Vwo-examen
De aarde als natuurlijk systeem
3
Gebruik waar nodig de atlas.
1 Oost-Afrika breekt
Bron 1
Zware aardbeving treft Oost-Afrika
Reuters, AP, AFP – KinshasaEen krachtige aardbeving heeft maandag veel schade veroorzaakt en zeker een leven geëist in het oosten van de Democratische Republiek Congo. De schok was in zes landen te voelen en joeg duizenden mensen de straat op in Nairobi en Bujumbura, de hoofdsteden van Kenia en Burundi.
Het epicentrum bevond zich op een diepte van tien kilometer onder het Tanganyika-meer, dat de grens vormt tussen Congo en Tanzania. De Congolese stad Kalemie aan de kust van het meer is het zwaarst getroffen. ‘Tientallen huizen zijn ingestort, verscheidene kinderen werden begraven onder het dak van de huizen,’ aldus een arts in de ruim 200 duizend inwoners tellende stad. Volgens hem zijn twee mensen aan hun wonden bezweken. Een VN-woordvoerder in de Congolese stad Kinshasa sprak maandagavond van één dode, een kind dat in een ziekenhuis in Kalemie overleed. ‘Maar we hebben nog geen goede cijfers.’
De schattingen over de kracht van de aardbeving lopen uiteen van 6,8 tot 7,5 op de schaal van Richter. Zij is hoe dan ook de zwaarste die de regio treft in tien jaar.
Het Tanganyika-meer ligt in de Oost-Afrikaanse breukzonde, een gebied van drieduizend kilometer lang en ruim vijftig kilometer breed, die loopt van Ethiopië in het noorden tot de Zambezi in het zuiden. Aardbevingen en vulkaanuitbarstingen komen er vaak voor. In 2002 brak de Nyiragongo-vulkaan uit bij het noordelijker gelegen Goma, waardoor honderd mensen omkwamen, 300 duizend mensen op de vlucht sloegen en 120 duizend huizen werden vernield.
Bron: de Volkskrant, 6 december 2005 Bron 2
1 = lithosfeer 2 = asthenosfeer 3 = horst 4 = slenk
2 Bij bewegende delen van de aardkorst worden wel de termen slab pull en ridge push gebruikt. Welke van deze termen is van toepassing op de situatie in Oost-Afrika? Leg je antwoord uit.
3 Tot welke fase van gebergtevorming horen de gebeurtenissen die nu in Oost-Afrika plaatsvinden? Kies uit: Caledonische Plooiingsfase – Hercynische Plooiingsfase – Alpiene Plooiingsfase
4 Bij divergentie is vaak sprake van seafloor-spreading. Is dat van toepassing in Oost-Afrika? Leg je antwoord uit. 5 In de doorsnede van bron 2 zijn enkele namen vervangen door cijfers. Neem deze cijfers over op je antwoordenblad
en zet de betekenis van elk cijfer erachter.
6 De gebergtevorming in Oost-Afrika is een voorbeeld van een riftzone.
a Welke beweging maken de gebieden hierbij? Kies uit: divergentie – convergentie – transform. b Leg uit op welke manier hier een gebergte kan ontstaan.
7 In bron 1 staat een zin over de plek waar de aardbeving plaatsvond. Wat klopt er niet aan deze zin? Hoe moet de zin dan wel luiden?
2 Kiribati
Bron 3
Kiribati
Kiribati is een eilandenrijk in de Grote Oceaan, ten oosten van Australië en ter hoogte van de evenaar. Het land bestaat uit in totaal 36 eilanden met een gezamenlijke oppervlakte van 717 vierkante kilometer; 18 zijn er kleiner dan 10 vierkante kilometer. Er wonen 90.000 mensen.
Het eilandenrijk bestaat uit drie verschillende archipels: de Gilbert Eilanden (het meest westelijk), de Phoenix Eilanden en de Line Islands (het meest oostelijk). Op het hoofdeiland Tarawa (een deel van de Gilbert Eilanden) wonen 30.000 mensen.. De oppervlakte hiervan is 20 vierkante kilometer. Het grootste eiland (met een oppervlakte van 321 vierkante kilometer) is Kirimati, ook wel Christmas Island geheten, dat populair is onder toeristen.
Bron: NRC Handelsblad, 9 november 2000
8 Welk klimaat hebben de eilanden die samen Kiribati vormen?
9a Hoe waaien de winden op de Gilbert Eilanden en hoe op de Phoenix Eilanden? b Leg uit hoe deze winden ontstaan.
10 In dit gebied komen geen moessons voor als je de klimaten bekijkt op macroniveau. Maar op microniveau kom je wel moessonachtige situaties tegen. Leg uit hoe die ontstaan.
11 Als de wind uit het noorden waait, valt er op de eilanden veel meer neerslag dan als de wind uit het zuiden waait. Wat zegt dit over de temperatuur van het zeewater in de oceaan rond deze eilanden?
12 Op onregelmatige tijden, soms met jarenlange tussentijd, is de noordenwind veel droger en de zuidenwind vochtiger dan normaal. Door welk verschijnsel wordt dat veroorzaakt?
13 De eilanden van Kiribati zijn bijna allemaal langgerekt van vorm. Ze zijn nergens breder dan een paar honderd meter. De hoogte loopt op tot maximaal 3 meter. De stijging van de zeespiegel zal hier rampzalig zijn.
a Waarom is het vrijwel onmogelijk om deze eilanden te beschermen tegen de stijgende zeespiegel?
b De kans dat de inwoners allemaal zullen verdrinken, lijkt vrij klein, want al voordat de eilanden door de zee verzwolgen worden, zullen de eilanden onleefbaar geworden zijn. Dan zijn de bewoners dus vertrokken. Geef een voorbeeld van een verandering die zal optreden voordat de eilanden verdrinken.
3 Grotten Bron 4
Bron 4 is een blokdiagram van een landschap in een kalksteengebied. In de ondergrond zijn grotten ontstaan. 14a Is hier sprake van chemische verwering of van mechanische verwering? Licht je antwoord toe.
b Onder welke omstandigheden is deze verwering het meest intensief? Gebruik in je antwoord gegevens over de temperatuur en de neerslag.
15a Het ontstaan van grotten maakt deel uit van de kringloop van de gesteenten. Beschrijf het gedeelte van deze kringloop dat te maken heeft met kalksteen.
b Maak duidelijk dat de hydrologische kringloop een belangrijke rol speelt in deze gesteentekringloop. 16 Behalve onderaardse grotten zijn er in kalkgebieden nog veel meer bijzondere verschijnselen. Noem twee.
(Eventueel kun je gebruikmaken van bron 4.)
17 Onder welke verzamelnaam staan al deze verweringsverschijnselen in kalksteengebieden bekend?
18 Alle grotten in een kalksteengebied zullen uiteindelijk instorten. Toch worden overal in de wereld in dit soort grotten rondleidingen gehouden voor toeristen.
4 De Nijl
Bron 5
19 Op de foto van bron 5 zie je de delta van de Nijl. Deze delta is op de foto donker gekleurd. Hoe komt dat? 20 Beschrijf in enkele zinnen hoe deze delta is ontstaan.
21 In dit deltagebied wordt veel aan landbouw gedaan. Leg uit waarom de toekomstige stijging van de zeespiegel nadelig is voor deze landbouw. Zie in je antwoord af van overstromingen.
22 In de Nijl is de Aswandam aangelegd. Over deze dam staan hieronder twee uitspraken.
A De Aswandam heeft op korte termijn gezorgd voor een stijging van de landbouwproductie in Egypte. B De Aswandam kan op lange termijn zorgen voor een daling van de landbouwproductie in Egypte. Leg deze tegenstrijdige situatie uit.
23a Veel landen, waaronder de EU, geven ontwikkelingshulp aan Egypte. Bepaal met behulp van de statistiek in de atlas hoe groot deze hulp was.
b Een deel van dit geld wordt gebruikt om de landbouw te verbeteren. Maar in welke richting moet deze landbouw zich ontwikkelen? Moet de landbouw vooral zelfvoorzienend worden of veel meer commercieel?
Noteer in het kort de mening van: een boer langs de Nijl
een inkoper van een grote Europese supermarkt de Egyptische regering
Geef bij elke mening ook een argument.
24 Waarom hoeft bevordering van de commerciële landbouw in Egypte niet te betekenen dat er te weinig voedsel is voor de eigen bevolking?
5 Droogte
Bron 6
Watergebrek in Spanje
Net als 2003 was ook het jaar 2005 erg droog in Spanje. De eerste maanden van dat jaar viel er heel weinig neerslag; veel te weinig om de droge zomer te compenseren. Er kwam een verbod om zwembaden te vullen, om
De droogteproblemen in Spanje hebben zowel natuurlijke als sociale oorzaken. Een van de oorzaken die wel genoemd wordt, is dat het klimaat verandert.
25a Welk klimaat komt voor in het binnenland van Spanje? Geef hiervan zowel de letters uit het systeem van Köppen als een omschrijving.
b Beschrijf de klimaatverandering die zich hier voordoet. Noem in je antwoord ook de plaats en de invloed van het hogedrukgebied.
c Met welk begrip worden deze veranderingen in het Spaanse klimaat aangeduid? Bron 7
26a Leg uit hoe verzilting de landbouwgebieden in Spanje kan aantasten. b Welke oplossing is er voor dit probleem?
27 Een andere oplossing wordt weergegeven in bron 7. Vind je dit een goede oplossing? Geef zowel voordelen als nadelen hiervan.
28a De bodemerosie in Spanje werd indirect bevorderd door de opkomst van het toerisme. Leg uit hoe dat mogelijk was. b De bodemerosie in Spanje werd ook bevorderd door de schaalvergroting in de landbouw. Leg dat uit.
29 Verzilting en bodemerosie zijn voorbeelden van processen die de kwaliteit van de bodem en het water aantasten. Onder welke verzamelnaam staan deze begrippen bekend?
6 Tsunami’s
Bron 8 laat zien in welke delen van het Middellandse Zeegebied tsunami’s schade hebben aangericht. 30a Hoe ontstaat een tsunami?
b Waarom merk je op zee niets van een tsunami?
31a In het zuidoosten van het Middellandse Zeegebied en voor de kust van Spanje en Portugal zijn de meeste tsunami’s geweest. Waarom juist daar?
Bron 8
32 In 1628 v.Chr. ontstond een grote tsunami bij het Griekse eiland Santorini. Van de vulkaan die op dat eiland lag, verdween de hele top. Hoe heet het restant van zo’n vulkaan?
