Onderzoek bescherming waterwingebieden. Deelrapport 1: Analyse van de waterkwaliteit van het ruwwater en de bestaande observatiebuizen van de drinkwaterwingebieden 't Klooster en Eerbeek in de provincie Gelderland

(1)

m

I

J

0 c

I

c Q) 0> c c Q) 0> ro

::

0> c "0 :::> 0 ..r: .!!!

i

::> ..r: ~ Q) 1\l

::

c Q) .x Q) c ..r: u Q) ~ ~ 5 ~ "5 u >-.o 0 > :::> :::> ~ (f) .S

I

AL TERRA.

Wageningen Universiteit & Research een:

Omgevingswetenschappcn

Centrum Water & Klim;:~ot

Team Integraal Ware,·l-"1

' -m·

ONDERZOEK BESCHERMING WATERWINGEBIEDEN Deelrapport 1.

ICK ~ota (92.5"

1988

Analyse van de waterkwaliteit van het ruwwater en de bestaande

observatiebuizen van de drinkwaterwingebieden 't Klooster en Eerbeek in de provincie Gelderland

J. Pankow

A. v. d. Toorn

Nota's van het Inst~~uut ZlJn in principe interne

communicatie-middelen, dus geen officiële publikaties.

.Hun inhoud varieer,t sterk en kan zowel betrekking hebben op een eenvoudige weergave van cijferreeksen, als op een concluderende discussie van onderzoeksresultaten. In de meeste gevallen zullen de conclusies echter van voorlopige aard zijn omdat het onderzoek

nog niet is afgesloten. ·

Bepaalde nota's komen niet voor verspreiding buiten het Instituut in aanmerking

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(2)

INHOUD

1. Inleiding

2. Bemonstering en behandeling van het grondwater 2.1. Niet-freatisch water

2.2. Freatisch water 2.3. Monstername 2. 4. Analyse

3. Resultaten waterwingebied ' t Klooster 3.1. Waterkwaliteit winputten ' t Klooster 3.2. Waterkwaliteit niet - freatisch water 3.3. Waterkwaliteit freatisch water

3.4. Conclusies

4. Resultaten waterwingebied Eerbeek 4.1. Waterkwaliteit winputten Eerbeek

4.2. Waterkwaliteit bestaande observatiebuizen 4.3. Conclusies

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(3)

1. INLEIDING

ALTf;RRA.

Wageningen Universiteit & Research ccnlre

Omgevingswetenschappen

Centrum Water & Klimaat

Team Integraal Waterbelleer

Verontreiniging van het grondwater met nitraat is in hoge mate

bedreigend voor de drinkwaterkwaliteit van het opgepompte ruwwater/in waterwingebieden. Het probleem van de grondwaterverontreiniging óor het bodemgebruik onder andere in samenhang met het probleem va de mestoverschotten krijgt de laatste tijd steeds meer aandacht. In dit verband zijn voor de landbouw normen geformuleerd vo ens welke op de langere termijn de fosfaat en stikstof emissie vanu t landbouw zullen worden beperkt.

Ter ondersteuning van het beleid van de provincie Gelde land inzake de bescherming van de kwaliteit van het grondwater i s z : t derzoek "Bescherming waterwingebieden" gestart. De doelstell'ng v n dit

onderzoek is inzicht te krijgen in het gedrag van iks f in de

onverzadigde zone in de bodem.

De werkwijze die wordt gevolgd bij dit onderzoe i~ volgende:

1. Het analyseren van de waterkwaliteitsgegeve s (h storische reeks)

van de individuele productieputten. Deze

7

alys kan wellicht

inzicht verschaffen in de vraag of

de~e

oilirge van overbemesting

reeds in het opgepompte ruwwater aanwez'g z' n en zo ja, uit welk deel van het intrekgebied deze veront ini ing afkomstig is.

2. Het bemonsteren van bestaande obser:v tiebáizen in het intrekgebied

van de waterwinning. In het algemee zij~ deze observatiebuizen

geplaatst voor de waarneming van d~Óndwaterspiegel teneinde

mogelijk optredende droogtescha.·d;(te gevolge van de waterwinning te kunnen schatten. De waterkwalit tsgegevens van buizen waarmee alleen het freatisch water kan.wo den bemonsterd en die in

wegbermen of boerderijerven e r ; è'rgelijke zijn geplaatst moeten

met de nodige voorzichtigheid orden geinterpreteerd. De

waterkwaliteit van het diepey (- niet - freatisch) grondwater

dient inzicht te geven in déverontreiniging door overbemesting

die reeds 'onderweg' is ~~lr de productieputten,

3. Het plaatsen van observ~tebuizen op percelen met representatieve

bodemsoorten, hydrolog~che omstandigheden (grondwatertrap), en

bodemgebruiksvormen,

Jh

deze buizen zal het verloop van de

grondwaterkwaliteit/~an het freatisch grondwater gedurende een

jaar worden gevo~g . Hiermee wordt inzicht verkregen in de

variatie van de .. l' terkwaliteit in de tijd en ook (enigermate) in

de ruimtelijke v. riatie hierin.

4. Het

simuleren~vlan

de stikstofhuishouding in de onverzadigde zone

van de bemons~~de percelen.

Voor de eersteltwee onderdelen van het onderzoek zijn de waterwingebiegen 't Klooster in Hengelo en Eerbeek in Brummen

geselectee~rd(De laatste twee onderdelen van het onderzoek zijn

beperkt to het waterwingebied ' t Klooster.

Het onder oek wordt uitgevoerd in opdracht van de provincie Gelderlantl.

In deze nota worden de resultaten van de eerste twee onderdelen van het onderzoek gepresenteerd.

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(4)

I

·~a~soo1~ ~. UJa~~a~UJ~~a~e~ ~aq do ua~~nduJ~ 6 ap ueA a1~e~o1 "1 ·~Jd

l

-..

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(5)

2. BEMONSTERING EN BEHANDELING VAN HET GRONDWATER 2.1. Niet-freatisch water

Bemonstering: het bemonsteren van het niet-freatische grondwater is uitgevoerd met de drukmethode (Toorn, A. van den, 1981, ICW nota 142). Het principe van de drukmethode is het verdringen van het te

bemonsteren water door een drijfgas waarbij geen menging tussen het water en het gas optreedt.

Het opgedrukte water wordt in een monsterfles in een koelbox bewaard tijdens de dag wwarop de watermonsters genomen worden. In het labora-toriurn worden de monsters in een koelkast bewaard.

2.2. Freatisch water

Bemonstering: het bernonsteren van het freatisch grondwater is gedaan met de zuigmethode (Toorn, A. van den 1981).

Het principe van de zuigmethode is: door tussen zuigpomp en de zuigslang waarmee het water wordt opgepompt een vacuurnbestendig vat te plaatsen wordt het water opgevangen en kan uit het vat bemonsterd worden. Het opgezogen water wordt in een monsterfles in een koelbox bewaard gedurende de monstername en wordt in het laboratorium in een koelkast bewaard.

2.3. Monstername

De monstername in het veld is op de volgende rnanier uitgevoerd: na het meten van de grondwaterstandshoogte en na het bekend zijn van de

filterdiepte van de te bemonsteren buis worst de waterinhoud van de buis berekend, deze hoeveelheid water wordt enkele malen vervangen met eerder beschreven methoden, daarna wordt het monster genomen.

2.4. Analyse

De analyse van het grondwater is in het I.C.W.-laboratoriurn gebeurd. Het gereed rnaken van de monsters voor analyse heeft een vast patroon: 1) zo spoedig mogelijk na bemonstering het meten van pH en Ec,

2) zo spoedig mogelijk na bemonstering het bepalen van IC en NPOC, 3) het gereed maken van de monsters voor de autoanalyses zoals HPLC

en ICP voor respectievelijk N03, CL, S04, NA, CA, MG en FE, 4) Het bepalen van NH4-N uit de monsters.

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(6)

---~-:---c

---

--- ---~~-1 I ~ -·---. ~- i---,.----' .

[

--

~·-- ,.- --1 '---' ---~--i • ' '---i--. ' I

--- ---' .

•

1 "--.

.

'""I

---+~ . . ~ :Q_

-~-j--+-j-1----,----~,---! --

---.---, ±'

~-L-

---'

-~ ----~

i

- -- _:_---i:--- -T- -

--

~-•

--~-\

_, ______ ..:.._ 7! - ;.-·

--\

.---'----~~---\\

.

--'---c-, ' ' J •

1---~'----=-;-J~~- ---~--"-'-. -_J --, ' ! ; '17:·; - ---'--- ----!_ ___ _ I

r--:--

-r---r---....

Go ' ·-.":J---0

. ','

.

:

-~-i

__

_

1 I __ !____ ____ ~_ ---'---'---• '---1-~

.

i

I. -- j--. \

~---1

~----i-c'-''---+---,----,---j---r-

---_---~~---=--=----1---'-~_j

___

--i--'-·

\

f

L____j_J'-'

-·

_j___

~--

---·:-t

----~----~--:-:

---==--~-! ___

j

l~--'---1----r

-~---1---'-

---~

i

-_.

_j-

~-~~

' --:_----_

~~

·~-·-·.___-

===----.,-~--~c ' ! .. ---,~

----

c---·

î

-!·

--.

-j.

l_ __ _

•

' I

I

---+---'.

'--1:---;---j---!

__

_!

-~

•

I

f--+--t-.-:_1

_--__

_;_J __

-+--_-__

-r_~-=~~~lT~·- ~~-·-

-~-u

l--,-.;_-i~_-_-i,----'--'----l--:--1--_-_-il--.-:.·

.

---

:

- : ---

;----~---;

\·--~---:

---T

~-I

---r

i ·---; --i

-o

I 0 -SJ

,,

__ ... : ~- --- -0-c <+- ~---«> ·-" ·;::r--.r ~--·

c-ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(7)

r---.

c--1

- --' _i ___ _

I .

--:

.

i--T--:

__

I '

~~:-. ;----r

-_-i

-

--,

--

-1---'

'

-. --~----~i~~

:-i

----+__!

___

---+

'

~----\

•

-·

-____ _j_

ç-_

-,--,----~--.

"'

0 z :---~ ··•·

:/

---1

•

• • --i I

'

. ---... ~ .r 0

\

..

-\

\

\ \ __ j .•. 1 -\

--'r

---~--~\

0

"'

\

-~\

.\-"--"-l·é

-

----\

<----'

--.-•

--'- . - ---_ __;_ 0

""'

o-___ ...J ____ :

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(8)

1---.---c---1 f .. - ---i---.---~~

---\

~---I ---1---'---\

--,---\

- -- -~

.

\

I

~--~---1 ' •

,---,____c_/

t

~----.,--.; ---

··---..

-· .. - ---- -~~--'---

'--~-~---C--~~---•

I •

\----

~-\

---\

---·

-

r---:J-\

--- ---il--'----'--\--'~~--'---j -~~ '---., I ;

i

,----,.---1 !

..;.._~----1---~----:-L.-~-~-\ -- ·- ----~

!

I·\

•

• --~j---~----'---'~---1

.

\

•;

• [-,----.---,

- --~---.---1 •. ~~---7----1 ~ -

r---.

.

---.--- --- ---• !

•

• --.

---•

- - --~ - ----__ _,.,_~

---,-'

~--'-'-~-+---'--'----'l-~-,-,--'---l I

l

•

I • ' ..

.

-

~-i

--;

':---~

=~

-0 --I - ---... A, ---~· " 1--c-~-c--, __ _c~ __ _c __ __c· ____ . ___ ~·----C-~---L----1

~---i

r~--

--~---: ..

.---L

₁

~~---'--"---'-~

---~'~1-___

_

F

---:

---.

--1

r--

·l·--

---

---~--r:-_-_·_·_·T'-·~·----+;----,----~:_-_-~----~-~-'---r~-'---·~~---:

--=~---'-'---~·i~~__L

____

i~-~'-'----'---~---~

--r--•

I

r---;-.... __._ ___

~-

;·-~-I ' • ' r---.----;--- ---~---I '

·----i----

~-~~---T-~-r~-1LJ<_T--~--!---~

_J

____

T

--J

•

..

_,. I -j

t:::

~ ---~

---"

Q _j __ _ VJ ----Ó ---_ ---_---_Q _" \'

----,----.0 ---_____Q _

___,.

1

_.() 0

"'

.,__

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(9)

I ---_· ' ~--i

r -I

,-I . j_

~-~-

r-~ ~ 1~ ----!

i

r---_. ' I . -~1

t·---'

-'

•

I I ~-:- ~----~-' ! -:--·-' ----1 ,- --: .. !

•

:-. -

----t-ËË~,--·

---:--_-_-·

J- _

-

-c--1-:-

_--t

_J ---i-- -,--.,

___

________:.

;--

[--,

.

~--~L---~~---e-i--.

-L

•

__ L i I ~--t I

c.,--~--,_

-I

,_--•

•

,----1

• --_.

----' -·' --'

----\--\

.

,.

•

' -!-

---

-~-' - -' -

---•

--

·-• ---' .-_L--_.._ __ --_J

-1-l ---r---!-· ---'---1-' '

)

' l

~--··j'

l·

-r

-_-~

+:rei.'-·

c-t,-+----c_J_----~-

-1--.

[2-~i=~-=-r'-=--=-=--1-~~I~-j

--t--' •---+---: I

~

l--, -_

li---'--t---~--~--i

---j

l

L

· "

'

-1

-+-~-'--~_j_

--.

1 • _

,

_-_-_'1"-'-~-_z~·

_-

-=-~l-~==-or~--==-:"~i;

=-=_...,~

-I •

-~

I

r

_j

-i-__ _j_ -' c-1-. ro ~---0 rl-__ _ "':)

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(10)

• • •

---....

.

-· -~---• ~-•

._

•

• - ---,---I --~

f----c

I

--~---c-I

.d "1

--~---+---·--~ 0 0

•

• t

---:--·

•

• .

---•

,-

---'

---,

""

i

=

---,

;z: --"l -~--~

----.

'

--,

...

----:.1' i c j __

vi

' 0 0 __9

...

l,i • •

• -·

0 .r

l

---:

'

g

0

r+-"

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(11)

H

-i I ,.~---c--~~~---l---:~~·--- ~---'~- '~- - "'-- -+~-1 •

1-I

--T

---.Y I

~- :--~-+---1---, - - -- ---~ t ':', i __ )

·~

' i • I ~ • '-, ---'----'---~

--,

~~~--

---i

f----~-~~---1---'----! --~----1---' __ :_ ____

~~-",---'----'--

~=---~---'---1'---•---·

.

---

---__

j__ ___ _

i

1 I -I r--1

--__

L

__

-

-c-' I ,---~-_.

. --

---

.---I

~---:-.

.

-

---l

r---:-••c'"'c

____

,__-1--~---7---'--:

•

---- -- --- -.-- --- ~----. ' . i :~ -·~

_,

______ _ --~----! t----i---'----'-~--j--•----' -- --~--- --'"'-~---'--~-~--

----'

i-. "ï -- ~-'---~--- ---1 '

Er---.-=-.----1--c-,,----1·~-cc

---,---~~-~:--

_,_-_--:-_-_~~----___

-~---~-'-.---=--~-~---~-~

----~.---~--··~----..,=---=~

F

·---,,

~-~---'---+--+

--- 1--'~:-

--~--_

_j_ ---

----

:--I • -

--f+-LJ

---~---c---l---'---'----'----'~--'---'-_~

~~~

f-1

-,--,-i

---,,-,

--'-:---'--~

---'---·--~~--'--±+-:

_-__,_-~_-_ _-__,_-~_--,_-~_--,_-~_-_;'

___

,

-1 ___

--:j_~-·-~-~~--

-

--___

;; _:_---"_::_

____

'---_'--_--'

___ .

-_-

_--~-'--~-.-!-~~·.

-. -T-.-cc-i-

'---c---.-·--_--

1---+---~~

---'---'---- 1----~·--.L ----~-- -~ --[ . L---'---:~~:---1----'--·--- ---·---'---'---'---1---I

r--L

, I

~---.

+1-

-.---~----: . I ;___,

~~---•.

'1

__L_

I -- --- ---·-_!_

f----'j-·

:

-...

~f-~if--'

-_

-'_1=--=--"-t-_-__

-1--c;.._,:

--',:

-~~--·

----l--'----'--'---' ..

---'---'-

_'-_J__-=--+--

---0 <»-~ .r ~

o-"'

-.1> --~ .r i

-+--'--i

---+

I ,

~,:c-'.~t-..

---j ~·--,-, .~;:---+--+---'---!1_,__

_

_,_---'-"'-:r-•

~_:,__

_ _:r--l-I

--1---~

j

~ - ---1----~ ---- ~-. ' '

L~-'--':--'~Li_-_--_"j~oi,_--_-~----_-0,,_-_--~----_,l~~=--·=-· _R)_:I_. -·

_li_-_-~·

~-cl.j

__ o_;__·_·.L.-_-_;-_"'-"_o_;_ __

~J...I

__ :;.:_ __

~.i_:_-_~--~-~----<>_~,_-_ ____D--'--'---'-h • -l.

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(12)

3. RESULTATEN WATERWINGEBIED 'T KLOOSTER

Het waterwingebied ' t Klooster is gelegen in de gemeente Hengelo in de provincie Gelderland. Er zijn 9 productieputten op het

waterwinterrein dat een oppervlakte heeft van 55 ha (fig. 1). De putten 1 - 4 zijn vanaf 1967 in bedrijf en put 5 - 9 vanaf een latere datum.

3.1. Waterkwaliteit winputten ' t Klooster

Om een indruk te krijgen van het concentratieverloop van het productiewater in de tijd zijn de figuren 2a - 2g samengesteld. Mede omdat de concentratie aan nitraat in het productiewater zeer laag blijft is ook de concentratie aan chloride en sulfaat uitgezet. Opvallend is de stijging van het sulfaat gehalte in de loop van de jaren terwijl het nitraatgehalte de tendens vertoont van een in de tijd gelijkblijvende concentratie. het chloridegehalte van het

productiewater geeft een geringe stijging aan terwijl het bij sommige winputten constant blijft.

Voor wat het verloop in de tijd betreft lijken er geen verschillen te zijn tussen de onderscheiden winputten. Van de putten die later in productie zijn genomen (put 5, 6 en 7) is het sulfaatgehalte lager dan van de overige putten

In tabel 1 zijn de productiecijfers weergegeven van de negen ontrekkingsputten van pompstation ' t Klooster.

r

1

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(13)

...,

..

_<:r <t> ... ...

"""

<t> " _0.0 c " " 0. <t> .:

"

"'

O.rt <t> <t>

"

0.0 <t> " _rt ...

,.,

.. <t> Pl P2 P3 P4 PS P6 P7 PB pg _totaal " _<t> _:<"':<"'

"

... 137 493

"

1967 lSl 204 1-'00 1968 120 1S4 96 19S S65

_"'

"'"'

1969 170 168 177 168 583 -../0 1970 2S4 22 2SO 229 957 El 1971 3S8 307 456 369 1490

'"'

"'

1972 360 438 SOl 426 37 1763

...

1973 278 40S S41 5S4 368 2145 '-Ort 1974 277 446 S31 S17 304 2075

"'

-../0

,...

1975 284 389 S40 SlO 323 2047

"

1976 406 S4S Sll 506 2S6 2224 ~

*

.

1977 426 433 398 392 98 21 287 2055 rt 1978 402 404 183 234 2S4 327 438 22.;3 ... 1979 239 23S 164 155 944 448 S78 2527 o::<: _01-' 1980 214 246 147 128 70S 632 457 2772 0 0 1981 272 274 lSS 168 739 480 394 24S5 0 El "' 1982 383 401 210 185 426 551 444 2599 Wrt 1983 2S6 259 146 138 693 573 732 2797 ~m 1984 330 336 195 149 650 649 834 314.;

"

1985 249 336 204 223 3S4 715 700 162 2944

"'

1985 204 184 141 19 770 755 656 433 3163 <t> 1987 210 75 68 256 748 704 728 SOl 3291

"

"'

c rt

"'

_"

"

...

_..

..

"

...

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(14)

Fig. ;')Lokatie bestaande diepe (> lOm) observatiebuizen

intrekgebied van waterwinning 't Klooster.~ in het

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(15)

3.2. Waterkwaliteit niet - freatisch water

In het intrekgebied van de waterwinning ' t Klooster zijn de bestaande diepe en ondiepe observatiebuizen bemonsterd. Voor het onderzoek door het ICW is in deze buizen eenmalig de grondwaterstand opgenomen, het grondwater bemonsterd en geanalyseerd. In fig. 3 zijn de lokaties van de buizen met filters dieper dan lOm gegeven. Het merendeel van deze buizen staat in wegbermen, op erven of in stukjes bos die in het

landschap voorkomen. In tabel 2 is de filterdiepte van deze buizen gegeven. Tevens is het procentuele grondgebruik in de omgeving van de observatiebuizen geschat (tabel 2)

Tabel 2. Filterdiepte bestaande diepe (dieper dan lOm) observatiebuizen in de waterwinning ' t Klooster.

buisnummer filterdiepte % bos % bouwland % grasland

m -mv 28 22,4 80 20 0 45 25,1 100 0 0 50 11,8 10 10 80 59 12,0 30 70 0 170 26,0 10 60 30 46 13,5 50 50 0

Tabel 3. Waterkwaliteit bestaande diepe observatiebuizen (> lOm) in

mg/liter. Waterwingebied 't Klooster, Monsterdatum: juni 1987. buis grwst pH EG IC HC03 TOC NH4 N03 Cl 804 Na K Mg no m -mv mS/m tot

c

28 2,3 7,3 34 91 81 5 2,8 3 19 26 10 17 45 2,4 7,7 32 73 70 6 0,6 4 17 20 10 2 50* 1,4 7,3 28 65 57 13 2,2 3 15 22 8 4 59* 2,4 9,1 28 8 7 5 4,6 40 35 23 13 4 170* 2,7 5,8 25 40 8 11 0,8 3 38 38 20 1 46 2,8 7,2 34 29 25 5 1,1 0 45 34 5 0

* lokatie van de observatiebuis is buiten de 25 - jaar verblij ft ij d

zone

De waterkwaliteit die gemeten is in deze 'diepe' observatiebuizen in juni 1987 geeft ongeveer hetzelfde beeld als de waterkwaliteit van de winputten. Alleen het nitraat en chloride gehalte van buis 59 (resp 40 en 35 mg/liter) wijken af (tabel 3). Ook de gevonden pH waarde van dit watermonster (9,1) wijkt sterk af van die gevonden in de overige watermonsters. De gevonden waarden suggereren dat de nitraat

afkomstig uit de landbouw via uitspoeling reeds op diepten van 10 -25 m grotendeels is afgebroken door denitrificatie.

5 4 3 3 1 14 I~ Ca 60 52 35 30 26 66

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(16)

Fig. 4. Lokatie bestaande ondiepe (<lOm) observatiebuizen in het intrekgebied van waterwinning ' t Klooster.

i

I

'

\ .. __ . ___

-~

tR

ouL'

~Lc\

· Lr

'\Jek

lf

1

1üe~

---- ---

--i /

tS

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(17)

3.3. Waterkwaliteit freatisch water

In tabel 4 zijn de filterdiepten van de ondiepe (minder dan lOm) bestaande observatiebuizen gegeven. Het merendeel van deze buizen staat in wegbermen, op erven of in stukjes bos die in het landschap voorkomen. Tevens is het procentuele bodemgebruik in de omgeving van de observatiebuizen gegeven. De lokatie van deze buizen is gegeven in fig. 4.

Tabel 4. Filterdiepte in m -mv van de bestaande ondiepe (< lOm)

observatiebuizen in waterwinning 't Klooster en het bodemgebruik in de omgeving van de buizen.

buisnummer filterdiepte % bos % bouwland % grasland

m -mv 1 3,4 60 0 40 35 7,0 10 80 10 45 4,4 100 0 0 47 4,4 100 0 0 51 4,5 20 50 30 52 4,6 20 10 70

<@7

3,2 10 10 80 57 4,4 20 0 80 58 5,0 40 30 30 61 4,6 80 20 0 63 4,4 70 30 0 64 4,4 70 0 30 78 6,8 80 10 10 80 6,7 20 20 60 81 4,5 20 10 70 83 4,4 100 0 0 84 4,8 100 0 0 85 5,4 70 10 20

@()\

3,4 10 60 30 ~47-P06 . 6,0 80 10 10 47-34C-47 J 5,0 10 30 60

l

(_4~,)

3,6 50 50 0

''f

_Cl

hc0,'lfr-< I~

v~~

c

lb

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(18)

Hoewel de observatiebuizen in het algemeen in wegbermen en dergelijke staan en de relatie met het grondgebruik in de omgeving hierdoor verstoord kan zijn lijkt toch het nitraatgehalte op te lopen van rond de 35 mg/liter voor bosomgevingen tot rond de 55 rog/liter voor

akkerbouw en 60 mg/liter voor graslandgebruik (tabel 5)

Op een aantal punten kunnen vraagtekens gezet worden bij de chemische analyseresultaten gegeven in tabel 5:

- in buis 35 is het kaliumgehalte (319 rog/liter) afwijkend; - in buis 47 is het ammoniumgehalte (14 rog/liter) afwijkend;

- in buis 81 is het sulfaatgehalte (547 rog/liter) sterk afwijkend. In deze buizen heeft een tweede bemonstering plaatsgevonden om de betrouwbaarheid van deze waarnemingen vast te stellen.

Tabel 5. Waterkwaliteit bestaande ondiepe observatiebuizen (< lOm) in rog/liter. Waterwingebied 't Klooster. Monsterdatum: juni

1987. buisno grwst pH EG IC HC03 TOC NH4 N03 Cl S04 Na K Mg Ca m -rnv rnS/m tot

c

1* 1,4 4,8 23 53 2 5 0,2 48 26 16 18 19 6 15 35* 1,5 7,1 45 105 86 11 0,3 7 39 31 27 319 1 10 45 2,0 7,5 53 101 94 20 1,0 4 16 108 12 5 4 114 47* 1,3 7,0 90 196 158 49 14,0 6 26 60 19 6 21 161 51* 2,1 7,1 50 36 31 5 0,8 130 22 59 30 28 4 51 52* 2,2 8,4 34 9 9 3 1,6 64 34 28 21 26 6 28 36* 2,3 7,7 54 83 79 5 0,6 24 63 31 72 5 4 43 57 1,8 7,7 70 126 120 6 3,2 113 17 37 11 15 13 114 58 2,4 7,7 50 88 83 20 0,6 3 34 75 28 7 8 69 61 2,2 8,0 29 40 39 3 0,8 5 21 54 23 5 5 33 63 1,8 7,4 84 13 12 3 1,5 41 216 39 120 25 5 32 64 2,1 7,5 224 100 93 15 3,8 192 474 219 257 146 26 126 78* 2,6 8,0 29 47 46 9 0,4 15 6 26 6 2 8 31 80 2,1 7,1 61 102 85 6 0,9 4 35 143 20 4 13 97 81 1,5 7,2 161 168 143 18 3,0 3 106 547 78 5 33 83 1,3 9,2 34 11 10 5 2,2 16 18 77 12 1 8 37 84* 2,0 7,1 21 44 37 5 0,8 4 11 32 7 1 2 2 85* >3,0 9,6 17.5 12 11 3 3,0 30 7 18 8 1 9 13 170* 2,6 7,5 36 99 92 0 2,0 4 26 2 12 3 5 62 47-P06 2,0 7,6 74 92 86 13 0,6 61 70 104 45 2 15 108 47-34C 2,0 7,2 87 156 137 13 1,2 165 18 74 10 51 20 134 46 2,6 7,0 76 67 54 5 0,4 79 37 94 10 5 51 144

* lokatie van de buis buiten de 25 jaar verblij ft ij d zone

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(19)

3.4. Conclusies

Voor de interpretatie van de waargenomen waterkwaliteit zijn de boorbeschrijvingen van boringen in het verleden gedaan in het

intrekgebied opgevraagd en bestudeerd. Het betreft 9

boorbeschrijvingen tot 40 meter diep en 2 boringen to 70 meter diep.

In geen van de boringen is sprake van dikke lagen met een grote weerstand tegen waterstroming. Humeuze lagen komen in het algemeen

voor tot een diepte van 8 meter; van 30 - 40 meter en van 45 - 60

meter. Plantenresten en (verkoolde) houtdeeltjes worden aangetroffen

tot een diepte van 8 meter; van 15 - 20 meter; van 30 - 35 meter; van

40 - 45 meter en van 65 - 70 meter. In twee van de elf boringen is

pyriet aangetroffen op een diepte van 35 meter.

Het verschil in nitraatgehalten tussen het freatisch water (tabel 5)

en het diepere grondwater (tabel 3) kan verklaard worden door de

organische stof die in ruime mate aanwezig is tot een diepte van 8

meter. Hierdoor kan denitrificatie met de organische stof als zuurstofacceptor optreden,

Doordat de diepte van de filters van de winputtten zich uitstrekken

van 20 - 35 meter diep kan de verhoging van het sulfaatgehalte in het

opgepompte ruwwater verklaard worden door een verdergaande

denitrificatie met pyriet, dat op een diepte van 35 meter aangetoond

is.

t8

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(20)

Fig 5. Overzicht lokatie van waterwinning Eerbeek

---(~~·0')~

',

',, ~ -:/ ;' --.";"{):" • .. : ,-<

-:,;:~-·- '~.:~~~:~i%-,_:r;i"·

_j ""'~:__ ~~Ly -~;~-~-' '\:-~-;-;-=-c-"~-~-bestaande observatiebuizen in de I~ ' '-' .... \ A'. ''f ---\,,

-'*"./'

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(21)

4. RESULTATEN WATERWINGEBIED EERBEEK

In figuur 5 is de lokatie van de bestaande observatiebuizen in het intrekgebied van de waterwinning 'Eerbeek' in de gemeente Brummen gegeven. Het bodemgebruik in deze waterwinning bestaat grotendeels uit bos.

4.1. Waterkwaliteit winputten Eerbeek

Om een indruk te geven van het concentratieverloop van chloride, nitraat en sulfaat zijn de figuren 4a t/m 4f samengesteld.

De nitraatgehalten van put 1 - 6 bevinden zich tussen de 10 en 20 mg/liter en hebben de nijging op te lopen in de tijd. Ook het sulfaat gehalte vertoont een positieve trend terwijl het chloridegehalte constant blijft. Ook in put 7 - 10 vertonen het nitraat en

sulfaatgehalte een stijgende tendens, zij het op een lager

concentratie niveau. Het nitraatgehalte bevindt zich hier in het algemeen beneden de 10 mg/liter. Ook de chlorideconcentratie is lager in deze putten, In put 11 tenslotte is geen sprake van nitraat in het ruwwater en ook het chloride en sulfaatgehalte bevinden zich op een zeer laag niveau.

In tabel 6 is een overzicht gegeven van de maandelijks onttrokken hoeveelheden water van het pompstation Eerbeek. Helaas zijn geen productiecijfers per winput bekend.

De filterdiepten van put 1 - 10 bevinden zich in de freatische

watervoerende laag met diepten varierend van 20 tot 35 meter. Put 11 heeft zijn filter op 165 meter diepte en uit de boorbeschrijving blijkt dat dit filter zich beneden 8 afsluitende kleilagen met een

totale dikte van 45 meter bevindt gepasseerd.

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(22)

--·

---:-·---· ~-~ ---

---·

- ---- 1---

--·

-I

---~ 0 ; .... 0 ---~ ~

r---

f-'

-"'

0 2 0 ."

---.

-

-·- ~---~

L----'--~·

________

--,----_-

t~--- ---·-·----

---1---·

• ---

----·---·

_ ______. ___ _ 0 -.!)

---

--·----·

---~

---,

r---~ i----: ___ l_ 1---~-~---~, --·

---___

____:

_____

. __

--+-:

__

_c+----'-'

---j i •· ' I I

---

,-"

I

,---"

I ~

--"'

.(J D V)

z

---'-•· 0 0 0 0 0 0 6

-..:r-....,

-~ ~

-.r 00 0 ro 0 -~

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(23)

c--·'-- ---'---,--- ---+-- ----"---~-,_ --- ·- -' ____

,

. --~---~-- - -- ----'.--- --+-- ---- ---'-- ---1~---·---·---=--

---c--

-- -- ---___; __ . : 1 ~---!-• '---'---'~-: ---:--~----'----1 --~---~ ---'---_:_ '---;---'----'---1--- -•----. ' . --~--- ----~--- ---'--+---·--- --- --- ··----Î---_.:___ _____ : • i I :, : --·~' - -- ---'----, ···t·--~---·

,

___ ,;_

---,

...

i

~~- ----r·- .c--·--;--~+-+--'---'-'i-~'~~-'-,---:-.-t---:---'

----:---'---'---'-·•---'--1 ___ \ ____ ---··i I ~--!___-;-~-è---lf---'---'~--'--. -~---1---'---'---'---...

-,

-_--i---·--·-:-

--,---:---'--' i

'

~ f---. 0 V)

'

-~ . _ _______.. _____ _ _ __j __ _

'

-•

.

'

.

co---1 _

_-~

_o'l

o ___ o _ .

~~-~--'·---__.'1--+-'--oj_'---o~--__"-o'-_____

--~_,_i~'

--,-_..-0 '----'-.

--~_;-__ ;)_j ___ -_--'-_-o+-_-'-_ ---1 r.: _____ _ L ___ l__ _ _ ______ L____ , _ _ _

J-L

,

~,---r~-r~-r-~-c--~i---~

1

-~

·i---:

--+-. I I . j--i

·--~---~-·

--t----:

-

-:·

---...

---vo ..()

"'- ---c--1--- ----~ -_L ____ _ ' ___ _j __

~L_--_--,--,-i_--'--_;.;

-~~-:_-:_-_+--:--;è-:--._,_

__

,•·---~"'--_-_-_-1

_-_-_-~---~-'

I

-:

t--1

--i--~+-'--i---·-.._--i-f---:-'---c--J_

-+-

----__

-_-_,._--_-'-_~,---_-_--i'----:

j_-~_-_!--=

-~----<0

r-;-.:--f-.--.

-:--r

-i

1 .

i

'

1 0 '

!-_J___j

----+---~

1 -i'---'---+---1--'--'-+--+---'---'--'•l-i----_-'-'_

----'--+,_~--1----lm-~

I . _:l::__ _j .: ~ --i . i~:_~_:______ ~-1---<--~-'~f--~--t-I -~1-: --+---~-~-~

1~---r~

I •

_,

..

• ~

~

__

_j

__

~

i-

'---~

~

--~

'

·--i--

=-~L----:

'~-1-'.

L.

l I"

:J

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(24)

~~----,

----r--- ~ ----

---'

~-~-

---·

---. ---~---· -~----c---1---~ ----·--· ----~ ~~---·-... ----~ ---.--,

--·---- ---1

---"''

.

··~

I ,---'----· ---:----J-~~--·-_______1 _____ --~ ~~-~·---·~ ---·--- ~--- ---;-- --~---- ··---

r---

--- ---~---

---·

----1---~1 !

'

---· -- ---___.

""'

i 0 -.o

~---~L

0 ~

"'

0

z

0

...

I

1----,---i---"-~--.--·~~-1

~~----.• L : ---~ 0 '---'---~---11--'-~-~-•--.

--- r---1 ' ~ ~---~-~----c--1 '---è---~--'---+---'--- ---~ '----: ---r----r'--1--'-'---'--'-~---'+--··~_c_-~-1 • • • • ,i ---:---- ~-0 0 ~ ~ ~ ---'---'---1-- ~-~-ln~

~----·--s

'---"--'-*·~--'l.

-' -_-,-' . !--i

---;-~----

-+----: i : --;---_:_---! ___

-l-'

-~""

1-·-i-' ~+-c-+-+---f-_l__-l

_

__i__ __ +--__;__--'--'---'~ __ i ----~ ~-1

"

0. :z ---~---.

__ .:..._----+---·

~--_ _J __ _ I

'

...

.

-J 0 "'l 0 [-'---,<) I -. 9 0 0

--,---- ---~---0

....,

0 0 _

__,

~:3, c

"'

0 _"'!) __ _ ~;J.

;;

0 j._

-~~---_FJ

i

1.1 k

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(25)

-'--~--i----e---'--- r·---~----~---~--- ~---.·--·· --~--~--- -- ---; ~---· ___ j

---·

----·

i_ ... ---!

--·

--.:---·

--- -·-

.--.---·

---

----·---r---0 ---

i--i

~-~---·~--c---~ -~ ---

·---.

----• . _______ . ___ L ,---",

=

""

8~

a 0 0 "' __,... . •"') I ____ ;_-_-.-+~---1--1

-'-._,---'-~-

---~----·

. ·---:---·

--·---·

-.

.

'

Jl

2

c • I

..

.r 0 V)

-2

---·

,.._

~ -..!) :0

----·

---,",

""'

_,

w .n c:u

..,

ço ________ c_, _________ _____. __ - co---0 <» ~ !<

.

0 0 0

:3

"7

....-.<) 0 0 -~---~. --!'..

---,_

1 ---·-____ .:._ ______ ___j_ ____ _____.: ______ : -·~ !

-a.:.

r--

f--____

_, ____

.,._

-!--'---+--' ____j__, i . i---_---~'----1--~---'--~--~

- ----1----'----·-'--___ __! ---~·

.--- ·---~

----.

~---:---.: ___

1---'---'--•-·---'---··

---..!l w --- :..~

--""

---+-·

---"'

__L

I

""

"0

I

i

I

J

---"'

I i ~,·===---'---'--•

, ____

----è-·---+---'-+-~-~-·i--__j __ _,__~~---'---~ ---· -~ --1

''i

h,~~.-.

_;_~~---===---J·2-=--'----'--·---j

--·

1

i

:z . T <) . ."

~-·-0 ----0----

~--0

i 1"1"3: : ., : ' : ---~-- --·- ----I . . .,

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(26)

---. ---··--- ~

--.

~----• ---1--~~ --- ·----·-0

....

0 I_ -.

"'

0

...,

r-~~---~~~-+~~~~-1 • ---,.

---·

---· 0 0 I

...

r Q 11) ---·' ---'--0 __,.

-·

---~

-·

---·

0 --~---0) ()

""

_, ---.---~~-~-1---·

---~---s

Q..

--~~~~~~~~---;g

-·

- •-.- ---· ---1 :_j ___ _ -~~~-'--~c-':-•--'-~~ I ----+---'-· ~ .· -~

'----c-'

~~-+--~ ___ -'-'---! -~

'

--·-- ---I

"

..,

~ ~ 0 0 2 Ui r.~~-~---~

'--:3

--~,--0 0 0

--S

0 0 0

~

-....-___...,.

-o 0 0

-_t=-/§._1-J_

e.

c 0 __ rC") --~ c '.lS

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(27)

i---r-i __

._______

'

~ _ _____:_

__

_

i i ,,

---,

-~-' _,

__

_

----~---r _,

_____

,_,~---'~~,-~~ ---~- 1---~----,~-'~ ---~- -~-~-' t---1

~~--.~

r--! _, --- --- ---1 '

i

---: ---~

'

f----;-,-~--!

-'- --·,

--;

-·

__

,

__

,

__

,_

,_,_,.

__

_

r-i--~

'

~

'""

~ 0

v

'-~

i ,~---+-.~4~~~,----'-'-.

-___

...,

...

' ' ''

-/--.

,---~-~:::~ -Q. --~~·-_____ _____: __ ____. ---i

'

;

-]-,,

i

~---t----,--' i I ---I

t-~--~-~--~--~T-~~

.

-

~-j__j_---+--_:_c_!___l~--'---i-'

r---1,.

l

:1. ·-',. ',, r---.

-!

-~-

--_______j ---' • 0 -1----Jec

---

~----\"'1 J ; I. I ---:;

~'

j___ ,,

~•--+---j

~-

:--+--~

V) 0 ~ --~ I 0

-0 . ..r

2f:.

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(28)

Tabel 3. Overzicht maandelijks ontrokken hoeveelheden water waterwinning Eerbeek. JAAR 1958 1959 1960 196 I 1962 1963 1964 1965 1966 1967 MAAND JAN 5 6 8 9 15 29 47 44 54 62 FEBR 5 6 8 9 17 29 41 39 48 59 HAART 5 7 9 11 15 35 45 46 54 68 APRIL 6 8 11 I I 16 34 48 44 52 66

MEI

6 9 16 11 20 42 55 46 62 67 JUNI 7 13 13 12 22 45 56 50 66 67 JULI 7 16 10 14 21 47 56 56 61 68 AUG 7 12 13 17 24 44 55 59 59 71 SEPT 7 15 9 22 24 45 46 54 61 67 OKT 7 12 IQ 22 28 46 49 54 63 71 NOV 6 8 9 13 32 45 45 49 60 66 DEC 6 8 11 14 30 47 46 SI 61 64 TOTAAL 74 120 127 165 264 488 589 592 701 796 JAAR 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 HAAND JAN 65 64 76 79 97 109 111 109 119 110 FEBR 60 61 69 69 99 100 I 0 I 100 113 69 MAART 68 69 79 76 95 115 120 11 Q 106 81 APRIL 68 66 80 73 87 107 112 71 77 77 HEI 69 70 BI 99 91 119 119 73 BB B6 JUNI 66 65 77 103 100 123 11 B B3 10 I B3 JULI 70 76 61 109 106 11 7 103 74 97 B2 AUG 72 76 BB 104 104 119 112 95 92 B3 SEPT 6B 73 BI 99 97 112 lil 72 75 79 OKT 70 73 76 99 99 113 112 73 B4 79 NOV 65 73 75 94 100 100 107 113 116 76

DEC 63 74 75 97 113 !OB lil 117 122 75

TOTAAL B04 840 918 IlO! !!BB 1342 1337 1090 1190 'lBO

JAAR 1978 1979 1980 1981 1982 19B3 1984 1985 1986 1987 HAAND JAN 75 76 80 73 68 91 95 94 104 103 FEBR 72 68 BO 66 64 B4 B8 85 87 100 MAART 85 81 81 75 77 97 95 98 I 05 109 APRIL 86 86 86 78 77 95 99 99 104 112 MEI 89 93 104 78 95 98 I 0(1 110 I 13 118 JUNI 88 87 B5 76 98 103 97 104 124 110 JULI 79 89 70 76 112 11 7 93 99 129 124 AUG 94 114 7b 76 98 119 122 106 121 114 SEPT 89 108 76 76 98 98 98 101 107 107 OKT 102 94 75 74 96 93 95 105 105 106 NOV 114 78 72 75 94 89 91 95 100 103 DEC 75 80 72 68 90 90 90 98 1 (>4 103 TOTAAL 1048 1054 957 891 1067 1 I 7 4 1163 1!94 1303 13(19

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(29)

4.2. Waterkwaliteit bestaande observatiehuizen.

Na aanpassing van de bemonsteringsapperatuur tot een diameter van de observatiebuizen van minder dan 3 cm bleken de buizen XIII, I oost en LW3 zodanig gedraaid in de bodem te zijn geplaatst dat bemonsteren onmogelijk bleek. In de meeste buizen zijn filters op verschillende diepten aangebracht (tabel 7).

In de maand september 1987 zijn deze buizen eenmalig bemonsterd (tabel 8).

Tabel 7 Filterdiepte bestaande observatiebuizen waterwinning Eerbeek.

buisnummer filterdiepte m -rnv VIII 60 LWl 13 LW2 25

!~,ll

25 50 76 173 Jl-l'

·~1./L-.

25 }lol-

ss

}1-lc •3 76 Jl-1- 4: 103 XI- 6 173 Iwes 1\ 23

:=~;

udL

44 74

Iw~'f

i.f 113 Lwas.t.SI 128 /

Tabel 8 Analyseresultaten eenmalige bemonstering bestaande observatiebuizen waterwinning Eerbeek. Resultaten in

mg/liter. Monstername september 1987. Monsters gerangschikt

naar opklimmende filterdiepte,

buis pH EC IC HC03 TOC NH4 N03 Cl S04 Na K Mg Ca Fe3+

nwnmer mS/m tot

c

LW1 6,7 13 8 6 1 <0,1 1,3 13 19 8 1 2 14 1,7 Iwestl 8,4 15 13 13 2 <0,1 <0,5 10 19 8 2 6 56 7,7 LW2 7,2 10 2 2 2 <0,1 <0,5 10 15 6 1 2 25 0,4 XXl 7,6 17 18 16 2 0,2 <0' 5 • 10 14 6 1 4 25 0,4 XIX1 6,8 16 13 9 3 <0,1 <0,5 13 19 6 1 3 20 2,2 Iwest2 7,2 14 16 14 2 <0,1 <0,5 9 6 3 1 2 20 2,1 XX2 7,0 12 13 11 3 0,1 <0,5 8 8 4 1 2 16 0,2 XIX2 6,5 18 11 6 2 <0,1 <0,5 17 32 6 1 3 20 5,2 VIII 7,0 13 13 10 2 2,7 3,7 13 14 6 1 3 18 2,6 Iwest3 7,0 13 13 11 3 <0,1 <0,5 9 6 3 0 3 19 3,1 XX3 7,2 14 16 14 2 0,1 <0,5 9 8 4 1 3 22 0,8 XIX3 6,9 15 16 12 1 <0,1 <0,5 10 12 1 1 2 20 2,6 XIX4 6,8 12 13 10 2 <0,1 <0,5 8 6 2 1 2 16 3,3 Iwest4 7,1 13 16 13 1 <0,1 <0,5 9 6 2 1 2 20 3,0 IwestS 7,0 13 17 13 1 <0,1 <0,5 8 6 0 1 2 20 3,6 XX4 7,2 11 8 7 1 <0,1 <0,5 9 8 1 1 2 14 0,2 XIXS 7,3 16 18 16 1 <0,1 <0,5 9 7 5 1 2 24 2,6 !l.S

/

ICW-nota 1925

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR

(30)

3,3, Conclusies

Gezien de geringe diepte van de filters van de winputten boven de eerste afsluitende laag op 40 meter diepte wordt met 12 van de 17 observatiefilters grondwater van afvoerende pakketten bemonsterd dat waarschijnlijk niet via de winputten wordt opgepompt.

In de vijf observatiefilters in de freatische watervoerende laag wordt een aanzienlijk lager nitraatgehalte waargenomen dan in de winputten. Aanvullende plaatsing van observatiebuizen met ondiepe

filters voor bemonstering van het freatisch water is noodzakelijk om een verklaring van de in de wiputten gemeten nitraatconcentraties te

kunnen geven.

Team Integraal Waterbeheer

Alterra-WageningenUR