikwijls wel ondersteunen in het leiden van de wedstrijd en/of de spelers. Indien de check een waarschijnlijke clear and obvious error of serious missed incident aangeeft, zal de VAR deze informatie overbrengen aan de scheidsrechter die daarna zal beslissen of men al dan niet moet overgaan tot een review. De VAR communiceert hierbij niet over de beslissing die zou moeten genomen worden.
REVIEW
De scheidsrechter kan een review opstarten voor een mogelijke clear and obvious error of
serious missed incident ofwel nadat de VAR (of een andere wedstrijdofficial) een review
4 Op grond van de meest recente spelregels zal de lijnrechter nu ook moeten vlaggen wanneer de aanvallende ploeg het balbezit
TITEL
Een empirische studie naar het optreden van de VAR in Europese voetbalcompetities
ACADEMIEJAAR
2019 – 2020
PAGINA
22
aanbeveelt, ofwel wanneer de scheidsrechter vermoedt dat er iets ernstigs onopgemerkt gebleven is. Indien het spel reeds onderbroken is, zal de scheidsrechter de spelhervatting uitstellen. Indien het spel nog niet onderbroken is, zal de scheidsrechter het spel stilleggen op het eerstvolgende moment dat de bal in een neutrale zone of situatie terechtkomt. Dit is meestal wanneer geen van beide ploegen zich in een aanvallende positie bevindt. In beide gevallen moet de scheidsrechter aangeven dat er een review zal plaatsvinden door duidelijk de vorm van een tv-scherm te tonen. Spelers, wisselspelers, vervangen spelers, trainers of andere personen van de technische staf mogen geenszins dit tv-gebaar maken. Indien ze dit toch ostentatief doen, zullen spelers hiervoor een gele kaart krijgen en zullen trainers of andere personen van de technische staf publiekelijk gewaarschuwd worden (of een gele kaart krijgen in het geval dat gele en rode kaarten voor teamofficials in gebruik zijn5).
De videoscheidsrechter beschrijft aan de arbiter wat hij op de herhaling(en) ziet, maar niet de beslissing die zou moeten genomen worden. Daarna heeft de scheidsrechter twee opties: ofwel neemt hij een eindbeslissing gebaseerd op zijn eigen perceptie en de informatie van de VAR en eventueel nog van andere wedstrijdofficials, ofwel gaat de scheidsrechter naar de RRA om zelf de beelden te bekijken voordat hij een finale beslissing neemt. De eerste optie noemt men een VAR-only review, in het tweede geval gaat het om een OFR. Bij een on-field
review zullen de andere wedstrijdofficials de beelden niet bekijken behalve als de
scheidsrechter daar in uitzonderlijke omstandigheden om verzoekt. Tijdens elk reviewproces dienen spelers op het speelveld te blijven, de wisselspelers en technische staf moeten naast het veld blijven.
Om te bepalen welk reviewproces toegepast zal worden, maakt men een onderscheid tussen twee soorten beslissingen: feitelijke en subjectieve beslissingen. Onder de eerste noemer vallen onder andere beslissingen omtrent de positie van een overtreding of een speler, het aanrakingspunt bij handspel of een fout, het buitengaan van de bal of de locatie van een overtreding ten opzichte van het strafschopgebied. Hiervoor is de VAR-only review meestal geschikter, maar soms kan voor deze feitelijke beslissingen ook een OFR gebruikt worden aangezien het zal helpen bij het leiden van de wedstrijd en/of de spelers en de beslissing zo makkelijker aanvaard zal worden bij bijvoorbeeld een cruciale wedstrijdbepalende situatie aan het einde van de match. Voor subjectieve beslissingen is een on-field review vaak passender, het gaat hierbij vooral om het bepalen van de intensiteit van een overtreding, inmenging vanuit buitenspelpositie en overwegingen zoals positie en opzet bij handspel.
5 De regel dat ook teamofficials een gele of rode kaart kunnen ontvangen werd officieel ingevoerd in de Laws of the Game 2019/20.
