Auteur:'Tim'van'Belkum'
Studentnummer:'10344934'
Coördinator:'mw.'mr.'drs.'N.G.H.'Speet'RA'
Begeleider:'mw.'J.A.'de'Vries'MSc'RA'
Datum:'29J06J2015'
Vermogensongelijkheid'
NEDERLANDSE'FISCALITEIT:'BRON'VAN'(ON)GELIJKHEID?'
'
BACHELORSCRIPTIE'FISCALE'ECONOMIE' UNIVERSITEIT'VAN'AMSTERDAM' ' ' '4.5'CONCLUSIE'...'38' 5.#CONCLUSIE#...#40' 5.1'INLEIDING'...'40' 5.2'BEANTWOORDING'DEELVRAGEN'...'40' 5.2.1$Wat$zijn$de$oorzaken$van$vermogensongelijkheid$en$wat$is$de$Nederlandse$situatie?$...$40' 5.2.2$Wat$zijn$de$fiscale$aspecten$in$de$bestrijding$van$vermogensongelijkheid?$...$40' 5.2.3$In$hoeverre$zijn$deze$fiscale$aspecten$in$de$Wet$inkomstenbelasting$en$Successiewet$terug$ te$vinden?$...$41' 5.3'BEANTWOORDING'CENTRALE'VRAAG'...'42' BIBLIOGRAFIE#...#44' BIJLAGE#...#48'
VERKLARING'EIGEN'WERK'...'48'
'
- Lijstmetafkortingen -AB' ' Aanmerkelijk'belang' BOR' ' Bedrijfsopvolgingsregeling'' BTW' ' Belasting'Toegevoegde'Waarde' CBS' ' Centraal'Bureau'voor'de'Statistiek' CPB' ' Centraal'Plan'Bureau' DGA' ' DirecteurJgrootaandeelhouder' EVRM' ' Europees'Verdrag'voor'de'Rechten'van'de'Mens' IB' ' Wet'inkomstenbelasting'2001' IVBPR' ' Internationaal'Verdrag'inzake'Burgerrechten'en'Politieke'Rechten' MvT' ' Memorie'van'toelichting' OECD' ' Organisation'for'Economic'CoJoperation'and'Development' SW' ' Successiewet'1956' WRR' ' Wetenschappelijke'Raad'voor'het'Regeringsbeleid' VPB' ' Wet'op'de'vennootschapsbelasting'1969' VS' ' Verenigde'Staten' '
' De'discussie'is'recent'ook'in'de'Nederlandse'politiek'aangestipt,'onder'andere'in'een' brief'aan'de'Voorzitter'van'de'Tweede'Kamer'der'Staten'Generaal.'In'de'brief'uit'2014'van' de'minister'van'Sociale'Zaken'en'Werkgelegenheid'Asscher'en'de'staatssecretaris'van' Financiën'Wiebes'wordt'de'Nederlandse'vermogensongelijkheid'besproken'(Kamerstukken'II' 2014/15,'34'000'IX,'nr.'7).'Recenter'nog,'in'januari'2015,'zijn'vragen'van'de'vaste'commissie' voor'Financiën'beantwoord'aangaande'de'Nederlandse'vermogensverdeling'(Kamerstukken' II,'2014/15,'34'000'IX,'nr.'16).'Deze'kamerstukken'onderstrepen'niet'alleen'het'belang'van' de'discussie'in'Nederland,'maar'laten'ook'zien'dat'politieke'elementen'meespelen'in'de' discussie.' 1.2-Centrale-vraag-en-deelvragen-De'centrale'vraag'in'deze'scriptie'luidt:'' In$hoeverre$zijn$aanpassingen$aan$de$Wet$Inkomstenbelasting$en$de$Successiewet$wenselijk$ om$vermogensongelijkheid$in$Nederland$tegen$te$gaan?$$ Door'beantwoording'van'deze'vraag'kan'een'aanbeveling'worden'gedaan.'De' aanbeveling'bestaat'uit'de'vereiste'aanpassingen'aan'de'Wet'Inkomstenbelasting'en'de' Successiewet'om'vermogensongelijkheid'te'bestrijden.'Om'tot'een'antwoord'op'de'centrale' vraag'te'komen'worden'drie'deelvragen'beantwoord.' ' De'eerste'deelvraag'komt'in'hoofdstuk'2'aan'bod.'Deze'deelvraag'luidt'als'volgt:'Wat$ zijn$de$oorzaken$van$vermogensongelijkheid$en$wat$is$de$Nederlandse$situatie?'In'dit' hoofdstuk'worden'allereerst'de'verschillende'oorzaken'van'vermogensongelijkheid' benoemd'en'toegelicht.'Om'tot'een'goede'oplossing'voor'de'problematiek'te'komen,'dient' immers'duidelijk'te'zijn'waardoor'het'probleem'ontstaat.'Daarnaast'wordt'in'dit'hoofdstuk' de'Nederlandse'situatie'omtrent'vermogensongelijkheid'bekeken.'Hierbij'wordt'gekeken' naar'de'huidige'situatie'en'hoe'het'vermogen'op'dit'moment'is'verdeeld.'De'recente' economische'crisis'wordt'hierbij'in'acht'genomen,'er'wordt'onderzocht'of'de'crisis'tijdelijke' ongelijkheden'veroorzaakt'of'heeft'veroorzaakt.'Vervolgens'wordt'gekeken'naar'de' ontwikkeling'van'de'Nederlandse'vermogensongelijkheid.'Verschillende'visies'omtrent'de' toekomstige'Nederlandse'vermogensongelijkheid'worden'bekeken.'Ook'wordt'het'belang' van'een'zekere'mate'van'inkomensJ'en'vermogensongelijkheid'besproken.' ' In'het'daaropvolgende'hoofdstuk'staat'de'volgende'vraag'centraal:'Wat$zijn$de$ fiscale$aspecten$in$de$bestrijding$van$vermogensongelijkheid?'Bestudeerd'wordt'de'rol'van' verschillende'soorten'van'belastingheffing.'De'oplossing'volgens'Piketty,'progressieve' vermogensbelasting,'wordt'besproken.'Maar'ook'aanpassingen'in'de'belasting'over' inkomsten,'heffing'over'vermogensoverdrachten'en'de'belastingmix'worden'geanalyseerd.' De'verschillende'methodes'worden'toegelicht'en'de'positieve'en'negatieve'aspecten' besproken.'
' Tot'slot'wordt'de'laatste'deelvraag'beantwoord'in'hoofdstuk'4:'In$hoeverre$zijn$deze$ fiscale$aspecten$in$de$Wet$inkomstenbelasting$en$Successiewet$terug$te$vinden?'Om'deze' vraag'te'beantwoorden'komt'allereerst'de'Wet'inkomstenbelasting'naar'voren.'De' tekortkomingen'in'deze'wet'met'het'oog'op'vermogensongelijkheden'worden'benoemd.' Vervolgens'worden'de'mogelijke'oplossingen'die'in'hoofdstuk'3'zijn'aangedragen'toegepast' op'de'Wet'inkomstenbelasting.'Daarnaast'worden'de'tekortkomingen'in'de'Successiewet' behandeld,'waarbij'wordt'gekeken'naar'verbeteringen'en'alternatieven.'Ten'slotte'komen' de'politieke'overwegingen'die'(mogelijk)'meespelen'bij'de'verschillende'tekortkomingen'en' de'daarbij'behorende'passende'mogelijkheden'aan'bod.' 1.3-Onderzoeksopzet-Deze'scriptie'komt'tot'stand'door'middel'van'een'literatuuronderzoek.'Rapporten,'boeken' en'wetenschappelijke'artikelen'worden'in'de'gehele'scriptie'gebruikt.'In'het'eerste' literatuurhoofdstuk'worden'naast'deze'bronnen'ook'cijfers'van'het'onder'andere'het'CBS' gebruikt.'In'hoofdstuk'4'wordt'ook'gekeken'naar'wetteksten'en'de'daarop'betrekking' hebbende'kamerstukken.'Door'feiten'en'meningen'die'in'de'gebruikte'bronnen'naar'voren' komen,'worden'de'deelvragen'en'daarmee'de'centrale'vraag'beantwoord.' ' '
-
2.-Vermogensongelijkheid:-oorzaken-en-de-Nederlandse-
situatie-' 2.1-Inleiding-In'dit'hoofdstuk'staat'de'eerste'deelvraag'centraal.'Deze'luidt:'Wat$zijn$de$oorzaken$van$ vermogensongelijkheid$en$wat$is$de$Nederlandse$situatie?$Om'tot'een'antwoord'op'deze' vraag'te'komen,'wordt'allereerst'gekeken'naar'de'verschillende'oorzaken'van' vermogensongelijkheid.'Doordat'vermogen'hoofdzakelijk'wordt'verkregen'door'het' verrichten'van'arbeid,'dan'wel'door'erven'(Piketty,'2014,'p.'379),'worden'oorzaken'van' inkomensongelijkheden'tevens'besproken.'Vervolgens'komt'de'Nederlandse'situatie'aan' bod.'Onderzocht'wordt'wat'de'mate'van'vermogensongelijkheid'in'Nederland'is'en'hoe'deze' ongelijkheid'zich'ontwikkeld.'Tot'slot'wordt'het'belang'van'een'zekere'mate'van'ongelijkheid' benadrukt.'Het'gaat'hierbij'om'zowel'inkomensongelijkheid'als'vermogensongelijkheid.' 2.2-Oorzaken- 2.2.1-Technologische-ontwikkeling,-scholing-en-globalisering-Volgens'Beer'overheersen'onder'economen'twee'fundamentele'oorzaken'van' beloningsverschillen'technologische'ontwikkeling'en'globalisering.'Beide'verklaringen'zijn' voornamelijk'gebaseerd'op'inkomensverschillen'tussen'laag'en'hoog'opgeleiden.'De'theorie' die'de'inkomensverschillen'verklaard,'staat'bekend'als'‘skillJbiased'technological'change’.' Deze'theorie'stelt'dat'de'vraag'naar'hoogopgeleiden'toeneemt,'terwijl'de'vraag'naar'laag' opgeleiden'afneemt.'De'beloningen'voor'hoogopgeleiden'nemen'hierdoor'toe'en'de' beloningen'voor'laagopgeleiden'nemen'af'(2014,'p.'63).''' Bij'een'genuanceerdere'variant'wordt'ook'rekening'gehouden'met'het'aanbod'van' arbeidskrachten.'Door'een'hoog'loon'voor'hogeropgeleiden,'neemt'het'aanbod'toe.'Een' hoger'loon'trekt'immers'meer'mensen'aan.'Indien'de'onderwijsexpansie'harder'toeneemt' dan'de'technologische'ontwikkeling'vindt'loonmatiging'plaats.'Daarbij'stijgt'het'aanbod'van' arbeidskrachten'harder'dan'de'vraag.'Loonmatiging'vindt'bij'de'eerst'genoemde'theorie' onder'gelijke'omstandigheden'niet'plaats.'Daar'is'zelfs'sprake'van'een'loonstijging,'doordat' enkel'technologische'ontwikkeling'een'rol'speelt'(Beer,'2014,'p.'63)'Ook'Piketty'noemt'de' samenhang'tussen'scholing'en'technische'ontwikkeling.'Hij'noemt'het'de'race'tussen' scholing'en'technologische'ontwikkeling.'De'lage'inkomensongelijkheid'in'de'Scandinavische' landen'is'volgens'hem'te'danken'aan'de'egalitaire'en'inclusieve'scholing'(2014,'pp.'304J307).'' Vermeend'stelt'dat'het'voorgaande'niet'voor'alle'hoogopgeleiden'geldt.'Beroepen' als'accountants'en'medische'diagnostiek'kunnen'worden'vervangen'door'computers'(2014,' p.'22).'Vermeend'haalt'ook'de'Britse'politicus'David'Willetts'aan.'Willetts'stelt'dat'hogere'opgeleiden'zelfs'een'grotere'kans'maken'om'vervangen'te'worden'door'technologie.'Hij' meent'dat'banen'waarbij'veel'cognitieve'vaardigheden'zijn'vereist'namelijk'veel' gemakkelijker'kunnen'worden'overgenomen.'Banen'waar'veel'fysieke'handelingen'zijn' vereist,'zijn'volgens'hem'veel'lastiger'door'technologische'ontwikkelingen'te'vervangen' (Graham,'2014).' ' Bij'globalisering'kan'een'vergelijkbare'situatie'optreden.'Laagopgeleiden' ondervinden'meer'concurrentie'van'laagopgeleiden'uit'andere'landen'daalt'hun'loon.'Voor' de'hoogopgeleiden'geldt'het'tegenovergestelde,'omdat'zij'hun'kwaliteiten'over'de'gehele' wereld'kunnen'aanbieden'(OECD,'2011,'p.'24;'Beer,'2014,'p.'64).'Beer'stelt'echter'wel'dat' de'loonongelijkheid'voornamelijk'is'toegenomen'in'landen'die'vrij'gesloten'zijn.'In'landen' die'veel'handel'drijven'is'de'loonongelijkheid'juist'achtergebleven'(2014,'p.'64).'' 2.2.2-Beleidskeuzes,-(de)regulering-en-instituties-De'OECD'onderkent'de'voorgaande'oorzaken'en'noemt'daarnaast'beleidskeuzes,'regulering' en'instituties.'Door'beleidskeuzes,'regulering'en'instituties'kan'direct'worden'ingegrepen'in' de'inkomensverdeling.'Het'reguleren'of'dereguleren'van'de'arbeidsmarkt'is'daar'een' voorbeeld'van'(2011,'p.'26).'Het'vastleggen'van'een'minimumloon'heeft'volgens'Piketty'een' groot'effect'op'het'onderste'deel'van'de'inkomensverdeling.'In'het'bovenste'deel'van'de' inkomensverdeling'verandert'door'het'vastleggen'of'een'verandering'in'het'minimumloon' weinig'tot'niets'(2014,'pp.'308J310).'Wijtvliet'noemt'naast'aanpassingen'van'het' minimumloon'de'vorming'van'vakbonden.'Vakbonden'leiden'volgens'hem'tot'hogere' winsten,'winsten'die'door'het'bestaan'van'vakbonden'eerlijker'worden'verdeeld'(2014,'pp.' 936J937).' ' Ook'Beer'noemt'institutionele'factoren'als'oorzaak'voor'inkomensongelijkheid.'Hij' ziet'onder'andere'de'verzwakking'van'de'vakbonden'en'het'overheidsbeleid'van' liberalisering'als'redenen'voor'de'verslechtering'van'de'arbeidsvoorwaarden.'Voornamelijk' de'onderste'helft'van'de'arbeidsmarkt'is'hierdoor'getroffen'(2014,'p.'65).'Grusky'&'Weeden' stellen'dat'in'de'top'van'de'arbeidsmarkt'juist'voordeel'is'gehaald'uit'institutionele'factoren.' Institutionele'factoren'hebben'managers'de'kans'gegeven'zichzelf'buitensporige'beloningen' toe'te'kennen'(2014,'p.'484).'Ook'Vermeend'noemt'hierbij'als'voorbeeld'de'extreme' beloningen,'voornamelijk'in'de'financiëleJ'en'internetsector.'Hij'noemt'het'de' ‘buitencategorie’'en'hij'schaart'daar'ook'de'top'van'sporters'en'entertainers'onder.'De' reden'van'het'bestaan'van'de'hoge'beloningen'in'het'bedrijfsleven'is'volgens'Vermeend' duidelijk.'Bestuurders'kunnen'in'het'bedrijfsleven'vaak'hun'eigen'beloning'vaststellen.'Vaak' worden'de'hoge'beloningen'gefaciliteerd'doordat'commissarissen'loonmatiging'niet'als' prioriteit'zien'(2014,'pp.'23J24).'
2.2.3-Belastingen-Piketty'meent'dat'de'hoogte'van'belastingen'van'invloed'is'op'de'verdeling'van'vermogen.' Tot'aan'de'Eerste'Wereldoorlog'bestonden'vrijwel'nergens'belastingen'op' vermogensinkomen'of'bedrijfswinsten.'Als'deze'belastingen'wel'bestonden,'waren'de' tarieven'zeer'laag.'Piketty'stelt'dat'de'(vrijwel)'onbelaste'vermogenstoename'de'ideale' situatie'was'voor'de'creatie'van'vermogensongelijkheid.'De'invoering'van'belastingen'op' onder'andere'dividenden'en'royalty’s'zorgde'volgens'Piketty'voor'grote'veranderingen.' Volgens'Bavel'heeft'de'toegenomen'mobiliteit'van'kapitaal'voor'problemen'op'het' gebied'van'de'vermogensverdeling'gezorgd.'Hij'stelt'dat'door'de'toename'van'de'mobiliteit' de'grote'vermogens'buiten'de'inventarisatie'van'de'Belastingdienst'blijven.'De'toegenomen' mobiliteit'zorgt'ervoor'dat'vermogens'in'Nederland'niet'te'belasten'zijn.'Ook'zijn'vermogens' door'de'toegenomen'mobiliteit'niet'bekend'bij'de'Belastingdienst'(2014,'pp.'86J87).' Daarnaast'stelt'Bavel'dat'de'afschaffing'van'verschillende'belastingen'heeft'geleid'tot'een' toenemende'vermogensongelijkheid.'Hij'geeft'als'voorbeelden'de'afschaffing'van'de' beursbelasting'en'de'vermogensbelasting.'Maar'ook'forse'verlagingen'van'het' vennootschapsbelastingtarief'spelen'volgens'Bavel'een'rol.'Ook'noemt'hij'de'vrijstellingen' en'verminderingen'in'de'overdrachtsbelasting'en'het'schenkingsrecht.'Gezamelijk'hebben' deze'aanpassingen'tot'een'verlaging'van'de'belastingdruk'geleid'(2014,'p.'87).' 2.2.4-Overige-factoren-Beer'noemt'enkele'overige'factoren'die'naar'zijn'mening'mogelijk'een'kleine'rol'hebben' gespeeld'in'de'toegenomen'inkomensongelijkheid.'De'verschuiving'in'de'werkgelegenheid' van'de'industrie'naar'de'dienstensector'heeft'volgens'hem'tot'een'schevere' vermogensverdeling'geleid.'De'verschuiving'van'voltijd'naar'deeltijd,'een'toename'van' flexibele'banen'en'de'opmars'van'vrouwen'op'de'arbeidsmarkt'hebben'gelijke'gevolgen' gehad'(2014,'p.'65).'Bavel'noemt'het'gunstige'Nederlandse'ondernemingsklimaat'als'een' oorzaak'voor'de'toegenomen'vermogensongelijkheid.'Daarnaast'zijn'de'stijging'van' huizenprijzen'en'de'waarde'van'effecten'over'langere'termijn'van'belang'geweest.'Doordat' de'rijksten'de'genoemde'vermogensbestanddelen'bezaten'en'mogelijk'nog'bezitten,'is'de' waardevermeerdering'voornamelijk'terechtgekomen'bij'de'rijksten'(2014,'p.'86).' Schaalvoordelen'worden'door'Piketty'genoemd'als'bron'van'vermogensongelijkheid.' Volgens'hem'is'het'voor'personen'met'een'groot'vermogen'gemakkelijker'hogere' rendementen'te'halen.'Alleen'al'om'de'simpele'reden'dat'deze'personen'meer'te'besteden' hebben'voor'financieel'adviseurs'en'consultants.'Daarnaast'is'het'mogelijk'dat'een'groot' portfolio'een'hogere'gemiddelde'rendement'haalt'dan'een'relatief'klein'portfolio.'Een' minder'vermogende'heeft'geen'toegang'tot'een'groot'portfolio,'omdat'hij'onvoldoende' fondsen'heeft'(2014,'pp.'430J431).'
De'verzorgingsstaat'wordt'door'Bavel'als'mogelijke'oorsprong'van' vermogensongelijkheid'gezien.'Mensen'krijgen'door'het'opgebouwde'pensioen'en'de' sociale'voorzieningen'geen'prikkel'meer'om'vermogen'op'te'bouwen.'Hij'stelt'dat'het' aanwezig'zijn'van'een'verzorgingsstaat'bij'velen'zorgt'voor'het'ontbreken'van'de'noodzaak' van'een'financiële'buffer.'Hij'plaatst'hierbij'wel'een'kanttekening,'namelijk'dat'de' versobering'van'de'Nederlandse'verzorgingsstaat'sinds'de'jaren'tachtig'niet'tot'een' toegenomen'spaarzin'heeft'geleid'(2014,'p.'86)' 2.3-De-Nederlandse-situatie- 2.3.1-Huidige-situatie-Op'het'eerste'gezicht'lijkt'het' vermogen'in'Nederland' ongelijk'verdeeld.'De'grafiek' (Figuur'1)'laat'het' gemiddelde'vermogen'van' Nederlandse'huishoudens' zien,'ingedeeld'in'decielen.' Onder'vermogen'wordt'hier' verstaan'de'bezittingen' minus'de'schulden.'De' bezittingen'bestaan'onder'meer'uit'de'eigenwoning,'effecten'en'roerende'zaken.'Bij'de' schulden'kan'gedacht'worden'aan'de'hypothecaire'lening'op'de'eigen'woning.'In'de'cijfers' zijn'echter'niet'kapitaalJ'en'pensioenverzekeringen'meegenomen,'omdat'deze'lastig'zijn'toe' te'rekenen'aan'de'huishoudens'(CBS,'2014,'p.'65).'Het'betreffen'de'voorlopige'cijfers'van' het'CBS'over'2013.'Uit'de'gegevens'blijkt'dat'de'armste'70%'van'de'Nederlandse' huishoudens'gezamenlijk'3,3%'van'het'totale'Nederlandse'private'vermogen'bezat'in'2013.' De'10%'rijkste'Nederlandse'huishoudens'bezat'in'hetzelfde'jaar'66%'van'het'totale'private' Nederlandse'vermogen.' ' Bavel'stelt,'onder'andere'op'basis'van'figuur'1,'dat'de'vermogensongelijkheid'in' Nederland'zeer'groot'is.'De'ongelijke'verdeling'van'het'bezit'heeft'verregaande'gevolgen.'Hij' benadrukt'dat'bezit'economische'macht'en'politieke'invloed'meebrengt'(2014,'pp.'90J91).' Bavel'vraagt'zich'af'of'de'mate'van'scheefheid'van'de'Nederlandse'vermogensverdeling'nog' wel'als'positieve'stimulans'werkt.'Daarnaast'ziet'hij'een'mogelijk'probleem'door'de' combinatie'van'lage'vermogens'en'de'versobering'van'de'Nederlandse'verzorgingsstaat.'De' combinatie'kan'doordat'onvoldoende'vermogen'is'om'aan'te'spreken'voor'investeringen'in' menselijk'kapitaal'tot'problemen'leiden'(2014,'p.'90).' Figuur#1:#De#Nederlandse#vermogensverdeling#(Bron:#CBS#Statine)#
' Vermeend'is'van'mening'dat'Bavel'en'de'WRR'ten'onrechte'de'noodklok'luiden' (2014,'pp.'86J87).'Hij'noemt'het'bizar'om'het'vermogen'in'het'laatste'deciel'aan'te'merken' als'ongelijkheid.'Hij'lijkt'terecht'op'te'merken'dat'in'het'laatste'deciel'veel'ouderen'en' ondernemers'vallen.'Veel'ouderen'hebben'hun'gehele'leven'gewerkt'en'plukken'daarvan'nu' de'vruchten,'in'de'vorm'van'een'relatief'hoog'vermogen.'Deze'mensen'bezitten'door'een' (vrijwel)'geheel'afgeloste'eigenwoningschuld'vaak'een'eigen'huis'met'een'hoge'overwaarde.' Verder'bestaat'volgens'Vermeend'het'laatste'deciel'voor'een'aanzienlijk'deel'uit' ondernemingshuishoudens.'Deze'huishoudens'zijn'door'de'rol'in'bedrijfsinvesteringen'en'de' creatie'van'arbeidsplaatsen'van'groot'belang'voor'de'Nederlandse'economie'(2014,'pp.'88J 89).'Niet'alleen'Vermeend'constateert'de'vermogensverschillen'tussen'de'generaties.'Ook' de'minister'van'Sociale'Zaken'en'Werkgelegenheid'en'de'staatssecretaris'van'Financiën' stippen'in'hun'brief'de'hogere'vermogens'onder'ouderen'aan'(Kamerstukken'II'2014/15,'34' 000'IX,'nr.'7,'p.'2)' ' Van'belang'is'dat'in'de'cijfers'uit'figuur'1,'zoals'eerder'vermeld,'de'opgebouwde' pensioenen'niet'meetellen.'Zowel'Bavel'(2014,'p.'81),'Vermeend'(2014,'p.'89),'Bavel'en' Frankema'(2013,'p.'11)'en'de'minister'en'staatssecretaris'(Kamerstukken'II'2014/15,'34'000' IX,'nr.'7,'p.'2)'benadrukken'het'ontbreken'van'de'pensioenen.'Bavel'is'van'mening'dat'de' pensioenrechten'terecht'buiten'beschouwing'worden'gelaten.'De'pensioenrechten'behoren' volgens'Bavel'tot'een'andere'categorie,'omdat'niet'vroegtijdig'een'beroep'op'de' pensioenrechten'kan'worden'gedaan.'Het'betreft'uitgesteld'inkomen'en'de'rechten'zijn'niet' vrij'overdraagbaar'of'vrij'toegankelijk.'Bavel'is'hierdoor'van'mening'dat'de'pensioenrechten' buiten'beschouwing'moeten'worden'gelaten.'Nederlandse'pensioenrechten' vertegenwoordigen'een'internationaal'relatief'hoog'bedrag'van'1.000'miljard'euro'(2014,' pp.'81J82).'De'minister'en'staatssecretaris'als'ook'Vermeend'zijn'het'hier'niet'mee'eens.'Zo' stellen'minister'en'staatssecretaris'dat'de'noodzaak'voor'Nederlanders'om'vermogen'op'te' bouwen'lager'is'door'de'garantie'van'inkomen'tijdens'de'pensionering.'Zij'wijzen'allen'op' berekeningen'van'Caminda,'Goudswaard'&'Knoef'(Kamerstukken'II'2014/15,'34'000'IX,'nr.'7,' p.'8;'Vermeend,'2014,'p.'89).'De'resultaten'staan'op'in'figuur'2.'De'berekeningen'laten'een' daling'in'de'vermogensongelijkheid'zien'wanneer'het'pensioenvermogen'wel'wordt' meegenomen.'(Caminda,'Goudswaard,'&'Knoef,'2014).'' ' ' Figuur#2:#Vermogensverdeling#in#Nederland#met#en#zonder#pensioenvermogen#(Bron:#Caminda,#Goudswaard,#&#Knoef,#2014)#
Het'lijkt'terecht'de'pensioenen'(deels)'mee'te'rekenen.'Immers'wanneer'twee'personen,' waarvan'één'persoon'recht'heeft'op'een'pensioen'en'de'ander'niet,'voor'de'rest'identieke' bezittingen'hebben,'beiden'personen'lijken'dan'niet'een'gelijk'vermogen'te'bezitten.' Hoewel'pensioen'uitgesteld'inkomen'is'en'de'uitkering'ervan'niet'geheel'zeker'is'(Bavel,' 2014,'pp.'81J82),'betekenen'die'eigenschappen'van'pensioenen'niet'dat'pensioenrechten'in' haar'geheel'geen'vermogen'voorstellen.'Wellicht'moet'het'pensioenvermogen'niet'enkel' contant'worden'gemaakt,'maar'dienen'ook'de'kans'op'uitkering'en'het'verwachte'bedrag' van'uitkering'te'worden'meegenomen.' 2.3.2-Ontwikkeling-van-de-vermogensverdeling-In'de'voorgaande'paragraaf' is'naar'voren'gekomen'dat' de'meningen'over'de'huidige' vermogensverdeling' verdeeld'zijn.'Volgens' sommigen'is'de'ongelijkheid' op'dit'moment'zeer'hoog.' Bavel'neemt'dit'standpunt'in' (2014,'pp.'83J85),'maar'ook' Salverda'is'van'mening'dat' de'vermogensverdeling'zeer' scheef'is'(2014,'pp.'58J59).' De'grafiek'in'figuur'3'schetst' echter'een'beeld'waaruit' blijkt'dat'de'Nederlandse'vermogensongelijkheid'in'historisch'perspectief'relatief'laag'is.' Hierbij'tekent'Wilterdink'aan'dat'de'gebruikte'cijfers'niet'altijd'even'nauwkeurig'zijn.'De' cijfers'zijn'gebaseerd'op'de'afgedragen'vermogensbelasting.'In'de'cijfers'zijn'daarom' bijvoorbeeld'kunst'en'antiek'niet'als'vermogen'meegenomen.'Bovendien'valt'een'groot'deel' van'het'Nederlandse'vermogen'door'ontduiking'en'ontwijking'van'belasting'buiten'de' gebruikte'cijfers.'Door'de'onnauwkeurigheid'van'de'cijfers'geeft'de'grafiek'dus'slechts'een' globaal'beeld'(1984,'pp.'94J95).'Ook'in'recente'vragen'van'de'vaste'commissie'van'Financiën' komt'de'voorgaande'problematiek'naar'voren.'Uit'de'lijst'van'vragen'en'antwoorden'blijkt' dat'niet'over'het'gehele'Nederlandse'vermogen'informatie'voorhanden'is.'Slechts'een'deel' van'het'vermogen'dat'in'het'buitenland'staat'is'bekend'(Kamerstukken'II,'2014/15,'34'000' IX,'nr.'16,'p.'5).' ' Hoewel'de'grafiek'dus'slechts'een'globaal'beeld'kan'geven,'neemt'het'niet'weg'dat' de'vermogensongelijkheid'duidelijk'is'afgenomen'sinds'het'begin'van'de'twintigste'eeuw.' Volgens'Piketty'is'bij'vergelijkbare'cijfers'van'de'VS,'Frankrijk,'Verenigd'Koninkrijk'en'Zweden' Figuur#3:#Vermogensongelijkheid#in#Nederland#1894]2012#(Bron:#1894–1989:# Wilterdink,#1984,#p.#113;#1993–2000#en#2006–2012:#CBS#Statline)#
een'gelijke'trend'te'zien.'Bij'alle'vier'genoemde'landen'is'een'scherpe'daling'waar'te'nemen' na'de'Eerste'en'Tweede'Wereldoorlog.'Vervolgens'neemt'de'vermogensongelijkheid'vanaf' 1980'weer'toe.'Pikketty'stelt'dat'er'geen'aanwijzing'is'om'aan'te'nemen'dat'een'gelijke' trend'niet'op'andere'ontwikkelde'landen'van'toepassing'is'(2014,'pp.'336J345).'Piketty'heeft' op'5'november'2014'een'bezoek'aan'de'Tweede'Kamer'der'Staten'Generaal'gebracht.'Daar' benadrukte'hij'dat'hij'een'vergelijkbare'stijgende'trend'als'in'andere'landen'verwacht'voor' Nederland,'aldus'de'staatssecretaris'in'een'lijst'van'vragen'en'antwoorden'(Kamerstukken'II,' 2014/15,'34'000'IX,'nr.'16,'p.'8).'Bavel'schrijft'de'getoonde'daling'van'de' vermogensongelijkheid'toe'aan'het'verlies'van'grote'vermogens'gedurende'beiden' wereldoorlogen'en'de'invoering'van'een'progressief'belastingstelsel'(2014,'p.'85).' ' Bavel'is'van'mening'dat'de'overzichtscijfers'een'beeld'schetsen'van'een'recent' gelijkblijvende'vermogensverdeling'in'Nederland.'Het'gelijkblijvende'beeld'wordt'volgens' hem'mogelijk'ten'onrechte'geschetst.'Voornamelijk'aan'de'uitersten'van'de' vermogensverdeling'hebben'veranderingen'plaatsgevonden.'De'armen'hebben'veelal' grotere'schulden'opgebouwd'en'de'rijken'hebben'hun'bezit'zien'stijgen.'De'grote'groep'in' het'midden'is'er'vooruit'noch'achteruit'op'gegaan.'De'middenklasse'heeft'in'de'afgelopen' jaren'geen'aanzienlijke'vermogensveranderingen'gekend'meent'Bavel.'De'recente'financiële' crisis'heeft'geen'correctie'teweeg'gebracht'terwijl'eerdere'politieke'en/of'economisch'crises' dat'wel'gedaan'hebben.'Hij'meent'dan'ook'uit'de'geraadpleegde'gegevens'een'toenemende' vermogensongelijkheid'op'te'merken'(2014,'pp.'84J86).'Ook'Salverda'merkt'een'handhaving' van'de'top'van'de'vermogensverdeling'ondanks'de'recente'financiële'crisis'op'(2014,'p.'54).' ' De'minister'en'de'staatssecretaris'observeren'ook'een'stijging'van'de' vermogensongelijkheid'in'de'afgelopen'jaren.'Zij'zijn'echter'niet'zeker'van'de'structurele' aard'van'de'recent'stijgende'trend'in'de'vermogensongelijkheid.'Gewezen'wordt'op'de' stijging'van'de'huizenprijzen'en'aandelenprijzen'in'de'periode'van'1993J2007.'In'de' genoemde'periode'was'een'relatieve'stijging'van'de'topvermogens'ten'opzichte'van'de' huishoudens'zonder'vermogen'waar'te'nemen'(Kamerstukken'II'2014/15,'34'000'IX,'nr.'7,'p.' 5).'De'huizenprijzen'zijn'na'de'genoemde'periode'gedaald.'De'daling'heeft'volgens'de' staatssecretaris'geen'onderliggende'toename'van'vermogensongelijkheid'gemaskeerd,'blijkt' uit'een'antwoord'op'een'vraag'van'de'vaste'commissie'van'Financiën.'Het' vermogensaandeel'van'de'meest'vermogenden'zonder'de'eigen'woning'mee'te'rekenen'is' namelijk'redelijk'stabiel'gebleven'van'2006'tot'2013'(Kamerstukken'II,'2014/15,'34'000'IX,' nr.'16,'p.'6).' ' Vermeend'ziet'in'de'toekomst'zowel'de'inkomensverdeling'als'de' vermogensverdeling'schever'worden.'Volgens'hem'is'toename'van'ongelijkheid'het'gevolg' van'economische'en'technologische'veranderingen.'De'veranderingen'hebben'volgens' Vermeend'met'name'gevolgen'op'de'arbeidsmarkt.'Hij'voorziet'loonstijgingen'voor'mensen'
met'een'goed'netwerk'en'die'een'juiste'opleiding'hebben'gekozen.'Als'nieuwe'rijken'ziet'hij' jonge'ondernemers'die'hun'vermogen'vanaf'de'grond'af'opbouwen'(2014,'pp.'62J63).'Het' regeringsbeleid'dat'hij'voorstelt'is'niet'gericht'op'het'tegengaan'van'financiële'ongelijkheid.' Hij'ziet'de'inkomensJ'en'vermogensongelijkheid'niet'als'een'probleem'dat'hoog'op'de' politieke'agenda'dient'te'staan.'Andere'zaken'dienen'wel'aangepakt'te'worden,'waardoor' maatregelen'zijn'vereist.'De'voorgestelde'maatregelen'hebben'een'schevere'inkomensJ'en' vermogensverdeling'tot'gevolg.'Maatregelen'moeten'volgens'Vermeend'voornamelijk' worden'genomen'om'extra'banen'te'creëren'en'de'economische'groei'te'stimuleren'(2014,' p.'144).'Vermeend'ziet'een'lastenverlaging'en'een'herziening'van'het'sociale' zekerheidsstelsel'als'benodigde'maatregelen'(2014,'p.'138J139).' ' Caminda'et'al.'erkennen'ook'de'problemen'van'de'betrouwbaarheid'van'de' beschikbare'cijfers.'Zij'zien'een'sterk'dalende'trend'over'de'periode'1894J2011.'Over'de' kortere'periode'1993J2011'merken'zij'geen'aanzienlijke'veranderingen'in'de' vermogensconcentratie'op.'Tussen'2006'en'2011'merken'zij'weliswaar'een'kleine'stijging'in' het'vermogensaandeel'van'het'bovenste'percentiel,'maar'deze'valt'in'het'niet'door'de' daling'vanaf'1894.'De'auteurs'constateren'een'scheve'vermogensverdeling'voor'Nederland.' Maar'in'tegenstelling'tot'het'merendeel'van'de'hiervoor'besproken'standpunten,' verwachten'zij'geen'toename'in'de'vermogensconcentratie'(2014).' 2.3.3-Internationale-vergelijking-Verschillende'auteurs'wijzen'op'problemen'bij'het'maken'van'internationale'vergelijkingen' van'vermogensongelijkheid.'Salverda'wijst'op'de'kleine'hoeveelheid'internationale'gegevens' en'de'problemen'met'het'vergelijken'van'de'gegevens'(2014,'p.'54).'Bavel'noemt'structurele' verschillen'tussen'samenlevingen'en'de'verschillende'rekenmethodes'als'problemen'(2014,' p.'84).'De'staatssecretaris'stelt'in'de'antwoorden'op'vragen'van'de'vaste'commissie'van' Financiën,'dat'er'geen'eenduidige'conclusie'kan'worden'getrokken.'De'conclusie'kan'niet' worden'getrokken'doordat'het'onduidelijk'is'of'de'internationale'cijfers'een'correct'beeld' van'de'vermogensongelijkheid'geven'(Kamerstukken'II,'2014/15,'34'000'IX,'nr.'16,'p.'33).'De' verschillende'gebruikte'rekenmethodes'komen'ook'naar'voren'in'een'presentatie'gegeven' op'de'OECD'World'Forum.'Te'zien'is'dat'het'ene'land'het'vermogen'per'inwoner'berekent,' terwijl'een'ander'land'berekeningen'per'huishouden'of'familie'maakt.'Overigens'lijkt' Nederland'een'relatief'scheve'vermogensverdeling'te'hebben'op'basis'van'deze'cijfers' (Davies,'Lluberas'&'Shorrocks,'2012,'p.'13).' ' Veelal'wordt'de'GiniJcoëfficiënt'gebruikt'om'ongelijkheden'te'vergelijken'(Blossfeld' et'al.,'2011,'p.'10).'Desondanks'is'de'methode'niet'vrij'van'kritiek.'De'voornaamste'kritiek'is' volgens'Blossfeld'et'al.'dat'de'GiniJcoëfficiënt'niet'weergeeft'waar'de'ongelijkheid'ligt.' Meerdere'verdelingen'kunnen'hierdoor'op'dezelfde'Gini'index'uitkomen'(2011,'p.'10).' Daarnaast'dienen'volgens'Claessen'enkel'positieve'getallen'in'de'formule'te'worden'
ingevoerd'om'tot'een'zuivere'uitkomst'te'komen.'Het'invullen'van'negatieve'vermogens'is' volgens'hem'desondanks'nauwelijks'een'belemmering'in'de'vergelijking'van'vermogens.'De' GiniJcoëfficiënt'ligt'tussen'de'nul'en'één,'hierbij'staat'nul'voor'volledige'gelijkheid'en'één' voor'volledige'ongelijkheid'(2010,'pp.'7J8).'Blossfeld'et'al.'gebruiken'naast'de'GiniJ coëfficiënt'ook'de'TheilJindex'doordat'deze'index'niet'gelijk'kan'zijn'bij'verscheidene' verdelingen,'de'betekenis'van'de'uitkomsten'is'gelijk'aan'de'GiniJcoëfficiënt.'Door'de' verschillende'wijzen'van'berekening'kunnen'de'uitkomsten'van'de'twee'methoden'niet' direct'met'elkaar'worden'vergeleken'(2011,'p.'10).' ' Blossfeld'et'al.'hebben'13'landen'zowel'de'GiniJcoëfficiënt'als'de'TheilJindex' berekend'op'basis'van'gegevens'afkomstig'van'de'Survey'of'Health,'Ageing'and'Retirement' in'Europe'(2011,'p.'1).'Hun'uitkomsten'staan'hiernaast'in'figuur'4.'De'gemiddelde'GiniJ coëfficiënt'en'de'TheilJindex'bedragen'respectievelijk'0,62'en'0,10'onder' de'geteste'landen.'Nederland'zit'bij'beiden'methoden'boven'het' gemiddelde.'Ook'Nederland'valt'onder'beide'methoden'in'de'hoogste' regionen.'De'auteurs'merken'dan'ook'op'dat'Nederland'als' verzorgingsstaat'verrassend'hoge'waarden'haalt'(2011,'pp.'14J16).'Bavel' en'Frankema'komen'tot'een'vergelijkbare'conclusie'op'basis'van'hun' onderzoek.'Zij'stellen'dat'de'Nederlandse'vermogensongelijkheid'tot'de' hoogste'van'Europa'behoort.'Het'niveau'van'vermogensongelijkheid'in' Nederland'is'volgens'hen'op'het'niveau'van'de'VS'(2013,'pp.'7J9;'16).' Volgens'Claessen'was'de'GiniJcoëfficiënt'voor'de'Nederlandse' vermogensverdeling'in'2009'zelfs'0,82'(2010,'p.'8).'' Het'Credit'Suisse'Research'Institute'stelt'dat'in'Nederland'sprake' is'van'een'middelmatige'vermogensongelijkheid.'Nederland'behoort' daardoor'tot'dezelfde'categorie'als'bijvoorbeeld'Australië,'Canada'en'het' Verenigd'Koninkrijk.'Zij'concludeert'dat'vele'opkomende'markten'als' China,'Rusland'en'Brazilië'en'ontwikkelde'economieën'als'Denemarken,' de'VS'en'Zwitserland,'een'hogere'vermogensongelijkheid'kennen.'Van'de'onderzochte' landen'behoren'enkel'België'en'Japan'tot'de'categorie'met'een'lagere' vermogensongelijkheid'(2014,'p.'124).' 2.4-Belang-van-een-zekere-mate-van-ongelijkheid-InkomensJ'en'vermogensongelijkheid'is'niet'volgens'iedereen'een'(groot)'probleem'stelt' Vermeend.'Hij'deelt'de'voor'en'de'tegenstanders'in'naar'politieke'voorkeur.'Tegenstanders' van'het'aanpakken'van'vermogensongelijkheid'zijn'voornamelijk'rechts'van'het'midden'te' vinden.'De'tegenstanders'bestaan'uit'politici,'economen'en'opiniemakers.'Verscheidene'' argumenten'tegen'het'aanpakken'van'vermogensongelijkheid'worden'door'deze'groep' Figuur#4:#Gini] coëfficiënten#(G)#en# Theil]indexen#(I)# (Bron:#Blossfeld#et# al.,#2011,#p.#15)#
aangevoerd'aldus'Vermeend.'Ongelijkheid'zet'aan'tot'ondernemerschap,'innovatie,' motivatie'tot'harder'werken'en'extra'banen.'De'genoemde'gevolgen'van'inkomensJ'en' vermogensongelijkheid'leidt'volgens'de'tegenstanders'van'maatregelen'tot'een'toename' van'de'welvaart.'Vermeend'merkt'op'dat'binnen'de'groep'met'tegenstanders'de'meningen' zijn'verdeeld'over'de'gewenste'mate'van'ongelijkheid.'Sommigen'zijn'van'meningen'dat'niks' dient'te'worden'veranderd,'terwijl'anderen'niet'tegen'kleinere'inkomensJ'en' vermogensverschillen'zijn'(2014,'pp.'11J12).'Vermeend'merkt'daarnaast'op'dat'de' ondernemingshuishoudens'door'de'rol'in'bedrijfsinvesteringen'en'de'creatie'van' arbeidsplaatsen'van'groot'belang'voor'de'Nederlandse'economie.'Ondernemers'maken' volgens'hem'een'groot'deel'uit'van'de'hoogste'vermogensgroepen'(2014,'pp.'88J89).' ' De'voorstanders'van'veranderingen'zijn'politiek'gezien'voornamelijk'links'van'het' midden'te'vinden.'Vermeend'noemt'een'aantal'argumenten'die'de'groep'voorstanders' aanbrengt.'Zo'zijn'grote'verschillen'in'inkomen'en'vermogen'ethisch'en'ideologisch'niet' aanvaardbaar.'De'verschillen'leiden'mogelijk'tot'problemen'zoals'maatschappelijke'onrust,' armoede'en'afname'in'het'vertrouwen'in'de'politiek.'Daarnaast'wijzen'sommige'studies'uit' dat'grote'ongelijkheid'nadelig'is'voor'economische'groei'(2014,'pp.'10J11).'Berg,'Ostry'en' Tsangarides'concluderen'dat'lagere'ongelijkheid'positief'correleert'met'hogere'economische' groei.'Slechts'in'enkele'extreme'gevallen'is'een'negatief'effect'op'economische'groei' mogelijk'door'maatregelen'om'financiële'ongelijkheid'te'bestrijden'(2014,'p.'4).' ' Tegenstanders'van'vermogensongelijkheid'zijn'niet'van'mening'dat'in'het'geheel' geen'ongelijkheid'moet'bestaan.'Volgens'Gribnau'is'Piketty'“niet'principieel'tegen' ongelijkheid”'(Gribnau,'2015,'p.'3).'Piketty'zelf'wijst'op'de'gevaarlijke'gevolgen'van'grote' ongelijkheid'(2014,'p.'571).'Het'is'dan'ook'niet'de'vraag'of'vermogensongelijkheid'dient'te' worden'bestreden,'maar'in'hoeverre'bestrijding'van'de'ongelijkheid'wenselijk'is.'De' staatssecretaris'stelt'dat'het'kabinet'geen'cijfermatige'doelstelling'heeft'betreffende'de' Nederlandse'vermogensverdeling.'Uit'een'antwoord'aan'de'vaste'commissie'voor'Financiën' blijkt'dat'het'kabinet'blijvend'naar'de'vermogensverdeling'kijkt.'Het'kabinet'kijkt'naar'de' vermogensverdeling'in'combinatie'met'de'economische'groei,'overheidsfinanciën'en'het' bieden'van'gelijke'kansen'(Kamerstukken'II,'2014/15,'34'000'IX,'nr.'16,'p.'25).' 2.5-Conclusie-In'dit'hoofdstuk'is'antwoord'gegeven'op'de'eerste'deelvraag:'Wat$zijn$de$oorzaken$van$ vermogensongelijkheid$en$wat$is$de$Nederlandse$situatie?$Er'liggen'meerdere'oorzaken'ten' grondslag'van'vermogensongelijkheid.'Technologische'ontwikkeling,'globalisering,'scholing' lijken'samen'met'beleidskeuzes,'(de)regulering'en'instituties'de'belangrijkste'oorzaken.' Daarnaast'wordt'belasting'genoemd'als'een'oorzaak.'Belasting'lijkt'echter'meer'een'middel' te'zijn'waarmee'de'vermogensverdeling'kan'worden'beïnvloed.'Belastingen'zijn'een'middel'
om'vermogen'te'herverdelen,'maar'vermogen'wordt'met'belastingen'niet'verdeeld.' Daarnaast'zijn'er'nog'enkele'oorzaken'die'tot'op'zekere'hoogte'een'rol'spelen'in'het' ontstaan'en'bestaan'van'vermogensongelijkheden.'De'verzorgingsstaat,'stijging'van'huizenJ' en'aandelenprijzen'en'schaalvoordelen'voor'mensen'met'grote'vermogens'hebben'ook'de' potentie'vermogensongelijkheden'te'veroorzaken.' ' De'Nederlandse'vermogensverdeling'blijkt'in'tegenstelling'tot'de'inkomensverdeling' op'het'eerste'gezicht'zeer'scheef'te'zijn.'Bij'de'berekeningen'wordt'echter'geen'rekening' gehouden'met'de'relatief'hoge'pensioenen.'In'vergelijking'met'andere'landen'is'het' Nederlandse'pensioenvermogen'namelijk'relatief'hoog.'Het'niet'meenemen'van'de' bestaande'pensioenrechten'lijkt'in'grote'mate'de'oorzaak'te'zijn'van'de'internationaal'hoge' Nederlandse'vermogensongelijkheid.'Naast'het'pensioenvermogen'is'nog'een'nuancering'op' de'vermogensverdeling'van'toepassing,'namelijk'de'samenstelling'van'groep'meest' vermogenden.'Deze'groep'bestaat'namelijk'voor'een'groot'deel'uit'ouderen'en'succesvolle' ondernemers.'Aan'de'andere'kant'van'het'vermogensspectrum'staan'voornamelijk' ondernemers'die'tegenslagen'hebben'gekend'en'mensen'die'recent,'voor'de'crisis,'een' woning'hebben'gekocht.'Vermogensongelijkheid'is'dus'wel'aanwezig'in'Nederland,'maar'de' situatie'is'niet'zo'ernstig'als'de'cijfers'doen'vermoeden.' ' Zowel'inkomensongelijkheid'als'vermogensongelijkheid'zijn'niet'perse'een'probleem.' Er'zijn'voordelen'van'een'zekere'mate'van'ongelijkheid.'Het'leidt'bijvoorbeeld'tot'innovatie' en'het'bevordert'ondernemerschap.'Er'wordt'ook'aangevoerd'dat'ongelijkheid'economische' groei'bevordert.'Er'zijn'echter'ook'aanwijzingen'dat'een'verkleining'van'de' vermogensongelijkheid'juist'positieve'invloeden'op'de'economische'groei'heeft.'Ook' voorstanders'van'het'verkleinen'van'vermogensongelijkheid'zijn'van'mening'dat'een'zeker' mate'van'ongelijkheid'acceptabel'is.' '
-
3.-(Fiscale)-mogelijkheden-' 3.1-Inleiding-In'dit'hoofdstuk'wordt'de'tweede'deelvraag'behandeld:'Wat$zijn$de$fiscale$aspecten$in$de$ bestrijding$van$vermogensongelijkheid?$Om'deze'vraag'te'beantwoorden'worden' verschillenden'methoden'om'vermogensongelijkheid'te'bestrijden'onderzocht.'Gekeken' wordt'naar'de'positieve'en'negatieve'punten'van'de'verschillende'mogelijkheden.'Allereerst' komt'belasting'over'arbeidsJ'en'kapitaalinkomen'naar'voren.'Daarnaast'komt'de' vermogensbelasting'aan'bod.'Ook'wordt'de'impact'van'de'belastingmix'en'belasting'over' vermogensoverdrachten'geanalyseerd.'Tot'slot'worden'enkele'niet'fiscale'mogelijkheden' onderzocht.' 3.2-Belasting-over-inkomen- 3.2.1-Belastingheffing-over-arbeidsinkomen-Vermeend'stelt'dat'hoge'marginale'tarieven'over'inkomen'uit'arbeid'de'arbeidsmarkt' remmen'en'daarmee'economisch'gedrag'verstoren.'Hoge'marginale'tarieven'zorgen'samen' met'sociale'premies'voor'een'toename'van'de'kosten'voor'de'werkgever'om'hun' werknemers'een'netto'loonsverhoging'te'geven'(2014,'pp.'150J151).'Daarnaast'meent'hij' dat'speciale'toptarieven'niet'effectief'zijn.'Aan'toptarieven'kleven'nadelen,'waardoor'de' maatregelen'enkel'symboolpolitiek'zijn.'Zo'rekenen'bestuurders'en'commissarissen'in' nettoloonbedragen,'de'extra'belasting'wordt'door'verhogingen'van'de'beloningen' gecompenseerd.'Tevens'kunnen'bedrijven'de'extra'belasting'grotendeels'ontwijken'door' loon'te'verspreiden'over'verschillende'landen,'dan'wel'de'genieters'van'het'loon'te'laten' verhuizen'naar'landen'met'lagere'loonbelasting.'Vermeend'ziet'een'internationale' belastingregeling'als'een'oplossing,'maar'hij'acht'een'dergelijke'oplossing'door'de'vereiste' politieke'samenwerking'niet'haalbaar'(2014,'pp.'157J158).'De'staatssecretaris'merkt'de' verstorende'werking'op'de'arbeidsmarkt'ook'op.'In'antwoord'op'vragen'van'de'vaste' commissie'voor'Financiën'stelt'hij'echter'dat'arbeid'een'relatief'stabiele'grondslag'is.'De' kans'op'het'weglekken'van'inkomsten'is'bij'belasting'op'arbeid'niet'groot'(Kamerstukken'II,' 2014/15,'34'000'IX,'nr.'16,'p.'21).'Jacobs'is'ook'van'mening'dat'een'verhoging'van'het' marginale'tarief'of'een'extra'schijf'voor'topinkomens'niet'gewenst'is.'Hij'ziet'een'dergelijke' belastingheffing'niet'als'optimaal,'de'optimale'belastingheffing'over'arbeidsinkomen'is' volgens'hem'progressief.'De'effectieve'marginale'druk'vertoont'volgens'de'auteur'een'UJ vorm.'Zo'dienen'de'onderste'marginale'tarieven'tussen'de'zeventig'en'tachtig'procent'te' bedragen.'Vervolgens'dalen'de'tarieven'tot'bij'het'modale'inkomen,'waarna'de'tarieven' stijgen'tot'het'toptarief'van'ongeveer'vijftig'procent.'Hij'merkt'op'dat'de'precieze'tarieven' afhankelijk'zijn'van'politieke'motieven'(2010,'pp.'1J2).'3.2.2-Belastingheffing-over-inkomen-uit-vermogen-Moran'stelt'dat'niet'enkel'gekeken'moet'worden'naar'belastingen'over'inkomen'uit'arbeid,' belastingen'over'inkomen'uit'vermogen'dienen'ook'te'worden'bestudeerd.'Zij'meent'dat' zelfs'zeer'hoge'progressieve'tarieven'over'arbeidsinkomen'niet'zorgen'voor'een'gelijkere' vermogensverdeling.'Terecht'merkt'zij'op'dat'veel'inkomsten'niet'uit'arbeid'voortvloeien.' Inkomen'uit'het'bezit'of'de'verkoop'van'bijvoorbeeld'aandelen'en'vastgoed'is'vaak'niet' tegen'een'gelijk'tarief'als'het'arbeidsinkomen'belast.'In'de'VS'bestaat'weliswaar'een' federale'progressieve'inkomstenbelasting'over'arbeidsinkomen,'maar'volgens'de'auteur' wordt'het'effect'door'laag'belaste'vermogensinkomen'teniet'gedaan.'Het'gaat'zelfs'zover' dat'miljardairs'een'lager'marginaal'tarief'betalen'dan'hun'modale'werknemers'(2010,'pp.' 323J326).'Benhabib,'Bisin'en'Zhu'concluderen'uit'hun'onderzoek'dat'belastingen'over' inkomen'uit'vermogen'een'aanzienlijke'vermindering'van'vermogensongelijkheid'tot'gevolg' hebben.'Zij'stellen'evenwel'dat'een'verhoging'van'het'tarief'over'inkomen'uit'vermogen' slechts'een'relatief'kleine'impact'heeft.'Het'herverdelingseffect'in'het'bovenste'deel'van'de' vermogensverdeling'wordt'grotendeels'teniet'gedaan'door'een'grotere'ongelijkheid'onder' de'minder'vermogenden'(2011,'pp.'140J141).' ' Jacobs'is'van'mening'dat'inkomen'uit'vermogen'gescheiden'van'inkomen'uit'arbeid' dient'te'worden'belast.'Inkomen'uit'vermogen'dient'volgens'hem'te'worden'belast'omwille' van'efficiëntie'en'herverdeling'van'het'inkomen'uit'vermogen'als'aanvulling'op' arbeidsinkomen.'De'werkelijke'inkomsten'uit'vermogen'moeten'worden'belast.'Hierbij' mogen'kosten'en'eventuele'verrekenbare'verliezen'in'aanmerking'worden'genomen.' Wanneer'een'stelsel'waarbij'de'werkelijke'inkomsten'uit'vermogen'worden'belast'wordt' ingevoerd,'is'een'vermogensbelasting'onnodig'(2010,'pp.'2J3).'Banks'en'Diamond'zijn'het' niet'met'Jacobs'eens.'Zij'pleiten'juist'voor'een'samenhang'tussen'de'belastingheffing'over' arbeidsJ'en'inkomen'uit'vermogen'(2010,'p.'637).' ' Piketty'stipt'de'mogelijkheid'aan'van'het'heffen'over'inkomen'uit'vermogen'in'plaats' van'een'progressieve'vermogensbelasting.'Echter'wordt'daar'voorbij'gegaan'aan'de' schaalvoordelen'die'te'behalen'zijn'bij'grotere'vermogens.'Door'het'heffen'over'het' inkomen'wordt'niet'gekeken'naar'de'grootte'van'het'vermogen,'maar'enkel'naar'het' inkomen'uit'het'vermogen.'Het'is'volgens'Piketty'ongewenst'dat'progressiviteit'op'basis'van' de'omvang'van'een'vermogen'ontbreekt'(2014,'p.'526).' ' De'OECD'is'van'mening'dat'het'belasten'van'inkomen'uit'vermogen'een'groot' herverdelingseffect'kan'hebben.'Daarnaast'zijn'ook'de'extra'inkomsten'voor'de'overheid'van' belang.'Toch'zien'zij'ook'een'nadeel'van'een'belasting'over'inkomen'uit'vermogen.'Zo'leidt' belasting'over'inkomen'uit'vermogen'tot'een'verandering'in'de'gedragingen'van'de' belastingplichtigen.'Door'het'belasten'van'inkomen'uit'vermogen'gaan'mensen'mogelijk'in' zijn'geheel'niet'meer'sparen,'of'beleggen'in'effecten'in'de'hoop'op'een'hoger'rendement'
om'de'te'betalen'belasting'te'compenseren'(2011,'p.'366).'De'OECD'haalt'het'onderzoek'van' Banks'en'Diamond'aan.'Zij'concluderen'dat'de'gedragingen'niet'in'grote'mate'veranderen.' Daarnaast'stellen'zij'voor'om'een'belasting'op'inkomen'uit'vermogen'afhankelijk'te'maken' van'de'leeftijd'van'de'belastingplichtige,'zodat'sparen'op'bepaalde'leeftijden'wordt' gestimuleerd.'Zij'merken'echter'wel'op'dat'op'dit'gebied'aanvullend'onderzoek'gewenst'is' (2010,'pp.'597J599).' 3.3-Progressieve-vermogensbelasting- 3.3.1-Voorstanders-Piketty'ziet'een'wereldwijde'progressieve'vermogensbelasting'als'het'middel'om' vermogensongelijkheid'te'bestrijden.'Onder'zijn'voorstel'wordt'het'gehele'netto'vermogen' van'een'belastingplichtige'belast.'Het'gehele'netto'vermogen'bestaat'uit'alle' vermogensbestanddelen,'ongeacht'het'soort'vermogen'(vastgoed,'financieelJ'of' bedrijfsvermogen),'minus'de'schulden'die'op'het'vermogen'drukken.'Van'belang'is'dat'er' geen'uitzonderingen'bestaan.'De'auteur'ziet'aftrekposten'als'reden'dat'verschillende' vormen'van'vermogensbelasting'in'verscheidene'landen'zijn'afgeschaft.'Door'de'vele' aftrekposten'en'uitzonderingen'werden'dergelijke'belastingen'dermate'ingewikkeld'dat'de' betreffende'vermogensbelastingen'niet'meer'houdbaar'waren.'Als'geen'progressieve' vermogensbelasting'wordt'ingevoerd,'ziet'hij'het'bezit'van'de'top'van'de' vermogensverdeling'in'de'toekomst'oneindig'groeien'(2014,'pp.'516J519).' Benhabib'et'al.'merken'op'dat'belastingen'een'groot'effect'kunnen'hebben'op'de' vermogensverdeling,'maar'zij'stellen'dat'slechts'een'relatief'klein'effect'is'weggelegd'voor' een'vermogensbelasting'ten'opzichte'van'een'belasting'over'kapitaalinkomen'(2011,'pp.' 140J141).'Moran'meent'ook'dat'belastingen'als'middel'kunnen'worden'gebruikt'om'de' vermogensongelijkheid'te'bestrijden.'Zij'ziet'een'belangrijke'rol'voor'vermogensbelasting'in' de'herverdeling'van'vermogen.'Een'groot'voordeel'van'een'vermogensbelasting'is'volgens' haar'dat'wordt'geheven'bij'de'mensen'die'de'belasting'het'gemakkelijkst'kunnen'betalen.' De'meest'vermogende'mensen'kunnen'volgens'haar'door'het'hoge'inkomen'uit'kapitaal' gemakkelijker'belasting'betalen'(2010,'p.'336).' Piketty'is'het'met'Moran'eens'dat'belasting'wordt'geheven'bij'de'personen'die'het' kunnen'betalen.'Daarnaast'ziet'hij'door'de'invoering'van'een'wereldwijde' vermogensbelasting'een'groot'voordeel'in'de'toename'van'de'informatie'van'de' wereldwijde'vermogensverdeling.'Door'voorgeschreven'methoden'van' vermogensberekening'wordt'een'duidelijk'beeld'geschept'van'het'bezit'van'iedere' belastingplichtige.'Met'een'duidelijker'beeld'kan'een'debat'worden'aangegaan'over'de' toekomst'van'de'verzorgingsstaat,'de'overstap'naar'nieuwe'energiebronnen'en'de'opkomst' van'ontwikkelingslanden'(2014,'pp.'518J519).''
3.3.1.1$Belang$van$informatie2uitwisseling$ Bavel'ziet'informatieJuitwisseling'tussen'landen'en'de'opheffing'van'bankgeheimen'als'een' mogelijkheid'de'vermogensongelijkheid'te'bestrijden.'Vermogens'worden'door'de' toegenomen'zichtbaarheid'beter'belast.'Doordat'veel'meer'vermogens'zichtbaar'zijn,'is'het' lastiger'om'belastingheffing'te'ontlopen'(2014,'p.'95).'Piketty'ziet'informatieJuitwisseling' zelfs'als'essentieel'voor'de'invoering'van'een'progressieve'vermogensbelasting.'Zonder'de' uitwisseling'is'het'voor'grote'vermogens'mogelijk'belasting'te'ontlopen,'waardoor'de' invoering'van'een'progressieve'vermogensbelasting'niet'effectief'is.'Hij'stelt'dat'de' transparantie'in'een'ieders'belang'is,'zolang'landen'elkaars'belastinggrondslag'eroderen.'Hij' merkt'op'dat'geen'technisch'obstakel'bestaat'om'informatie'over'banktegoeden'uit'te' wisselen.'Het'bankgeheim'wordt'door'belastingparadijzen'volgens'hem'gebruikt'om'de' vruchten'te'plukken'van'de'mogelijkheid'om'belasting'te'ontduiken'door'middel'van'het' bankgeheim'(2014,'pp.'521J523).' 3.3.2-Tegenstanders-Ondanks'dat'Piketty'een'groot'voorstander'van'progressieve'vermogensbelasting'is,'ziet'hij' ook'mogelijke'problemen'voor'de'invoering'van'een'dergelijke'belasting.'Internationale' samenwerking'is'een'vereiste'voor'succes'van'een'progressieve'vermogensbelasting.'Een' wereldwijde'invoering'is'volgens'hem'dan'ook'vrijwel'onmogelijk.'Niettemin'is'de'vereiste' internationale'samenwerking'geen'belet'om'een'progressieve'vermogensbelasting' stapsgewijs'in'te'voeren.'Hij'ziet'mogelijkheden'om'te'beginnen'op'regionaal'of'continentaal' niveau,'om'vervolgens'de'stap'naar'een'wereldwijde'invoering'te'maken.'Als' aanknopingspunten'voor'een'start'ziet'hij'landen'en'regio’s'waar'al'een'zekere'vorm'van' vermogensbelasting'bestaat,'zoals'in'NoordJAmerika'en'Europa'(2014,'pp.'515J516).' Wijtvliet'ziet'een'vermogensbelasting'niet'als'oplossing'op'lange'termijn.'Een' vermogensbelasting'bestrijdt'volgens'hem'enkel'de'symptomen'en'pakt'de'problemen'van' vermogensongelijkheid'niet'bij'de'wortels'aan.'Zo'pakt'een'vermogensbelasting'niet'de' belangrijkste'oorzaak'van'vermogensongelijkheid'instituties'aan.'Hij'ziet'de'fiscaliteit'niet'als' middel'om'maatschappelijke'problemen'op'te'lossen'(2014,'p.'938).'De'Nederlandse' beleidsmakers'zijn'het'echter'niet'met'Wijtvliet'eens.'Uit'de'memorie'van'toelichting'van'de' belastingherziening'2001'blijkt'dat'de'fiscaliteit'ook'wordt'ingezet'voor'niet'fiscale' doeleinden.'In'het'bijzonder'worden'het'financieelJ'en'sociaaleconomische'beleid'genoemd' (Kamerstukken'II'1998/99,'26'727,'pp.'8J9).'Piketty'is'van'mening'dat'belastingheffing'een' instrument'is'om'normen'vast'te'leggen'en'economische'activiteiten'juridisch'in'te'dammen' (2014,'p.'520).' Broers'stelt'dat'zelfs'indien'een'progressieve'vermogensbelasting'kan'worden' ingevoerd,'het'niet'alle'door'Piketty'zelf'geschetste'problemen'van'vermogensongelijkheid' oplost.'Hij'twijfelt'of'de'politieke'invloed'van'de'meest'vermogenden'wordt'ingedamd'bij'
een'invoering'van'een'dergelijke'belasting.'De'auteur'ziet'de'vermogensverdeling'wel' vlakker'worden'als'gevolg'van'de'invoering'van'een'progressieve'vermogensbelasting,'maar' een'vlakke'vermogensverdeling'is'daarmee'niet'te'bereiken.'Doordat'vermogensongelijkheid' blijft'bestaan,'blijft'ook'de'ongelijke'maatschappelijke'invloed'bestaan.'Hij'ziet'slechts' symbolische'waarde'bij'een'dergelijk'belastingregime'(2014,'p.'76).' 3.3.2.1$Kapitaaluitstroom/Piketty2aanval$ Door'tegenstanders'van'een'progressieve'vermogensbelasting'wordt'veelal'aangevoerd'dat' een'dergelijke'belasting'tot'kapitaaluitstroom'leidt'(Kavelaars,'2014;'Vermeend,'2014,'pp.' 168J169).'Broers'meent'dat'voornamelijk'de'grote'vermogens'mobiel'zijn.'Grote'vermogens' bestaan'grotendeels'uit'effecten'en'contanten,'welke'gemakkelijk'kunnen'worden'verplaatst' naar'het'buitenland'(2014,'pp.'75J76).'Vermeend'stelt'dat'voornamelijk'door'het'digitale' werken'van'ondernemers'en'mensen'met'grote'vermogens'zelf'kunnen'bepalen'waar'ze' belasting'betalen.'Hij'is'van'mening'dat'de'internationale'concurrentie'op'het'gebied'van' belastingen'een'grote'rol'speelt'(2014,'p.'168).'' Kavelaars'onderschrijft'de'mogelijke'vlucht'van'vermogen'wanneer'een'progressieve' vermogensbelasting'wordt'ingevoerd.'Piketty'oppert'mede'het'belasten'van' pensioenvermogens.'Volgens'Kavelaars'is'het'belasten'van'pensioenvermogens'een'slecht' concept,'hij'noemt'het'de'‘PikettyJaanval’.'Niet'alleen'leidt'het'belasten'van' pensioenvermogens'tot'de'eerder'genoemde'kapitaalvlucht,'maar'ook'de'lasten'op'arbeid' worden'uiteindelijk'verhoogd.'Indien'pensioenvermogens'worden'belast'nemen'de' pensioenreserves'af,'wat'tot'gevolg'heeft'dat'meer'premie'ingelegd'dient'te'worden.'De' hogere'premie'brengt'een'verhoging'van'de'lasten'op'arbeid'mee,'het'gebied'waar'volgens' hem'juist'een'lasten'verlichting'wenselijk'is'(2014).' ' Van'Bavel'merkt'op'dat'de'kans'op'een'kapitaalvlucht'bij'een'belastingverhoging' redelijk'klein'is.'De'reden'hiervoor'is'dat'de'reële'belastingtarieven'op'vermogen'en' vermogensinkomsten'relatief'laag'zijn.'In'vergelijking'met'omliggende'landen'en'enkele' Angelsaksische'landen'zijn'de'Nederlandse'tarieven'lager'(2014,'p.'95).'Het'lijkt'dan'ook'van' belang'bij'de'invoering'van'een'progressieve'vermogensbelasting,'te'letten'op'hoe'de' belastingheffing'zich'verhoudt'tot'de'heffingsmaatstaf'in'andere'landen.' Rijkers'is'het'echter'niet'met'het'voorgaande'eens.'Hij'meent'dat'een'afweging'dient' te'worden'gemaakt'tussen'een'immateriële'welvaartswinst'en'een'materiele' welvaartverlies.'De'immateriële'welvaartswinst'bestaat'uit'het'op'dezelfde'wijze'belasten' van'burgers'met'een'gelijk'inkomen'en'een'gelijk'vermogen.'Het'materiele'welvaartsverlies' is'gelijk'aan'de'kapitaalvlucht,'het'kapitaal'is'immers'in'het'buitenland'ondergebracht.' Volgens'de'auteur'is'het'welvaartsverlies'echter'moeilijk'op'voorhand'te'berekenen.'De' hoogte'van'het'verlies'is'onder'andere'afhankelijk'van'het'verband'tussen'het'
belastingtarief,'emigratie'en'fraude'(2011,'p.'18).'Door'de'mogelijkheid'van'kapitaalvlucht'is' Piketty'dan'ook'alleen'voorstander'van'de'invoering'van'een'regionale'of'mondiale'invoering' van'een'progressieve'vermogensbelasting'(2014,'pp.'515J516).'' 3.4-Belasting-over-vermogensoverdrachten-De'OECD'meent'dat'solide'argumenten'bestaan'voor'het'progressief'belasten'van' nalatenschappen.'Daarnaast'is'het'belangrijk'te'voorkomen'dat'bij'het'belasten'van' erfenissen'vrijwillig'belasting'kan'worden'betaald.'Hierbij'doelen'zij'op'estate'planning.'Het' doel'van'estate'planning'is'vaak'onder'andere'de'nalatenschap'vooraf'op'te'bouwen'om'de' te'betalen'belasting'te'minimaliseren'(2011,'p.'368).'Bavel'stelt'dat'weinig'argumenten' tegen'belastingheffing'over'erfenissen'bestaat,'ondanks'de'negatieve'gevoelens'richting' dergelijke'belastingen'(2014,'p.'95).' Piketty'stelt'dat'erfgenamen'niet'eenmalig'dienen'te'worden'belast'en'vervolgens' niet'meer.'Hij'oppert'voor'een'systeem'waarbij'erfgenamen'door'de'tijd'heen'worden' belast,'op'basis'van'kapitaalinkomen'en'de'omvang'van'het'vermogen.'Hij'is'van'mening'dat' een'eenmalige'heffing'door'de'verandering'van'het'vermogen'over'de'tijd'niet'efficiënt'is.' Een'toekomstige'waardestijging'van'de'nagelaten'vermogen'dient'volgens'Piketty' meegenomen'te'worden'in'de'heffing'over'de'nalatenschap.'Hij'stelt'een'relatief'kleine' heffing'op'het'moment'van'overlijden'voor'en'toekomstige'heffingen'over'de'toename'van' het'verkregen'vermogen'(2014,'p.'527;'643).' ' Jacobs'is'in'tegenstelling'tot'Piketty'voorstander'van'een'hoge'eenmalige'heffing.'Hij' meent'dat'inkomen'uit'erfenissen'hoger'moeten'worden'belast'dan'normaal' kapitaalinkomen,'zodat'onbedoelde'nalatenschappen'worden'afgeroomd.'Ten'minste' twintig'procent'van'het'nagelaten'vermogen'is'volgens'de'auteur'onbedoeld.'Hij'maakt'wel' een'kanttekening'bij'de'hoge'heffing.'De'heffing'over'liquide'middelen'en'effecten'dient'te' worden'belast'op'het'moment'dat'het'vermogen'wordt'overgedragen.'Daarentegen'stelt'hij' dat'illiquide'zaken,'zoals'onroerend'goed,'pas'moeten'worden'belast'op'het'moment' waarop'de'zaak'wordt'overgedragen'(2010,'p.'4).'Hier'is'een'gelijkenis'met'de'zienswijze'van' Piketty'te'zien.'Hoewel'zij'het'niet'eens'zijn'over'de'hoogte'van'de'tarieven,'stellen'zij'beiden' een'vorm'van'uitstel'voor.'Een'toekomstige'waardestijging'van'de'nalatenschap'wordt'onder' beiden'standpunten'(deels)'belast.' ' Boadway'et'al.'delen'de'bezorgdheid'van'de'OECD'dat'een'complex'heffingssysteem' in'het'voordeel'is'van'de'rijksten.'Zij'hebben'de'beste'middelen'om'te'ontkomen'aan'het' betalen'van'belasting'bij'vermogensoverdrachten.'Zeker'bij'complexe'systemen'gaat'dit' volgens'hen'een'grote'rol'spelen.'Als'de'rijksten'kunnen'ontkomen'aan'het'betalen'van' belastingen,'komt'een'onevenredig'groot'deel'van'de'belastingdruk'om'de'middenklasse'te' liggen.'De'auteurs'stellen'enkele'elementen'voor'om'tot'een'goede'wijze'van'heffing'over'
vermogensoverdrachten'te'komen.'Echter'merken'zij'op'dat'deze'elementen'de'netto' opbrengsten'van'een'dergelijke'belasting'mogelijk'tot'vrijwel'nihil'kunnen'laten'dalen'(2010,' pp.'810J811).'Enkele'elementen'die'zij'noemen'zijn:'de'hoogte'van'de'tarieven,'welke' bestanddelen'binnen'de'heffing'vallen'en'de'samenhang'met'de'heffing'van' kapitaalinkomen'(2010,'pp.'787J802).'Zij'stellen'een'alternatief'voor'wanneer'een'belasting' over'vermogensoverdrachten'niet'gewenst'is.'Een'heffing'over'de'meerwaarde'van'de' vermogensbestanddelen'bij'de'bezitter,'wanneer'hij'of'zij'komt'te'overlijden,'zien'zij'als'een' mogelijk'alternatief'(2010,'pp.'810J811).' 3.5-Belastingmix-Vermeend'stelt'dat'regeringen'steeds'vaker'indirecte'belasting'heffen.'De'mogelijkheden' kapitaal'in'landen'met'een'lage'belastingdruk'onder'te'brengen,'is'reden'voor'het'heffen'van' indirecte'belastingen.'Ook'kunnen'directe'belastingen'schade'brengen'aan'de'economische' groei'en'de'arbeidsmarkt.'De'minst'schadelijke'belastingen'zijn'volgens'hem'de'indirecte' belastingen,'zoals'consumptiebelasting,'milieuheffingen'en'heffingen'over'onroerend'goed.' Doordat'aan'deze'belastingen'lastig'tot'niet'is'te'ontkomen,'zijn'maatregelen'tegen' vermogensongelijkheid'door'middel'van'indirecte'belastingen'effectiever'dan'door'middel' van'directe'belastingen'(2014,'pp.'168J169).'' ' Rijkers'merkt'op'dat'consumptieve'belastingen'een'nadeel'vertonen'ten'opzichte'van' de'meeste'directe'belastingen.'Er'is'namelijk'bij'consumptieve'belastingen'pas'sprake'van' belastingheffing'wanneer'de'belastingplichtige'iets'consumeert.'Zolang'dit'niet'gebeurt,'is' sprake'van'uitstel'van'belastingheffing.'Daartegenover'staat'dat'een'consumptiebelasting' door'het'onbelast'laten'van'vermogensinkomsten'aanzet'tot'sparen.'Een'hogere'spaarzin'is' volgens'de'auteur'mogelijk'positief'voor'het'investeringsklimaat.'Hij'stelt'evenwel'dat'een' consumptiebelasting'door'de'mogelijkheid'tot'uitstel'geen'goede'optie'is.'Hij'ziet'enkel'voor' de'oudedagvoorziening'en'de'eigenwoning'uitstel'als'een'positieve'eigenschap,'niet'voor'het' sparen'voor'mogelijke'toekomstige'uitgaven.'Aangezien'in'Nederland'de' oudedagvoorziening'en'het'eigen'huis'al'op'gelijke'wijze'worden'belast'als'een' consumptiebelasting,'is'hij'van'mening'dat'een'hogere'consumptiebelasting'geen'reële'optie' is.'Zo'worden'de'pensioenuitkeringen'namelijk'pas'belast'op'het'moment'dat'zij'genoten' worden,'niet'wanneer'de'premies'worden'voldaan'(2011,'pp.'15J16).' ' De'studiecommissie'belastingstelsel'is'tot'de'conclusie'gekomen'dat'herverdeling'van' inkomen'en'vermogen'mogelijk'is.'Door'middel'van'een'verandering'in'de'belastingmix'J'de' verhouding'tussen'directe'en'indirecte'belastingen'J'en'de'tarieven'van'de'BTW'is'nivellering' mogelijk.'Doch'is'de'commissie'van'mening'dat'aanpassingen'aan'de'directe'belastingen'of' subsidies'efficiënter'zijn.'Aanpassingen'aan'de'BTW'zijn'volgens'de'commissie'dan'ook'niet' aan'te'raden'als'mogelijke'maatregel'om'vermogen'te'herverdelen.'Zij'raden'wel'een'
verhoging'van'het'aandeel'van'de'BTW'in'de'belastingmix'aan,'om'de'solidariteit'van'het' belastingstelsel'te'verbeteren'en'daarmee'de'efficiëntie.'Het'is'van'belang'om'te'realiseren' dat'Nederland'slechts'beperkte'vrije'ruimte'heeft'bij'aanpassingen'in'de'BTW.'De'BTW'moet' immers'voldoen'aan'de'Europese'richtlijn'voor'de'BTW'(2010,'pp.'106J108).' 3.6-Niet-fiscale-maatregelen-De'fiscaliteit'wordt'niet'als'enige'middel'gezien'om'vermogensongelijkheid'aan'te'pakken,' aangezien'de'oorzaken'van'vermogensongelijkheid'–'zoals'besproken'in'het'vorige' hoofdstuk'–'niet'binnen'de'fiscaliteit'liggen.'Wijtvliet'is'dan'ook'van'mening'dat'belastingen' niet'de'voorkeur'genieten'om'een'gelijkere'vermogensverdeling'te'behalen.'Hij'vindt'dat'de' vermogensongelijkheid'moet'worden'aangepakt'bij'de'institutionele'factoren'die'de' ongelijkheid'veroorzaken'(2014,'p.'937).'Hij'noemt'een'verhoging'van'het'minimumloon,' degelijke'ontslagbescherming'en'vrij'toegankelijk'onderwijs'als'mogelijke'maatregelen'om' de'vermogensverdeling'te'beïnvloeden'(Wijtvliet,'2014,'pp.'935J936).' ' Vermeend'is'het'met'Wijtvliet'eens'dat'mogelijkheden'liggen'op'de'gebieden'van' onderwijs'en'de'arbeidsmarkt.'Hij'is'het'echter'niet'eens'met'alle'maatregelen'die'Wijtvliet' voorstelt.'Wel'onderschrijft'hij'het'belang'van'onderwijs,'voornamelijk'het'inspelen'op' veranderingen'op'de'arbeidsmarkt'door'het'onderwijs.'Hij'pleit'in'tegenstelling'tot'Wijtvliet' tot'een'verlaging'van'het'minimumloon.'Het'minimumloon'leidt'volgens'hem'tot' werkeloosheid'onder'laaggeschoolden.'Een'verhoging'heeft'volgens'hem'negatieve' economische'effecten.'Daarnaast'moet'ongelijkheid'op'de'arbeidsmarkt'door'het'omarmen' van'flexibel'werken'worden'aangepakt.'De'arbeidsparticipatie'stijgt'als'gevolg'van' toegenomen'ruimte'voor'flexibel'werken.'Tot'slot'ziet'hij'mogelijkheden'bij'het'voorkomen'' van'excessieve'beloningen.'Hij'ziet'daarbij'een'rol'weggelegd'voor'transparantie'en' maatschappelijk'verantwoord'beleid'(2014,'pp.'164J165;169J171).' ' Ingrijpen'in'voornamelijk'de'financiële'markten'ziet'Bavel'als'een'mogelijkheid'om' vermogensongelijkheid'tegen'te'gaan.'Met'name'toename'van'transparantie'is'van'belang.' Toegenomen'transparantie'kan'buitensporige'winsten'afromen'(2014,'p.'93).' ' De'OECD'meent'dat'op'de'arbeidsmarkt'mogelijkheden'liggen.'Ten'eerste'stellen'zij' dat'meer'trainingen'op'de'werkvloer'vereist'zijn.'De'opleidingen'moeten'voornamelijk' worden'gefocust'op'laagopgeleiden.'De'efficiëntie'van'de'werknemers'moet'door'de' cursussen'toenemen,'wat'leidt'tot'een'toename'in'hun'toekomstige'verdiensten.'Om' bedrijven'te'stimuleren'de'opleidingen'aan'te'bieden'zijn'volgens'de'auteurs'stimuli'van' belang.'Mogelijkheden'om'impulsen'te'verzorgen'zijn'mogelijk'binnen'de'fiscaliteit,' bijvoorbeeld'als'aftrekposten.'Daarnaast'stellen'zij'net'als'Vermeend'dat'scholing'dient'te' worden'aangepast'aan'de'vraag'op'de'arbeidsmarkt'(2011,'p.'41).'
3.7-Conclusie-In'dit'hoofdstuk'zijn'mogelijkheden'om'vermogensongelijkheid'te'bestrijden'onderzocht,' beantwoord'is'de'tweede'deelvraag:'Wat$zijn$de$fiscale$aspecten$in$de$bestrijding$van$ vermogensongelijkheid?''Uit'het'voorgaande'hoofdstuk'is'gebleken'dat'belastingen'slechts' de'symptomen'van'vermogensongelijkheid'kunnen'bestrijden'en'niet'kunnen'wegnemen.' Dat'de'ongelijkheid'niet'kan'worden'weggenomen,'betekent'niet'dat'de'fiscaliteit'in'haar' geheel'niet'kan'worden'gebruikt.' ' Ten'eerste'is'de'belasting'over'arbeidsinkomen'besproken.'Belasting'over' arbeidsinkomen'kan'nadelige'gevolgen'hebben'op'de'arbeidsmarkt.'Voornamelijk'hoge' tarieven'ontmoedigen'niet'alleen'te'werken,'ook'kunnen'deze'leiden'tot' belastingontwijking.'Echter'is'de'kans'op'belastingontwijking'in'vergelijking'met'sommige' andere'belastingen'relatief'laag.'Belasting'over'arbeidsinkomen'is'namelijk'een'vrij'solide' grondslag.'Een'(extra)'hoog'tarief'of'een'extra'schijf'voor'topinkomens'lijkt'dan'ook'geen' uitkomst'te'bieden.'Een'heffing'over'inkomen'uit'vermogen'lijkt'een'beter'optie.'Een'heffing' over'inkomen'uit'vermogen'blijkt'uit'verschillende'onderzoeken'een'aanzienlijke'impact'op' vermogensongelijkheid'te'hebben.'Desondanks'kleven'wel'nadelen'aan'een'belasting'over' inkomen'uit'vermogen.'Zo'worden'schaalvoordelen'bij'grote'vermogens'niet'belast'en'kan' een'belasting'over'inkomen'uit'vermogen'leiden'tot'een'gedragsverandering'bij' belastingplichtigen.'Het'aanbrengen'van'progressiviteit'in'de'heffing'belast'niet'altijd'de' schaalvoordelen,'aangezien'de'inkomsten'worden'belast.'De'schaalvoordelen'worden'enkel' extra'belast'wanneer'daadwerkelijk'een'hoger'rendement'wordt'behaald'met'een'groter' vermogen.'De'nadelen'lijken'echter'niet'voldoende'op'te'wegen'tegen'de'positieve'impact.' ' Een'progressieve'vermogensbelasting'is'een'andere'veelgenoemde'mogelijkheid'om' de'vermogensverdeling'aan'te'passen.'Bij'deze'vorm'van'belasting'wordt'niet'geheven'over' het'inkomen'uit'het'vermogen,'maar'over'het'vermogen'zelf.'Hierdoor'kunnen' schaalvoordelen'wel'worden'meegerekend.'Daarnaast'komt'de'last'door'de'progressiviteit' in'het'stelsel'te'liggen'bij'de'personen'die'het'kunnen'dragen.'Echter'is'voor'het'slagen'van' een'progressieve'vermogensbelasting'informatieJuitwisseling'en'een'aanzienlijke'mate'van' internationale'samenwerking'vereist.'Een'progressieve'vermogensbelasting'heeft' voornamelijk'nut'wanneer'deze'wereldwijd'wordt'ingevoerd.'Als'geen'wereldwijde'invoering' plaatsvindt,'is'het'waarschijnlijk'dat'veel'vermogens'vloeien'naar'landen'met'een'lage' belastingdruk'op'vermogens.'De'vereiste'internationale'samenwerking'voor'een' wereldwijde'invoering'lijkt'een'groot'obstakel.'Het'is'zeer'onwaarschijnlijk'dat'de'landen'uit' de'EU'overeenstemming'kunnen'vinden'in'een'gezamenlijke'progressieve' vermogensbelasting,'laat'staan'landen'over'de'gehele'wereld.'Een'wereldwijde'progressieve' vermogensbelasting'lijkt'dan'ook'slechts'een'theoretische'oplossing,'waaraan'een' uitvoerbaar'model'kan'worden'afgeleid.'Een'belasting'over'inkomen'uit'vermogen'en'een'
vermogensbelasting'naast'elkaar'is'niet'vereist.'Mits'één'van'beiden'goed'wordt'uitgevoerd' zijn'beiden'effectief'in'de'bestrijding'van'vermogensongelijkheid,'maar'lijkt'de'belasting'over' inkomen'uit'vermogen'praktischer.' ' De'overdracht'van'grote'vermogens'draagt'in'zekere'mate'bij'aan' vermogensongelijkheid.'Een'belasting'over'vermogensoverdrachten'is'daarom'ook'een'veel' aangedragen'wijze'tot'vermindering'van'vermogensongelijkheid.'Bij'een'belasting'over' vermogensoverdrachten'lijkt'het'voornamelijk'van'belang'het'ontlopen'van'belastingen,' door'onder'andere'estate'planning,'te'minimaliseren.'Als'de'kans'op'het'ontlopen'van' belastingen'niet'wordt'geminimaliseerd,'werkt'een'belasting'over'vermogensoverdrachten' averechts.'Het'is'echter'de'vraag'of'een'dergelijke'dichtgetimmerde'wijze'van'heffen' overeenstemt'met'de'budgettaire'wensen'van'de'overheid.'' Een'aanpassing'van'de'belastingmix'ten'gunste'van'indirecte'belastingen'lijkt'geen' goede'mogelijkheid'te'zijn.'Hoewel'indirecte'belastingen'de'minst'verstorende'soort' belasting'is,'weegt'de'lagere'verstoring'niet'op'tegen'de'nadelen.'Een'verandering'in'de' belastingmix'biedt'weliswaar'een'mogelijkheid'tot'nivellering,'maar'directe'belastingen'en' subsidies'lijken'efficiënter'voor'de'uitvoering'van'dezelfde'taak.'Daarnaast'bieden' consumptieve'belastingen'de'mogelijkheid'tot'uitstel'van'belastingheffing.' ' Naast'fiscale'mogelijkheden'zijn'er'uiteraard'niet'fiscale'mogelijkheden.'Vooral' aanpassingen'aan'scholing'en'op'de'arbeidsmarkt'lijken'hier'van'belang.'De'samenhang' tussen'beiden'is'ook'van'importantie.'Op'de'arbeidsmarkt'is'voornamelijk'een'stijging'van'de' arbeidsparticipatie'gewenst'voor'een'verlaging'van'de'vermogensongelijkheid.'Daarnaast'is' de'rol'van'transparantie'en'maatschappelijk'verantwoord'beleid'op'de'financiële'markten' belangrijk.' ' ' ' '
-
4.-Gewenste-aanpassingen- 4.1-Inleiding-In'dit'hoofdstuk'komt'de'laatste'deelvraag'aan'bod:'In$hoeverre$zijn$de$in$het$voorgaande$ hoofdstuk$besproken$oplossingen$terug$te$vinden$in$de$Wet$inkomstenbelasting$en$de$ Successiewet?$Deze'vraag'wordt'beantwoord'door'de'belangrijkste'onderdelen,'met'het'oog' op'vermogensongelijkheid,'in'de'beide'wetten'door'te'lichten.'De'inkomstenbelasting'wordt' als'eerste'bekeken.'De'wijze'van'heffing'over'inkomen'uit'arbeid'en'de'heffing'over'' vermogen'worden'beide'onderzocht.'De'heffing'over'vermogen'is'in'de'IB'verdeeld'over'box' 2'en'box'3,'respectievelijk'het'aanmerkelijk'belang'(art.'4.1'IB'2001)'en'het'inkomen'uit' sparen'en'beleggen'(art.'5.1'IB'2001).'De'tekortkomingen'in'de'wet'worden'aangestipt'en'de'' passende'mogelijkheden'worden'aangedragen.'Vervolgens'worden'de'tekortkomingen'in'de' Successiewet'onderzocht.'Er'wordt'hierbij'gekeken'naar'de'tarieven'en'vrijstellingen,'zowel' tijdens'het'leven'alsmede'bij'overlijden.'Daarnaast'wordt'de'BOR'geanalyseerd,'waarop'veel' kritiek'is.'De'kritiek'wordt'behandeld'en'meegenomen'in'bij'de'toepasbare'mogelijkheden' om'de'Successiewet'te'verbeteren.'Als'slot'van'dit'hoofdstuk'worden'de'politieke'invloeden,' die'meespelen'bij'de'in'de'voorgaande'paragrafen'aangedragen'mogelijkheden,'vermeld.' Besproken'worden'de'wens'om'de'belastingdruk'op'arbeid'te'verlagen,'de'budgettaire' implicaties'en'de'eenvoud'van'het'belastingstelsel.' 4.2-Inkomstenbelasting- 4.2.1-Inkomen-uit-arbeid-In'het'voorgaande'hoofdstuk'is'de'belastingheffing'op'arbeid'naar'voren'gekomen.'Het'lijkt' geen'ideaal'middel'te'zijn.'Voornamelijk'door'de'verstorende'werking'op'de'arbeidsmarkt,' om'de'vermogensongelijkheid'te'verminderen.'Vermeend'is'dan'ook'van'mening'dat'de' belasting'op'arbeid'niet'dient'te'worden'verhoogd.'In'tegendeel,'hij'stelt'een'verlaging'van' de'lastendruk'voor.'Hij'ziet'de'hoge'positie'van'Nederland'in'Europa,'als'het'om'lastendruk' op'arbeid'gaat,'als'een'extra'argument'om'de'lastendruk'op'arbeid'te'verlagen.'Een' lastenverlichting'op'arbeid'leidt'volgens'hem'tot'een'toename'in'de'werkgelegenheid'en'een' daarmee'samenhangende'stijging'van'de'economische'groei.'De'toegenomen'economische' groei'draagt'bij'aan'een'afname'van'de'vermogensongelijkheid'(Vermeend,'2014,'p.'169).' Ook'Bavel'en'Frankema'vragen'zich'af'of'aanpassingen'aan'de'heffing'over'arbeid'wel'nut' hebben.'Gezien'de'lage'inkomensongelijkheid'in'Nederland'achten'zij'dat'veranderingen'van' de'belastingheffing'over'arbeidsinkomen'geen'aanzienlijke'verandering'in'de' vermogensongelijkheid'teweeg'brengt.'Zij'menen'dat'door'de'hoge'lastendruk'op' arbeidsinkomen'en'de'relatief'lage'heffing'over'vermogen,'de'minder'vermogenden'hindert' in'het'opbouwen'van'vermogen'(2013,'p.'12).'' De'commissie'inkomstenbelasting'en'toeslagen'stelt'een'verandering'van'de'huidige' wijze'van'heffing'in'box'1'voor.'De'inkomsten'uit'arbeid'vallen'in'box'1.'Zij'menen'dat'een' stelsel'met'twee'schijven'en'tarieven'van'37'en'49'procent'wenselijk'is.'Een'dergelijke' tariefstructuur'zorgt'voor'een'vereenvoudiging'van'het'belastingstelsel'en'zorgt'voor'een' hogere'arbeidsparticipatie'(2012,'p.'52;'56).'Wanneer'alle'voorstellen,'dus'niet'enkel'de' verandering'aangaande'de'belastingheffing'over'arbeid,'van'de'commissie' inkomstenbelasting'en'toeslagen'worden'geïmplementeerd,'worden'142.000'arbeidsjaren' extra'werkgelegenheid'gecreëerd'(2013,'pp.'5J7).'Hoewel'de'commissie'niet'over'een' verkleining'van'de'vermogensongelijkheid'bij'deze'aanpassingen'rept,'wordt'een'toename' van'de'werkgelegenheid'wel'gezien'als'een'mogelijkheid'om'vermogensongelijkheid'terug'te' dringen'(OECD,'2011,'p.'41);'(Vermeend,'2014,'pp.'170J171).'Jacobs'is'het'niet'met'de' commissie'eens.'Hij'meent'dat'de'belastingheffing'over'arbeid'een'UJvormig'verband'dient' te'vertonen.'De'tarieven'starten'op'het'niveau'van'70'à'80'procent,'nemen'vervolgens'af'en' tot'slot'weer'toe'tot'een'niveau'van'rond'de'50'procent'(2010,'pp.'1).'Hogere'tarieven'aan' bij'lagere'inkomens'lijken'zeer'onwaarschijnlijk'en'onwenselijk'aangezien'het'is'strijd'is'met' het'draagkrachtbeginsel.'Een'afname'van'de'lasten'op'arbeid'van'tien'procent'kan'volgens' de'Jacobs'worden'gerealiseerd.'Hij'wil'de'lastenverlaging'realiseren'door'opbrengsten'van' andere'maatregelen,'zoals'het'heffen'over'vermogen,'terug'te'sluizen.'De'auteur'ziet'de' voorgaande'wijze'van'heffing'als'onderdeel'van'het'ideale'belastingstelsel,'waarbij'de' maatschappelijke'welvaart'wordt'geoptimaliseerd'(2010,'pp.'1J2).' ' Een'eerder'ingestelde'commissie'voor'belastingherziening,'de'studiecommissie' belastingstelsel,'acht'een'grondslagverbreding'de'beste'optie'voor'de'verkleining'van' inkomensongelijkheden.'Voornamelijk'grondslagversmallers'die'ten'gunste'van'de'rijken' komen,'moeten'worden'afgeschaft.'Echter'tekent'de'commissie'aan'dat'de' inkomensongelijkheid'in'Nederland'relatief'laag'is'en'geeft'dan'ook'aan'dat'een' grondslagverbreding'ook'gebruikt'kan'worden'om'het'in'Europees'oogpunt'geziene'toptarief' te'verlagen'(2010,'pp.'68J69).'De'lage'inkomensongelijkheid'wordt'evenwel'niet'door' iedereen'onderschreven.'GraafJzijl'et'al.'menen'dat'de'inkomensverdeling'in'Nederland'een' vertekend'beeld'geeft.'Hoewel'de'GiniJcoëfficiënt'redelijk'stabiel'is,'de'kloof'tussen'de' onderste'deciel'en'de'bovenste'deciel'is'toegenomen'(2013,'pp.'164J165).'Een'vlaktaks,'een' uniform'tarief,'ziet'de'commissie'niet'als'een'optie.'Een'vlaktaks'verslechtert'de'verhouding' tussen'efficiëntie'en'gelijkheid.'Zij'stelt'dat'wanneer'de'grondslag'is'bepaald,'de'eenvoud' van'het'systeem'niet'wordt'bepaald'door'het'aantal'schijven.'De'commissie'ziet'dan'ook'de' invoering'van'een'vlaktaks'niet'als'positief'(2010,'pp.'68J69).' Een'stijging'van'het'toptarief'in'box'1'naar'60%'voor'inkomens'boven'de'€'100.000' heeft'volgens'het'CPB'negatieve'effecten'op'de'arbeidsmarkt'tot'gevolg.'Het'hoge'tarief' leidt'tot'een'daling'van'de'werkgelegenheid'van'0,1%.'Wanneer'gedragingseffecten'worden'
