Landbouwhoge schooi-Wageningen
CENTRUM VOOS LANDBOUWKUNDIG ONDERZOEK IN SURINAME
ENIGE VELDKENMERKEN VAN DE VOORNAAMSTE PLANTER-FAMILIES MET BOOMVORMIGE VERTEGENWOORDIGERS IN
SURINAME
door
J.H.A. Boerboom
I . I n l e i d i n g . 5 II. Verklaring 6 III. Overzicht der behandelde groepen. . . . 7
IV. Veldkenmerken en voorkomen der
families, geslachten en soorten . . . . 9 V. Appendix enkele families met vnl.
heesters en lianen algemeen voorkomend
in secondaire begroeiingen. 59
5
-I. INLEIDING
Voor hen die uit de gematigde zone komen is de rijk-dom aan boomsoorten die men in een tropisch gebied als
Suriname aantreft overstelpend. Vooral wanneer men slechts betrekkelijk korte tijd in zo'n tropisch gebied blijft,
lijkt het ondoenlijk ook maar enigszins wegwijs te worden in deze veelheid.
Inderdaad vergt het een enorme dosis ervaring om (nagenoeg) iedere boom thuis te kunnen brengen; vooral wanneer men - zoals in de praktijk meestal het geval - niet over volledig materiaal beschikt, maar slechts de jonge plant, de stam een bebladerde tak of een bloem voor de identificatie heeft. Het zijn slechts de zeer ervaren dendrologen en enkele inheemse boomkenners die het in dit opzicht soms ver weten te brengen.
Daarentegen blijkt het wel degelijk mogelijk in rela-tief korte tijd enige veldkennis te vergaren aan de hand waarvan men een niet al te laag percentage der planten met redelijke mate van zekerheid althans tot het niveau van familie kan identificeren. Het is de bedoeling van dit
overzicht daarbij enige hulp te bieden. Opgenomen werden de voornaamste families die boomachtige vertegenwoordigers in Suriname bezitten. Het sijn er in totaal 41, dat is
niet meer dan 59$ van het aantal families (70) dat Lindeman & Mennega in het "Bomenboek voor Suriname" (p,298-299) noemen als de families waartoe de Surinaamse boomsoorten
behoren. Te rekenen naar het aantal individuen in de diverse bostypen mag men echter zeker stellen dat de 41 families minstens 90$ van alle bomen bevatten, en minstens 95$ van de grote bomen.
Gaat het erom de bomen op soort te brengen, dan doet men er beter aan het genoemde "Bomenboek" ter hand te
nemen, dat een uitgebreide sleutel naar vegetatieve ken-merken bevat; men bedenke echter dat hierin de minder algemene soorten en kleinere bomen ontbreken.
Wanneer men zich eenmaal aan de hand van enige
typische vertegenwoordigers een beeld heeft gevormd van een bepaalde familie, lukt het in andere tropische streken met andere soorten veelal ook daar de tot de familie be-horende soorten als zodanig te herkennen. De lokaal opge-dane kennis heeft aldus wijdere toepassingsmogelijkheden.
Dit overzicht kwam in een voorlopige vorm in april 1970 in enkele exemplaren gereed en is sindsdien ter
be-schikking gesteld aan botanisch geïnteresseerde studenten en stafleden van het CELOS. In deze uitgave zijn slechts
geringe veranderingen in de oorspronkelijke versie aange-bracht, behoudens het feit dat een appendix werd toege-voegd, waarin een vijftal gemakkelijk herkenbare families is opgenomen, die weliswaar geen of nauwelijks boomvormige vertegenwoordigers in Suriname tellen, maar die naar
soorten- en individuental wel een belangrijke rol in bossen en eventueel sekondaire begroeiingen spelen.
I I . VEKKLABING
De f a m i l i e s met de v o o r n a a m s t e boomsoorten z i j n n a a r b l a d k e n m e r k e n i n g e d e e l d i n 7 g r o e p e n , welke m e e s t a l o n d e r -v e r d e e l d konden worden n a a r h e t a l dan n i e t aanwezig z i j n van s t e u n b l a a d j e s . De 'Horaceae m o e s t e n over twee g r o e p e n worden v e r d e e l d , e n k e l e g e s l a c h t e n werden wegens a f w i j k e n d e bladvorm u i t de f a m i l i e g e l i c h t en i n e e n andere g r o e p opgenomen. D i r e k t onder de f a m i l i e n a a m z i j n e n i g e algemene g e g e v e n s v e r m e l d , n l . ( l ) de b i n n e n de f a m i l i e voorkomende g r o e i v o r m e n ; bomen, h e e s t e r s , k r u i d e n e t c ; (2) i n z e e r algemene t e r m e n h e t a r e a a l ; en (3) h e t a a n t a l g e s l a c h t e n r e s p . s o o r t e n d a t de f a m i l i e t e l t i n de w e r e l d , i n ( L a t i j n s ) Amerika en i n S u r i n a m e . D6ze l a a t s t e c i j f e r s z i j n o n t l e e n d a a n de volgende a u t e u r s : v o o r wat b e t r e f t de g e h e l e w e r e l d - J , Lanjouw e . a . ( 1 9 6 8 ) , Compendium van de P t e r i d o p h y t a en S p e r m a t o p h y t a ; voor
A m e r i k a - ï ï . L , H o l d r i d g e ( z . j . ) , D e n d r o l o g f a p r a c t i c a de l o s T r ó p i c o s Americanos ( s t e n c i l I n s t i t u t o I n t e r a m e r i c a n o de C i e n c i a s A g r i c o l a s , T u r r i a l b a , C o s t a P . i c a ) ; v o o r wat b e t r e f t S u r i n a m e - J . C . Lindeman e . a . ( 1 9 6 3 ) , Bomenboek voor S u r i n a m e . H i e r b i j z i j o p g e m e r k t , d a t deze c i j f e r s o n d e r l i n g s l e c h t s t e n d e l e v e r g e l i j k b a a r z i j n , a a n g e z i e n Lanjouw de t o t a a l c i j f e r s v o o r d e f a m i l i e g e e f t , H o l d r i d g e v o o r Amerika a 11 e e n d e a a n t a l l e n b o m e n ' ) ( « a a r -b i j h e t n i e t s t e e d s d u i d e l i j k i s of h i j h e t over g e h e e l Amerika of s l e c h t s over Midden- en Zuid-Amerika h e e f t ) , t e r w i j l Lindeman*s Surinaamse c i j f e r s b e t r e k k i n g hebben op de t o t a l e n v o o r b o m e n e n f o r s e s t r u i k e n
( v o o r z o v e r d e s t i j d s b e k e n d ) .
Onder ' ' k a r a k t e r i s t i e k " werden de meest o p v a l l e n d e g e m e e n s c h a p p e l i j k e kenmerken weergegeven voor de
S u r i n a a m s e v e r t e g e n w o o r d i g e r s van de b e t r o k k e n f a m i l i e . D i t z i j n i n g r o t e m e e r d e r h e i d algemene f a m i l i e k e n m e r k e n . D i t d e e l i s g e b a s e e r d op de genoemde d r i e p u b l i k a t i e s en e i g e n v e l d e r v a r i n g .
Onder , ;voorkomen" worden de v o o r n a a m s t e Surinaamse b o o m s o o r t e n genoemd, m e e s t a l met e n i g e b i j z o n d e r h e d e n over hun u i t e r l i j k , s t a n d p l a a t s , k w a l i t e i t van h e t h o u t , e n z .
I n de l a a t s t e r u b r i e k " k u l t u u r g e w a s s e n " , v i n d t men e n k e l e i n Suriname voorkomende, t o t d e z e l f d e f a m i l i e behorende k u l t u u r g e w a s s e n . Veel b i j z o n d e r h e d e n over deze g e e f t P . ï ï . O s t e n d o r f i n " N u t t i g e p l a n t e n en S i e r p l a n t e n i n Suriname" ( L a n d b o u w p r o e f s t a t i o n i n S u r i n a m e , B u l . 7 9 , 1 9 6 2 ) .
7
-U T . OVEßZICHT PI ÜEHANDELDI GHOEPEN 1. Blad enkelvoudig, veernervig, verspreid
1.1, G-een steunblaadjes 1.1. 1, Lauraceae 1,1. 2. Lecythidace'ae 1.1. 3. Sapotaceae 1.1. 4. Myristicaceae 1.1. 5. Annonaceae 1.1. 6. Combretaceae 1.1. 7. Olacaceae 1.1, 8, Ebenaceae 1.1. 9. Boraginaceae 1.1.10. Aspidosperma ((Apoc.) 1.1.11, Anacardium. (Anac.) 1.2, Steunblaadjes aanwezig 1.2, 1.2, 1.2, 1.2, 1.2, 1.2, 1. Euphorbiaceae 2. Chrysobalanaceae Moraceae (p.p.) Placourtiaceae 5. Polygonac e ae 6. Goupiaceae 7. Ulmaceae 3. 4 . Blad enkelvoudig, v e e r n e r v i g , t e g e n o v e r s t a a n d 2.1. Geen steunblaadjes 2.1. 1. 2.1. 2. 2.1. 3. 2.1. 4. 2.1. 5. 2.1. 2.2. Steunblaadjes aanwezig 2.2. 1. 2.2. 2. 2.2. 3. 2.2. 4. Myrtaceae Guttiferae Apocynaceae (vgl, 1.1.10) Avicenniaceae
,. Mourir ia (île last.)
6. Laguncularia (Combr.) lïubiaceae
Vochysiaceae Rhizophoraceae Quiinaceae 3. Blad samengesteld, enkelgeveerd, verspreid
3.1..Geen steunblaadjes 3.1. 1. Meliaceae 3 . 1 . 2. Burseraceae 3 . 1 . 3 . Sapindaceae 3 . 1 . 4. A n a c a r d i a c e a e ( v g l . l . l . l l ) 3 . 1 . 5. Rutaceae 3.1. 6. Simaroubaceae 3.2. üteunblaadjes aanwezig 3.2. 1. Papilionaceae 3.2. 2. Caesalpiniaceae(vgl.4.2.2 3.2. 3. Inga (Mim.)
4 . Blad carr.engesteld, dubbelde vee r ö , v e r s p r e i d 4 . 2 . Steunblaadjes aanwezig
4 . 2 . 1 . Mimosaceae ( v g l . 3 . 2 . 3) 4 . 2 . 2 . Dimorphandra (Caes.) 5. Blad saaeriges Leid, dubbelgeve e rel, tegenoverstaand
5 . 1 . Geen s t e u n b l a a d j e s
5 . 1 . 1 . O'acaranda (Bign.) 6. Blad óf enkelvoudig, handnervig, v e r s p r e i d of handvorraig
samengesteld, v e r s p r e i d 6 . 1 . Geen s t e u n b l a a d j e s 6 . 1 . 1 . Oaricaceae 6.2« Steunblaadje s aanwezig 6 . 2 . 1 . Bornbacace ae 6 . 2 . 2 . Koraceae 6,2,3» S t e r c u l i a c e a e 6 . 2 . 4 . Araliac^ae 6 . 2 . 5 , ï i l i a c e a e
7. Blad handnervig samengesteld, tegenoverstaand
7.1. Geen steunblaadjes 7 < 1 > 1 # D i g n o n i a c e a e (Vgl,5.1.1) 7 » 1.2. Verbe nace ae 7 . 2 . Steunblaadjes aanwezig 7 . 2 . 1 . Caryocaraceae In appendix s D i l l e n i a c e a e Ilalpighiaceae ï.lelastonataceae Pipe r ace. ae öolanaceae
I V . V ï- L D K ï' Il IJ 'E ïl Ï-: I N }? N V O O R K O M ï N 3 i 2 F A M I-I I-I i? S , G E S L is (; H ï ! H T N
Blad enkelvoudig, v e e r n e r v i g , v e r s p r e i d ; geen s t e u n b l a a d j e s 1 . 1 . 1 . LAURACEAE
Bomen en h e e s t e r s . Vnl. t r o p i s c h (Z.O.-Aziè', Amerika). Wereld 40/2000, Amerika 14/600, Suriname 11/60.
K a r a k t e r i s t i e k . Blad g a a f r a n d i g . Bij jonge p l a n t z i j t a k k e n vaak min of meer d u i d e l i j k groepsgewijs l a n g s stam. Jonge takken meestal groen. Alle v e g e t a t i e v e delen i n verse t o e s t a n d e n i g s z i n s a r o m a t i s c h . Vrucht ê'enzadige b e s . Meestal i n g e s l o t e n door v e r g r o t e bloemas, waardoor herinnerend aan e i k e l .
V o o r k o m e n . Grote bomen, v e r s p r e i d i n regenbos, enkele i n savannebos. v e e l b e l a n g r i j k e h o u t l e v e r a n c i e r s : Ocotea rubra (wana) en vertegenwoordigers der g e s l a c h t e n •Aniba, E n d l i c h e r i a , Nectandra en Ocotea ( d i v . p i s i - s o o r t e n ) . Hout over h e t algemeen matig hard en goed te bewerken
-wana, een van de meest gebruikte s o o r t e n i n Suriname, voor v e l e r l e i doeleinden zowel binnen a l s b u i t e n ; p i s i v n l , voor binnenwerk, meubels. Zeer hard en zwaar hout l e v e r e n a l l e e n L i c a r i a spp. ( k a n e e l h a r t ) , v r i j zeldzame s o o r t e n i n regenbos en savannebos.
- Il
Blad enkelvoudig, veernervig, ver-spreid; geen steunblaadjes
1.1.2. ll'CYTHIDACEAE
Bomen en heesters. Tropen, vnl. van Amerika. Wereld 24/400, Amerika 10/l50, Suriname 6/35.'
K a r o. k t e r i s t i e k. Blad gaafrandig of iets
gekar-teld. Jong blad weerszijden van de hoofdnerf binnenwaarts opgerold. Bloem 2-zijdig symmetrisch, vrij groot tot groot; meeldraden talrijk, filamenten vergroeid tot ringvormige androphoor met helmvormig: aanhangsel. Kroonbladen en androphoor onderling vergroeid, vallen als geheel of afzonderlijk af, tijdens bloei zeer opvallend. Liet deksel openspringende grote houtige doosvrucht, die vrij lang onder de boom blijft liggon, opvallend; vorm kenmerkend voor div, geslachten. Stam met vezelige binnenbast, in repen los te trekken. Vegetatief moeilijk, aan bloem en vrucht echter makkelijk te identificeren.
V o o r k o m e n. Cour atari _sp.p_« (ingipipa) behoren tot
de meest imposante boomsoorten van het regenbos: giganti-sche stammen met vaak enorme plaiikwortels. Vrucht min of meer cylindrisch. Eschweile ra spp_. (barklak), betrekkelijk algemeen in het regenbos; }?_.___subglandulosa (laagland
manbarklak) in drasbos, hout paalwormresist*nt.
Leoythis davisii (kwatapatoe) zeer hoge boom in regenbos met dikhoutige, urnvormige vrucht, door bosarbeilers vaak als asbak, etc. bewerkt. Couroupita guianensis (boskalebas, "canon-balli;) caulifloor: trossen zeer fraaie bloemen aan stam, vrucht bolvormig 10 à 15 cm in doorsnee; vnl.
in ritsbos, thans vrij frekwent als restant daarvan in landbouwstreek rond de stad (o.m. parkeerplaats en oprij-laan OÏLOS), Bertholletia e:x_el_sa, binnen Suriname beperkt tot het stroomgebied van de Corantijn, levert de paranoten of Brazil nuts.
Blad enkelvoudig, v e e r n e r v i g , ver-s p r e i d ; geen ver-s t e u n b l a a d j e ver-s
1 . 1 . 3 . RAPOTACFAF
Bomen en h e e s t e r s . Hoofdzakelijk i n de t r o p e n . Wereld 40/300, Amerika 16/2 50, Suriname 8/40.
K a r a k t e r i s t i e k . Blad g a a f r a n d i g , l e e r a c h t i g . Bij a a n t a l soorten secondaire nerven t a l r i j k ^ r e c h t ,
o n d e r l i n g evenwijdig* Melksap i n b l a d e r e n en b a s t . Vrucht vaak e e t b a a r . ( z o e t en k l e v e r i g ) . Familie a l s zodanig gemakkelijk te herkennen, soorten m o e i l i j k o n d e r l i n g te onderscheiden.
V o o r k o m e n . Pouteria. ,.sjo£. en Micropholis s p p . ,
overwegend grote bomen i n regenbos ( d i v . s o o r t e n riemhout), Manilkara biden/Eata ( b o l l e t r i e ) wordt g e t a p t voor b a l a t a -winning; t o t diep i n h e t binnenland v i n d t men de bomen met de kenmerkende t a p s p o r e n : met de houwer gekapte, e l k a a r snijdende i n k e r v i n g e n , t o t hoog l a n g s de stam. De boom, die zeer duurzaam hout l e v e r t , mag n i e t worden g e k a p t .
K u l t u u r é e w a s . .Achras zapota ( s a p o t i l l e ) , k l e i n e boom, h i e r en daar a a n g e p l a n t . In Midden-Amerika wordt h e t melksap van deze s o o r t verzameld voor b e r e i d i n g van
11
-Blad enkelvoudig, veernervig, ver-spreid; geen steunblaadjes
1.1.4. ITYJilSTICAC'ßA^
B o m e n. Tropisch, vnl. Azië en Amerika. Wereld 15/250, Amerika 5/70, Suriname 2/6.
K a r a k t e r i s t i e k. Blad gaafrandig, 10 cm of
langer, 2;.- - 4 maal zolang als breed. Bast met helderrood sap. Zaad met rode arillus en veel vethoudend endosperm.
V o o r k o m e n . Virola. Hoge bomen,
door horizontale takstand vaak enigszins platte kroon. Jonge plant valt op door rechte stam en + kranswijs
geordende horizontale takken die niet erg dik worden
(goede natuurlijke stamreiniging). Achterzijde blad grijs-tot blauw-groen. V. surinamensis (baboen of laagland
baboen) zeer alg. in zwampbos in kustvlakte en kreekbos. Hoge plankwortels. Door Bruynzeel tot triplex verwerkt. V. melinonii (hoogland baboen) en V. sebifera (ointri) in hoogbos, eerstgenoemde ook benut voor triplexfabrikage. Verjonging van hoogland baboen is vaak abundant in
"natuurlijk" verjongd drooglandbos, die van laagland-baboe merkwaardigerwijs eveneens vaak.
Iryanthera spp. Matig hoge bomen. Twee soorten in drasbos. I, s agouti ana (broedoeoedoe ) in hoogbos, opvallend door zeer rijke uitvloeiing van .rood sap na aankappen van bast.
K u 1 t u u r g e w a s. I'Tyristica fragrans (nootmuskaat), niet in Suriname,
Blad enkelvoudig, v e e r n e r v i g , ver-s p r e i d ; geen ver-s t e u n b l a a d j e ver-s
1 . 1 . 5 . ANNONACFAF
Bomen, heesters, zelden lianen.
Vnl. tropisch. Wereld 120/2000, Amerika 20/500, Suriname 14/50.
K a r a k t e r i s t i e k . Blad gaafrandig, matig grote tot kleine bomen met zeer rechte, doorgaande spil.
Zijtakken dun en lang, min of meer horizontaal. Blad zeer regelmatig in twee rijen gerangschikt langs twijgen. Bast taai. Bloemen iets houtig, 3-tallig, kelk en kroon, veel meeldraden; geelgroen, groen of bruin; in groepjes of
alleenstaand aan takken. Vruchtbeginsels talrijk, meestal vrij. Vrucht een verzameling (gesteelde) bessen, onderling vrij of vergroeid.
Vegetatief zijn vertakkingswijze en rangschikking van het
blad kenmerkend. Bij Flacourtiaceae weliswaar overeenkomstig, doch daar het blad gezaagd.
V o o r k o m e n . Xylopia spp. (pegrekoe, pegrekoe-pisi) naar verhouding hoge bomen in drooglandbos, verjonging
abundant in "natuurlijk" verjongd bos. Soorten van andere geslachten vnl. in ondergroei drooglandbos.
15
-Blad enkelvoudig, v e e r n e r v i g , ver-s p r e i d ; geen ver-s t e u n b l a a d j e ver-s
1 . 1 . 6 . COMBKE'TACEAE (ook tegenove rsta and blad komt binnen de f a m i l i e voor; zie 2 . 1 . 6 . Laguncularia)
Bomen, h e e s t e r s of l i a n e n . Tropen.
Wereld 20/500, Amerika 6/100, Suriname 4 / 6 .
K a r a k t e r i s t i e k . Blad g a a f r a n d i g , c a . 2 x zo lang a l s breed, met versmalde voet en afgeronde of stompe top ( g r o o t s t e breedte midden); vaak g r o e p s g e -w i j s aan u i t e i n d e n k o r t l o t e n . Zijtakken k r a n s -w i j s l a n g s
stam, h o r i z o n t a a l . Vrucht geribd of gevleugeld, met 1 zaad.
V o o r k o m e n . Fnkele weinig algemene s o o r t e n i n droog-landbos; Buchenavia c a p i t a t a en Terminalia amazonia,
beide grote bomen.
K u l t u u r g e w a s . Terminalia catappa ("amandel"); v e r w i l d e r d op k u s t r i t s e n .
Blad enkelvoudig, veernervig, verspreid; geen steunblaadjes
1.1.7. OLACACBAE
Bomen, heesters of lianen. Tropisch, Wereld 26/225, Amerika ?, Suriname 6/8.
K a r a k t e r i s t i e k . Zie onder "voorkomen"
V o o r k o m e n . Eén opvallende boomsoort: Minquartia fiuianensis (alata-oedoe), regelmatige verschijning in drooglandbos. Blad ca. 10-14 bij 3-5 cm, toegespitst., bladrand enigszins getand. Jonge twijgen, bladstelen en hoofdnerf van jong blad fijn behaard. Stam gekenmerkt door geprononceerde lijsten met diepe holen (vandaar de naam rattehout, ook wel konthout). Zeer duurzaam hout dat o.m. voor telefoonpalen gebruikt wordt: merkwaardige aanblik door perforatie.
- 17
Blad e n k e l v o u d i g , v e e r n e r v i g , ver-s p r e i d ; geen ver-s t e u n b l a a d j e ver-s
1 . 1 . 8 . EBENACEÂE
Bomen of heesters. Tropen en subtropen. Wereld 7/500, Amerika ?, Suriname 1/8.
K a r a k t e r i s t i e k . Blad gaafrandig. Bloemen éénslachtig, vaak caulifloor. Vrucht een bes op
ver-grote kelk.
V o o r k o m e n . Diospyros spp.' (blaka oecia), middel-matige en kleine bomen in drooglandbos en drasbos. Bast glad, zwartachtig, bij inkappen een geel binnenste laagje
Blad enkelvoudig, veernervig, ver-spreid; geen steunblaadjes
1 . 1 . 9 , BOTÎA GIN A CE AE
V n l . k r u i d e n e n h e e s t e r s . Gehele wereld. Wereld 100/2000, Amerika 8/120, Suriname l/l2.
K a r a k t e r i s t i e k . Bladen en stengels meestal ruw borstelig behaard. Vergroeidbladige kelk blijvend om vrucht.
V o o r k o m e n . Boomvormige vertegenwoordigers in Suriname beperkt tot geslacht Cordia (tafrabon). Kenbaar aan kranswijs staande, horizontale takken; kroon plat. Middelmatige en kleine bomen in drooglandbos, langs riviercövers en? in kapoeweri.
iq
-Blad enkelvoudig, veernervig, ver-spreid; geen steunblaadjes
1.1.10. ASPIDOSPERMA (Apocynaceae)
K a r a k t e r i s t i e k . Voor bloem- en vruchtbouw zie onder familie (2.1.3). Afwijkend van overige
Apocynaceae door verspreide bladstand en afwezigheid van melksap.
V o o r k o m e n. Er komen wellicht een 10-tal
Aspidosperma-soorten in Suriname voor. Het zijn alle + grote bomen met zwaar en hard hout, die naar de vorm van de stam in twee groepen uiteenvallen:
parelhoutsoorten met sterk geprofileerde lij stenstam; het hout wordt door de boslandbewoners gebruikt voor het vervaardigen van peddels (=parels=pali);
kromantikopi - soorten met cylindrische stam zonder wortel-lijsten; het hout wordt geëxploiteerd en vaak samen met
Blad. enkelvoudig, v e e r n e r v i g , ver-s p r e i d ; geen ver-s t e u n b l a a d j e ver-s
1 . 1 . 1 1 . ANACARDIUM (Anacardiaceae)
K a r a k t e r i s t i e k , Blad a r o m a t i s c h . Bast met h a r s ( ? ) . Bloemen i n grote pluimen. Schors diep gegroefd. Afwijkend van overige Anacardiaceae door enkelvoudig b l a d . Zeer kenmerkende v r u c h t ; een krom nootje op de t o t een
peervormigs, v l e z i g e , rode of gele s c h i j n v r u c h t u i t g e -groeide v r u c h t s t e e l .
V o o r k o m e n . Anacardium o c c i d e n t a l e ( k a s j o e ) , k l e i n e boom, p l a a t s e l i j k algemeen op savannen, ook a a n g e p l a n t .
Schijnvrucht en nootje e e t b a a r . A.spp. ( b o s k a s j o e ) , grote bomen i n drooglandbos.
21 b l a d e n k e l v o u d i g , v e e r n e r v i g , v e r -s p r e i d ; -s t e u n b l a a d j e -s a a n w e z i g 1 . 2 . 1 . EUPHORBIACEAE K r u i d e n , h o u t i g e g e w a s s e n , s t a m-s u c c u l e n t e n . Gehele w e r e l d , maar v o o r a l t r o p i m-s c h . Wereld 3 0 0 / 7 5 0 0 , Amerika 6 5 / 1 0 0 0 , Suriname 2 1 / 6 0 .
K a r a k t e r i s t i e k . Blad a l s r e g e l e n k e l v o u d i g en v e r s p r e i d . Soms w i t m e l k s a p . Soms k l i e r e n aan v o e t van
b l a d s c h i j f . V r u c h t e e n 3 - d e l i g e s p l i t v r u c h t . P l a n t vaak g i f t i g . ( B i j u i t z o n d e r i n g b l a d g e l o b d of s a m e n g e s t e l d , t e g e n o v e r s t a a n d of k r a n s s t a n d i g ; soms geen s t e u n b l a a d j e s ) . F a m i l i e v e g e t a t i e f m o e i l i j k t e h e r k e n n e n .
V o o r k o m e n . Een z e e r o p v a l l e n d e s o o r t :
Hura c r e p i t a n s ( p o s e n t r i ) - e e n g r o t e boom met o p v a l l e n d e d i k k e stam b e z e t met k e g e l v o r m i g e s t e k e l s . Zeer g i f t i g
m e l k s a p . I n jonge k u s t v l a k t e op r i t s e n p l a a t s e l i j k t a l r i j k . Overige s o o r t e n v n l . k l e i n e t o t m i d d e l g r o t e bomen i n s a v a n n e b o s , d r o o g l a n d b o s , d r a s b o s en k a p o e w e r i . K u l t u u r g e w a s s e n . R i c i n u s communis (wondero l i e p l a n t ) , vaak v e r w i l d e r d . Plevea b r a s i l i e n s i s ( r u b b e r -boom), w e i n i g a a n g e p l a n t . Manihot e s c u l e n t a ( k a s a b a ) , z e e r v e e l g e t e e l d , v o o r a l op z a n d g r o n d door I n d i a n e n .
' blad enkelvoudig, veernervig, ver-spreid; steunblaadjes aanwezig1 1.2.2. CHRYSOBALANACEAE (soms beschouwd als onderfam. van
Rosaceae)
Bomen en heesters. Tropen vnl. van Amerika. Wereld 12/300, Suriname 5/34.
K a r a k t e r i s t i e k . Blad gaafrandig. Bloemen in trossen of pluimen, klein, 5-tallig, vaak enigszins
zygomorf of asymmetrisch. Eé'nzadige steenvrucht.
V o o r k o m e n. De drie belangrijkste Surinaamse
ge-slachten Couepia (anaura- en kwepi-soorten), Licania
(foengoe- en anaura-soorten) en Farinari (foengoe-soorten) vormen vrij grote tot middelmatige bomen in
droogland-sowel als savannebos. Licania incana vormt een boom in het savannebos, maar blijft een lage struik in savanne op wit zand. Hirtella sp. boompje in ondergroei van drooglandbos. Anaura- en foengoe-soorten zij vrij hard, matig duurzaam, door hoog silikaatgehalte vrijwel niet te bewerken maar in zekere mate paalwormbestand, de soorten vinden wel toepas-sing voor constructies in het bos, maar komen weinig op
23
-blad enkelvoudig, v e e r n e r v i g , ver-s p r e i d ; ver-s t e u n b l a a d j e ver-s aanwezig' 1 . 2 . 3 . MORACEAE ( p . p . )
(ook handnervig, al dan niet samengesteld blad komt voor, zie 6.2.2.)
B o m e n . Tropen en s u b t r o p e n . Wereld 70/1500, Amerika 27/500, Suriname 1 4 / 4 0 .
K a r a k t e r i s t i e k . Bladeren met stengelomvattende spoedig afvallende s t e u n b l a a d j e s , die een r i n g vormig l i t t e k e n a c h t e r l a t e n . Bloemen zeer k l e i n , e e n -s l a c h t i g ; bloemdek 4 - b l a d i g of ontbrekend. Bloemen verenigd l a n g s v e r d i k t e b l o e i w i j z e a s van v e r s c h i l l e n d e vorm ( r e c e p t a c u l u m ) . Vruchten (noot) vormen met bloemdek en receptaculum een v l e z i g e verzamelvrucht. Melksap, crème b i j P i r a t i n e r a en Perebea, wit b i j Brosimum en F i c u s
(zeer o v e r v l o e d i g ) .
V o o r k o m e n . P i r a t i n e r a spp. ( l e t t e r h o u t ) , v r i j grote bomen i n drooglandbos, v o o r a l vroeger, zeer gezocht wegens het b i j z o n d e r zware en harde kernhout, g e b r u i k t voor luxe a r t i k e l e n . Brosimum paraense ( s a t i j n h o u t ) , Z6ldzaam i n regenbos, Ficus spp. ( a b r a s a ) , a l g . i n drooglandbos; e r z i j n s o o r t e n die op een andere boom
kiemen, v e r v o l g e n s wort.els omlaag zenden die de moederboom omstrengelen en t e n s l o t t e doden; en s o o r t e n die op de
bodem kiemen.
K u l t u u r g e w a s . Artocarpus communis (broodvruchtboom), een v e e l aangeplante v r i j grote boom met o n r e g e l -matig gelobde grote b l a d e n .
b l a d e n k e l v o u d i g , v e e r n e r v i g , ver-s p r e i d ; ver-s t e u n b l a a d j e ver-s a a n w e z i g ' 1 . 2 . 4 - PLACOUHTIACEAE
B o m e n . Tropen t n s u b t r o p e n . Wereld 85/IOOO, Amerika 3 0 / 2 7 5 , Suriname 6 / 2 1 .
K a r a k t e r i s t i e k , B l a d e r e n m e e s t a l g e z a a g d , met d o o r s c h i j n e n d e p u n t j e s of l i j n t j e s ; g e r a n g s c h i k t i n
twee r i j e n l a n g s v r i j l a n g e , d u n n e , wat omlaag gebogen t a k k e n ( o n g e v e e r a l s b i j A n n o n a c e a e ) . S t e u n b l a a d j e s k l e i n e n s p o e d i g a f v a l l e n d .
V o o r k o m e n . C a s e a r i a s p p . overwegend k l e i n e bomen i n d r o o g l a n d b o s . - L a e t i a p r o c e r a ( p i n t o k o p i ) m a t i g g r o t e bomen i n d r o o g l a n d b o s , v e e l v e r j o n g i n g i n k a p o e w e r i .
25 -b l a d e n k e l v o u d i g , v e e r n e r v i g , ver-s p r e i d ; ver-s t e u n b l a a d j e ver-s aanwezig 1 . ? . 5 . POIYGONA CEAE M e e s t a l k r u i d e n , s o m s h o u t i g e p l a n t e n . V n l . N. gematigde z o n e . Wereld 4 0 / 8 0 0 , Amerika 7 / 2 3 5 , Suriname 3 / 9 .
K a r a k t e r i s t i e k . Bladeren gaafrandig met boven de bladvoet onderling vergroeide steunblaadjes: tuitje (ocrea) Bloemen klein, in pluimen of trossen. Bloemdek. Vrucht een nootje, vaak omgeven door bloem-de k.
V o o r k o m e n . Coccoloba spp. (bradilifi), kleine bomen met opvallend groot, rond-ovaalblad; in kust-vlakt6 en drooglandbos. Triplaris surinamensis
(mierenhout), in zwampbos van jonge kuotvlakte (vaak dominant), in rivieroeverbos ook ver landinwaarts; valt in droge tijd op door uitbundige bloei(wit),
bloemdek bij zaadrijping verkleurend naar roodbruin. Het hout heeft in 't centrum een holte bewoond door
mieren. Hout o.m. door Bruynzeel gebruikt bij spaanplatenfabrikage.
blad enkelvoudig, v e e r n e r v i g , ver-s p r e i d ; ver-s t e u n b l a a d j e ver-s aanwezig1' 1 . 2 . 6 . GOUPIACEAE (ook gerekend t o t C e l a s t r a c e a e ) B o o m . Guiana's en N. B r a z i l i ë . Wereld l / l . K a r a k t e r i s t i e k , ( s l e c h t s één s o o r t , dus i d e n t i e k met soortskenmerken). Bladen dun, l i c h t g r o e n , c a . 3 x 12 cm, l a n g s de dunne twijgen i n twee r i j e n
g e r a n g s c h i k t . Bloemen v r i j k l e i n , groen, i n schermpjes i n b l a d o k s e l s ; weinig o p v a l l e n d . Grote boom. Stam vaak v r i j onregelmatig gevormd, met dikke w o r t e l a a n l o p e n . Kroon i j l .
V o o r k o m e n . G o u p i a g l a b r a ( k o n i ) . v r i j
algemeen i n drooglandbos. Verjonging zeer algemeen i n kapoeweri, langs wegranden, e t c . Het roodbruine hout i s h a r d , zwaar, duurzaam, m o e i l i j k te bewerken; h e t s t i n k t v e r s gezaagd. De houten huizen i n Paramaribo z i j n voor wat b e t r e f t de buitenbouw v r i j w e l a l l e van k o p i .
- 29
'blad enkelvoudig, v e e r n e r v i g ,
t e g e n o v e r s t a a n d ; geen steunblaadjes" 2 . 1 . 2 . GUTTIFEEAE
( i n LMJOUW g e s p l i t s t i n Clusiaceae met u i t s i . houtige p l a n t e n , beperkt t o t t r o p e n ; en Hypericaceae, k r u i d e n en houtige p l a n t e n , i n tropen zowel a l s subtropen en
gematigde zone)
K r u i d e n e n h o u t i g e p l a n t e n . Tropen, subtropen en gematigde zone. Wereld 48/950, Amerika 20/260, Suriname 1 1 / 4 0 .
K a r a k t e r i s t i e k . Blad gaafrandig, k a a l , l e e r -a c h t i g , -a-an bovenzijde v-a-ak + gl-anzend; meest-al v r i j groot (voor v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n v a r i ë r e n d van gem. 8-25
x 3-8 cm). Zijnerven r e c h t en d i c h t opeen ( g e l d t n i e t voor Tovomita en Vismia). Bloemen i n pluimen, vaak opvallend,
één-of t w e e s l a c h t i g , met l o s b l a d i g e kroon en v e e l
meel-draden of staminodiè"n. Geel melksap (Vismia: o r a n j e ) .
V o o r k o m e n . Caraipa s p p . ( l a k s i r i ) i n drooglandbos. P l a t o n i a i n s i g n i s ( p a k o e l i of g e e l h a r t ) , v n l . i n hoog
savannebos. Rheedia spp» ( p a k o e l i ) i n d i v . bostypen. Symphonia g l o b u l i f e r a ( m a t a k i ) , waarvan een hooglandvorm (in drooglandbos) en een laaglandvorm ( i n drasbos) wordt
onderscheiden. De l a a t s t e vorm i s i n zwarapbossen van de oude k u s t v l a k t e vaak zeer algemeen, door de onder deze omstandigheden gevormde lusvormige ademwortels i s d i t bostype zeer m o e i l i j k begaanbaar. De v i e r genoemde g e
s l a c h t e n l e v e r e n een v r i j zwaar en hard h o u t , dat enige t o e -passingen v i n d t .
Clusia s p p , , k l e i n e bomen of s t r u i k e n : opvallende vormen met s t e l w o r t e l s , i n savannebos of - s t r u w e e l (sabana-mangro);
of op andere bomen groeiden en deze met l u c h t w o r t e l s om-s t r e n g e l e n d ( a b r a om-s a ; v g l . F i c u om-s , 1 . 2 . 3 ) ,
Vismia s p p . ( p i n j a ) , k l e i n e bomen, vaak v r i j algemeen i n kapo6weri.
•'blad e n k e l v o u d i g , v e e r n e r v i g , t e g e n o v e r s t a a n d ; geen s t e u n -b l a a d j e s ' 2 . 1 . 3 . APOCYNACEAF ( v o o r .Aspidosperma z i e 1 . 1 . 1 0 ) L i a n e n e n k l e i n e t o t v r i j g r o t e b o m e n , z e l d e n k r u i d e n . Tropen en s u b -t r o p e n ; w e i n i g s o o r -t e n i n gema-tigde z o n e . Wereld 2 0 0 / 2 0 0 0 , Amerika 3 0 / 2 5 0 , Suriname 1 1 / 2 0 . K a r a k t e r i s t i e k . Wit m e l k s a p , m e e s t a l o v e r -v l o e d i g . Bloemen r e g e l m a t i g , t w e e s l a c h t i g , 5 - t a l l i g ; bloemkroon v e r g r o e i d b l a d i g , s l i p p e n met g e d r a a i d e k n o p -l i g g i n g . M e e -l d r a d e n i n g e p -l a n t op k r o o n b u i s . Vrucht vaak b e s t a a n d e u i t twee-, s l e c h t s door de s t i j l v e r b o n d e n v r u c h t b l a d e n . V o o r k o m e n . De b e l a n g r i j k s t e s o o r t e n b e h o r e n t o t h e t g e s l a c h t Aspidosperma ( z i e 1 . 1 . 1 0 ) . De o v e r i g e s o o r t e n v n l . v e r s p r e i d i n d r o o g l a n d b o s ; de meeste d a a r v a n hebben m a t i g z a c h t , l i c h t g e k l e u r d h o u t , z o a l s Macoubea g u i a n e n s i s (mapa) en Couma g u i a n e n s i s ( p e r a ) . V o o r t s d i v . l i a n e n .
31
-blad enkelvoudig, v e e r n e r v i g ,
t e g e n o v e r s t a a n d ; geen s t e u n b l a a d j e s ' 2 . 1 . 4 . AVICh'JMIACEAE
B o m e n . Tropen. Wereld l/l, Suriname 1/2.
K a r a k t e r i s t i e k . Blad g a a f r a n d i g , k a a l , 2-4 cm breed, 3-4-g x zo lang a l s b r e e d . Bloem r e g e l m a t i g , g e e l w i t ; kroonbladen v e r g r o e i d , 4 - s l i p p i g . Rond de stam t a l r i j k e , -g--l cm d i k k e , l o o d r e c h t u i t de bodem komende ademv/ortels.
V o o r k o m e n . Avicennia n i t i d a (parwa), matig grote boen van s l i k k u s t , brakke zwampen en benedenloop van
r i v i e r e n .
0 p m e r k i n g. De d r i e g e s l a c h t e n u i t h e t vloedbos, die tegenoverstaand gaafrandig blad b e z i t t e n , z i j n o.m. a l s v o l g t te onderscheiden:
Avicennia, matig grote boom, staafvormige ademwortels L a g u n e u l a r i a , k l e i n e boom , " " Ehizophora, matig grote boom, gevorkte s t e l t w o r t e l s
Blad Avicennia, 2-4 cm breed, 3-4ür x zo lang a l s breed L a g u n c u l a r i a , 4 - 5 " " , l i - l £ x " " » » Ehizophora, 3-6 " " , 2-2£ x " ' » » »
•'blad enkelvoudig, v e e r n e r v i g ,
t e g e n o v e r s t a a n d ; geen s t e u n b l a a d j e s ' 2 . 1 . 5 . MOUEIR1A (Melastomataceae)
K a r a k t e r i s t i e k . Vrij k l e i n e bomen. Blad + l e e r a c h t i g , voor h e t merendeel der s o o r t e n c a . 3-6 cm breed en 23 x zo lang a l s b r e e d . B l a d s t e e l van boven g e -groefd of a f g e p l a t . Voor bloem- en vruchtbouw zie onder
f a m i l i e ( a a n v u l l i n g ) . Afwijkend van overige Melastomataceae door n e r v a t u u r (overige t a x a : kromnervig b l a d , zie Appendix).
V o o r k o m e n . Negen s o o r t e n i n d r a s - en drooglandbos, Hout zeer zwaar en hard (vandaar de naam: s p i k r i - o e d 0 6 =
33 -blad enkelvoudig, v e e r n e r v i g , t e g e n o v e r s t a a n d ; geen steunblaad;J6S; 2 . 1 . 6 , LAGUNCULARIA (Combretaceae) K a r a k t e r i s t i e k . K l e i n e , s t e r k v e r t a k t e boom of s t r u i k . Blad l e e r a c h t i g , h e l d e r g r o e n , v r i j k l e i n ;
b l a d s t e e l i e t s onder top met twee k l e i n e k l i e r e n . Ontwikkelt (weinig) ademwortels. Voor onderscheiding van Avicennia en Rhizophora z i e 2 . 1 . 4 . onder Opmerking,
V o o r k o m e n . L. racemosa ( a k i r a ) t r e f t men aan, meestal min of meer v e r s p r e i d , l a n g s de k u s t (samen met Avicennia) en i n brak m i l i e u .
' blad enkelvoudig, veernervig, tegenoverstaand; steunblaadjes aanwezig'
2 . 2 . 1 . EUBLACEAE
Bomen, h e e s t e r s en k r u i d e n , weinig l i a n e n . Over gehele wereld maar v o o r a l i n de t r o p e n . Wereld 500/6-7000, L a t i j n s Amerika 60/2000, Suriname 2 0 / 3 5 .
K a r a k t e r i s t i e k . Blad k r u i s w i j s t e g e n o v e r -s t a a n d , g a a f r a n d i g . Steunblaadje-s i n t e r - (-som-s i n t r a - ) p e t i o l a i r , vaak v e r g r o e i d . Bloem 45 ballig met v e r g r o e i d -bladige kroon en op de kroon i n g e p l a n t e meeldraden, even t a l r i j k a l s k r o o n s l i p p e n en daarmee a f w i s s e l e n d .
V o o r k o m e n . Vnl. s t r u i k e n en k l e i n e bomen; enkele s o o r t e n bereiken g r o t e afmetingen, maar worden n i e t
g e ë x p l o i t e e r d . Chimarrhis t u r b i n â t a ( s i n j a - o e d o e ) g r o t e bomen met l i j stenstam en dunne bruine b a s t , v e r s p r e i d i n drooglandbos. I s e r t i a s p p . (kandra-oedoe) en F a l i c o u r 6 a spp.
(panga-panga), k l e i n e bomen met v r i j groot - groot blad en opvallende, meestal rose of g e e l - r o d e bloemen; v n l . i n secondaire b e g r o e i i n g e n , P . g u i a n e n s i s soms dominant.
O p m e r k i n g . Door h e t algemene voorkomen van v e r -tegenwoordigers van deze f a m i l i e kan men b i j een p l a n t met tegenoverstaande b l a d s t a n d en t u s s e n of boven de
b l a d s t e e l i n g e p l a n t e , o n d e r l i n g v e r g r o e i d e s t e u n b l a a d j e s d i r e k t aan een Rubiacea denken.
35
blad enkelvoudig, veernervig, tegenoverstaand; steunblaadjes aanwezig'
2.2.2. VOCHYSIACEAE
Bomen en h e e s t e r s . Vnl. i n Tropisch Z-Amerika, enkele i n W-Afrika. Wereld 6/200, Amerika 4/160, Suriname 3/10.
K a r a k t e r i s t i e k . Blad g a a f r a n d i g . Steunblaadje* k l e i n en spoedig a f v a l l e n d . Bloemen met 5 k e l k b l a d e n ,
waarvan één groot en gespoord, soms gekleurd; en 1-3 kroonbladen. Qualea spp. met i e t w a t l e e r a c h t i g blad van c a . 3-6 b i j 6-12 cm; z i j n e r v e n zeer d i c h t opeen, r e c h t n a a r de b l a d r a n d ; bloemen groot en k l e u r i g ( w i t / g e e l , w i t / r o o d / g e e l , blauw). Vochysia spp. blad soms i n kransen van 3 of 4, vaak i e t s g r o t e r dan b i j Qualea, 9-15 paar
lusvormige z i j n e r v e n ; bloemen i n e i n d s t a n d i g e t r o s s e n of pluimen, h e t b u i t e n s t e k e l k b l a d g e e l en gespoord.
V o o r k o m e n . Qualea s p p . ( g r o n f o e l o e , kwari) en Vochysia s p p . (kwari) z i j n g r o t e bomen met vaak opvallend zware en r e c h t e stammen. Overwegend i n drooglandbos, waar sommige s o o r t e n l o k a a l abundant o p t r e d e n . Hout i n h e t algemeen matig h a r d - v r i j z a c h t ; wordt nog b e t r e k k e l i j k weinig g e b r u i k t doch v e r d i e n t a l l e aandacht.
b l a d e n k e l v o u d i g , v e e r n e r v i g , t e g e n o v e r s t a a n d ; s t e u n b l a a d j e s a a n w e z i g
2 . 2 . 3 . RHIZ0PH0RAC1PAE
Bomen en h e e s t e r s . T r o p e n . Wereld 1 6 / 1 2 0 , Suriname 3 / 6 .
K a r a k t e r i s t i e k ( v o o r g e s l a c h t R h i z o p h o r a ) , Bomen met b o o g v o r m i g e , g e v o r k t e s t e l t w o r t e l s u i t stam en d i k k e t a k k e n . Blad k a a l en g a a f r a n d i g , l e e r a c h t i g , c a . 3-6 b i j 8-15 cm, S t e u n b l a a d j e s 4 cm l a n g , a l s muts om de e i n d k n o p , e c h t e r s p o e d i g a f v a l l e n d en r i n g v o r m i g l i t t e k e n a c h t e r l a t e n d . Bloemen g e e l g r o e n , 4 - t a l l i g , b i n n e n w o l l i g . Zaad k i e m t i n de v r u c h t , w o r t e l g r o e i t u i t t o t e e n 30 cm l a n g e , hangende k n o t s . Voor o n d e r s c h e i d met a n d e r e s o o r t e n u i t v l o e d b o s z i e 2 . 4 . 1 . Opmerking. V o o r k o m e n . De d r i e h i e r voorkomende B h i z o p h o r a -s o o r t e n l i j k e n v e e l op e l k a a r , men v i n d t ze v n l . op -s l i b l a n g s de r i v i e r m o n d e n ( z o u t en b r a k w a t e r ) t o t - meer v e r s p r e i d v r i j v e r s t r o o m o p w a a r t s i n z o e t w a t e r g e t i j d e -z o n e . Ook l a n g s de k u s t .
O p m e r k i n g . Twee a n d e r e g e n e r a vormen k l e i n e bomen, i n d r o o g l a n d b o s of s a v a n n e b o s .
- 37
blad enkelvoudig, veernervig, tegenoverstaand; steunblaadjes aanwezig'1
2 . 2 . 4 . QUIINACEAE
Bomen 6n h e e s t e r s . Tropisch Amerika. Wereld en Amerika 4 / 3 5 , Suriname 3 / 7 .
K a r a k t e r i s t i e k . Blad met f i j n e en d i c h t e n e r v a t u u r . Bij Lacunaria en Quiina de e e r s t e bladparen v e e r d e l i g , de l a t e r e bladen gaafrandig of g e k a r t e l d - deze b i j Lacunaria i n kransen van 3 of 4; b i j h e t derde g e s l a c h t (Touroulia) a l l e bladen v e e r d e l i g en t e g e n o v e r s t a a n d .
V o o r k o m e n . V r i j k l e i n e t o t middelmatige bomen ( r e d i - o e d o e ) . Hout zeer hard en zwaar, Verspreid i n droog-l a n d b o s .
'blad samengesteld, enkelgeveerd, verspreid; geen steunblaadjes'" (de in d6ze ondergroep vallende families zijn vegetatief
onderling soms vrij moeilijk te onderscheiden; bloemen bij de eerste vier families onaanzienlijk, meestal wit of geelgroen).
3.1.1. MELIACEAE
Bomen en h e e s t e r s . Tropen, e c h t e r enkele s o o r t e n i n subtropen en gematigde zone. Wereld 50/1400, Amerika 7/350, Suriname 4-/16, K a r a k t e r i s t i e k . Blad onevengeveerd ( b i j Guarea e c h t e r evengeveerd, blad g r o e i t h i e r i n de l e n g t e gedurende enkele j a r e n , daardoor de indruk van een bebladerde t a k makend; v o l g r o e i d blad e i n d i g t i n s p i t s j e of k r u l ) . Blaadjes + tegenoverstaand ( b i j T s i c h i l i a e c h t e r vaak a f w i s s e l e n d ) , g a a f r a n d i g . B l a d s t e e l t j e s min of meer k o r t
(2-6 mm, b i j Carapa - 10 mm). Bast aromatisch ( n i e t b i j C a r a p a ) . Doosvrucht met kleppen openspringend.
V o o r k o m e n . Carapa p r o c e r a ( v e r s p r e i d i n droogland-bos en drasdroogland-bos) en v o o r a l C. g u i a n e n s i s ( a l g . i n drasdroogland-bos l a n g s Corantijn) l e v e r e n goed meubelhout ( k r a p a ) .
Cedrela odorata ( " c e d e r " ) , v e r s p r e i d i n droogland"bos en d r a s b o s , zeer gezocht h o u t : v r i j zacht maar r e l a t i e f duurzaam, welriekend; h e t roodbruine houtsnijwerk der
Boslandcreolen i s u i t c e d e r . Guarea ( d o i f i s i r i ) en T r i c h i l i a ( s o r o s a l i ) z i j n grote g e s l a c h t e n met i e d e r een 1 0 - t a l s o o r t e n , overwegend matig g r o t e bomen i n drooglandbos.
K u l t u u r g e w a s . De mahonie s o o r t e n (Swietenia spp.) z i j n h i e r n i e t inheems. Bij de s t r a a t b e p l a n t i n g e n i n h e t oude deel van Paramaribo i s vroeger v e e l gebruik gemaakt van de k l e i n b l a d i g e mahonie ( S . mahagoni): Dominestraat, G r a v e n s t r a a t , Dr. Nassylaan.
39
-"blad s a m e n g e s t e l d , e n k e l g e v e e r d , v e r s p r e i d ; geen s t e u n b l a a d j e s ' 3 . 1 . 2 , BURSEEACEAE
Bomen en h e e s t e r s . Tropen, v o o r a l i n droge s t r e k e n . Wereld 2 0 / 6 0 0 , Amerika 6 / 2 1 5 , Suriname 4 / 2 3 .
K a r a k t e r i s t i e k . Blad o n e v e n g e v e e r d . B l a a d j e s t e g e n o v e r s t a a n d , g a a f r a n d i g ( b i j Hemicrepidospermum
e c h t e r g e t a n d ) . B l a d s t e e l t j e s vaak f l i n k o n t w i k k e l d b i j P r o t i u m en T r a t t i n i c k i a (max. 10-30 mm voor d i v . s o o r t e n ) , m i n d e r b i j Hemicrepidospermum en T e t r a g a s t r i s (max. 5-8 mm). B a s t met a r o m a t i s c h e h a r s , d i e op wonden langzaam u i t
-t r e e d -t en -t o -t g e u r i g e , b r a n d b a r e k l o n -t e n s -t o l -t ( " b o e s i k a n d r a " ) S c h o r s g l a d . V r u c h t met s t e v i g e wand, o p e n s p r i n g e n d , 1 5
-h o k k i g , e l k -hok met 1 zaad omgeven door z a c -h t e , z o e t e , w i t t e l a a g .
V o o r k o m e n . Tot deze f a m i l i e b e h o r e n de t i n g i m o n i -s o o r t e n , v e r d e e l d over de g e -s l a c h t e n P r o t i u m ( c a . 2 0 ) , T r a t t i n i c k i a ( 3 ) en Hemicrepidospermum ( 1 ) . Het z i j n v r i j k l e i n e t o t v r i j g r o t e bomen, v n l . voorkomend i n d r o o g l a n d -bos en s a v a n n e b o s , waarvan sommige + algemeen; gedurende e n k e l e j a r e n door B r u y n z e e l t o e g e p a s t a l s s c h i l h o u t
( I 9 6 8 I 9 7 O ) . T e t r a g a s t r i s a l t i s s i m a ( r o d e s a l i ) , p l a a t s e -l i j k a-lgemeen i n d r o o g -l a n d b o s , t o e g e p a s t a -l s m e u b e -l h o u t ; e c h t e r z e e r langzame g r o e i e r en vaak s l e c h t e stamvorm.
'blad samengesteld, enkelgeveerd, verspreid; geen steunblaadjes
3 - 1 . 3 . SAPINDACEAE
Bomen, h e e s t e r s en l i a n e n . Tropen en s u b t r o p e n . Wereld 140/1500, Amerika 2 5/275, Suriname 6/24.
K a r a k t e r i s t i e k . Blad evengeveerd. Blaadjes vaak afwisselend, g a a f r a n d i g . Bast n i e t a r o m a t i s c h .
S p l i t v r u c h t of doosvrucht, zaden vaak met a r i l l u s .
V o o r k o m e n . Gawetri (Cupania- en Matav_ba-so o r t e n ) , k l e i n e bomen, overwegend i n savannebos. T a l i s i a s p p .
( d i v . namen), b e t r e k k e l i j k k l e i n e bomen i n d i v e r s e bostypen.
0 p m e r k i n g. De i n Suriname voorkomende l i a n e n van deze f a m i l i e hebben 3 of 5 t a l l i g blad met k l e i n e . s t e u n -b l a a d j e s en soms een gevleugelde r a c h i s ( S e r . j a n i a ) .
K u l t u u r g e w a s . Me l i c oca bi.juga ( k n i p p a ) , gekweekt om groene, rolronde v r u c h t , 2-3 cm i n d i a m e t e r , waarvan de zoetzure pulp rond h e t zaad door k i n d e r e n wordt gegeten.
4 1 -b l a d s a m e n g e s t e l d , e n k e l g e v e e r d , v e r s p r e i d ; geen s t e u n b l a a d j e s ' -3 . 1 . 4 . ANAOARDXACEAE ( v o o r Anacardium z i e 1 . 1 . 1 1 . ) Bomen en h e e s t e r s . Tropen en s u b t r o p e n , e n k e l e s o o r t e n t o t i n gematigde z o n e . Wereld 8 0 / 6 0 0 , Amerika 2 5 / 1 2 5 ,
Suriname 5 / 8 .
K a r a k t e r i s t i e k . Blad o n e v e n g e v e e r d . B l a a d j e s t e g e n o v e r s t a a n d . Blad vaak a r o m a t i s c h ( S p o n d i a s ) . B a s t met melksap of h a r s . B l o e i w i j z e n g r o t e e l n d s t a n d i g e of o k s e l s t a n d i g e p l u i m e n , bloemen k l e i n , s c h o r s vaak ruw of d i 6 p g e g r o e f d .
V o o r k o m e n . Loxopterygium s a g o t i i ( s l a n g e n h o u t ) , g r o t e boom, v e r s p r e i d i n d i v . b o s t y p e n . Inheemse naam h a n g t samen met h e t voorkomen v a n d o n k e r b r u i n e banen i n h e t l i c h t -b r u i n e h o u t ; v o o r a l v r o e g e r a l s meu-belhout g e -b r u i k t ( v r i j h a r d en v r i j z w a a r ) . S p o n d i a s mombin (mopè*), m a t i g g r o t e boom i n r i t s b o s e n d r a s b o s (ook l a n g s o p r i j l a a n CELOS). T a p i r i r a g u i a n e n s i s ( w e t i - o e d o e ) , a l g . s o o r t , i n d i v . b o s t y p e n .
O p m e r k i n g . D i v e r s e s o o r t e n b e v a t t e n s t o f f e n d i e de h u i d i r r i t e r e n , o.m. bekend v a n Loxopterygium s a g o t i i e n Anacardium o c c i d e n t a l e ( v r u c h t w a n d ) .
K u l t u u r g e w a s . M a n g i f e r a i n d i c a ( m a n j a ) , e e n g r o t e boom met d o n k e r g r o e n e n d i c h t l o o f , t r e f t men z e e r v e e l op e r v e n a a n . Het b l a d i s , a l s b i j Anacardium,
'blad samengesteld, enkelgeveerd, verspreid; geen steunblaadjes' 3.1.5. HUTACEAE
Bomen en h e e s t e r s . Gehele wereld, maar v o o r a l i n t r o p e n
en s u b t r o p e n . V/ereld 150/1600, Amerika 44/400, Suriname 5 / 8 .
K a r a k t e r i s t i e k . Blad onevengeveerd, (ook wel d r i e t a l l i g of e n k e l v o u d i g ) , donkergroen, met d o o r s c h i j n e n -de p u n t j e s van o l i e k l i e r e n , b i j kneuzing geurend. Veelal g e s t e k e l d e stam.
V o o r k o m e n . Overwegend k l e i n e bomen, d e e l s nog weinig bekend, Pagara pentandra ( p r i t i j a r i ) , p l a a t s e l i j k voorkomend i n drooglandbos en d r a s b o s , l e v e r t waardevol h o u t : g e l i g w i t , zwaar en zeer f i j n van n e r f , t o e g e p a s t a l s meubelhout.
43
-' b l a d s a m e n g e s t e l d , e n k e l g e v e e r d , v e r s p r e i d ; geen s t e u n b l a a d j e s ' -3 . 1 . 6 . SIMAROTOACTCAE
H e e s t e r s e n bomen. Tropen e n s u b t r o p e n , e n k e l e s o o r t e n i n gematigde z o n e . Wereld 3 0 / 2 0 0 , Amerika lO/lOO,
Suriname 4 / 7 . K a r a k t e r i s t i e k . Blad o n e v e n g e v e e r d ( b i j Q u a s s i a amara 3 - t a l l i g met g e v l e u g e l d e b l a d s t e e l ) . B l a a d j e s g a a f r a n d i g . Bloemen k l e i n ( b e h a l v e b i j Q u a s s i a ) . i n p l u i m e n of t r o s s e n . A l l e p l a n t e d e l e n b e v a t t e n b i t t e r e s t o f f e n ( m e d i c i n a a l ) . V o o r k o m e n . Simarouba amara ( s o e m a r o e b a ) , g r o t e boom, v e r j o n g i n g s l e c h t s i n k a p o e w e r i . Om z i j n s n e l l e g r o e i a a n g e p l a n t . Hout g e e l w i t , l i c h t , g e m a k k e l i j k t e bewerken, w e i n i g d u u r z a a m .
Q u a s s i a amara, h e e s t e r of k l e i n e boom, ksie chts plaatselijk vrij algemeen langs rivieroevers, medicinaal.
' b l a d samengesteld, enkelgeveerd, v e r s p r e i d ; s t e u n b l a a d j e s aanwezig' 3 . 2 . 1 . PAPILIONACEAE
( P a p i l i o n a c e a e en Caesalpiniaceae worden soms t o t één. f a m i l i e samengevat: P a p i l i o n a c e a e s . 1 . Soms t r e k t men ook de Mimosaceae b i j dezelfde groep en s p r e e k t dan van Leguminosae; v e g e t a t i e f z i j n de P a p i l i o n a c e a e en
Caesalpiniaceae n i e t te o n d e r s c h e i d e n ) .
K r u i d e n , h e e s t e r s , l i a n e n e n b o m e n . Gehele wereld. Wereld 3OO/65OO (H), Amerika 6O/65O,
Suriname (samen met C a e s a l p i n i a c e a e ) 3 9 / 9 0 .
K a r a k t e r i s t i e k . Gewrichten aan de b l a d s t e e l en aan de b l a d s t e e l t j e s . Bloem 2 - z i j d i g symmetrisch.
Kelkbladen v e r g r o e i d . Kroonbladen 5, v e r s c h i l l e n d van vorm, de twee onderste v e r g r o e i d ( k i e l ) . Vrucht een p e u l .
V o o r k o m e n . Tot de f a m i l i e behoort een groot a a n t a l s o o r t e n die waardevol hout l e v e r e n . De meeste z i j n b e
-p e r k t t o t h e t regenbos, n l . Andira s -p -p . (rode k a b b e s ) , Dicorynia g u i a n e n s i s ( b a s r a l o k u s ) , Dipteryx o d o r a t a
( t o n k a ; vruchten zeer gezocht wegens aromatische o l i . e ) , D i p l o t r o p i s purpurea (zwarte k a b b ë s ) , Vouacapoua
amerieana ( b r u i n h a r t ; opvallende stam met groeven en h o l t e n ; vaak groepsgewijs o p t r e d e n d ) . Van weinig of geen waarde
i s h e t hout van E r y t h r i n a glauca (kofimama), van n a t u r e p l a a t s e l i j k massaal i n zwampen van de jonge k u s t v l a k t e , en vroeger v e e l aangeplant a l s schaduwhoutsoort i n k o f f i e -p l a n t a g e s ; en van P t e r o c a r -p u s o f f i c i n a l i s (watrabe'b'e), een zeer algemene s o o r t i n zwampbos en l a n g s r i v i e r - en k r e e k o e v e r s , gemakkelijk herkenbaar aan de p l a t t e , k r o n k e -l i g e p -l a n k w o r t e -l s en het rode sap i n de b a s t .
- 45
"'blad. samengesteld, enkelgeveerd, v e r s p r e i d ; s t e u n b l a a d j e s aanwezig' 3 . 2 . 2 . CAESALPINIAC3AE
(voor Dimorphandra zie 4 . 2 . 2 . )
H e e s t e r s , b o n e n e n l i a n e n , z e l d e n k r u i d e n . Vnl. i n warmere s t r e k e n van gehele wereld. Wereld 135/2200 (volgens Lanjouw), . . . / 4 5 0 0 (volgens H o l d r i d g e ) . L a t i j n s Amerika . * . / 5 0 0 . Suriname 39/90
(samen met P a p i l i o n a c e a e ) .
K a r a k t e r i s t i e k . Gewrichten aan de voet van de b l a d s t e e l . Bloem opvallend door k l e u r en g r o o t t e , 2 - z i j d i g symmetrisch. Eelkbladen v r i j . Kroonbladen 5 of minder, v r i j , meestal v e r s c h i l l e n d van g r o o t t e maar n i e t van vorm. Vrucht een p e u l .
V o o r k o m e n . Tot deze f a m i l i e behoort een a a n t a l grote bomen. Zij b e z i t t e n over h e t algemeen donker gekleurd hout, min of meer hard en zwaar, soms m o e i l i j k te bewerken. Hoog aangeslagen wordt het hout van Hymenaea c o u r b a r i l (rode lokus) en Peltogyne spp. ( p u r p e r h a r t ) - de e e r s t e soort voorkomende i n drooglandbos en d r a s b o s , de tweede beperkt t o t drooglandbos. Eperua f a l c a t a (walaba) i s 6en p l a a t s e -l i j k a-lgemeen voorkomende s o o r t i n droog-landbos en voora-l hoog savannebos en k r e e k b o s . Mora e x c e l s a (mora) t r e e d t i n West Suriname vaak dominerend op i n oeverbos. Swartzia spp,
( i j z e r h a r t , gandoe e . a . ) , v e r s p r e i d i n d i v . bostypen, met zeer hard en zwaar h o u t . Voorts Copaifera g u i a n e n s i s ( h o e -p e l h o u t ) en Cynometra s -p -p . (makraka), beide v n l , i n d r a s b o s . K u 1 t u u r g e w a s s e n . Tamarindus i n d i c a
( t a m a r i n d e ) , aangeplant i n Paramaribo (Gouvernementsplein). Cassia s p p . en Delonix r e g i a (flamboyant), aangeplant a l s sierbomen.
blad samengesteld, enkelgeveerd, v e r s p r e i d ; s t e u n b l a a d j e s aanwezig'
3 . 2 . 3 . INGA (Mimosaceae)
K a r a k t 6 r i s t i e k . Blad evengeveerd (overige Mimosaceae dubbelgeveerd), met een schotelvormige k l i e r op de as t u s s e n e l k paar b l a a d j e s . Vaak met gevleugelde r a c h i s . Vrucht een p e u l , zaden vaak omgeven door zoete p u l p . Voor bloembouw zie onder f a m i l i e .
V o o r k o m e n . Van h e t g e s l a c h t Inga komen h i e r meer dan 30 s o o r t e n voo^r. Het z i j n over h e t algemeen v r i j k l e i n e bomen, die men i n d i v . bostypen, vaak min of meer
algemeen a a n t r e f t . Z i j heten v r i j w e l a l l e s w i t i b o o n t j e . I . a l b a (prokoni) i s een grote boom i n h e t drooglandbos. Als h o u t l e v e r a n c i e r i s Inga van geen b e t e k e n i s , In
kapoeweri t r e d e n Inga spp. s t e r k op de voorgrond, b i j
n a t u u r l i j k e en kunstmatige verjonging van h e t drooglandbos wordt vaak v e e l h i n d e r ondervonden van de s n e l groeiende
47
-blad samengesteld, dubbelgeveerd, verspreid; steunblaadjes aanwezig-4.2.1. MTMOSACEAE
(voor Inga z i e 3-2.3)
Bomen, h e e s t e r s en l i a n e n , zelden k r u i d e n . Vnl. i n warme, droge s t r e k e n van gehele w e r e l d . Wereld 135/2200 (Lanjouw),
. . . / 1 3 0 0 ( H o l d r i d g e ) , Amerika .../lOOO, Suriname 9/50. K a r a k t e r i s t i e k . Steunblaadjes aanwezig, soms doornvormig. Blaadjes zeer k l e i n . Gewrichten aan de b l a d -s t e e l . Bloemen k l e i n , r e g e l m a t i g ; de ver u i t -s t e k e n d e meel-draden h e t meest opvallende element. Vrucht een p e u l , soms b i j r i j p h e i d i n é'e'nzadige stukken u i t e e n v a l l e n d .
V o o r k o m e n . Enige grot6 bomen, v n l . i n drooglandbos, die a l s h o u t l e v e r a n c i e r s e c h t e r weinig of geen waarde
hebben: P a r k i a n i t i d a ( a g r o b i g i ) , P . pendula (kwatakama) -opvallend door de brede p l a t t e kroon en de aan lange
v r u c h t s t e l e n hangende grote peulen - , P i p t a d e n i a suaveolens ( p i k i n - m i s i k i ) , P i t h e c e l l o b i u m s p p . ( b o s t a m a r i n d e ) .
P e n t a c l e t h r a macroloba (kroebara) i s een opvallende v e r -s c h i j n i n g l a n g -s de Midden-Suriname (Joden-savanne) door de e i n d s t a n d i g e groepen van c a . 15 cm lange b l o e i a r e n en
l a t e r de omhoog staande 30 cm l a n g e , p l a t t e p e u l e n . Verreweg h e t g r o o t s t e g e s l a c h t i s Inga, zie 3 . 2 . 3 .
K u l t u u r g e w a s s e n . Enterolobium cyclocarpumf
66n zeer g r o t e boom, p l a a t s e l i j k a a n g e p l a n t . Samanea saman (regenboom), met enorme schermvormige kroon,
weinig aangeplant ( z e e r opvallende boom l a n g s Verlengde Gemenelandsweg, jonge boom op CFLOS-terrein).
blad samengesteld, dubbelgeveerdf
v e r s p r e i d ; s t e u n b l a a d j e s aanwezig:'
4 . 2 . 2 . DIMORPHANDRA ( Caesalpiniacea6 )
K a r a k t e r i s t i e k . Bladen met 12 paar t e g e n o v e r -staande z i j a s s e n , e l k met 1-3 p a a r l e e r a c h t i g e b l a a d j e s van c a . 8 b i j 10 cm; top en voet afgerond.
V o o r k o m e n i n S u r i n a m e . Dimorphandra con.jugata (dakama) kan i n savanne bos een g r o t e , dikke boom worden en dan a b s o l u u t domineren ( b . v . i n bos
a c h t e r logeergebouw B l a k a w a t r a ) . Ook a l s s t r u i k dominant i n struwelen (savannen t u s s e n Jodensavanne en Blakawatra)• S t r o o i s e l v e r t e e r t b e t r e k k e l i j k s l e c h t , waardoor vorming van dik s t r o o i s e l p a k k e t . De soort b e z i t een groot
49
-blad samengesteld, dubbelgeveerd, t e g e n o v e r s t a a n d ; geen s t e u n b l a a d j e s ' 5 . 1 . 1 . JACABANDA (Bignoniaceae)
K a r a k t e r i s t i e k . Het enige g e s l a c h t i n Suriname met dubbelgeveerd tegenoverstaand b l a d . De bloemen z i j n opvallend, l i l a en s t a a n i n pluimen, Voor de bloembouw zie onder f a m i l i e , 7 . 1 . 1 .
V o o r k o m e n i n S u r i n a m e . J . copaia (goebaja) i s een v r i j grote boom i n drooglandbos en d r a s b o s . Het blad wordt t o t 80 cm l a n g . In
kapoeweri, l i c h t g e s t e l d bos en op oude sleepwegen i s de verjonging van deze s o o r t vaak algemeen; onder deze omstandigheden een s n e l l e g r o e i e r , die l a n g een o n v e r t a k t e stam behoudt. In drasbos een s o o r t met f i j n e r blad ( J . r h o m b i f o l i a ) .
blad v e r s p r e i d , of enkelvoudig handnervig, of handnervig samen-g e s t e l d ; samen-geen s t e u n b l a a d j e s '
6 . 1 . 1 . CAEICACEAE
Bomen en s t r u i k e n . Tropisch Amerika en enkele s o o r t e n t r o p i s c h Afrika. Wereld 4 / 4 5 , Amerika 2 / 4 0 , Suriname 2 / 2 .
K a r a k t e r i s t i e k . Stam m e e s t a l weinig v e r t a k t . Bladen aan de top van de stam. Melksapcellen. Bloem r e g e l -m a t i g ; kelk en kroon v e r g r o e i d b l a d i g , 5 - l o b b i g ; e'e'nslachtig. Vrucht een b e s . Hout zeer z a c h t .
V o o r k o m e n . De enige algemeen i n het wild voorkomen-de s o o r t i s J a c a r a t i a spinosa (awara-oedoe), een v r i j k l e i n e boom met samengesteld blad (5-7 b l a a d j e s ) en
s t e k e l s op de b a s t , die men r e g e l m a t i g i n kapoeweri en s t e r k l i c h t g e s t e l d bos a a n t r e f t .
51
-'blad verspreid, of enkelvoudig handnervig, of handnervig samen-gesteld; steunblaadjes aanwezig' 6.2.1. BOMBACACEAE
B o m e n . Tropen, vooral van Amerika. Wereld 28/200, Amerika 16/100, Suriname 4/ll.
K a r a k t e r i s t i e k . Steunblaadjes spoedig afval-lend. Bloemen vrij groot tot groot; 5 losse kroonbladen;
meeldraden zeer talrijk, lang, aan de voet vergroeid. Veelal grote tot zeer grote bomen, plankwortels vaak goed ontwikkeld, soms met stekels op de bast.
V o o r k o m e n . Ceiba pentandra (kankantri), wellicht de meest opvallende boom uit de kustvlakte. Wanneer het
bos wordt opgeruimd blijven de geweldige kankantri's vaak staan. Met hun zeer dikke, vaak enigszins opgeblazen
stam, grote plankwortels en zeer brede kroon met dikk6 horizontale takken is de boom reeds op een afstand herken-baar. Vruchten hangen aan de boom wanneer deze kaal staat,
zij zijn spoelvormig, tot 20 cm lang, zaden met pluis (kapok). Hout zeer licht.
Bombax spp. (boskatoen), hoge bomen in drooglandbos en drasbos- Pachira aquatica (watra-kakaw), een kleine boom, zeer algemeen langs oevers van waterlopen met fraaie en zeer spectaculaire bloem, lichtgeel met purperen meel-draden, T)e langwerpige vrucht lijkt oppervlakkig op de cacaovrucht.
blad verspreid, of enkelvoudig handnervig, of handnervig samen-gesteld; steunblaadjes aanwezig'
6 . 2 . 2 . MORACEAE ( p . p . )
(ook enkelvoudig v e e r n e r v i g blad, zie 1 , 2 . 3 . )
K a r a k t e r i s t i e k . Van de onder deze groep v a l lende g e s l a c h t e n h e e f t a l l e e n Bagassa melksap ( w i t , o v e r -v l o e d i g ) . Bij jonge p l a n t e n -van sommige Cecropia- en/of Pourouma-soorten v l o e i t b i j verwonding enig + t r o e b e l
sap u i t . Voor overige kenmerken zie onder 1 . 2 . 3 .
V o o r k o m e n . Cecropia1s z i j n kenmerkend voor d i v e r s e
p i o n i e r b e g r o e i i n g e n . In vroege k a p o e w e r i s t a d i a beheersen z i j vaak h e t v e g e t a t i e b e e l d . Zij z i j n gekenmerkt door
een aanvankelijk onvertakte stam, s t e l t w o r t e l s , zeer dikke en h o l l e twijgen met t u s s e n s c h o t t e n i n de knopen en zeer grote ruwe bladen die onder w i t - of g r i j s v i l t i g z i j n .
Fr z i j n naar de jongste i n z i c h t e n i n Suriname minstens twee s o o r t e n met handlobbig b l a d : (1) C. o b t u s a , de meest
algemene soort i n sekondaire b e g r o e i i n g e n ; en (2)
C. s u r i n a m e n s i s , v n l . voorkomend l a n g s r i v i e r o e v e r s ; beide s t a a n bekend a l s bospapaja. De s o o r t met handvormig samenge-s t e l d blad i samenge-s C. samenge-s c i a d o p h y l l a (manbosamenge-spapaja), v e r samenge-s p r e i d i n droog]andbos en ook vaak massaal i n sekondair b o s .
Pourouma spp. ( g r a n b o e s i - p a p a j a ) l i j k e n qua h a b i t u s v e e l op Cecropia. Zij onderscheiden z i c h o . n . door een ongedeeld (handnervig) t o t diep handdelig b l a d , dat vaak p a a r s i s aangelopen en onder l i c h t b r u i n of g r i j s behaard i s . Ook o e c o l o g i s c h z i j n z i j zeer verwant, maar z i j t r e d e n n o o i t zo massaal op a l s Cecropia- De bomen van beide g e s l a c h t e n worden n i e t oud. Het hout i s zeer zacht en weinig duurzaam. Bagassa t i l i a e f o l i a (kaw-oedoe), een grote boom v e r s p r e i d i n drooglandbos, h e e f t ongedeeld t o t diep 3-lobbig b l a d . Hij h e e f t de i j l e kroon gemeen met de overige s o o r t e n u i t deze groep. Het hout i s h a r d , s t e r k en duurzaam.
- 53
'•blad v e r s p r e i d , of enkelvoudig handnervig, of handnervig samen-g e s t e l d ; s t e u n b l a a d j e s aanwezisamen-g 6 . 2 . 3 . STERCULIACEAE ( S . S . )
B o m e n . T r o p i s c h . Wereld 12/350 (65/1000*), Amerika (6/40 )'.
K a r a k t e r i s t i e k , ( b e t r e f t a l l e e n S t e r c u l i a ) . Blad met 3-5 hoofdnerven, b i j ionge bomen 3 - l o b b i g t o t - s p l e t i g , b i j volwassen boom ongedeeld. Steunbladen a l s schubben om eindknop, a f v a l l e n d .
V o o r k o m e n . Alleen van belang S t e r c u l i a . ( o k r o - o e d o e ) . twee s o o r t e n i n drooglandbos zowel a l s d r a s b o s . Het hout
werd enkele j a r e n door Bruynzeel t o e g e p a s t voor t r i p l e x maar verdween i n 1970 we-er van de markt. De s o o r t v e r j o n g t z i c h goed i n l i c h t g e s t e l d bos en i s daar - a l t h a n s i n de jeugd - een s n e l l e g r o e i e r . Het handlobbige blad en de onvertakte stam van de jonge p l a n t doen s t e r k denken aan Cecropia s p , en Pourouma s p , ( b o s p a p a j a ' s ) , doch z i j n
daarvan te onderscheiden aan de eindknop en b l a d l i t t e k e n s .
0 p m e r k i n g, Theobroma (cacao) wordt door Lanjouw t o t de zeer verwante B u e t t n e r i a c e a e gerekend,
H) G e t a l l e n t u s s e n haken geven a a n t a l l e n voor S t e r c u l i a c e a e
o l a d v e r s p r e i d , of e n k e l v o u d i g h a n d n e r v i g , of h a n d n e r v i g samen-g e s t e l d ; s t 6 u n b l a a d j 6 S aanwezisamen-g'' 6 . 2 . 4 . ARALIAOEAE
Bomen en h e e s t e r s , z e l d e n l i a n e n en k r u i d e n . V n l . i n t r o p e n . Wereld 7 0 / 8 0 0 , Amerika 7 / 1 0 0 , Suriname 2 / 2 .
K a r a k t e r i s t i e k . Blad g r o o t met l a n g e b l a d s t e e l , handvormig s a m e n g e s t e l d , 7 - 1 1 b l a a d j e s . B i j jonge bomen b l a d b e p e r k t t o t de t o p van de o n v e r t a k t e s t a m . Bloemen k l 6 i n , v e r e n i g d i n s a m e n g e s t e l d e b l o e i w i j z e . V o o r k o m e n . Twee s o o r t e n t r e d e n r e g e l m a t i g , hoewel n o o i t m a s s a a l , op i n k a p o e w e r i en s t e r k l i c h t g e s t e l d b o s : Didvmopanax m o r o t o t o n i ( k a s a b a - o e d o e ) e n S e h e f f I e r a , parafe'nsis ( m o r o t o t o ) . I n d r o o g l a n d b o s en d r a s b o s s l e c h t s z e e r v e r s p r e i d . H6t l i c h t g e k l e u r d e , v r i j z a c h t e h o u t v i n d t b e p e r k t e t o e p a s s i n g .
55
' blad verspreid, of enkelvoudig handnervig, of handnervig samen-gesteld,' steunblaadjes aanwezig1' 6.2.5. TILLACEAE
Bomen en h e e s t e r s , zelden k r u i d e n . Vooral i n de t r o p e n . Wereld 45/400, Amerika 17/150, Suriname 2 / 7 .
K a r a k t e r i s t i e k . Blad met 3-7 hoofdnerven;
g a a f r a n d i g , gezaagd of getand. Steunblaadjes a f v a l l e n d . Doosvrucht, m e e s t a l met s t e k e l s of b o r s t e l s .
V o o r k o m e n . Apeiba e c h i n a t a (kankan-oedoe) met ronde, s t e r k a f g e p l a t t e , zwarte v r u c h t , 7 cm breed,
bezet met k o r t e harde s t e k e l s ; en A. tibourbou (fokofoko-oedoe), vrucht bezet met lange slappe s t e k e l s en lange g e e l b r u i n e h a r e n ; beide voorkomend i n drooglandbos. Ver-jonging i n l i c h t g e s t e l d b o s . Het hout i s zeer zacht door zeer grote dunwandige parenchymcellen. Lueheopsis spp.
blad handvormig samengesteld,
tegenoverstaand; geen steunblaadjes 7.1.1. BIONONIACEAE
(voor Jacaranda zie 5.1.1.)
V n l . l i a n e n , m a a r o o k h e e s t e r s e n b o m e n , z e l d e n k r u i d e n . Tropen en s u b
-t r o p e n . Wereld 120/800, Amerika 15/100, Suriname 2 / 7 .
K a r a k t e r i s t i e k . Gemakkelijk aan de bloenïbouw t e herkennen. Bloem meestal groot en opvallend; 2 - s l a c h t i g ; 2 - z i j d i g symmetrisch; kelk en kroon v e r g r o e i d b l a d i g ,
beide + klokvormig, de kroon met 2 lobben omhoog en 3 omlaag. Meeldraden 5 of 4, i n g e p l a n t op k r o o n b u i s . Het blad i s v r i j w e l s t e e d s t e g e n o v e r s t a a n d , maar o v e r i g e n s nogal v a r i a b e l : big Jacaranda dubbelgeveerd ( z i e a l d a a r ) , b i j h e t andere i n Suriname van n a t u r e voorkomende bomen-g e s l a c h t (Tabebuia) handvormibomen-g samenbomen-gesteld. Het blad van Tabebuia heeft 3-5 b l a a d j e s (soms e c h t e r 1 ) , deze gaaf-r a n d i g ( e c h t e gaaf-r b i j T. s e gaaf-r gaaf-r a t i f o l i a + gezaagd).
V o o r k o m e n . Tabebuia s e r r a t i f o l i a ( g r o e n h a r t ) i s een grote boom met e n i g s z i n s onregelmatig gevormde stam, v e r s p r e i d i n drooglandbos en d r a s b o s . De boom b l o e i t na afwerpen van de bladeren.(meestal i n de droge t i j d ) , dan z e e r opvallend door overdaad van gele bloemen. Het hout i s z e e r zwaar, zeer hard en zeer duurzaam en wordt hoog gewaardeerd. Enkele andere T-soorten komen voor i n d i v . bostypen.
O p m e r k i n g . De f a m i l i e t e l t vele l i a n e n , vaak g e -kenmerkt door 3 - t a l l i g tegenover s taa nd blad en b l a d r a n k e n . De om z i j n vruchten (voor vaatwerk) gekweekte k l e i n e
boom C r e s c e n t i a c u j e t e (kalebasboom) h e e f t enkelvoudig blad en een v e r s p r e i d e b l a d s t a n d .
57
b l a d handvorxnig s a m e n g e s t e l d ,
t e g e n o v e r s t a a n d ; geen s t e u n b l a a d j e s
7 . 1 . 2 . VERBENACEAE
Bomen, h e e s t e r s , l i a n e n en k r u i d e n . Gehele w e r e l d , doch w e i n i g i n n o o r d e l i j k e gematigde s t r e k e n . Wereld 1 0 0 / 2 6 0 0 , Amerika 1 5 / 4 5 0 , Suriname 2 / 7 . K a r a k t e r i s t i e k . S t e n g e l m e e s t a l k a n t i g . Bloemen + d u i d e l i j k 2 - z i j d i g s y m m e t r i s c h , g e l i j k e n d op l i p b l o e m ( L a b i a t a e ) . V o o r k o m e n . Enkele s o o r t e n b e h o r e n d t o t g e s l a c h t V i t e x ( k a l e b a s h o u t ) , v r i j k l e i n e bomen i n d r a s b o s . O p m e r k i n g . Ook e n k e l v o u d i g b l a d komt b i n n e n de f a m i l i e v o o r , b . v . b i j d i v . i n Suriname i n h e t w i l d voor-komende k r u i d e n . ' K u l t u u r g e w a s . T e c t o n a g r a n d i s ( t e a k ) , h i e r w e i n i g a a n g e p l a n t ( a a n t a l f l i n k e bomen i n K u l t u u r t u i n ) .
blad handvormig samengesteld, tegenoverstaand; steunblaadjes
aanwezig-7.2.1. CARYOCARACEAE
B o m e n . Alleen in tropisch Amerika. Wereld en Amerika 2/2 5, Suriname 2/3.
K a r a k t e r i s t i e k . Blad 3-tallig, vrij groot-groot, steunblaadjes groot-groot, spoedig afvallend. Bloem groot
(5-30 cm in doorsnee); 5-losse kroonbladen; meeldraden enkele honderden, aan de voet onderling vergroeid. Vrucht een steenvrucht, zaad eetbaar.
V o o r k o m e n . Caryocar nucifera (sawari) is een grote boom, met donkerrode, tot 30 cm in doorsnee
metende bloemen; verspreid in drooglandbos. Twee andere soorten met kleinere, creme-kleurige bloemen.
- 59 V. A P P E N D I X E N K E L E F A M I L I E S M F. T V N L. H E E S T E R S E N L I A N E N A L -G E M E E N V O O R K O M E N D I N S E C O N D A I R E B E G R O E I I N G E N
