(i) ,; ."' jf',
t
"~ ~ --_""""-"'Y"'"._-~_ -=- __ ... J AAN DIE OOSRAND VIR DIE TYDPERK1930 TOT 1970
H~~RY RUDOLPH KRIEK
uovs - SASOL~8ÏBlioTÊÊK-~~
I 1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111
111082784201220000019
Hierdie verhandeling. word veorgelê om te voldoen aan die gedeeltelike vereistes van die graad Magister Co~~ercii in die Fakulteit van Ekonomiese en Admini-stratiewe Wetenskappe in die departement Ekonomie aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat.
Studieleier: Mnr J S van Zyl Desember 1979
Dit is vir my 'n voorreg om aan almal my dank te betuig wat regstreeks en onregstreeks meegehelp het om sukses moontlik te maak.
Aan my studieleier, mnr J S van Zyl, my opregte dank vir sy bekWame en inspirerende leiding.
Aan die Transvaalse Onderwysdepartement vir die finansi~le steun deur hulle verleen.
Besondere dank aan my gesin vir die deel wat elkeen bygedra het; veral aan my vrou vir haar daadwerklike bystand en vir die baie ure wat sy aan die tikwerk spandeer het.
AAN HOM AL DIE EER
Die Skrywer
GERMISTON DESEMBER 1979
HOOFSTUK 1.1 I~LEIDING EN PROBLEEMSTELLING .. I Bladsy 1 1.2 Doel v~n studie 5
1.3 Metode van ondersoek 7
II ENKELE 'CEORETIESE BESKOUINGE ONTSTAAN EN ONTWIKKELING VAN
OOR
DIE
STEDE .2.1 2.2
Groei en ontwikkeli~g v~n dorpe Defi~isie en omskrywing van
stedelike gebiede .
2.3 Redes vir die bestaan van stede
8 8
13
18
2.4 Die teoretiese benaderi~g totstreeksekonomie en -analise 28 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 Algemene vestigingsteorie . Uitvoerbasisteorie . Inset - uitset ontleding .. Optimaliseringsmodelle .... 2.5 Toepassing op die su~streek . III GOUD.MYNBOU ...•....•..•....••.
3.1 Ontstaan van goudmyne
31 36 44 46 49 55 55
3.1.1 ont.aekktng van goud 55
3.1.2 Begin van goudmynbedr-yf' 57
3.2 Geskiedenis van Oosrandse
gOQi-mynbedryf tot 1910 59
3.2.1 Invloed van vervoe~stelsel 59
3.2.2 Arbeidstoestan:le - tekort aa~ ongeskoolde arbeid, en
Sji.~ese kont rakwarker-s 59
3.2.3 Oplei:ling va~ arbei1 62 3.2.4 Metode van ont.gfnmng 63
3.2.5 Die Goudwet 64
• 3.3 3.4 3.5 Tydperk 1910 tot 1920 . 65 3.3.1 Arbeidstoestande 65 3.3.2 Produksiest~tistieke 68 3.3.3 Laegraadertsmyne 72 3.3.4 Goudpremie 73 3.3.5 Elektriesekrag en sena torium 75 Tydperk 1921 tot 1930 . 76 3.4.1 Arbei1stoestande 76 3.4.2 Goudproduksie en ekonomiese toestande in die subst~eek 81 3.4.3 Laegraadertsmyne 82
3.4.4 Som~ige wetgewing rakende
di e mynbou 84 3.4.4.1 Nywerheidsver-soeningswe-t van 1924 84 3.4.4.2 Kleurslagboomwet van 1926 85 Tydperk 1931 tot 1940 . 86 3.5.1 Arbeidstoestande 86 3.5.2 Goudproduksie en ekonomiese toestande .... 89 3.5.3 Sommige wetgewing rakende
die mynbedryf ...• 98 3.5.3.1 Die Bemarkings-wet nr. 26 van 1937 98 3.5.3.2 Werkloosheids-vooruet ewet nr. 25 van 1937 98 (v)
3.6.2 Goudproduksie in die
substreek 102
3.6.3 Diepvlakmyne 106
3.6.4 Goudprys en devaluasie 107 3.6.5
Werkloosheidsversekerings-wet nr. 53 van 1946 III 3.6.6 Nywerhede en die Nasionale
Finansko~porasie ...• III 3.7 Tydperk 1951 tot 1960 112 3.7.1 Arbeidstoestande 112 3.7.2 Goudproduksie 114 3.7.3 Lae-winsgrensm~~e 121 3.6 Tydperk 1941 tot 1950 . • 3.6.1 Arbeidstoestande
...
3.8 Tydperk 1961 tot 1970 . 3.8.1 3.8.2 3.8.3 3.8.4 Arbeidstoestande . Goudproduksie .Geleentheid vir nTNerhede Staatshulp aan goudmyne .. 3.9 l'ydperk 1971 tot 197'7 99 99 124 124 128 129 134 136 3.10 Inisi~ring van nywerhede 139 3.11 Enkele aspekte van die
goudmyn-bedryf se invloed op die Suid-Afrikaanse ekonomie
IV NYWERHEIDSON'rWLKKELING .
145 149 4.1 'n Bre~ oorsig van
nywerheidsont-wikkeling in Suid-Afrika 151 (i) Tydperk 1916/17 tot 1946/47 152 (ii) Tydperk 1946/47 tot 1956/57 155 (iii) Tydperk 1956/57 tot 1963/64 156 (iv) Tydperk 1963 tot
1970
157 (v) l'ydperk 1970 tot 1973 .... 1584.2 Suid-Afrikaanse fabriekswese: tydperk IglO tot 1924 .
[
4.3 Suid-Afrikaanse fabriekswese:tydperk 1925 tot 1955
...
4.4 Die rol van die Staat...
4.5 Vestiging van sekond~renywer-hede in Suid-Transvaal 4.6 N~Nerheidsvestiging in die 161 163 167 169 4.7 substreek 172 180 Verspreiding van nynerhede ...
4.8 Desentralisasiebeleid en die
Oosrandse dorpe ...•. 183 DIE ONTWIKKELING VAN ENKELE
OOSRANDSE DORPE... 185 5.1 Dorpstigting... 185 V 5. 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 Benoni . Boksburg . Brakpan . Springs 185 187 188 189 5.2 Die ontdekking van goud 190
5.2.1 Benoni 190 5.2.2 i301csburg... 193 5.2.3 Brakpan 194 5.2.4 Springs.. 196 5.3 Bevolkingsgroei . Benoni . 5.3.1 5.3.1.1 5.3·iL.2 Bevolking 199 199 199 Groei van Benopi se
I skole ~... 201 Bevolking (vii) 5.3.2.1 5.3.2 Boksburg 206 206 5.3.2.2 Groei V!3.n Boksburg se skole 207
• 5 . 3 .3 Brakpan .
5.3.3.1 Bevolking .
5.3.3.2 Groei van Brakpan se
r
5.3.4 5.3.4.1 skole . Springs . Bevolking...
5.3.4.2 Groei van Springs se5.4.1 5.4.2 5.4.3 5.4.4 212 212 214 219 219 skole 220 Benoni . Boksburg . Brakpan
...
5.4 Die ekonomiese vooruitgang ....• 225
Beno ni . Boksburg . Brakpan
...
225 231 236 242 5.5 Uitbreiding van die substreek sedorpe 247 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.4 Springs . Springs . 247 251 254 256 5.6 Nywerheidsvestiging 258 5.6.1 5.6.2 5.6.3 5.6.4 5.7 Benoni . Boxsburg •••••••••••••••• Brakpan Springs . Samevatting
...
VI SAMEVATTING EN GEVOLGTREKKING ... BIBLIOGRq_FIE 282 (viii) 258 260 262 263 265 267c
Landkaart van die substreek . 368lA Jaarlikse produksiestatistieke van 20 groter Oosrandse goudmyne 1910
tot 1977 296
A Totale goudproduksie van 20 groter Oosrandse goudmyne vir die tydperk 1910 tot 1977. Substreek Benoni,
Boksburg, Brakpan en Springs ... 362 B Lone, salarisse en toelae
uitbe-taal deur goudmyne vir die tydperk 1910 tot 1977. RSA en substreek: Benoni, Boksburg, Brakpan en
Springs 365
D Besonderhede van 20 groter
008-randse goudmyne 369
GRAFIEKE
1 Gouderts gemaal in RSA en deur 20 groter Oosrandse goudmyne 1910
tot 1977 370
2 Bedryfsinkomste -onkoste en -wins van 20 groter 00sran1se go~dmyne
1910 tot 1977 371
3 Lone, salarisse ensovoorts betaal
aan Blankes, Nie-blankes en in totaal deur 20 groter Oosrandse
goudmyne 1910 tot 1977 . 372
OPS OlVIlY.[IN G •••••••••••••••••••••••••••••••• 373
HOOFSTUK III Bladsy
80 I Goudproduksie van enkele myne: vanaf
begin tot 31 Desember 1909 58
II Bevolkingsgroei: Benoni, Boksburg,
Brak-pan, Springs, 1904-1921 70
III Aantal Swartes per Blanke in diens
IV Bevolki~gsgroei: Benoni, Boksburg,
Brak-pan, Springs, 1904-1936 95
V Bevolkingsgroei: Benoni, Boksburg, Brak- ,"
pan, Springs, 1946-1960 119
VI Belangrike deelnemings deur die Mynhuise
van Suid-Afrika (omstreeks 1965) 132 VII Totale Staatshulp aan goudmyne tot 31
Desember 1978 135
VIII Arbeidsgeleenthede geskep deur Owerheid
in die goudmyne 135
HOOFSTUK IV
Persentasieverdeling van die bruto
bi~~elandse produk .
II Die fabriekswese in Suid-Afrika: Enkele I
150
III Nywerheidswese: RSA en substreek:
aanduidings 153 IV V VI VII VIII IX 1955-1970 . Groei in vervaardigingsnywerhede . Besonderhede van nywerhede 1929-30 tot
160 163 1932-33 164 NyNerheidsgroei 1932-33 tot 1938-39 Nywerheidsgroei 1938-39 tot 1944-45 . Nywerheidsgroei 1944-45 tot 1954-55 . Nywerheidsvestiging: Benoni, Boksburg,
Brakpan 173
Springs 174
165 166 167
X NyNerhede: Getalopgawes volgens
hoof-groepe - landdrosdistrikte 175
XI XII
178 Nywerhede in die substreek .
AAntal nywerhede: Benoni, BOksburg,
Brakpan, Springs 179
XVI Benoni - belastingbetalers, belasbare
inkomste en belasting 227
XVII Boksburg - belastingbetalers,
belas-Springs - belastingbetalers, belas-bare inkomstr en belasting ....i ...
Benoni - eiendo!Ilswaardasies en ver-bruik van elektriesekrag en water ... XXI Boksburg - eien1o~swaardasies, elek-HOOFSTUK V • I II III IV V VII VIII X .XI XII XIII XIV XV XVlrI XIX XX XXII Bladsy Goudmyne: Benoni . 191 194 197 199 Goudmyne: Brakpan Goudmyne: Springs Bevolking: Benoni
·
.
·
.
·
.
VILeerlinggetalle - Skoolraad Witwa-tersrand-Oos 1912 tot 1957 ...• Leerlingtal - Benoni skole
1958-1972 Blankes . 205
206 203
IX
Bevolking: Boksburg .
Leerlinggetalle - Skoolraad Witwa-tersrand-Oos 1912 tot 1957 . Leerlingtal - Boksburg skole
1958-1972 Blankes . 211
212 209
Bevolking: Brakpan .
Leerlinggetalle - Skoolraad Witwa-tersrand-Oos 1912 tot 1957 . Leerlingtal - Brakpan skole
1958-1972 Bla.nkes .
216 218 219
Bevolking: Springs .
Leerlingget~lle - Skoolraad Witwa-tersrand-Oos 1912 tot 1957 . Leerlingtal - Springs skole
1958-1972 Blankes .
222 224
bare inkomste en belasting . Brakpan .- belastingbetalers,
belas-bare inkomste en belasting 238
232
244 248 triesekrag- en waterverbruik 251 Brakpan - eiendomswaardasies,
~lek-triesekrag- en waterverbruik . 254
XXIII Springs - eiendomswaardasies, en verbruik van elektriesekrag en
water... 256
van die omliggende gebied. Aan die Oosrand word onder andere
• 1.1 INLEIDING EN PROBLEEMSTELLING
Die o~twikkeling van dorpe en stede vertoon dikwels 'n
patroon wat direk verband hou met die ekonomiese ontwikkeling
vier dorpe wat aan~ekaar grens, aangetref, en hulle is in 'n gebied waar twintig van die vroe~re grootste goudmyne aangetref was, gele~. Soos uit die besprekings van die goudmyne en
dorpe in hoofstuk III en V sal blyk, het dié dorpe as gevolg van dieselfde ekonomiese aktiwiteit, naamlik die ontdekking van goud, ontstaan. Daar sal aangetoon word dat die voort-gaande ontwikkeling van die vier dorpe, naamlik, Benoni,
Boksburg, Brakpan en. Springs, grootliks van daardie besondere ekonomiese aktiwiteit of ander e:Konomiese aktiwiteite wat gaandeweg rondom daardie ekonomiese aktiwiteite ontwikkel het, afhanklik is.
Richardson 1) beweer dat die redes vir streeks- en dorps-ontwikkeling ekonomies van aard is. Ongelyke toebedeeldheid van natuurlike hulpbronne tussen streke is die vernaamste rede vir die ontwikkeling van stede, want dit beteken dat die een streek 'n aansienlike voordeel bo die ander by die
prodQ~sie van sekere goedere het. Gevolglik sal elke streek bevoordeel word deur spesialisasie, en om da.n met ander streke handel te drywe.
1)
Richardson, H W, Regional and Urban Economics, Penguin--
----Books Ltd., Middlesex, 1978, - pp. 272-273 1
-Rasmussen 4) sien die stad as 'n produksiefaktor. Sedert Die tweede groot rede vir die bestaan van stede is die
ontstaan en bestaan van skaalekonomie~, waarin veral die mate waarmee ondernemings hul produksiekoste kan verlaag, deur assosiasie met ander ondernemings te probeer bewerk-stellig, die belangrikste is.
Jane Jaoobs 2) grond haar teorie oor voortgesette stedelike ekonomiese groei nie net op die voortdurende skepping van nuwe werkgeleenthede nie, maar ook, en veral, op die rol wat uitvoere en invoervervanging speel.
Dwarsoor die hele w~reld trek mense om dieselfde redes na die stede, aldus Hirsoh: 3) Daar kan hulle op verskillende arbeidsterreine beweeg en ook ho~r inkomste verdien. Uit die verskeidenheid van beroepe by die groot aantal werkgewers, kan uiteenlopende loopbane gevolg word, en In hele aantal moontlike vorme van kulturele ondervindinge en leefwyse kan
nagevolg word. .
.
Adam Smith het ekonome die drie produksiefaktore, grond, arbeid en kapitaal erken. Daarmee is eko~omiese goedere vir die mens geproduseer. 'n Stad se bydrae in die
produksieproseq is belangrik omdat dit in staat is om die
2) Jaoob$, Jqne, The Eoo~omy of Citieq, Random House, New York, 1969 - P 122
3) Hirsoh, W Z, Urban Economics Analysis, MoGraw-Hill, New York, 1973 .- P 1
4) Rasmu$seu? D W, Urban Ec~nomics, Harper and R~w Publishers, New York, 1973 - pp. 19 - 22
welvaart van sy inwoners tot In vlak bokant wat hulle in In nie-stedelike omgewing sou geniet het, te verhef. Die doel en regverdiging vir die stad lê in sy vermo~ om dienste te kan skep en die funksionering van stedelike gebiede moet in terme van hoe goed hulle hierdie taak vervul, ge~valueer word. Die bydrae van stede om menslike welvaart te verbeter lê in hul vermo~ om drie basiese funksies te vervul, naamlik, 1) om eksterne ekonomie~ te bewerkstellig, d.w.s., die wat aan die algemene vooruitgang van die industri~le omgewing toegeskryf kan word;
i)
skaalekonomie~ met betrekking tot verbruik, d.w.s., In groter verskeidenheid van goedere en dienste; en 3) die sosiale en ekonomiese opheffing van die armes. Dit kan onder andere, deur die groot omvang van werkgeleenthede in die stede bewerkstellig word. Aangesien daar, vanuit hierdie teoretiese beskouing, vir die ontstaan en ontwikkeling van dorpe altyd In sekere ekonomiese aktiwiteit aanwesig moet wees, wat noodwendig nuwe werkgeleenthede skep, was dit ook die geval met dietotstandkoming van Benoni, Boksburg, Brakpan en Springs. "Stedelike ontwikkeling binne die huidige Witwatersrand-ko~pleks dagteken in werklikheid sedert die ontdekking van goud in 1886. Die aanwesigheid van gouddraende dagsome van die Sisteem Witwatersrand het gelei tot die totstand-koming van In reeks goudmyndorpe, (Krugersdorp, JOhannesburg, Germiston, Boksburg en Springs) liniêr langs die dagsoom gele~, en van mekaar geskei deur oop landbougrond." 5)
5) Suid-Afrika, (Republiek), Departement van Beplan~ing en die Omgewing, Voorstelle vir In Gidsplan vir__di~PWV-kompleks, Die Staatsdrukker, Pretoria, 1974, p 9
Dieselfde het vir die totstandkoming van Benoni en Brakpan gegeld.
r
In hierdie studie sal die goudmynbedryf se ekonomiese bydrae to~ die groei en ontwikkeling van Benoni, BOksburg, Brakpan en Springs, behorende tot In substreek, en die gepaardgaande probleme waarmee hulle te kampe gehad het, bespreek word. Vir die dorpe van die substreek sou In ernstige probleem ontstaan het sodra hulomliggende goudmyne uitgeput was. Met die verdwyning van hul basiese ekonomiese aktiwiteit, naamlik die o~tginning van goud, sou die dorpe nie net gestagneer het nie, maar die inwoners sou die dorpe moes verlaat het om elders In heenkome te gaan soek. Die feit dat dit nie gebeur het nie, en dat die dorpe selfs bly groei het na die sluiting van die meeste van hul goudmyne, regverdigIn wetenskaplike ondersoek na die redes daarvoor.
Om In ontleding van die redes te maak, moes In studie vooraf van die verskillende bydraende faktore gemaak word, onder andere, die bydrae van plaaslike owerhede en die sentrale regering wat sou lei tot die oplossing van die werkloosheids-probleem wat in die substreek se dorpe andersins sou ontstaan het. Nadat die nywerheidswese in die RSA se ontstaan en ontwikkeling op streeksbasis uitgebeeld is, sal die groei en huidige ekonomiese belangrikheid van die substreek se dorpe aangetoon word.
1.2 DOEL VAN DIE STUDIE
Die doel met hierdie studie is om die invloed van 20 Oos-randse groter goudmyne 6) op enkele aangrensende dorpe in die substreek wat bestaan uit Benoni, Boksburg, Brakpan en Springs, aan te too~.7)
hi8rdie nabygele~ vier mynJorpe gevestig het. Dit ts
6) Die besonderhede van die 20 Oosrandse groter goudmyne verskyn in bylae "D",
7) Op die landkaart, bylae
"C",
word die vier dorpe endie 20 goudmyne wat die substreek uitmaak, aangetoon. Na aanleiding van 'n onderhoud met die kantoor van die Sekretaris van Omgewingsbeplanning en Energie, maak dit
vol.gens die Streeks Ekonomiese On twikkelingspl:-1.nIn deel
uft van die PWV-ko:rpleks wat as nommer' .1.2 bekend staa.n. Hierdie vier dorpe en 20 goudmyne grens aanmekaar en as
'n substreek is dit aan die Oosrand gele~. Met die gemeenskaplike grense kan daar aangeneem word dat '1ie
mynwer-ker-s van hte rdie 20 goudmyne hulle hoofsaaklik in
die invloed V!iD jie 20 myne op h.ier-dLe vior dor pe wat
bes t1:tdeergaan word. Gedurende :1i8 Tweede Wêreldoo'C'106, en sederVl.-Le.a,was ditook op'fierklikom van die ver-ski1-lende sekond~re nywerhede te verneern wat hulle daar kom vestig het, 8n di.t ten spyte daar-van dat die goudmyne in die subs ~.reekbegin sLuft het. Uitbreiding vqn jie handel en dienste, asook van die residensi~le gebiede was mer-kbaa.rwaar-neonbaar- en omda t hierd.i,~subs treek hom by uitstek as 'a gebied met spesifieke potensiaal
vertoon het, regv9rdig dit 'ns tudis van hierdie
spesifLeke eienskappe wa~ in so 'n afgebakende substreek die aandag trek.
verdere ekonomiese groei bewerkstellig. Ander ekonomiese Die goudmynaktiwiteite kan as die di~ekte oorsaak vir die
stigting en aanvank lLce groei van dié dorpe beskou word. Na gelang die goudmyne produksie gestaak het, het ander
ekonomiese aktiwiteite, (veral sekondêre nywerhede) die
voortbestaan v~n die dorpe verseker en in die meeste gevalle
akttwf,tei te is ook ges ti:nuleer en uitbreiding van handel en dienste was onvermydelik. "Die oosr-and :"letL1. die dekade wat in 1968 geëindig het, op groot skaal ge!~dustrialisGer terwyl mynbou gelavyn het en feitli~ nie meer In bydrae tot die substreek se B G .P maak nie.,,8)
Die hipotese word dus ges tel datnama te die goudmyne se aktiwiteite, na d i.s hoogtepunt, begin af'neem het, en later selfs gesluit het, die dorpe betrokke steeds bly v~ortbestaan het weens ander ekonorm es e ak t iwf tei te wa t die p'lek van die goudmyne in die on::':rvixkelil1.gvan d.ie dorpe oorgeneem het. Onder hier-die ander ekonomiese aktiwttei te is di t vc_;raldie sekondêre nvwertieue watdie voor-tbes taan van die dorpe
verseker het en 111. die meeste gevalle verdere ekonomiese groei bewerkstellig het.
Die h1potese word v~rler gestel dat lie ander ekonomiese aktiwiteite met verloop v~n tyd gelei1elik sodanig op die hoogtepunt van di.e goudmynpr-oduks ie reageer dat dit an staat
is om d.ie volwaar-dLge plek van die goudmyne oor te neem
wanneer laasgenoem:ie ut te.indelik sIuit.
8) 3ui:i-Afrika, (Republiek). Departement v~n Beplanning
en OmgewLng , Voor:!?~~ll~_~~t:._~l~~l?:sJ2.lan
Die studie word in ses hoofstukke verdeel. In hoofstuk 1.3 METODE VAN ONDERSOEK
Die metode van o~dersoek is om aan die hand van primêre en sekondêre bronne sekere tendense betreffende die
ontwikkeling van dorpe in die substreek wat vir die.doel-eindes van die studie V9.n belang 'flagwees, bloot te lê.
II word enkele teoretiese beskouinee oor die ontst9.an en ontwikkeling v~n dorpe bespreek.
van In literatuurstudie gedoen.
Dit word. met behulp
In hoofstuk III word In historiese oorsig van die ontd.ekki~g van goud gegee. Die ontwikkeling van die goudmynbedryf
word vir die tydperk van 1910 tot 1970 bespreek.
I~ hoofstw{ IV word In oorsig v~n die nyNerheid.sontwikkeling in Sui,i-Afrika gegee. Vanwe~ die feit dat baie mi~
statistieke v~naf IglO tot 1954-55 op streekbasis volgens landdrosdistrikte beskikbaar was, volg In sodanige ontleding van die substreek se nywerhede eers vanaf 1956-57 ~ot 1972. In hoof'stuk V word Inoorsig van di9 ont.staan van die vier
Oosrandse der-pe wat L~ 'n substreek gegroepeer wor d , gegee. 'on Sektorale ont.led i.ng van die dorpe word gemaak.
Die gevolgtrekkings van die studie word in hoofstuk VI saamgevat.
ENKELE TEORETIESE BESKOUINGE OOR DIE ONTSTAAN EN ONTWIKKELING VAN STEDE
2.1 GROEI EN ONTWIKKELING VAN DORPE
Wanneer die totstandkoming van dorpe en die groei .en die ontwikkeling wat daarop volg bespreek word, is dit belangrik om tussen die begrippe "ekonomiese groei" en "ekonomiese ontwikkeling" te on1erskei.
Stedelike groei het gewoonlik nie net betrekking op In toename in bevolking en werkgeleenthede binne In sekere stedelike gebied nie, m~ar dit geld ook vir groter produksie en toenemende dienste wat binne die plaaslike ekonomie
gelewer word. Hierdie kwantitatiewe veranderinge lei nie noodwendig tot kwalitatiewe verbeteringe van die stedelike lewe nie.
1)
Die hoofdoel van ekonom.lese groei, naamlik om die lewens-stan1aard te verhoog, is oor die algemeen In baie lang-termyn doelstelling wat moontlik kan vereis dat
lewens-standaarde oor die korttermyn verlaag moet word, byvoorbeeld deur besparing om kapitaal te akkumuleer of o~ landsver-dediging mee op te bou. Baie ekonome gebruik re~le
1) Conroy , M E, Th_ELQJ:.!alle~~~ofJ!!:ban ~c0r:!.0micDe·Jelopment, QQ~l~ossiQ~)i ties ~nd _~Q.licies for
Improvin~~Q~_!co:Qomi£_Structure of Cities, D C Heath and Co., Massachusetts, 1975, p 1
-daardie basiese nywerheid wat daar gevestig is. Sulke
..
volksinkomesyfers as maatstaf om ekonomiese groei meete meet. 2)
Na aanleiding van die vraag wat die ekonomiese groeikoers met die verloop van tyd bepaal, word beweer: "No definite answers have yet emerged, but the general emphasis is on the rate of growth of the LABOUR FORCE, the proportion of national income saved and invested and the rate of
technological improvements (including increasing skill of the labour force, and managerial efficiency), as being the main determinants" 3) Die daaglikse bemoeiinó met
r
ekonomiese groei spruit uit die feit dat hoe ho~r die ekonomiese groeikoers is, alle ander dinge gelyksynde, hoe ho~r is die lewensstandaard.
4)
Verandering in die hoeveelheid uitvoere van In stedelike gebied is die hoofbepalende faktor van korttermyn skomme-linge in die ekonomiese aktiwiteite van daardie stedelike gebied. Sekere stedelike gebiede, hoofsaaklik die gebiede met In enkele basiese ny#erheid, is vir hul langtermyngroei afhanklik van die wisselinge in die produksie-omvang van
veranderinge word veroorsaak deur fisiese uitbreiding van
---_.
__
._-2) Seldo~, A,
&
Pennanee, F G, E~erymanls Dictio~ary of EconQmic~, J M Dent and Sons, London, 1965, P 1113) Bannock, G; Baxter, R E
&
Rees, R, The Pe~lin Dictionary of_Economics, Penguin Books, Harmon:isworth, 1972, P 133toestand van vergelykende voordeel te handhaaf. Vir die bestaande produksie-eenhede of deur die toevoeging van nuwe eenhede. Hierdie stedelike gebiede moet op hoogte van tegnologiese-oen markveranderinge bly om sodoende In
meeste stedelike gebiede is groei nie soseer verbonde aan een uitvoernywerheid of groepaktiwiteite nie, maar hang dit van die mate waarin nuwe nywerhede met uitvoerpotensiaal bekom kan word, af.
Nuwe uitvoernywerhede mag totstandkom terwyl die oorspronk-likes nog bestaan, maar met die verloop van tyd wanneer die oorspronklike uitvoernywerhede se belangrikheid begin afneem, sal die nuwe ny#erhede die oues moontlik moet vervang. 5) "The growth of an urban area in the long run, therefore, takes place because of the acquisition of new or substitute economic activities. Urban areas which are unsuccessful in the competition to obtain new economic activities will, therefore, sta~1ate, even decline, if their existing industries disappear." 6)
Die twee faktore wat by stedelike ekonomiese groei betrokke is, is eerstens, die fisiese vermoe van In stedelike gebied om te kan groei deur byvoorbeeld, die aanwesigheid van
natuurlike hulpbron':1e. Die ander faktor is, of daar
positiewe of stimulerende toestande met betrekking tot die
5) Goodall, B, The Economics of Urban Areas, Permagon Press, Oxford, 1972, p 262
Land.bou- of mf.ner-al.ept-oduks.te as ncorut tvoere. Laastens
..
omvang van die vraag, produksiekoste, en veral dieentrepreneurs se gesindheid, teenwoordig is.
7)
Afgesien van die feit dat verskille in groeikoers tussen stedelike gebiede, onder andere, aan die teenwoordigheid of afwesigheid van 'n baie aktiewe arbeidsmag met 'n lae werkloosheidsyfer en 'n gevolglike ho~ per capita-inkomste,
toegeskryf kan word, beweer Goodall: "Within the· overall economic system, urban growth is largely of an individual nature, for the contLnued long-run growth of any urban area depends on its capacity to invent, innovate, or otheYflise acq_uire new export activities." 8)
Ekonomiese OY.L"Swikkelingwor-d gedefinieer as: "The process of growth in total and PER CAPITA INCOME of' DEVELOPING COUNTRIES, accompanied by fundamental changes in the structure of their economies." 9) Hierdie veranderinge sluit gewoo~lik migrasie van arbeid van die platteland
na stedelike Lndust.r-Lë Le gebiede in, indus t.r-i ë.le akt tw itei te wa t dié van Land con "begin oortref, minder aflldnklik::11:li,ivan
invoere van pr-odusent.e- en ver-brutker-sgoeoer-e, 8.1.1. van
beteken dit vlr 'n land 'n kleinere mate van afhanklikheid van ander lande vir beleggingsfondsA, en dus voldoende selfstandigheid om self groei te bewerkstellig. 'resame
----7) Ip'.Ld., p 2638) Ibid. , P 263
van stedelike groei onderskei ~oet word. Groei mag tot met hierdie ekonomiese proses sal daar in alle waarsk~1-likheid belangrike sosiale en politieke hervorming
plaasvind. 10) "I'he main objective of economic develop-ment is to raise the living standard and general well·-being of the people in the economy." 11)
Nog In aspek van stedelike ekonomiese ontwikkeli::1g is
dat " . (it) refers to increases in the ~uality of
urban life associated with changes, not necessarily
increases, in the size and composition .of the popu'lation, the quant ity and nature of local jobs, and the quant ity and prices of goods and services produced locally." 12)
Seldon en Pennanee 13) beskryf ekonomt sse orrtwi.kke.l i.ng
as die ekonomj_ese, sosiale en ander veranderinge wat groei meebring. "Zoonomie develop:nent requires oha'1ges i11 techni}ues of productiJn, in social attitudes and in institutions."
14)
In nywerheidslande gaan ekonomiese ontwikkeling onder andere, gepaar'} met Lldustri~lenuwighede soos nuwe produkte, nuwe metod es of nuwe masji-ier-i e
l~)
in die produksieproses. ~
Dit Ls noodsaaklik dat stedelike ekonomiese ontwikkeling
10) Ibi~., P 130
Il) Ibi1.,
P
130 (Vergelyk Conroy,M E.,
op.cit., p1)
12) conroy, M E., ~~~., P 1
13) Sel-1on en Pennanee, op.cit., p 109 14) Ibid., p 109
ontwikkeling lei, maar dit is ook moontlik dat met In afname in groei, byvoorbeeld van bevolki~g, dat die
ontwikkelingstempo toeneem indien dit byvoorbeeld volgens per capita-inkomste gemeet is. 16)
Groei en ontwf.kke'LLng gaan tot op In sekere stadium, ten minste tot waar die ekonom e nie meer by die veranderde omstandighede kan aanpas nie, hand aan hand. "L1. the early stages, any econ()my that grows is lïkely to develop, and vice ve.Fsa. But the problem of co~~tries that have achieved a considerable measure of development and growth is to keep on growing."
17)
2.2 DEFINISIE EN OMSKRYWING VAN STED8LIXE GEB[EDE Stedelike ekonomie bestaan uit In groep ekonomiese
aktiwiteite wat onderling ve~vant is, voortdurend verander en vIlatin 'n relatiewe klein gebied p'laa s vLnd , Hierdie aktiwiteite, in die vor~ v~n fabrieke, pakhuise, wonings, paaie, werkgeleen::'hede, t-ikomat,e , werk Loosrie.ld , armoede of rykdom, wat in '(J. stad aaneetref word, is deur die
produksie van goedere en dienste in daardie gebied moontlik gemaak, vir beiie die ir'lwonersvan die stad sowel as vir die persone wat e11ers in die land of i~ die wêreld woon. Die on ~wikkeli':1gvan daardie stedelike ekonomie hang van die belei'i af hoe om di,~ hoeveelheid of die samestelling
--
---_._--- --_.
16) Conroy, M E, op.cit.,
P
117) Ki:'1dleberger, CP, Eoonomic D~yelopment, Mc Gr9.w-Hill, New York, 1965, p
3
...
van die goedere en dienste wat daar geproduseer word te wysig om sodoende 'n sekere doelwit te bereik. 18)
ho~ digtheid voortdurend ontwikkel. Tweedens is daar In Volgens Goodall 19) is dit gebruiklik om 'n stedelike gebied in terme van fisiese eienskappe soos weerspie~l deur ruimtelike opeenhoping v~n bevalLing en dienste te definieer. In s~lke definisies word die fisiese element eerstens beklemtoon ing~volg~ waarv~n nedersettiugs v~n
beroepselement wat erkenning aan die konsentrasie v~n indiensneming in sekondêre en tersiêre nywerhede verleen. By al sulke definisies is daar In heenwysing na die
ontoepaslikheid van die administratiewe of die plaaslike owerhede se grense van 11e stedelike gebied.
In die proses van verstedeliking vi~d daar In voortdurende ekonomiese wisselwerking pl~as wat 'n besondere identiteit aan die stedelike gebiGd gee. "Economic interaction takes place in markets and the urban area may be viewed as an economy comprising a compleK of markets; a labour market, a land market, a housing mdrket, a capital market, and markets for numer-ous goods and services. Each of these markets has a spatial extent.,,20) Die arbeidsmark is "byvoorbeeld beperk tot 0118 dagryers se perke, terwyl In gespesialiseerde kommoditeit wat in die stedelike gebied gepr'oduaeer'word, wêreldwyd bemark mag word.
19) Goodall, B, ~cit., pp. 20-21
gele~ Ls; dien en ook deur hulle bedien word. Vervolgens Hirsch 21) wys daarop dat hierdie m~rkte 'n groot aantal persone en firmas wat in 'n relatiewe nabyheid aan mekaar
sluit betekenisvolle markte in stede grond en behuising, arbeid, vervoer en publiekediens markte in. Hierdie markte is o~derling baie nou in 'n gegewe metropolitaanse gebied verbind, en baie is ook met soortgelyke markte in ander metropolitaanse gebiede en die res van die land verbind. Laasgenoemde verskynsel spruit uit die vryheid van die ekonomie wat 'n mark nie tot 'n spesifieke gebied beperk nie, maar 'n relatiewe vrye ruiling van goedere en dienste binne die land biGd.
'n Stad ~oet oo~ 'n groot genJeg geografiese gebied en oor voldoende konsentrasie van ekonomiese aktiwiteite en ~uis-houdings beskik om skaalekonomie~ in sy privaat en publieke sektore tot stand te bring. Die grootte en ~ard van die stad weer-sp.ieë.I die fisiese behoeftes van sy hoofmarkte, en andersom. "Thus a ei ty must pr-ovi.de working space, transporta tion, and commuat ca tion for its ind.ustries; it must also provide living space, recreation areas, public utilities, logistic support, protection a~d other services fo:, its people." 22)
Konsentrasie van mense en ekonomiese aktiwiteite, wat 'n eienskap van stede is, is die direkte gevolg van die
I I'
21) Hirsch, W Z, Ur~~n Eco~2.mic !r.!a.llsis,McGra"N-Hill, New York, 1973, p 3
aard van vervoer- en kommunikasiewe~. Nog 'n eienskap voordele van noue kontak waarna dikwels as skaal- en opeenhopingsekonomie~ verwys word. Sulke ekonomie~ is weer op hul beurt verantwoordelik vir die aanl ok van groter en groter sametrekkings van mense en verdere ekonomiese aktiwiteite. Afstandskoste met betrekking
tot vervoer en komnunikasie bepaal die markte se ruimtelike afmetings, (d.i. ligging van ondernemings, woonhuise en vervoerare, sowel as die digtheid van ondernemings en huishoudings), en die ruimtelike afmet~ngs bepaal die
van stede is produksie spesialisasie aangesien produsente baat by die beskikbaarheid van geskoolde werkers, profes-sio~ele mense en entrepreneurs. As gevolg van hierdie bronne en d.ie teenwoordigheid van gevorderde tegnOlogie en kapitaalintensiteit floreer vernuwings en uitvindings. Groot markte verseker skaalekonomie~ en In groot verskei-denheid 30edere en d.ienste tot voordeel van die stedelinge.23)
VOlgens Richardso~ ~4) wil dit met die eerste oogopslag voorkom asof 'n stad baie duideliker as In streek afgebaken is. Hoewel daar verskeie fisiese tekens, soos s~adsligte en swaar verkeer waarneembaar is, is die stadsgrense nie meer so duidelik as in die verlede waarneembaar nie. Die middeleeuse stede was om veiligheidsredes met mure omring. Selfs in die negentiende eeu was daar in die stad In
23) _!biQ;., p 3
24) Richardson, H W, Re~ional_~nd Urban Eco~omics,
Penquin Books, Harmondsworth, 1978,
In oorheersende sentrale kern aangetref en was daar op kort afstand vervoer (te voet, per koets of te perd) staatgemaak. Richardson haal Robson aan wat beweer dat " nineteenth-century cities are much better than modern cities for urban analysis (e.g. studies of the distributio~ of city sizes) because there are fewer doubts about what constitutes a city." 25) Die n_egentiende eeuse stad het hoofsaaklik een middelpunt gehad en het" geneig om digbebou te wees aangesien oop gebiede ho~ vervoerkoste meegebring het.
In Verdere definisie van In stad is in terme van die administratiewe grense van die plaaslike owerheid. Die voordele hierv~n is dat verskeie statistiese data, veral fiskale data, op die eenheid betrekking het, en die
administratiewe stad is In eenheid in soverre dit In
beplande eenheid volgens beleid in In beplande gebied is. Hierdie m~nder belangrike voordele van politiese-admini-stratiewe grense weeg by verre nie op teen In kritieke nadeel, naamlik dat die ekonomiese en funksionele grense van stedelike gebiede oor die nouer administratiewe grense strek. 26) "An interesting idea is the functional economic area (FEA) approach Jf Fox and Kumar (1965) based upon the criterion of participation in metropolitan labou~
markets." 27) In Stedelike middelpunt sou as middelpunt van die arbeidsmark o~ die basis van In arbeidsaamtrekpunt
25) LbLd • , pp. 267-268
26) Ibid. , P 268 27) I bid. , P 268
nodalestreke, eerder as stedelike gebiede, te definieer. 29) aangewys word. Die fWL~sionele ekonomiese gebied (FEA) sal al die ander gebiede met dagryerstrominge na die FEA se sentrale arbeidsmark, indien groter as na ander stedelike arbeidsmarkte, insluit. 28)
Hierdie benadering is op die begrip van dagryersone gebasseer wat vanselfsprekend aanneem dat dagreisende strominge die mees kritiese vorm van intra-metropOli-taanse skakeling is. Dit is ongetwyfeld 'Naar dat die
•
nabyheid van aangrensende arbeidsmar~gebiede die stedelike ontleder bevry van die meeste probleme afkomstig van die moontlikheid dat die werksplek in In ~nder streek as die woonplek gele~ is. Aan die ander kant is die FEA- en die dagryersonebenadering In meer aanvaarbare metode om
2.3 REDES VIR DIE BESTAAN VAN STEDE
In In ontleding van die faktore wat tot die totstand~oming van stede lei, beweer Conroy: 30) "Classical location theory, associated ~ith Joh~nn Heinrich Von Thilnen (1626), Alfred Weber (1929), Walter Christaller (1966), and August Loesch (1964), identified two principal economic forces that wo~ld tend to lead persons to leave isolated
subsistence farms and to gather together in comnunities,
28) Ibid., P 268 29)
30)
Ibid.,p269
grootskaalse produksie voorkom. Skaalekonomie~ bestaan towns and cities. They are (1) the economies of scale that are present in the production of many products, and (2) the economies associated with reducing distance between related production processes." Skaalekonomie~ het
betrekking op laer pr-oduksiekost.e per eenheid wat by
feitlik by alle produksieprosesse en kom selfs b~ verskeie dienste voor. Ekonomie~ as gevolg van korter vervoer-afstande beteken laer finale produksiekoste. Nog
belangriker is die feit dat waar daar geen skeepsvervoer of ander vervoerstelsels moontlik is nie, word die koste om die werkers tussen hul woo~plek en werkplek en van hul woonplekke na die sakesentrum en terug te vervoer,
aansien-lik verminder deur werkplekke, wonings en sake-ondernemings na aan mekaar te vestig. 31)
Volgens Richardson 32) is heelwat van die verklarings van geskiedskrywers, kulturele antropolo~ en sosiolo~ oor die bestaan van stede geldig. Die begrip 'stad' het oor tyd aansienlik gewissel en het die volgende ingesluit: In administratiewe beheersentrum; In ~eskermingspos teen
ag-.gressie van buite; en selfs 'n kultuursentrum, ensovoorts. Die gemeenskaplike eienskap van stede uit 'n 3konomiese
oogpunt is egter hul ruimtelike konsentrasie rondom ekonomiese aktiwiteite, dit wil sê, werkende inwoners
31) Ibid., P 12
volgens Riohardson die antwoord hierop gee. Indien wat weens vervoerkoste en tyd verkies om na aan hul werksplekke te woon. Bykomend is mense se sosiale behoeftes om naby mekaar te woo~ In verdere verklaring vir die ruimtelike konsentrasie. Hierby is daar ook die behoefte aan persoonlike komm~~ikasie, geinspireer deur In skeppingsproses waarin nuwe kennis en idees aan--wesi'g is. In die middeleeue was die konsentrasie eerder
terwille van gemeenskaplike verdediging.
Die dominante redes vir die bestaan v~n stede is nietemin ekonomies van aard.
33)
Om te kan vasstel wat dit mag wees, kan daar ondersoek ingestel word na die toestande vir die nie-best~an van stede. L~soh34)
(1956) probeerhulpbronne eweredig versprei was, en indien daar konstante produksieopbrengs was, sou die bevolking eweredig versprei gewees het o~rede elke huishoudinG alles wat dit benodig op In baie klein skaal sou kon produseer. So In hipotetiese w~reld sou uit selfvarsorgende, eweredige verspreide huis-houdings bestaan. VerslappinG van enige van hierdie
aannames, hetsy die teenwoordigheid van hulpbronne o~ konstante opbrengs, is voldoende regverdiging vir stede om te ontwikkel.
Deur die feit te aanvaar dat alle lan:ie nie tot dieselfde ma te met na tuur-br-on-ie toebedeeld is nie, is voldoende rede
33)
Ibi£., p 272deur middel van plaaslike produksie te bevredig. Aangesien vir die ontwikkeling van stede. Hierdie verskille
impliseer dat elke land 'n vergelykende voordeeloor die ander, met die produksie van sekere kommoditeite het. Gevolglik is dit vir elke land lonend om in die produksie van dié goedere waarin hy 'n vergelykende voordeel het, te spesialiseer, en beide lande kan bevoordeel word deur liewer handel met mekaar te dryf as om plaaslike behoeftes
die winste die grootste sal wees indien vervoerkoste so laag as moontlik gehou word, het vestigingsplekke naby die
nasionale grense wat handelsvennote skei, spesiale voordele as produserende- en handelsentrums. Die groei van
koloniale hawens in baie dele van die wêreld, gee historiese steun aan hierdie teorie. 35)
Soortgelyke argumente is op interstreekvlak van toepassing. Indien hulpbronne eweredig binne streke versprei is, maar die toebedeeldheid van natuurbronne tussen streke verskil, dan word grensvestigingsplekke aantrekliker vir ontwikkeling. In 'n veelvoudige-streekstelsel, in teenstelling met 'n
stelsel van slegs twee streke, is die o~timale vestigings-plekke die met spesiale voordele vir interstreekse vrag-vervoer soos 'n rivier of kushawe of padvervoernodusse.
Die voordele wat by sulke plekke met betrekking tot vervoer ondervind word, is verantwoordelik vir die ontwikkeling van baie stede. 36)
35) Ibid., P 272
ekonomie~ of verstedeliking-ekonomie~ genoem). Hierdie Skaalekonomie~ is die tweede belangrike verklaring vir die bestaan van stede. Dit mag verskeie vorms aanneem: skaalekonomie~ binne 'n enkele fabriek; skaalekonomie~ binne 'n nywerheid, 'n faktor wat verklaar waarom sommige nywerhede hulle veral in 'n sekere stad of streek
(liggings-ekonomie~) vestig; en eksterne skaalekonomie~ as gevolg van diverse aktiwiteite (soms
opeenhopi~gs-laaste aspek van skaalekonomie~ is waarskynlik die
belangrikste. Verskei~ ~borte aktiwiteite, insluitende verbruikersdienste sowel as vervaardiging, trek voordeel uit die nabyheid aan mekaar in die vorm van terugflaartse of voorwaartse skakeleffekte met gemeenska~like gebruik-making v~n fasiliteite en dienste, gesamentlike arbeidspole,
ensovoorts. Temeer, hierdie eksterne ekonomie~ is dikwels kumulatief sodat wanneer 'n vestigingsplek eers 'n aanvangs-voordeel sou verkry, werk· magte saam wat dit groter maak en sy mededingende posisie teenoor ander vestigingsplekke versterk. Daar is egter perke aan ruimtelike konsentrasie. Indien ander stedelike standplase as gevolg va~ plaaslike hulpbronne of deur spesialisering in ander aktiwiteite ontwikkel, kan hierdie standplekke nie deur die grootste stad bedien word nie as gevolg van vervoerkoste indien hulle verder as 'n sekere afstand gele~ is.
Tweedens, indien kumulatiewe groei stimulus felle ruimtelike konsentrasie meebring, mag ho~ digthede opeenhopingskoste opwek wat uitbreiding stadiger laat plaasvind en uiteindelik laat staak. Hierdie disekonomie~ is 'n stremming op die
Histories was dit baie belangrik. Stedelike bevolking groei van groot stede en op die meegaande proses van ruimtelike polarisasie. 37)
Nog 'n voorwaarde vir die bestaan van stede, is die teenwoordigheid van skaalekonomie~ in landbou of enige ander faktor wat die produktiwiteit kan verhoog. 38)
is van die plattelandse sektor vir hul voedselvoorrade af'hanklik. Indien die landbou so marginaal is dat die boere slegs hulself kan voorsien dan kan die stede nie groei nie tensy voedsel van ander lande, in ruil vir uitvoere, ingevoer word. Hierdie oorskakeling van In selfonderhoudende plattelandse sektor na een wat 'n voedselsurplus produseer om die dorpe mee te voorsien, vereis die aanwending van meer kapitaal, groter gebruik-makinó van masjinerie, verandering in die eiendomsregstelsel of een of ander verbetering in produktiwiteit. 39)
Jane Jacobs 40) wys daarop dat om voortgesette stedelike ekonomiese groei te bereik, daar nie net op die voort-durende skepping van nuwe werkgeleenthede gereken moet word ~ie, maar ook, en veral, op die rol wat uitvoere
en invoervervanging speel. Sy beweer dat: " cities are settlements where much new work is added to older work and that this new work multiplies and diversifies a city's division of labour; that cities develop because of this
---'-
--
-
--
_---
---37) Ibid. , 'P 273
38) Ver5elyk Conroy, M E, pp. ll-l~
39) Riohardson, q W, op.cit., 1978, pp.
273-274
40) Jacobs, ,Ja:1e,Tg~_~JOl}.~r~y:_of_Cities,Random House, New York, 1969, p 122
die ui tv')ervermenigv'l.ldigernoem. Uit het gewoonlik
..
process, not because of events outside of t!lemselv9s;that cities L1.V9nt and rein.v9nt I'llraleconomic life; that ieveloping new work i3 different from merely repeating
and expanding efficiently the production of already existing goods and services, ~nd thus re~uires different, conflicti~g conditions from those re~uired for efficient production; that growing cities generate acute practiGal prob~ems which are sol vei only by new goods and services tha t increase economic abundance; ~nd that the past development of a city is no guarantee of fut.l.redevelopment because tb.e city can stop vióorously addirl8 new work irlt')the economy
41)
and thus can stagnate."Wanneer daar '.n toename i 1.di·~ ui tvoere van "n nederset ti'lg kom, groei die p'LaasLtce ekonomie van .:1,i'3 s tad ook.
Hierdie plaaslike groei is die gevolg v~n wat die ekonome
werkgeleenthede as norm; dit is, dat elke bykomende
werkgeleentheii wat de.tr 'n s tad se ui.tvoer e geskep word, ander werkgeleen~~ede tot di~ stad se plnasli~e ekonomie
toegeVOc"lgword. Hierdie toe~evoegde Rsrkgeleenthe1e maak dan voor-sLerung vir die groeiende aant.aï. wer'ker-s en hul gesinne. Dit :nag ook wees dat meer werk gedoen moet
word om goedere en dLenst,e aan produsente vir di.e groeiende uitvoer:nark te voorsien. Ha er-die groeiende .nark is
moontlik omrede die groter aantal werkgeleenthe1e as gevolg van die groeiende uitvoere meer invoere vir die stad
moontlik maak. Sommi,ge van hierdie groter Lnvoer'e word
ander stede vir sy aanvankl.Lce uitvoere. Dit. bring 'n direk teruggeploeg in die groter werksaamhede as gevolg van die groeiende uitvaere. Die ander gedeel te Win die invoere gaan na die plaaslike ekonomie waar hulle in goedere en dienste geinkorporeer word en wat deur die
st~d se groeiende bevolkiQg verbruik word; ander is bestem vir die pl~aslike nywerhede wat komponente vir die uitvoer-werksaamhede voorsien. 42)
Namate stede groei vind invoervervanging van tyd tot tyd plaas en dit bewerkstellig herhaaldelike groei-ontplof-fings. "Just as export growth creates a multi.plier effect, so do repl9.cements of imports."
43)
In 'n groeiende stedelike ekonomie is daar verskeie prosesse aan die werk. Eerstens, vind di3 st9.d 'n groter mark i-:l
aant9.l pl~aslik~ besighede wat in die procusentegoedere en dienste van die aanvank li~1'3 uitvoere moet vaorsien, totstand . T-needens, voer sommige van die pl3.aslike leweransiers V9.n ~rodu.sentegoedere en dienste self uit. Die stad verkry
bykomende p.ï.aas lrxe sake-ondernemings wat pr-odusen t.egoeder-e en dienste aan die nuwe vlerk met betreleking tot dLe uitvoere moet voorsien. SOr.1.:ligeV3.n hierd.ie nuwe plaaslike
leweransiers begin 02 self hul produkte uit te voer. In
die stad kom meer plaaslike sake-ondernemings om aan hulle
pr-odusent.egoeder e en dienste te voorsien t.o t.s tand , ensovoorts. Die stad verdien 'n groter verskei:lenheid en hoeveelhetd
invoere.
42) Ibid., pp.
137--133
43)
Ibid., p161
plaaslike produksie verv~ng, ensovoorts. "All these Derdens word baie van die invoere wat die st9.d verdiAn het, vervang deur goedere en dienste wat pl~aslik
geproduseer word; In proses wat alle ekonomiese aktiwi-teite vinnig laat uttbrei. Gelyktydig verander die samestelling V9.n die st9.d se invoere. Vierdens, word die stad se vergrote en omvattende plaaslike ekonomie
In potensi~le bron van talryke en uiteenlopende uitvoere, insluitende In verskei:ienheid van verbruikersgoedere en dienste sowel as produsentegoedere ..e~ ~ienste.
(
Vyf:iens, vanaf hierdie stadium gaan die stad v00rt om nuwe uitvoere totstand te brL1.g en om invoere te verdien; invoere word met plaaslike produksie vervang; nuwe uitvoere kom totstand en invoere word verdien; invoere word deur
processes, taken together, compose two interlocking
reOiprocating systems; the first triggers off the second If anyone process fails, the entire system fails and the city stagnates economically." 44)
UlIman 45) beweer dat daar V::3.ndie aard van stede gesê kan word dat die onderstewling wat In stad ontvang, afhang van die dienste wat dit bied, nie vir nomsct r nie, maar vir die omliggende gebiede. Dit is egter so dat baie aktiwiteite slegs van diens vir die bev0lking van die stad self is.
44) Ibi:i., pp. 233-234
45) Ullman, E L, The Nature of Cities Reconsidered in Leahy, MeKsG, Dean, Urban Economics: Theor~,
Dev~lo1?rnen~, Pl,qnning, The Free Press, New York, 1970, p 3
Met betrekking tot die groei van groot stede is daar veral drie faktore betrokke: 1. Bloot die grootte van die stad het 'n massa aantrekkingseffek. Hoe groter die kern, hoe meer mense met familielede en vriende sal as intrekkers gelok word en hoe groter is die kanse dat meer
sake-ondernemings totstand sal kom. 2. Die eksterne ekonomie~ voorsien 'n groter reeks van onderlinge afhanklike
produksiespesialisasie en fasiliteite. 3. 'n Relatiewe verbetering van interne stedelike vervoer het plaasgevind, hoofsaaklik as gevolg van die kort afstand vervoervoordele van die motor en vragmotor. Die laasgenoemde faktor was veral belangrik vir die uitbreiding van stedelike gebied, aangesien die vragmotor dit vir voorstedelike fabrieke moontlik maak om te ontwikkel. Relatiewe goedkoop grond kan nou gebruik word. met relatiewe stadsnabyheid en toegang dus tot die skaalekonomie~. 46)
Wat die interne uitbreidi~g van stedelike gebiede betref, is daar bevind dat: "As our cities grow in size paradoxi-cally their overall densities appear to decline. subur-bs
and satellites boom, some fringe areas are by-passed .... " 47) Dit is veral die sentrale dele wat dan nadelig getref word aangesien dit vir die meeste stede onmoontlik is om hul stadsgrense uit te brei. "Some conclude that cities are therefore suffering from some unknown disease." 48) Daar is egter In logiese verduideliking waarop gesinspeel word
46) Ibid., P 4 47) Ibil., p 7 48) Ibid., P
7
veral aan motorvervoer toe te skryf. "Circulation and
..
met betrekking tot verbeterde sirkulasie en kommunikasie,
intercommunication perhaps constitute the most essential function of a oity, and the free movement of persons happens to be the most difficult kind of circulation to achieve, the service most susceptible to malfunction in large urban areas." 49)
2.4 DIE TEORETIESE BENADERING TOT STREEKSEKONOMIE EN -ANALISE
Aangesien ekonomiese verandering nie eweredig oor ruimte geskied nie, is daar gebiede wat vinnig groei terwyl ander relatief stadig groei. 50) Sommige streke is selfs aan iie stagneer. "Currently, concern over the quality of the environ:nent, ani the seemingly problems of the larger metropolitan areas have indirectly raised the issue of regio~al development in terms of how sooiety ought to
49) Leahy, W H, McKee, D L
&
Dean, R D, Qrba~ E~~~omics, Theor;y,__;!2~'Y..elC2J2.mentand Planning, The Free Press, New York, 1970, p 22.50) Parr, J B, "Regional Development", in Bacon, P,
(editor), Focus on Geography, Ke~ concepts and_Teaohing Strategies, 40th Yearbook of
the National Cow!cil for the Social Studies, Washingto~, 1970, p 121
sommige stede en streke groei t.erwyL ander afneem. 53) organize the distribution of economic activity throughout the country."
51)
Rasmussen gee 'n verduideliking v~n die verwantskap van stedelike ekO:::1omietot streeksekonomie. "Urban economics analyzes how the city raises the welfare of its
inhabitants' given level of population, employment, and per capita income. Regional economics analyzes the forces that determi~e the geographical distribution of population, income and employment." 52) Hierdie
studie-"',1
veld is gefokus op die veranderinge van die ligging v~n ekonomiese aktiwiteit en poog om te verduidelik waarom
In Walter Isard se omskrTNing van streekanalise spreek hy die mening uit dat die on~leder met b~ie probleme in
'n streek te kampe kan h~. Een probleem mag wees om spesifieke nywerhede of 'n groep spesifieke nyNerhede, wat doeltreffeni en winsgeweni in die streek kan
furu{sio~eer, te identifiseer. Nog In verwante probleem mag wees om iie per kapita Lnkoms te te verhoog en moontlik
In meer billike verspreiding v~n inkomste te verkry; die gepaardgaande pro~leem om inkomste te meet is egter
aanwesig. Nog In probleem mag wees om te voorkom dat
51) Rasmussen, D W, Urban Economics, Harper
&
Row, New York, 1973, p 24.52) Ibid., P 24
53) Isard, W, Methods of Region~l Analysis,
The M I T Press, Massachusetts, 1971,
van In stelsel van streke, konsekwent te beplan. Nog In die nywerhede so saamgestel word dat hulle te veel aan
skommelinge van plaaslike en w~reldsaketoestande bloot-gestel is. Dit mag gebeur indien daar te veel verouderde, stadig-groeiende, of kwynende n~Nerhede in die nTNerheid-samestelling ingesluit word; dit is die probleem van diversifikasie. In Vierde probleem wat genoem kan ~ord is om die industri~le ontwikkelin3 vir In streek, as deel
probleem vir baie streke is hoe o~ die beste gebruik van hul beperkte hulpbro~De te maak. Om die probleme te
ontleed, kan van verskeie tegnieke gebruik gemaak word. 54) Oor die algemeen kan ges~ word dat streeksanalise klaar-blyklik die leemte gevul het wat volg op die ontwikkeling van metodes met betrekking tot eko~omiese beplanning. Dit het ten tye gebeur toe eko~omiese beplanning gunstig in sekere kringe en deur regerings ontvang was. Du.3 l~ die groot sterkte of aantrekkingskrag van streeksanalise blyk-baar in sy pragmatiese aard en, veral in sy bereidwillig-heid om teorie en data te integreer en om empiriesG moeilike ontledings te onderneem. 55)
Hierdie klem op integrasie V:in teorie en empirisme toon homself in moderne streeksanalities-teo~etiese benaderings. Die belangrikste kan onder die volgende opskrifte besko~
54) Ibid., p 414
55) Meyer, Jo:m R, "Regional Economics": A S'.lrvey, The !me£~can Eco~omic Review, March,
word: 1. die algemene vestigingsteorie; 2. vermenig-vuldigerteorie (basisteorie); en 4. optimaliseringsmodelle. 3. inset-uitsetontleding; 56) 2.4.1 AtGEMENE VESTIGINGSTEORIE
Meer as 'n eeu gelede het J rt von ThUnen, soos deur
McCrystal 57) aangehaal, sy teorie oor die vestiging van landbou-aktiwiteite geformuleer. Hierdie soort raam-werk is by uitstek ook van toepassing op
nywerheids-vestiging. Die nyweraars se keuse van aktiwiteit word bepaal deur dié tipe wat hulle glo die hoogste wins op hul belegging sal afwerp. Net soos in Von ThUnen se geval was die antwoord gegee deur die maksimum huur wat verdien kon word. "Thus even though the entrepreneur may not have made a location decision as such, return of
capital in the case of industry and rent on land in the case of agriculture, will ultimately determine the spatial distribution of the activity." 58)
Gedurende die afgelope paar dekades was daar In groeiende belangstelling in v8stigingsteorie in Amerika. Daar was op die pionierswerk van Von Thunen, Weber, L~sch,
56) Ibid. , pp. 29-30
57) McCrystal, L P, CitYL Town or Country, A A Balkema, Cape Town, 1969, p 105
Palander 59) en andere voortgebou. Die analise was uitgebrei om op 'n wye reeks probleme van toepassing te wees, en het gepoog om vestigingsteorie met ander
ekonomiese terreine saam te voeg.
Die vestigingsteorie, sowel as die teorie oor streeks eko~omiesegroei, beeld dit uit dat streke tydens h~l ontwikkelingsgang in 'n sekere vOlgorde deur verskillende stadiums van ontwikkeling beweeg. Die vOlgorde is soos volg uitgebeeld: 1. Die eerste stadium in die ekonomiese geskiedenis van die meeste streke is een van 'n self-versorgende ekonomie met baie min belegging of handel. Die landboubevolking word eenvoudig gevestig volgens die verspreiding van die natuurlike hulpbronne. 2.. Namate vervoer verbeter, ontwikkel die streek se hand.el en sy plaaslike spesialisasie. 'n Tweede laag van die bevolkinB ontwikkel, naamlik die wat nywerhede vir die boere in die eenvo~dige dorpies voortsit. 3. Met die toename van die handel tussen streke beweeg 'n streek weg van ekstensiewe beweidingslandbou na suiwelproduksie en produkte wat geskik i$ om mee te smous. 4. Met 'n toename in die bevolking en dalende opbrengs van die landbou en primêre nywerhede, word 'n streek gedwing om te industrialiseer.
Il1:lustria-lis~sie beteken die totstandbring van sekondêre nywerhede (mynwese en vervaardiging) op 'n redelike skaal. 5. 'n
---_._
- - -
--59) North, Douglas C, "Location Theory and Regional Economic Growth" in Friedman J
&
Alonso W, Regional Policy, Readings in Theory and Applications, M I T, Cambridge, Massachusetts, 1975, p 332Finale stadium van 'n streek se groei word bereik wanneer 'n streek in tersiêre nywerhede vir uitvoerdoeleindes
spesialiseer. So 'n streek voer na minder-ontwikkelde streke kapitaal, geskoolde werkers en spesiale dienste, uit. 60)
Vervoerkoste het 'n kritieke rol in die vooruitgang deur die opeenvolgende groeistadil.lms gespeel. Isard som
hierdie effek soos volg op: "Historically we find that reduced transport rates have tended 1. to transform a scattered, ubi~uitous pattern of production into an
increasingly concentrated one, and 2. to effect progressive differentiation and selection between sites with superior and inferior resources and trade routes." 61)
Volgens Richardson 62) speel afstand as 'n veranderlike faktor 'n rol in die algemene vestigingsteorie. Dit hang saam met die vraag waarom individue op sekere plekke woon en werk, waarom t'abr-t ek e en di ens.iywer-nede op sekere plekke gebou. word, liewer as op alternatiewe plekke en waarom bevo Lsingaent.rurns van verskillende groottes op een plek liewer as op '.(1 ander ontwikkel. "In add i t Lon , it
a t tempts to explain the cornrnodity f'Lovrs that forrn the basis
60) Ibid., Pp. 333-334
61) Isard, Walter, "Distance Inputs and the Space Economy Part I, The Conceptional Framework,
"~lartEl"r_::hY.:_~our..r.!§.l._q_t.:..~~onq_l1!tcs,LXV, May 1951, pp. 188-198
62) Richardson, H 11, Reg:hQ.r.:!~~~conomic§.,Weiienfeld and Nicolson, London, 1972, p 6
of inter-regional trade theory. Tne looati~nal approaoh
63)
emphasises t!le heterogeneity of the spatial system." Produksie, verbruik en die bev')lkin8 is nie eweredig en deurlopend oor die ekonomiese gebied versprei nie. In plaas hiervan, lei die ruimtevoorkeur van die meeste mense om i~ 'n groep saam te woo~, tesame met skaalekonomie~ en ander bykomstige voordele van In konsentrasie van die meeste produktiewe aktiwiteite tot bevolki~gsaamtrekke in
In beperkte aantal sentrums. Die gevolg hiervan is dat die studie V3.n stede en ander stedelik'3 eenhede 'n
toepaslike onderwerp is wanneer In studie van streeks- en vestigingsekonomie gemaak word. Die groei van stede kan tot In groot mate verklaar word deur die toedoen van
s.istematiese ekonomiese en sosiologiese magte. 64)
Volgens Viljoen 65) skenk clie teorie ook aandag aan stedelike vestigingspatrone. Stedeli~e ondernemirJ.gsmoet toegangk-likheid opweeg teenoor ho~r huu.rgelde vir goed gele~ persele en die ekster'ne kostestygings wat 'n ho~ bevolkirJ.gsdigthei:i meebring. Die r-esu l taa t m.er-van sal bepaal af In firma horn
naby die middestad af jn ent daarvandaan sal vestig.
_---_._----
_._._----63) Ibid. , p 6 64) I bid. , p 6
65) Viljoen, l' R, !~~kte _~§'Q__;RegiQnal~._~lf~~Q.t_I,!~~se~alis~ en _::ê~l2.1~l1ninI;L1ll~~_~~~:)..al!2.__~e~l:§.~'}g na £ie_~~~~-Af£ik~~~~~_~~~~~i~,
Ongepubli-seerde M.Com.-verhandeling, Universiteit van Port-Elizabeth, 1977, pp. 23-24
wat plaaslik verskaf word. 'n ~oeie infrastruktuur is dus Viljoen 66) wat na Hoover verwys, het die klemverskuiwings wat in die jongste tyd plaasgevind het ten opsigte van die faktore wat vestigingsbesluite beInvloed, as volg saamgevgt: 1. Vervoerkoste word tans van minder belang geag as die snelheid waarmee goedere vervoer kan word en die doel-treffendheid van beskikbare kommunikasiemiddele;
2. vir die meeste nyflerhede het toeganklikheid tot hul markte belangrik8r geword as die toeganklikheid tot grondstof- en energiebronne;
3.
al meer klem word gelê op faktore soos klimaat, behuising en gemeenskapsgeriewe soos on~spannings- en kulturele fasiliteite;4. nywerhede word in toenemende mate afhanklik van dienste
noodsaaklik om as basis vir. streeksontwikkeli~g te dien. Richardson stel die volgende ver-eist.e aan 'n algemene
vestigingsteorie - " ...• (it) must be dynamic rather than static, since one of its main purposes will be to explain ~he impaot of changes in ~echniQues, transport costs, income levels and tastes, etc. on looational patterns of oonsumption and pr-oduc tion ." 67)
66) Ibid., pp. 24-25
2.4.2 UITVOERBASISTEORIE
from ou~side that urban area. That part is termed the Die basisteorie gaan van die beginsel uit dat die
ekonomiese ontwikkelingsproses grootliks deur eksogene faktore bepaal word, en in besonder die eksterne vraag na kommoditeite waarin die betrokke streek tn kompara-tiewe voordeel besit. 68) Goodall 69) stel dit soos volg: "Economic base theory emphasizes that parts of an urban area's economic activities are dependent on demands
exogenous sector and comprises the base or export activities."
Nortn 70) vat die onderliggende gedagte met betrekking tot die teorie as volg saa~: "The timing g,nd pace of an economy's development have been determined by:
1. the success of its export secto~, and 2. the
characteristics of the expo~t industry and the disposition of the income received from the export sector."
Die basisteorie gee op eenvoud ige wyse 'n aandufd Lng van die faktore wat groei in 'n gebied stimuleer. "Volgens die teorie bestaan, die ekonomiese aktLwa tei te van 'n gebied uit endogene aktiwiteite wat die plqaslike mark, en eksogene aktiwiteite wat markte buite die gebied bedien.
68) Viljoen, RP, op.cit., p
15
69) Good.a11, Bl Q£~cit., p 237
70) North, TI C, Th~ ECQl}_.2.~~£_Grow~Q_2fth~_LLnited States, 1790-1860, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice-Hal1, 1961, p 1
Daar bestaan 'n stabiele verwantskap tussen hierdie aktiwiteite, uitgedruk as streeksvermenigvuldigers, wat deur mi1del van 'n ekonomiese basisstudie bereken word. Indien eksogene aktiwiteite verander, sal die vermenig-vuldiger aantoon op welke wyse dit verrnenigvuldigend ::>p
die endogene aktiwiteite inwerk." 71)
Met die ekonomiese basisteorie as grondslag, kan -'n studie uitgevoer word waarvolgens 'n gebied bestudeer kan word. Die gebied se ekonomiese aktiwiteite word aan
'n maatstaf soos inkome of indiensname gemeet en dan volgens 'n identifik~sietegniek in basiese en nie-basiese aktiwiteite ingedeel. Hierna kan die vermenigvuldiger, wa t ten doel het om die oorsaaklike verwant skap tussen
basiese en nie-basiBse aktiwiteite te kwantifiseer, bereken word.
Enige verandering in die basiese Lnkorne of -werksgeleent-hede in "n gebied ne t 'n verrnenigvuldigemle invloed op die plaaslike ekonomie, en die verrnenigvuldigGr is die kwan~it~tiewe instrument waarmee hierdie invloed bereken word. 72)
"In sy eenvou'iigste vorm, met indiensname as maatstaf, is q.ie basis-niebasisverhoudiuó plu.s een die
arbeids-
--~---71) Coetzee, M, Die _~~orie en Toep~§.~in~__van die
Ekonomiese Basismodel: 'n Literé.LtUi.lr-studie, 'n Ongepubliseerde M.Cow.-ver-handeling, UOVS, Bloemfontein, 1975, p 1
sal In bykomende inkome van R42 verwek. Die totale vermenigvuldiger. In Indiensname - (ook genoem In arbeidsvermenigvuldiger) of In inkomevermenigvuldiger
kan bereken word, afhangende van die maatstaf wat gebruik word.
Gestel In numeriese waarde van 1,42 word vir die vermenigvuldiger met inkome as maatstaf bereken. In Aanvanklike toename in inkome in die gebied van RIOO
verhoogde ~~kome in die gebied, nadat die aanvanklike
inkome van hande verwissel het binne die plaaslike ekonomie, sal R142 beloop. Die varmenigvuldiger werk ook in trurat
73) indien :lie basiese aktiwiteite afneem."
Die str~tuur van die stedelike ekonomie bestaan uit twee hoofkategorie~: basiese aktiwiteite wat kommoditeite
produseer en die goedere en dienste versprei vir uitvoer buite die streek; en diensaktiwiteite (of nie-basiese) wie se goedere en dienste tuis binne die grense van :lie gebied verbruik wo~d. Die basisteorie aanv~ar dat basiese aktiwiteite die sleutel tot die gebied se groei is, en dat uitbreiding in die basiese sektore groei in diensaktiwiteite beweI'kstellig en gevolglik in :lie gebied se ekonomie as
In geheel. 74)
Tiebo~t 75) np-em 'n myndorp se o~twikkelin3 as voorbeeld
73) Ibid., p 6
74) Richardson,H W, op.cit., 1912, P 166
75) Tiebout, C M, !he Communi~ Economic Base Study, Supplementary Paper No. 16, Committee
for Economic Development, 477 Madison Ave, New York, N Y, 1962, pp. 27-28
aan te koop, kan dit nou plaaslik gekoop word. Net soos om die gemeenskap se inkomste en indiensneming aan te toon. Voordat die myndorp se gemeenskap bestaan het, was daar natuurlik geen inkomste nie. Veronderstel daar word koper ontdek. Aan die begin was die handelspatroon eenvoudig. Die erts word vir uitvoer verkoop en die opbrengs word gebruik om gereedskap en lewensmiddele mee in te voer. Erts vloei dus uit en myntoerusting en verbruiker~goedere vloei die gebied binne. In terme va~ dollars beteken dit dat dollars via erts uitvoere verdien word en aangewend
.,
word om die noodsaaklike invoere mee aan te koop.
Met die verloop van tyd kom verski llende soort.e sakemanne hulle in die myndorp vestig. Hulle t.eenwoor-df.ghef.d be-invloed die omv~~g en bestemming van die i~~omstestroom. Voorheen het die geld uit die myn10rp n~ afgele~
sake-ondernemings gevloei. Nou gaan dit na die plaaslike
sake-manne, Die in1{omstestroom vergroot namate meer dollars
van eienaar verwissel. Die stroom vergroot egter nie met die volle bedrag waarmee die plaaslike Lnkcpe gemaak is nie. Heelwat van die geld wat die handelaars vir hul verkope
ontvang het, vloei uit om vir die goedere wat hulle verkoop te betaal. Die inkomstestroom het nietemin toegeneem. 76) Dit mag op hierdie tydstip gebeur dat 'n sake-onderneming wat myn.1itrusting voorsien hom in die myndor'p kom vestig. Instede daarvan om die mynbenodigdhede van buite die myndorp
Hierdie steurings kan verskeie vorms aanneem. Vervanging voorheen aangedui, beteken dit nou ook In groter inkomste-stroom. Maar weereens, nie met die volle bedrag van die plaaslike aankope nie, ~angesien die leweransier self In gedeelte moet aanwend om vir die invoere van sy handels-ware te betaal.
77)
In die algemeen kan ges~ word dat die inkomste onveranderd sal bly tot tyd en wyl daar iets ko~ wat die ewewig versteur.
van goedere wat voorheen ingevoer was deur plaaslike vervaardigde goedere is In soort steuring wat ondervind kan word. In Groter vraag na koper wat groter uitvoere
tot gevolg sal h~ sal oak tot In ho~r inkomstevlak aanleiding
78)
gee.
Riohardson
79)
wys daarop dat die volgende oor die uitvoer-basisteorie in gedagte gehou moet word: 1. Dievoo~-staan1ers erken dat plaaslike aktiwiteite in sekere omstan-dighede nie net In passiewe rol speel nie. So kan groot uitgawes deur die sentrale regerinó binne die streek streek-ontwikkeling stimuleer. 2. Migrasie na die streek wat
deur nie-ekonomiese aansporing teweeggebring is, mag veroor-saak dat plaaslike aktiwiteite toeneem sonder dat daar enige verandering in die uitvoerbasis was.
3.
Groei vanplaaslike aktiwiteite van In invoervervangingsaard mag streeksontwikkeline stimuleer. 4. Verhoodge
doeltref-\ 77) Ibid. , p 28
78) Ibid., P 28
van die uitvoerbasis self verbeter. 5. Die aanhangers fendheid in plaaslike nywerhede, soos die wat aan ~itvoer-nywerhede insette voorsien, mag aansienlike gevolge op
streekaktiwiteite hê deurdat dit die mededingingsvermo~
van die uitvoerbasisbegrip hou vol dat hierdie gevalle
van plaaslike aktiwiteite uitson1erlik is. Hulle redeneer dat groter belegging in plaaslike aktiwiteite hoofsaaklik veroorsaak word as gevolg van groter inkomste wat van buite die streek ontvang word, en dat groter indiensneming in die streek se plaaslike nyWêrhede en dienste hoofsaaklik die gevolge is van langtermyn veranderinge in die inkomste ontvang van die uitvoerbasis.
Daar is drie hoofpunte van kritiek, aldus Riohardson,80) op die stedelike basisbenadering. Eerstens is daar baie probleme met die meet van die ekonomiese basis, veral die probleem hoe om te onderskei tussen basiese en diens-aktiwiteite. Tweedens, blyk die basisbegrip 'n swak
voorspeller van stedelike groei te wees. Derdens is daar teoretiese gebreke by hierdie teorie en daar kan aangevoer word dat 'n verdeling in basiese en nie-basiese sektore niksseggend is.
Mabel Coetzee 81) h:l.alses punte van kritiek teen die ekonomiese basisteorie aan:
1. Skeiding tussen basiese 8n nie-basiese aktiwiteite geskied betreklik arbitrêr. 'n Algemene mening bestaan ook dat uitvoere nie die enigste faktor is wat vir
80) Ibid., P 166
toekoms in samestelling konstant bly, versk~f.
4. Aangesien daar slegs In globale vermenigvuldiger bestaan wat In gemiddelde is van al die sektore wat in 1ie ekonomie
vooruitgang verantwoordelik is nie.
Die wyse waarop die plaaslike ekonomie in basiese en nie-basiese sektore verdeel word, beïnvloed die numeriese
waarde van die vermenigvuldiger direk. Met die verskuiwing van In enkele aktiwiteit van een sektor na die ander,
verander die nwneriese waarde van die varmenigvuldiger en daarmee die vooruitskatting van toekomstige aktiwiteite.
In S.tandaard klassifikasie vir alle basisstudies is nodig voordat gebiede direk met mekaar vergelyk kan word,
2. Namate meer en meer aktiwiteite binne die gebied plaas-vind, word die uitvoerbasis In al kleiner persentasie van die totaal.
3. Saam met die bre~ toename in produktiwiteit wat met ekonomiese groei geassosieer word, bestaan veranderinge in vestigingsfaktore wat die bepaalde streek raak. Die samestelling van industrie~, instellings en indiensname verander dus met die tyd. Hierdie veranderinge bring mee dat die basis verander terwyl die eko~omiese basis-benadering 'n statiese beeld van "n gebied wat in di.e
bestaan, word daar dus geen voorsiening vir sektorale verskille gemaak nie. Indien daar twee sektore bestaan, is dit logies dat die vermenigvuldigers van die twee sal verskil.
5. Die vermenigv~ldiger word vir vooruitskattingsdoeleindes gebruik. Hierdie vooruitskatting is op huidige of vorige data gebasseer en is onderhewig aan foute as gevolg van
